Πόσοι από εμάς δε θα θέλαμε να γίνουμε αστροναύτες και να ταξιδεύουμε στο διάστημα;  Όσοι, λοιπόν, παρατηρούν τα άστρα, μπορούν να δουν και τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ΔΔΣ)να περιστρέφεται γύρω από τη γη μας, καθώς είναι το δεύτερο λαμπρότερο αντικείμενο στο νυκτερινό ουρανό μετά τη Σελήνη.

       Ο ΔΔΣ λειτουργεί ως αιωρούμενο επιστημονικό εργαστήριο, παρατηρητήριο βαθέως διαστήματος και υψηλής τεχνολογίας καθώς και σταθμός παρατήρησης της Γης. Αποτελεί το μεγαλύτερο διεθνές έργο ειρήνης στην ιστορία της ανθρωπότητας με 15 χώρες εταίρους και πέντε διαστημικές υπηρεσίες (NASA-ΗΠΑ,  ROSCOSMOS-Ρωσία, CSA-Καναδάς, JAXA-Ιαπωνίας και  ESA-Ευρώπη). Η Κίνα δε συμμετέχει στο πρόγραμμα λόγω της αμερικάνικης νομοθεσίας που απαγορεύει τη συνεργασία της NASA με την Κίνα.

Το πρώτο τμήμα του εκτοξεύτηκε από τους Ρώσους το Νοέμβριο του 1998. Η κατασκευή ολοκληρώθηκε με τη μεταφορά του άλφα μαγνητικού φασματόμετρου από το Διαστημικό Λεωφορείο Endeavour. Ο ΔΔΣ αποτελείται από 15 τμήματα υπό πίεση, τη σκελετοδομή και τα ηλιακά πάνελ. Στη σημερινή του μορφή έχει μήκος 108,5 μέτρα (περίπου όσο ένα γήπεδο ποδοσφαίρου), πλάτος 73 μέτρα και μάζα 419.600 κιλά  (όσο περίπου 320 αυτοκίνητα).

       Περισσότεροι από 50 υπολογιστές ελέγχουν όλα τα συστήματα στον σταθμό. Τα ηλεκτρικά συστήματα συνδέονται όλα μεταξύ τους με καλωδίωση μήκους 13 χιλιομέτρων.

       Κινείται σε τροχιά γύρω από τη γη και είναι ορατός διά γυμνού οφθαλμού. Στην ιστοσελίδα της ESA υπάρχουν πληροφορίες για την ακριβή τοποθεσία του ΔΔΣ ανά πάσα στιγμή. Η απόστασή του από τη Γη κυμαίνεται μεταξύ 400,2 και 409,5 χλμ. Έξι διαστημικά σκάφη μπορούν να «δέσουν» στον σταθμό σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή διανύοντας αυτή την απόσταση από τη Γη σε περίπου 6 ώρες.

       Ταξιδεύει με ταχύτητα 27.744 χλμ/ώρα, συμπληρώνοντας 15,7 περιφορές γύρω από τη Γη κάθε ημέρα. Με λίγα λόγια, τα μέλη του πληρώματος του ΔΔΣ βλέπουν μία ανατολή ή δύση του ήλιου περίπου κάθε 45 λεπτά. Κι όσο ρομαντική κι αν είναι αυτή η εμπειρία, σίγουρα με τον καιρό καταντά μια μονότονη ρουτίνα…..

Το πρώτο πλήρωμα εγκαταστάθηκε το Νοέμβριο 2000. Έκτοτε 230 άτομα από 18 χώρες έχουν επισκεφθεί τον ΔΔΣ. Στις 2 Σεπτεμβρίου 2017, η αστροναύτης Πέγκι Γουίτσον κατέγραψε εκεί το ρεκόρ 665 ημερών διαβίωσης και εργασίας στο διάστημα.Αυτή τη στιγμή ζουν έξι (6) αστροναύτες στον ΔΔΣ

       O ΔΔΣ θα συνεχίσει να λειτουργεί έως το 2030, καθώς τον Ιανουάριο του 2031 προγραμματίζεται πλέον η σταδιακή θέση του εκτός τροχιάς και στη συνέχεια η ελεγχόμενη «βουτιά» του σε μια απόμερη περιοχή του Νότιου Ειρηνικού Ωκεανού.

