ลักษณะดิน

จากรายงานการสำรวจดินของกรมพัฒนาที่ดินพบว่าในอาณาเขตพื้นที่อุทยานแห่งชาติแม่ยม ประกอบด้วยดินลักษณะต่าง ๆ ดังนี้

๑. บริเวณที่ราบน้ำท่วมถึง (Flood plain) เป็นที่ราบขนานกับลำน้ำยม

- บริเวณสันดินริมน้ำ (River Levees) มีลักษณะเป็นสันดินหรือเนิน มักพบเป็นแนวแคบ ๆ ขนานไปกับลำน้ำยม ดินที่เกิดขึ้นในบริเวณนี้เป็นดินที่เกิดจากตะกอนลำน้ำพัดพามาทับถมกัน มีเนื้อดินค่อนข้างหยาบ จนถึงละเอียดปานกลาง

- บริเวณที่ราบลุ่มหรือที่แอ่ง (River basin) เป็นบริเวณที่ราบลุ่มที่อยู่ต่ำถัดลงมาจาก บริเวณสันริมน้ำ เป็นที่ราบต่ำเป็นแนวแคบ ๆ ใกล้กับแม่น้ำยม เนื้อดินเป็นเนื้อดินละเอียดและส่วนมากจะเป็นดินเหนียว

๒. หน่วยผสมของดินชุดแม่ริม (Mae Rim Complex)

เป็นดินที่เกิดจากตะกอนลำน้ำ กรวดและก้อนหิน ถูกกระแสน้ำพัดมาทับถมกันเป็นเวลานานสภาพพื้นที่เป็นลูกคลื่นลอนลาดและลอนชัน มีความลาดเทประมาณ ๒-๑๖% ดินในหน่วยผสมนี้เป็นดินลึกปานกลางถึงลึกมีการระบายน้ำดี

หน่วยผสมของดินชุดแม่ริมส่วนมากเป็นดินที่มีความอุดมสมบูรณ์ต่ำ ดินบนเนื้อดินเป็นดินทรายปนดินร่วน และก้อนกรวดจนถึงดินร่วนเหนียวปนทราย และก้อนกรวด สีพื้นเป็นสีน้ำตาลซีดจนถึงสีน้ำตาลเข้มหรือสีน้ำตาลปนเทา มีก้อนหินลักษณะกลม หรือค่อนข้างกลมขนาดต่าง ๆ ปะปนกับเนื้อดินในระดับความลึกไม่เกิน ๕๐ เซนติเมตรจากผิวดิน ปฏิกิริยาดินเป็นดินร่วนปนทรายและกรวดจนถึงดินเหนียวปนทรายและกรวด สีน้ำตาลเข้ม หรือสีแดงปนเหลืองหรือสีเหลืองปนแดงจนถึงสีแดง กรวดและก้อนหินมักจะเพิ่มปริมาณมากขึ้นตามความลึก ปฏิกิริยาดินเป็นกรดจัดจนถึงด่างปานกลาง มีค่าความเป็นกรดเป็นด่างประมาณ ๔.๕-๘.๐

๓. หน่วยสัมพันธ์ของดินชุดห้างฉัตร/หน่วยผสมของดินชุดแม่ริม

เป็นดินที่พบในบริเวณตะพักลำน้ำเก่า เกิดจากการทับถมของ ตะกอนลำน้ำ กรวดและก้อนหินที่ถูกพัดพามาทับถมกัน เป็นเวลานานแล้วสภาพพื้นที่มีลักษณะเป็นลูกคลื่นลอนลาดถึงลูกคลื่นลอนชัน เพราะดินทั้งสองชุดนี้เกิดใกล้เคียงและสลับกัน และแต่ละชุดดินมีเนื้อที่น้อยจนไม่สามารถจะแยกขอบเขตออกจากกันได้จึงได้รวมเอาดินทั้งสองชุดในบริเวณนี้เข้าไว้ในหน่วยแผนที่เดียวกัน

