เครื่องมือทางภูมิศาสตร์ หมายถึง สิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นมาเพื่อตรวจสอบและบันทึกข้อมูลทางด้านภูมิศาสตร์ เครื่องมือภูมิศาสตร์ที่สำคัญ ได้แก่ แผนที่ ลูกโลก เข็มทิศ รูปถ่ายทางอากาศ ภาพถ่ายจากดาวเทียมและเครื่องมือเทคโนโลยีเพื่อการศึกษาภูมิศาสตร์ ฯลฯ
แผนที่ เป็นสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นเพื่อแสดงลักษณะที่ตั้งของสิ่งต่าง ๆ ที่ปรากฏอยู่บนพื้นผิวโลกทั้งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติและสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น
1. ด้านการเมืองการปกครอง เพื่อรักษาความมั่นคงของประเทศชาติ
2. ด้านการทหาร ในการพิจารณาวางแผนทางยุทธศาสตร์ของทหาร
3. ด้านเศรษฐกิจและสังคม ด้านเศรษฐกิจ
4. ด้านสังคม สภาพแวดล้อมทางสังคม
5. ด้านการเรียนการสอน แผนที่เป็นตัวส่งเสริมกระตุ้นความสนใจ
6. ด้านส่งเสริมการท่องเที่ยว แผนที่มีความจำเป็นต่อนักท่องเที่ยว
1. แผนที่ภูมิประเทศ เป็นแผนที่แสดงความสูงต่ำของพื้นผิวโลก โดยใช้เส้นชั้นความสูงบอกค่าความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง แผนที่ชนิดนี้เป็นพื้นฐานที่จะนำไปทำข้อมูลอื่น ๆ เกี่ยวกับแผนที่
2. แผนที่เฉพาะเรื่อง เป็นแผนที่ที่แสดงลักษณะใดลักษณะหนึ่งโดยเฉพาะ ได้แก่ แผนที่รัฐกิจแสดงเขตการปกครองหรืออาณาเขต แผนที่แสดงอุณหภูมิของอากาศ แผนที่แสดงปริมาณน้ำฝน แผนที่แสดงการกระจายตัวของประชากร แผนที่เศรษฐกิจ แผนที่ประวัติศาสตร์ เป็นต้น
3. เป็นแผนที่ที่รวบรวมเรื่องต่าง ๆ ทั้งลักษณะทางกายภาพ ทางเศรษฐกิจ ทางสังคม ทางด้านประชากร และอื่น ๆ ไว้ในเล่มเดียวกัน
1. สัญลักษณ์ คือ เครื่องหมายที่ใช้แทนสิ่งต่าง ๆ ตามที่ต้องการแสดงไว้ในแผนที่ เพื่อให้เข้าใจ
แผนที่ได้ง่ายขึ้น เช่น จุด วงกลม เส้น ฯลฯ
2. มาตราส่วน คือ อัตราส่วนระยะห่างในแผนที่กับระยะห่างในภูมิประเทศจริง
3. ระบบอ้างอิงในแผนที่ ได้แก่ เส้นขนานละติจูด และเส้นลองติจูด (เมริเดียน)
4. ขอบระวาง แผนที่ทกชนิดควรมีขอบระวาง เพื่อช่วยให้ดูเรียบร้อยและเป็นการกำหนดขอบเขตของแผนที่ด้วย
5. ระบบอ้างอิงบนแผนที่ คือระบบที่กำหนดขึ้นเพื่ออำนวยความสะดวกในการคำนวณหาตำแหน่งที่ตั้ง
สีดำ หมายถึง สิ่งสำคัญทางวัฒนธรรมที่มนุษย์สร้างขึ้น เช่น อาคาร วัด สถานที่ราชการ
สีน้ำตาล หมายถึง ลักษณะภูมิประเทศที่มีความสูง
สีน้ำเงิน หมายถึง ลักษณะภูมิประเทศที่เป็นน้ำ เช่น ทะเล แม่น้ำ หนองบึง
สีแดง หมายถึง ถนนสายหลัก พื้นที่ย่านชุมชนหนาแน่น และลักษณะภูมิประเทศสำคัญ
สีเขียว พืชพันธุ์ไม้ต่าง ๆ เช่น ป่า สวน ไร่
องค์ประกอบของลูกโลก ได้แก่เส้นเมริเดียน เป็นเส้นสมมติที่ลากจากขั้วโลกเหนือไปยังขั้วโลกใต้ ซึ่งกำหนดให้มีค่าเป็น 0 องศาที่เมืองกรีนิช ประเทศอังกฤษเส้นขนาน เป็นเส้นสมมติที่ลากไปรอบโลกในแนวนอน ทุกเส้นจะขนานกัเส้นศูนย์สูตร