       Παρόλο που όλες αυτές οι πληροφορίες είναι πολύ ενδιαφέρουσες από την άποψη της διαστημικής τεχνολογίας….. πώς άραγε είναι η καθημερινή ζωή των αστροναυτών στον ΔΔΣ;

       Οι αστροναύτες χρειάζεται να ζουν και να εργάζονται μαζί σε στενούς χώρους, σε ένα περιβάλλον αρκετά διαφορετικό από της Γης. Το περιβάλλον αυτό, μάλιστα, συχνά έχει επιπτώσεις και στην υγεία τους. Η κατανάλωση φαγητού, το μπάνιο, ακόμα και ο ύπνος είναι πολύ διαφορετικά κατά τη διάρκεια μιας διαστημικής αποστολής, όπου επικρατούν συνθήκες μικροβαρύτητας. Στον ΔΔΣ υπάρχουν 2 τουαλέτες, 1 γυμναστήριο, 6 υπνοδωμάτια, 1 κουζίνα και 1 παράθυρο 360 μοιρών σε προεξοχή από το οποίο οι αστροναύτες μπορούν να βλέπουν το διάστημα και τη Γη. 

Εργασία

       Τα πληρώματα περνούν γύρω στις 160 εργατοώρες τη βδομάδα κάνοντας επιστημονικά πειράματα, ενώ το υπόλοιπο της ώρας τους το περνούν στη συντήρησητου σταθμού και σε διαστημικούς περιπάτους για την κατασκευή, συντήρηση και εγκατάσταση επιστημονικών εξαρτημάτων έξω από το Σταθμό. Η Κυριακή είναι συνήθως μέρα ξεκούρασης, αν και μερικά πειράματα συνεχίζουν και πρέπει να παρακολουθούνται.

Διαμονή

       Το Τμήμα Σε Τροχιά της Μονάδας Διασύνδεσης 2 των ΗΠΑ είναι το μέρος που φιλοξενεί τους κοιτώνες, οι οποίοι έχουν σχεδιαστεί ως ατομικά υπνοδωμάτια για τα μέλη του πληρώματος. Κάθε κοιτώνας παρέχει έναν προσωπικό, ιδιωτικό χώρο για κάθε αστροναύτη, όπου μπορεί να κοιμάται, να χαλαρώνειστον ελεύθερο χρόνο του και να επικοινωνεί με το σπίτι του μέσω του διαδικτύου.  

       Η θερμοκρασία διατηρείται σε τέτοια επίπεδα από τον κλιματισμό ώστε οι αστροναύτες μπορούν να χρησιμοποιούν ελαφρύ ρουχισμό. Η πίεση του αέρα διατηρείται στα ίδια επίπεδα με τη Γη. Κατά τη διάρκεια της εκτόξευσης και της προσγείωσης ή όταν εκτελούν διαστημικούς περιπάτους έξω από τον ISS, οι αστροναύτες φορούν ειδικές διαστημικές στολές που ρυθμίζουν την πίεση, για να τους προστατεύσουν από τις ακραίες συνθήκες.