ดินชุดห้างฉัตรและหน่วยผสมของดินชุดแม่ริมมีความอุดมสมบูรณ์ต่ำ เป็นดินลึกปานกลางถึงลึกที่มีการระบายน้ำดี มีความสามารถให้น้ำซึมผ่านได้เร็วปานกลาง และมีการไหลบ่าของน้ำบนผิวดินเร็วปานกลางถึงเร็วมากในที่ลาดชันสูง

๔. หน่วยสัมพันธ์ของดินชุดท่ายาง/ชุดลาดหญ้า

หน่วยแผนที่ดินชุดนี้ประกอบด้วยดินชุดท่ายาง และดินชุดลาดหญ้า เกิดจากการสลายตัวอยู่กับที่หรือเคลื่อนที่ลงมาทับถมกันของพวกหินทราย ,หินควอทไวท์ และอาจมีหินดินดาน,หินฟิลไลท์และหินชนวนปะปนอยู่ด้วย ในบริเวณที่ลาดเชิงเขาและพื้นผิวที่เหลือค้างจากการกัดกร่อน สภาพพื้นที่เป็นลูกคลื่นลอนลาด ถึงลูกคลื่นลอนชัน ประมาณ ๒ ถึง ๒๐% ดินทั้งสองชุดนี้เป็นดินลึก ที่มีการระบายน้ำดี มีความสามารถให้น้ำซึมผ่านได้ดีปานกลาง และมีการไหล่บ่าของน้ำบริเวณผิวดินปานกลางถึงเร็ว ปกติแล้วระดับน้ำจะลึกมากกว่า ๑.๕๐ เมตร

๕. หินชุดงาว (Ngao series)

เป็นหินที่เกิดจากหินดินดาน (shale) ผุพังสลายตัวอยู่กับที่ในบริเวณพื้นผิวที่เหลือค้างจากการกัดกร่อน สภาพพื้นที่ที่พบลักษณะเป็นลูกคลื่นลอนลาดถึงลูกคลื่นลอนชันมีความลาดเทประมาณ ๒-๒๐% ดินชุดนี้เป็นดินตื้นมาก มีการระบายน้ำดี คาดว่ามีความสามารถให้น้ำซึมผ่านได้เร็วปานกลางและมีการไหลบ่าของน้ำบนผิดดินเร็ว

ดินชุดงาว เป็นดินที่มีความอุดมสมบูรณ์ต่ำ เนื้อดินเป็นดินร่วนปนกรวดหรือดินร่วนเหนียวปนกรวด (มีกรวด๕๐-๙๐%) สีพื้นเป็นสีเทาเข้มหรือสีน้ำตาลหรือสีแดงปนเหลืองหรือทั้งสามสีปะปนกัน มีค่าความเป็นกรดเป็นด่างประมาณ ๕.๑-๖.๕ ส่วนในชั้นล่างที่ลึกจากผิวดินไปประมาณ ๑๐-๑๕ เซนติเมตร จะพบชั้นของหินดินดานที่ยังไม่สลายตัว

๖. หน่วยหินของดินชุดหมวกเหล็ก/ชุดลี้

ประกอบด้วยดินชุดหมวกเหล็กและชุดลี้ซึ่งเกิดจากหินดินดาน (shale) และหินฟิลไลท์ (Phullite) ผุพังสลายตัวอยู่กับที่ หรือพังทลายลงมาทับถมกันโดยแรงดึงดูดของโลกหรือทั้งสองอย่างประกอบกันซึ่งเกิดในบริเวณที่ลาดเชิงเขา หรือบริเวณพื้นผิวที่เหลือค้างจากการกัดกร่อน สภาพพื้นที่มีลักษณะเป็นลูกคลื่นลอนลาดถึงลูกคลื่นลอนชัน มีความลาดชันประมาณ ๒-๑๖% ดินทั้งสองชุดนี้เป็นดินตื้นที่มีการระบายน้ำดีการไหลซึมผ่านของน้ำดี ปานกลาง เป็นดินที่มีความอุดมสมบูรณ์ปานกลางถึงสูง

