เวทีประชาคมเป็นสถานที่ที่ผู้คนรวมตัวกันเพื่อพูดคุยแลกเปลี่ยนข้อมูลความคิดเห็น แก้ไข ปัญหาพัฒนา หรือปฏิบัติร่วมกัน เพื่อประโยชน์ของชุมชน โดยใช้การมีส่วนร่วมในการ ค้นหา ข้อมูล วิเคราะห์ข้อมูลและกําหนดกิจกรรมที่จะนําความเห็นร่วมขับเคลื่อนไปสู่การปฏิบัติ

ขั้นตอนการทําประชาคม (กรมการพัฒนาชุมชน, 2543, 420) มีขั้นตอนดังนี้

1. ขั้นเตรียมการ

1.1 ศึกษา วิเคราะห์ ข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับชุมชน และที่เป็นประเด็นร่วมของชุมชน กําหนดประเด็นเนื้อหา และวิธีการ

1.2 จัดตั้งคณะทํางานประชาคม พร้อมทั้งกําหนดบทบาทหน้าที่ของคณะ ทํางาน ให้ชัดเจน เช่น ผู้นําประชาคมทําหน้าที่กระตุ้นให้ประชาชนได้ร่วมคิดตามประเด็น สร้าง บรรยากาศการมีส่วนร่วมผู้ช่วยผู้นําประชาคม ทําหน้าที่เสนอประเด็นที่ผู้นําประชาคม เสนอไม่ ครบถ้วน หรือผิดพลาด รวมทั้งบรรยากาศให้เกิดการตื่นตัว เกิดการผ่อนคลาย ผู้อํานวย ความ สะดวก ทําหน้าที่ให้บริการด้านต่างๆ เป็นต้น

1.3 กําหนดจํานวนประชาชนกลุ่มต่างๆ ที่เป็นผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ประมาณ 30-50 คน เช่น กรรมการหมู่บ้าน ผู้นํากลุ่มอาชีพ ผู้นําท้องถิ่น ผู้นําตามธรรมชาติและอาสาสมัคร เป็นต้น

1.4 กําหนดระยะเวลาของการทําประชาคม โดยพิจารณาให้มีความเหมาะสม ตาม ความพร้อมของประชาชนและขึ้นอยู่กับประเด็นการพูดคุย แต่ต้องไม่กระทบต่อเวลาการ ประกอบ อาชีพของประชาชน

1.5 เตรียมชุมชน สถานที่ วัสดุอุปกรณ์ สื่อการเรียนรู้ต่างๆ ที่ใช้ในการ ประชาคมและประสานงานกับทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง

2. ขั้นดําเนินการ

2.1 เตรียมความพร้อมของประชาชนที่เข้าร่วมประชาคม เช่น สร้างความคุ้นเคย การแนะนําตัว ละลายพฤติกรรม ให้ทุกคนได้รู้จักกันโดยทั่วถึง กําหนดวัตถุประสงค์ ขอบเขต กติกา ในการทําประชาคมให้ชัดเจน

2.2 แลกเปลี่ยนเรียนรู้ซึ่งกันและกัน ทั้งคณะทํางานและประชาชนร่วมกัน สะท้อน ความคิดเห็นต่อประเด็น

2.3 ค้นหาปัจจัยเกื้อหนุนหรือ “ทุน” ในชุมชน โดยร่วมกันพิจารณาจุดเด่น จุด ด้อย ข้อจํากัดและโอกาสของการพัฒนาชุมชน ระดมสมองค้นหา ทรัพยากรต่างๆ ที่มีอยู่ใน ชุมชน รวมทั้งทุนทางสังคม ได้แก่ วัฒนธรรม ประเพณี ระบบเครือญาติ ความเอื้ออาทร ฯลฯ เพื่อใช้ทุน เหล่านี้เป็นพลัง ขับเคลื่อนกิจกรรมต่างๆ ในชุมชน

3. ขั้นติดตามและประเมินผลการดําเนินการ

3.1 คณะทํางานและประชาชนกลุ่มเป้าหมายร่วมกันแสดงผล ประเมิน จุดเด่น จุด ต้อย ข้อบกพร่องและสิ่งที่ควรปรับปรุง สําหรับการทําประชาคมครั้งต่อไป รวบรวมผลงาน ที่ผ่าน มา เพื่อเผยแพร่และประชาสัมพันธ์

3.2 ติดตามผลหลังการดําเนินงาน เมื่อจัดประชาคมเสร็จสิ้นแล้ว เช่น คณะ ทํางาน ประชาชน กลุ่มเป้าหมาย และผู้เกี่ยวข้องทุกฝ่าย ต้องประสานงาน เพื่อให้เกิดการสนับสนุนการ ดําเนินงานตามมติของประชาชนอย่างต่อเนื่อง ให้กําลังใจ ช่วยเหลือกันและกันอย่างจริงจัง

วัตถุประสงค์ของการทําประชาคม

ในการทําประชาคมมีวัตถุประสงค์ที่สําคัญหลายประการ (ณัฐนรี ศรีทอง, 2552, 418-419) ดังนี้

1. เพื่อส่งเสริมให้ประชาชนเกิดการเรียนรู้ซึ่งกันและกันอย่างต่อเนื่อง โดยสามารถคิด วิเคราะห์ได้ด้วยตนเอง

2. เพื่อส่งเสริมให้ประชาชนได้วิเคราะห์ปัญหาของชุมชน และสามารถ กําหนด ทิศทางการทํางานด้วยตนเอง

3. เพื่อสร้างจิตสํานึกสาธารณะให้เกิดขึ้น ประชาชนในชุมชนรู้จักทํางานเพื่อ ส่วนรวม และการพึ่งพาตนเอง

4. เพื่อค้นหาผู้นําการเปลี่ยนแปลง (แกนนํา) ในชุมชน

5. เพื่อเป็นการระดมพลังสมองในการคิดแก้ปัญหาที่ตอบสนองต่อความต้องการ ที่แท้จริงของประชาชน ประเด็นร่วม)

6. เพื่อให้ประชาชน หน่วยงานต่างๆ ทั้งภาครัฐและเอกชน มีส่วนร่วมในการ ตัดสินใจ ลงมือปฏิบัติและติดตามผล ประเมินผลการทํางานเชิงพัฒนาร่วมกัน

7. เพื่อให้มีทางเลือกในการแก้ไขปัญหาร่วมกันของประชาชน โดยเชื่อมโยง ประสบการณ์ต่างๆ และพัฒนาการคิดอย่างอย่างเป็นระบบ

8. เพื่อก่อให้เกิดเวทีสําหรับการปรึกษาหารือ พบปะ พูดคุย แสดงความ คิดเห็น ร่วมกันของคนในชุมชน