Διατροφή

       Οι αστροναύτες τρώνε 3 γεύματα την ημέρα και η ώρα φαγητού είναι σημαντική για την κοινωνικοποίηση του πληρώματος. Υπάρχει μια κουζίνα όπου το φαγητό μπορεί να ζεσταθεί, ένα ψυγείο-καταψύκτης και ένα τραπέζι. Στο πάτωμα υπάρχουν λουριά για να στερεώνουν τα πόδια τους οι αστροναύτες και να μπορούν να βρίσκονται σε καθιστική στάση, αλλά συχνά τρώνε καθώς αιωρούνται τριγύρω. Το περισσότερο από το φαγητό είναι ξηρή τροφή, κατεψυγμένο, κονσερβοποιημένο ή έτοιμο προς κατανάλωση. Αυτό το είδος φαγητού και η “έλλειψη βαρύτητας” οδηγεί στην εξασθένηση της γεύσης του φαγητού (όπως όταν προσπαθεί κάποιος να φάει ενώ έχει βαρύ συνάχι).

Το ευρύ φάσμα εθνικοτήτων στο Σταθμό σημαίνει ότι η διατροφή πρέπει να επιλεχθεί με προσοχή. Οι αστροναύτες μπορούν να δηλώσουν τις προσωπικές διατροφικές προτιμήσεις τους πριν ξεκινήσει η διαμονή τους στο Διαστημικό Σταθμό, αλλά μπορούν να αλλάξουν γνώμη κατά τη διάρκεια της αποστολής τους, εφόσον η διατροφική αξία του φαγητού τους (2800 θερμίδες την ημέρα) διατηρείται. Το φαγητό και το νερό παραλαμβάνονται περιοδικά από τη Γη σε διαστημικά φορτηγά-οχήματα (όπως το ATV της ESA ή τα Ρωσικά οχήματα Progress).

Ατομική υγιεινή

       Μιας και το νερό είναι λιγοστό, προτιμούνται οι οδοντόπαστες που δεν δημιουργούν αφρό.

       Στον ΔΔΣ υπάρχει ντουζ, στο οποίο οι σταγόνες του νερού βγαίνουν από το πάνω μέρος και τις ρουφά ένας ανεμιστήρας στο κάτω μέρος για να μην αιωρούνται. Για το ξύρισμα χρησιμοποιείται ηλεκτρική ξυριστική μηχανή.

       Γενικότερα η εξοικονόμηση στη χρήση του νερού είναι ο κανόνας στον ΔΔΣ.

Τουαλέτα

       Στον ΔΔΣ λειτουργούν δύο τουαλέτες μηδενικής βαρύτητας. Η λεκάνη ρουφά τα υγρά και στερεά απόβλητα και τα αποθηκεύει σε ειδικά δοχεία, ώστε να μη διασκορπίζονται στον χώρο. Επειδή ο αέρας που χρησιμοποιείται για να κατευθύνει τα απόβλητα επιστρέφει στην καμπίνα, φιλτράρεται πρώτα, ώστε να αφαιρούνται οι οσμές και τα βακτήρια.

Ύπνος

       Μετά από μία κουραστική μέρα, οι αστροναύτες θα πρέπει να κοιμηθούν σε κατακόρυφη θέση σε υπνόσακοστερεωμένο σε έναν από τους τοίχους της καμπίνας.

       Οι αστροναύτες χρησιμοποιούν ωτοασπίδες για να κρατήσουν μακριά τους θορύβους των μηχανημάτων υποστήριξης ζωής τα οποία βρίσκονται σε λειτουργία συνεχώς, όπως και ήχους που προκαλούνται από τη θερμική διαστολή και συστολή του ίδιου του Σταθμού.

Κίνηση

       Στη Γη, οι αισθητήρες στο σύστημα ισορροπίας και κίνησης μας (στο εσωτερικό του αυτιού μας και τα μάτια μας) χρησιμοποιούν τη βαρύτητα σαν σημείο αναφοράς. Σε ένα σκάφος σε τροχιά, η έλλειψη βαρύτητας καθιστά δύσκολο να πούμε τι είναι πάνω και τι κάτω.