๗. หน่วยหินของดินชุดหมวกเหล็ก/ชุดลี้/ชุดงาว

ประกอบขึ้นด้วยดินชุดหมวกเหล็กและชุดลี้ซึ่งเป็นดินตื้น และชุดดินงาวซึ่งเป็นดินตื้นมาก ชุดดินเหล่านี้เกิดขึ้นจากการสลายตัว หรือเคลื่อนที่ลงมาทับถมของดินดาน,หินฟิลไลท์หรือหินชนวน ในบริเวณพื้นผิวที่เหลือค้าง จากการกัดกร่อนและที่ลาดเชิงเขา ซึ่งสภาพพื้นที่มีลักษณะเป็นลูกคลื่นลอนลาดถึงลูกคลื่นลอนชัน

ดินชุดหมวกเหล็กและชุดลี้เป็นดินตื้น การระบายน้ำดี ภายในความลึกไม่เกิน ๕๐ เซนติเมตร จากผิวดินจะพบชั้นของหินดินดาน หินฟิลไลท์หรือหินชนวน ซึ่งเป็นวัตถุต้นกำเนิดดินที่กำลังสลายตัวหรือไม่สลายตัว ส่วนดินชุดงาวเป็นดินตื้นมาก ลึกเพียง ๑๐-๑๕ เซนติเมตร ก็พบชั้นของวัตถุต้นกำเนิดดิน

๘. หน่วยสัมพันธ์ของดินชุดท่ายาง/ชุดลาดหญ้า/ชุดหมวกเหล็ก

เป็นหน่วยดินร่วมระหว่างดินลึกกับดินตื้นซึ่งมีกรวดปะปนอยู่ในเนื้อดินเช่นเดียวกันเกิดติดต่อกันและปะปนกัน ในบริเวณที่ลาดเชิงเขาหรือบริเวณที่เหลือค้างจากการกัดกร่อน ซึ่งมีสภาพพื้นที่เป็นลูกคลื่นลอนลาด ถึงลูกคลื่นลอนชันเป็นดินที่มีการระบายน้ำดี มีการพังทลายของหน้าดินค่อนข้างสูงและปกติจะมีระดับน้ำใต้ดินลึกมากกว่า ๒ เมตร

ดินชุดท่ายางและดินชุดลาดหญ้าเป็นดินลึกที่เกิดจากดการสลายตัว หรือเคลื่อนที่ลงมาทับถมกันของหินทราย,หินควอทไซท์เป็นส่วนใหญ่ ส่วนดินชุดหมวกเหล็กนั้นเป็นดินตื้นที่เกิดจากการสลายตัวหรือเคลื่อนที่ลงมาทับถมกันของหินดินดาน,หิลฟิลไลท์และหินชนวน

๙. ดินชุดวังสะพุง (Wang Saphumg Series)

ดินชุดนี้เกิดจากการสลายตัวของหินดินดานที่มีเนื้อค่อนข้างหยาบ (sandy shale) และหินฟิลไลท์ ในบริเวณพื้นผิวที่เหลือค้างจากการกัดกร่อนซึ่งสภาพพื้นที่มีลักษณะเป็นลูกคลื่นลอนลาด และลูกคลื่นลอนชันมีความลาดชันประมาณ ๒-๘ % เป็นดินลึกปานกลางที่มีการระบายน้ำดี

ดินชุดวังสะพุง ส่วนใหญ่เป็นดินที่มีความอุดมสมบูรณ์ต่ำ ดินบนเป็นดินร่วนหรือดินร่วนเหนียว สีน้ำตาลเข้มหรือสีเขียวของสีน้ำตาลปนเทา โครงสร้างของดินไม่ดี ปฏิกิริยาดินเป็นกรดเล็กน้อย มีค่าความเป็นกรดเป็นด่างประมาณ ๖.๕

