Zwijgend gesproken
7 Mijn inicht
Geen inzicht is belabberd, leken inzicht en gezond verstand geven hoop op begrijpen. Een beperkte beschrijving van drie delen van onze hersenen maakt helder wat de belangrijkste functies van de delen zijn. Ik begin met het oerbrein.
Het Reptilisch brein (hersenstam en hypothalamus) is het oudste en meest primitieve, instinctieve brein net als bij reptielen. Het brein begon zich ongeveer 400 miljoen jaar geleden te ontwikkelen en is een 200 miljoen jaar oud. Vandaar het Oerbrein.
Het Paleozoogdierbrein, limbisch systeem, heeft zich daarna geëvolueerd bij zoogdieren. Hierin ontstaan zowel positieven emoties als de meer genuanceerde negatieve emoties. Vandaar het Emotiebrein.
Het Neozoogdierbrein, dit brein wordt ook neocortex genoemd, is de derde laag die weer om het paleozoogdierbrein zit. Dit brein heeft zich de afgelopen 2 miljoen jaar bij onze menselijke voorouders geëvolueerd tot ons mensen. Vandaar het Mensbrein.
We kunnen ons brein zien als een biologisch systeem. Een systeem is een entiteit die is samengesteld uit meerdere kleinere, met elkaar samenhangende, of op elkaar inwerkende componenten, en die door de relaties tussen de componenten enige mate van samenhang, ordening en complexiteit vertoont. Zoals geschreven heel complex met duizenden vertakkingen, maar sterk vereenvoudigd komt het op bovenstaande neer. Voor het verkrijgen van meer inzicht van waartoe de drie onderscheiden breinen dienen volgt een uitgebreidere beschrijving van de breinen.
Oerbrein, Reptilisch brein, hersenstam
Het Oerbrein verzorgt de basisfuncties van ons lichaam, bestuurt ons lichaam, en is verantwoordelijk voor onze lichaamstemperatuur, hartslag, ademhaling, bloeddruk, spijsvertering, oogbewegingen, plassen, horen, proeven, kauwen en slikken, en het voelen van beweging en zwaartekracht. Het brein helpt ons overleven met instincten, reflexen, onwillekeurige reacties van het lichaam op prikkels, en waakzaamheid. Deze worden soms samengevat als de vier V’s: vechten, vluchten, voeden en voortplanten.
Het oerbrein tracht het lichaam te laten voorleven en is daar in miljoenen jaren naar geëvolueerd. Een hand op een warme theepot wordt in een reflex teruggetrokken voordat we dat ervaren en nadat de hand is terug getrokken, voelen we de pijn in hand opkomen. Als de reflex snel genoeg was zal de pijn na een paar uur afzwakken. In het oerbrein zijn de oudste overlevingsstrategieën tijdens leven opgeslagen en doorgegeven in onze genen.
Een ervan is de wil in ons, 'wil tot leven' en 'wil tot macht', zoals die beschreven zijn door A Schopenhauer en F Nietzsche.
Emotiebrein, Paleozoogdierbrein, limbisch systeem
Het Emotiebrein reageert in een reflex op situatie als een stuwende kracht die als een coördinerende dirigent verschillende specifieke gedragssystemen laat samenwerken om een accuut probleem op te lossen. E(x)movere ‘in beweging zetten’. Aldus Mark Nelissen in ‘De Brein Machine, de biologische wortels van emoties en gevoelens’, waarin emoties uitgebreid omschreven worden en een aantal hieruit zijn overgenomen. Het gaat hierbij om de evolutionair oude basis emoties. Emoties als: angst, seksuele jaloezie (minnenijd), vreugde, verdriet, woede, verbazing en walging. Emotie geeft een boost aan energie en manifesteert zich door gevoelens, we voelen: angst, vreugde of verbazing. Deze emoties zijn niet langdurig maar duren van enkele minuten tot hooguit een paar dagen.
Mensenbrein, Neozoogdierbrein
Het mensenbrein is het brein waar onze kennis wordt ontwikkeld door de rede, redeneren, de ratio. Het is het brein dat de laatste eeuwen in de belangstelling heeft gestaan, vanaf het midden van de 17e-eeuw. René Descartes ‘Verhandeling over de methode’ (1637) behoort tot zijn invloedrijkste werk en behandelde daarin de aard van de menselijk geest. Hij is bekend van de uitspraak ‘Comité ergo Sum’ (denk dus besta), en wordt algemeen beschouwd als de vader van de moderne filosofie. De mens bestaat uit twee delen, geest en lichaam, volgens Descartes. Lang is het lichaam daardoor in de medische wereld als een machine gezien, de geest los van het lichaam. Sinds het midden van de vorige eeuw is er een omslag is gang gezet waardoor de geest gewaardeerd ging worden als belangrijk deel van het lichaam en aandacht aan besteed moet worden waardoor genezing vlotter ging verlopen. De laatste jaren worden geest en lichaam in de wetenschap als een geheel gezien, een systeem.
Prikkels en gewaarwordingen worden naar het mensenbrein overdacht waarna eventueels actie ondernomen wordt. In het mensenbrein worden deze door overdenken en beschouwen, reflecteren, afgewogen en van daaruit kunnen nieuwe keuzes gemaakt worden. Reflecteren is de motor van ontwikkeling, want als je niet terugkijkt wat anders en beter kan, zie je ook geen ontwikkelpunten.
Ons mensenbrein kan onderscheiden worden in een linker en rechterhersenhelft. Beiden hebben hun eigen werkgebied, maar werken onderling samen maar niet alleen onderling. De hersenen werken als een systeem, de delen hebben verschillende functies, maar de ontelbare onderlinge verbindingen beïnvloeden elkaar.
Ook de omstandigheden waarin we leven, oorlog en vrede, warm en koud, stress en ontspanning, noem maar op. Zodat een actie of reactie uit de prikkel of gewaarwording niet voorspelt kan worden door een buitenstaander.
In het plaatje zijn de belangrijkste kenmerken van de werking van het linker- en rechterdeel weergegeven. Het linkerdeel is verbaal, wetenschappelijk en objectief gericht en het rechterdeel non-verbaal, intuïtief en subjectief.
In het mensenbrein bevinden zich voor een groot deel de complexe emoties, sociale emoties als : schaamte, verlegenheid, schuldgevoel en trots. De basis emoties kunnen individueel bestaan terwijl de complexe emoties in relatie staan met een sociale context, vandaar ook de naam sociale emoties. Emoties worden in het mensenbrein gesignaleerd door het voelen ervan door ons waargenomen.
Emotie is niet hetzelfde als voelen zoals blijkt, echter worden de twee woorden nogal eens door elkaar gehaald. De laatste jaren is daar veel onderzoek naar gedaan vandaar het verschil, dat voor die tijd niet bekend was.
Bijzonder summier heb ik het brein beschreven op een manier die voor mij inzicht verschafte over de werking. Veel wetenschappelijk onderzoek heeft in de loop van de jaren ons brein beschreven en er een begin gemaakt met de werking ervan. We weten een beetje en nog veel onderzoek zal nodig zijn voor het verkrijgen van de totale werking van brein en de uitwerking op ons lichaam eer daadwerkelijk geest en lichaam als een systeem beschreven is. Misschien lukt dat wel nooit.
Overzicht van de drie breinen.