Υγεία

       Πέρα από τις ορατές επιπτώσεις της έλλειψης βαρύτητας, επηρεάζεται και το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος. Η επιβάρυνση των οστών είναι διαφορετική,αφού ο σκελετός δεν χρειάζεται να “σηκώνει” όλο το βάρος, και οι μύες επιβαρύνονται λιγότερο καθώς ο αστροναύτης μετακινείται τριγύρω. Το περιβάλλον μικροβαρύτητας προκαλεί μείωση της μυϊκής μάζας, καθώς και οστεοπόρωση.

       Οι αστροναύτες πρέπει να γυμνάζονται για 2 ώρες την ημέρα κατά την παραμονή τους στο σκάφος, ώστε να διατηρούν τους μύες τους σε φόρμα.

Η ροή του αίματος στο κυκλοφορικό σύστημα επηρεάζεται επίσης στο διάστημα. Η καρδιά είναι μια αντλία και ένας μυς ταυτόχρονα: η σύσπαση του μυός ωθεί το αίμα μέσα στο σώμα και αυτή η κυκλοφορία διασφαλίζει ότι η αντλία έχει πάντα αίμα για να ωθήσει σε κίνηση. Η έλλειψη βαρύτητας σημαίνει ότι το αίμα επιστρέφει πολύ πιο εύκολα στην καρδιά – μειώνοντας την ανάγκη για ισχυρή άντληση – και επίσης μετατοπίζεται από τα πόδια των αστροναυτών στο θώρακα και το κεφάλι. Τα πρόσωπά τους τείνουν να γίνουν πιο μεγάλα και οι παραρρινικοί κόλποι πρήζονται. Αυτή η μετακίνηση υγρού αρχικά αυξάνει τον όγκο του αίματος καθώς περισσότερο νερό μπαίνει στη ροή του αίματος – κυρίως από τους ιστούς στα πόδια. Το επιπλέον νερό με τη σειρά του αραιώνει το αίμα σε κάποιο βαθμό και μετά από μερικές μέρες, τα νεφρά αρχίζουν να εκκρίνουν περισσότερο αλάτι και νερό, για να μιμηθούν τις κανονικές συνθήκες στη Γη. Οι επιστήμονες, λαμβάνοντας εικόνες των καρδιών των αστροναυτών με χρήση ειδικών μηχανημάτων, έχουν διαπιστώσει πως το όργανο αυτό αποκτά πιο σφαιρικό σχήμα, γεγονός που υποδεικνύει πως η καρδιά λειτουργεί λιγότερο αποδοτικά σε συνθήκες μικροβαρύτητας.

       Άλλα προβλήματα που έχουν παρατηρηθεί είναι η επιδείνωση της όρασης των αστροναυτών και η αλλοίωση του DNA τους λόγω της ακτινοβολίας στο διάστημα.

       Αν και τα περισσότερα από τα παραπάνω προβλήματα φαίνεται να αντιμετωπίζονται μετά την επιστροφή των αστροναυτών στη Γη, οι επιπτώσεις στην υγεία θα είναι πολύ πιο έντονες σε πιο μακρινά ταξίδια. Η επιστροφή στη Σελήνη, η δημιουργία διαστημικής βάσης στην επιφάνειά της, καθώς και οι πολυαναμενόμενες αποστολές στον πλανήτη Άρη απαιτούν πολλή μελέτη και σωστό σχεδιασμό, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η υγεία των αστροναυτών και η επιτυχία των αποστολών.

       Κλείνοντας αυτό το άρθρο ελπίζω να βρήκατε ενδιαφέρουσες τις πληροφορίες για τη ζωή των αστροναυτών στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Αν τώρα θέλετε να ξέρετε που βρίσκεται ο ΔΔΣ σε ζωντανό χρόνο, μπορείτε να εγκαταστήσετε την εφαρμογή “ISS Live Now” στο κινητό σας (από το GooglePlay για συσκευές Android ή στο AppStore για συσκεύες iOS).

Α3, Λάμπρος-Εμμανουήλ Παπαβασιλείου