ส่วนดินล่างเป็นดินร่วนเหนียวหรือดินเหนียวปนกรวด สีน้ำตาลปนแดง หรือแดงปนเหลือง มักพบจุดประสีในส่วนลึกของชั้นล่างที่เกิดจากการสลายตัวของหินดินดานวัตถุต้นกำเนิด กรวดซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นหินดินดาน มีปริมาณมากขึ้นและขนาดใหญ่ขึ้นตามความลึกจนถึงชั้นของหินวัตถุต้นกำเนิดในความลึกระหว่าง ๗๕ เซนติเมตร ถึง ๑๒๐ เซนติเมตร จากผิวดินปฏิกิริยาดินล่างเป็นกรวดเล็กน้อยถึงกรดจัด มีค่าความเป็นกรดเป็นด่างประมาณ ๔.๕-๖.๕

๑๐. บริเวณที่มีก้อนหินอยู่ตามผิวดิน (Stony Land)

หน่วยแผนที่ดินนี้รวมเอาดินที่มีก้อนหินต่าง ๆ (มีเส้นผ่าศูนย์กลางตั้งแต่ ๒๕ ซม. ขึ้นไป) กระจัดกระจายอยู่บริเวณผิวหน้าดินและมีปริมาณปานกลางถึงมาก (ปริมาณตั้งแต่ ๑๕% ถึง ๙๐% ของพื้นที่) หินเหล่านี้มีลักษณะกลมค่อนข้างกลมหรือเป็นเหลี่ยมมุมมน ซึ่งเป็นลักษณะที่พัดพามารวมกันโดยกระแสน้ำ ส่วนใหญ่จะเป็นพวกหินทราย และหินควอทซ์ สภาพพื้นที่มีลักษณะเป็นลูกคลื่นลอนลาด จนถึงลูกคลื่นลอนชันในบางแห่ง

หน่วยแผนที่ดินนี้นอกจากจะมีก้อนหินกระจัดกระจายหน้าผิวดิน ในปริมาณมากแล้ว ส่วนใหญ่ยังเป็นดินตื้น ไม่สามารถจะนำมาใช้ประโยชน์ในการเพาะปลูกได้ จึงสมควรรักษาไว้ในสภาพป่าธรรมชาติและต้นน้ำลำธาร

๑๑. หน่วยผสมของดินบริเวณพื้นที่สูงชัน (Slope Complex)

หน่วยแผนที่ดินนี้ได้รวมเอาดินหลาย ๆ ชุดเข้าไว้ด้วยกัน เนื่องจากเกิดอยู่ปะปนกันจนแยกขอบเขตของแต่ละชุดออกจากกันไม่ได้ มีทั้งดินลึก,ดินตื้น และบริเวณที่มีหินโผล่อย่างหนาแน่น รวมทั้งดินที่มีลักษณะไม่แน่นอน และดินที่ยังไม่ได้ตั้งชื่อที่อยู่ในบริเวณนี้ ซึ่งดินที่เกิดขึ้นในบริเวณที่มีความสูงชันมาก มีความลาดชันตั้งแต่ ๒๕% ขึ้นไป จนถึงเป็นภูเขาซึ่งประกอบด้วยหินต้นกำเนิดดินชนิดต่าง ๆ

ในบริเวณหน่วยแผนที่ดินนี้ส่วนใหญ่ยังเป็นป่าชนิดต่าง ๆ ยังไม่เหมาะสมที่จะนำมาใช้ประโยชน์ในการเพาะปลูก เนื่องจากมีความสูงชันจนเกินไป และเป็นดินตื้น หรือมีหินโผล่บริเวณหน่วยแผนที่ดินนี้สมควรที่จะรักษาไว้เป็นป่าตามธรรมชาติเพื่อเป็นแหล่งต้นน้ำลำธารของที่ราบลุ่มข้างล่าง

๑๒. ดินชุดห้างฉัตร (Hand Chat series)

เป็นดินที่เกิดจากการตะกอนลำน้ำ พัดพามาทับถมกันเป็นเวลานาน ในบริเวณตะพักลำน้ำเก่าและบริเวณที่เป็นเนินตะกอนรูปพัด สภาพพื้นที่มีลักษณะเป็นลูกคลื่นลอนลาดจนถึงลูกคลื่นลอนชัน มีความลาดชันประมาณ ๒-๑๖% ดินชุดนี้เป็นดินลึกที่มีการระบายน้ำดี

ดินชุดห้างฉัตร เป็นดินที่มีความอุดมสมบูรณ์ต่ำ ดินบนเป็นดินร่วนหรือดินร่วนปนทรายหรือดินร่วนเหนียวปนทราย สีน้ำตาลเข้ม หรือสีเข้มของสีน้ำตาลปนเทา โครงสร้างของดินไม่ดี ปฏิกิริยาของดินเป็นดินร่วนเหนียวปนทราย หรือดินร่วนเหนียว และอาจจะพบเป็นดินเหนียวในส่วนลึกของดินชั้นล่าง สีพื้นเป็นสีแดงปนเหลืองจนถึงสีแดง และส่วนมากสีจะแดงมากขึ้นตามความลึก อาจจะพบทรายหยาบ และก้อนกรวดปะปนอยู่ในเนื้อดินในปริมาณเล็กน้อย โครงสร้างของดินดีปานกลาง ปฏิกิริยาของดินเป็นกรดแก่ถึงเป็นกรดจัดมีค่าความเป็นกรดเป็นด่างประมาณ ๔.๕ - ๕.๕

แหล่งน้ำ

แม่น้ำสายสำคัญทางภาคเหนือของประเทศไทย ได้แก่ แม่น้ำปิง แม่น้ำวัง แม่น้ำยม และแม่น้ำน่าน นอกจากจะเป็นแหล่งน้ำที่สำคัญของภาคเหนือแล้ว แม่น้ำสำคัญสี่สายนี้ยังบรรจบกันเป็นแม่น้ำเจ้าพระยาที่หล่อเลี้ยงการเกษตรกรภาคกลาง อันเป็นแหล่งเกษตรกรรมที่สำคัญที่สุดของประเทศ ได้มีการศึกษาเพื่อแสดงให้เห็นถึงอิทธิพลของการทำลายป่าต่อลักษณะการไหลของกระแสน้ำในแม่น้ำทั้งสี่ คือ ปิง วัง ยม และน่าน โดยเลือกสถานที่ศึกษา ดังนี้

๑. ลุ่มน้ำปิง

กำหนดจุดวัดน้ำที่ออบหลวง ห่างจากอำเภอฮอด จังหวัดเชียงใหม่ ๗.๕ กม. ตามถนนสายฮอด-แม่สะเรียง มีพื้นที่ลุ่มน้ำ ๓,๘๕๘ ตารางกิโลเมตร

๒. ลุ่มน้ำวัง

กำหนดจุดวัดน้ำที่สะพานรัชฎาภิเษก อำเภอเมือง จังหวัดลำปาง พื้นที่ลุ่มน้ำ ๓,๔๙๗ ตารางกิโลเมตร

๓. ลุ่มน้ำยม

กำหนดจุดวัดน้ำที่อำเภอเมือง จังหวัดแพร่ พื้นที่ลุ่มน้ำ ๗,๕๑๗ ตารางกิโลเมตร

๔. ลุ่มน้ำน่าน

กำหนดจุดวัดน้ำที่หน้าศาลากลาง อำเภอเมือง จังหวัดน่าน พื้นที่ลุ่มน้ำ ๔,๖๐๙ ตารางกิโลเมตร

แหล่งน้ำธรรมชาติของจังหวัดแพร่

แหล่งน้ำธรรมชาติของจังหวัดแพร่ แบ่งออกได้เป็น ๒ ประเภท คือ แหล่งน้ำในอากาศและแหล่งน้ำผิวดินจัดเป็นแหล่งน้ำธรรมชาติที่สำคัญที่สุด เพราะก่อให้เกิดฝนซึ่งเป็นต้นกำเนิดของแหล่งน้ำต่าง ๆ จากสภาพภูมิอากาศที่ได้กล่าวมาแล้ว จะเห็นได้ว่าจังหวัดแพร่ปริมาณฝนตกเฉลี่ยปีละประมาณ ๑,๒๒๗.๗ มิลลิเมตรเดือนสิงหาคมเป็นเดือนที่ฝนตกมากที่สุด มีปริมาณเฉลี่ยเดือนละ ๒๗๘.๗ มิลลิเมตร และเดือนธันวาคม จะมีฝนตกน้อยที่สุด มีประมาณเฉลี่ยเดือนละ ๔.๑มิลลิเมตร เท่านั้น สำหรับปริมาณน้ำบ่า Runoff เฉลี่ยเป็นรายเดือน จะพบว่าเดือนสิงหาคม เป็นเดือนที่มีปริมาณน้ำไหลบ่าเฉลี่ยมากที่สุด และเดือนกุมภาพันธ์เป็นเดือนที่มีปริมาณน้ำไหลบ่าน้อยที่สุด

แหล่งน้ำในอุทยานแห่งชาติแม่ยม

มีแหล่งน้ำที่สำคัญโดยรอบและในเขตพื้นที่อุทยานแห่งชาติแม่ยม ดังนี้

๑. แม่น้ำยม เป็นแม่น้ำที่ใหญ่ที่สุดและสำคัญที่สุดของจังหวัดแพร่ ต้นกำเนิดจากเทือกเขาผีปันน้ำในเขตจังหวัดพะเยา ไหลจากทางด้านทิศเหนือ ผ่านอำเภอสอง อำเภอเมืองแพร่ ลงสู่ทางทิศใต้ของจังหวัดแพร่แล้วไหลเข้าสู่จังหวัดสุโขทัย

๒. น้ำแม่ปุง ต้นน้ำเกิดจากห้วยต่าง ๆ ทางเหนือสุดของจังหวัดแพร่ไหลลงสู่แม่น้ำยม บริเวณบ้านแม่เต้นตำบลสะเอียบ อำเภอสอง

๓. น้ำแม่เต้น ต้นกำเนิดจากเทือกเขาต่าง ๆ ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของอำเภอสอง บริเวณดอยยาว ไหลลงสู่แม่น้ำยมบริเวณตำบลสะเอียบ อำเภอสอง

๔. น้ำแม่สอง ต้นน้ำเกิดจากห้วยต่าง ๆ บริเวณบ้านปงค่าและตำบลบ้านกลางผ่านหมู่บ้านปง ,บ้านคุ้ม,บ้านกลาง,บ้านศรีมูลเรือง แล้วไหลลงสู่แม่น้ำยมบริเวณบ้านหัวเมือง อำเภอสอง

๕. แม่น้ำงาว ต้นกำเนิดจากเทือกเขาในเขตอำเภองาว จังหวัดลำปาง ไหลลงสู่แม่น้ำยม บริเวณปากงาว อำเภอสอง

๖. น้ำแม่ใส ต้นกำเนิดจากห้วยต่าง ๆ บริเวณบ้านข่วงชมพู ไหลลงสู่แม่น้ำยมบริเวณตอนกลางของอำเภอสอง

นอกจากแม่น้ำต่าง ๆ ที่กล่าวมาแล้วนี้ อุทยานแห่งชาติแม่ยมยังมีห้วยอื่น ๆ อีกเป็นจำนวนมาก ซึ่งส่วนใหญ่จะไหลลงสู่แม่น้ำยมเช่นกัน เช่น น้ำแม่สะกึ๋น น้ำแม่ลำ น้ำแม่เป้า ห้วยผาลาด ห้วยแม่ปง ห้วยแม่พุงและห้วยแม่แปง เป็นต้น