ورزشکارانی که ورزش‌های سنگین و فیزیکی مانند وزنه‌برداری، بسکتبال، فوتبال، تنیس، اسکی و بدنسازی انجام می‌دهند به‌خوبی با پارگی رباط صلیبی زانو آشنایی دارند. پاره شدن رباط صلیبی زانو با توجه به شدت آن، ممکن است بسیار دردناک باشد؛ اما از کجا بفهمیم رباط صلیبی‌مان پاره شده است؟ در صورت بروز این اتفاق ناخوشایند، درمان پارگی رباط صلیبی زانو چیست؟ اگر شما هم به‌دنبال پاسخی روشن به این سؤالات هستید و احساس می‌کنید رباط صلیبی‌تان آسیب دیده است، تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
رباط صلیبی جلوی زانو یا همان ACL اصلی‌ترین رباط نگه‌دارنده مفصل زانو است که از استخوان ساق پا به استخوان ران پا کشیده شده و از حرکت استخوان ساق به سمت جلو یا چرخیدن آن نسبت به استخوان ران پا جلوگیری می‌کند.
رباط ACL در کنار ۳ رباط دیگر به نام‌های رباط طرفی داخلی زانو یا MCL، رباط طرفی خارجی زانو یا LCL و رباط صلیبی پشت زانو یا همان PCL، تشکیل‌دهنده ۴ رباط اصلی و نگه‌دارنده مفصل زانو هستند. علت نام‌گذاری این رباط به رباط صلیبی نیز شکل متقاطع و صلیب‌مانند آن در اسکن‌های زانو است.
زانوی انسان مفصلی بزرگ و لولا مانند است که از استخوان، غضروف و تاندون تشکیل شده است. برای نگه‌داشتن این استخوان‌ها و غضروف‌ها از رشته‌های همبند بسیار محکمی به‌نام رباط استفاده شده است که در برابر فشار و کشیدگی بسیار مقاوم و انعطاف‌پذیر هستند.
قدرت رباط صلیبی جلویی مساوی با رباط طرفی داخلی یا MCL و نصف قدرت رباط متقاطع پشتی یا PCL (ضخیم‌ترین و محکم‌ترین رباط در زانو که از حرکت استخوان ساق به سمت عقب یا چرخیدن آن نسبت به استخوان ران پا جلوگیری می‌کند) است.
اگر یک ضربه شدید به‌صورت ناگهانی به زانو وارد شود یا شدت فشاری که ورزشکار به بدن خود برای انجام فعالیت‌های سنگین وارد می‌کند بیش از تحمل این رباط باشد، رباط صلیبی دچار آسیب و درنهایت پارگی کامل می‌شود. این رباط به‌طور دقیق زمانی پاره می‌شود که در اثر ضربه انتهای درشت‌نی نسبت به ران پا به‌سمت جلو حرکت کند، زانو دچار چرخش به‌سمت خارج به‌همراه والگوس شود یا زانو تحت ضربه بسیار شدید به‌سمت عقب هل داده شود.
عوامل دیگری نیز ممکن است باعث آسیب دیدن این رباط شود. برخی از این عوامل به شرح زیر است:
عوامل محیطی: ورزش‌هایی که با پریدن و دویدن متناوب همراه باشند احتمال آسیب رباط را افزایش می‌دهند
علل آناتومیک: احتمال آسیب رباط متقاطع جلویی در قسمت میانی، در بانوان بیشتر از آقایان شایع است
علل هورمونی: با افزایش سطح هورمون استروژن، احتمال پارگی ACL بیشتر می‌شود
اگر شدت آسیب بالا باشد ممکن است مینیسک زانو نیز به مشکل خورده و دچار پارگی شود. به‌طورکلی شدت و درجه آسیب رباط صلیبی جلویی از قرار زیر است:
درجه‌یک: پارگی خفیف. زانو پایدار بوده و میزان خون‌ریزی پایین است
درجه‌دو: خون‌ریزی و پارگی ناقص. زانو بی‌ثباتی نسبی دارد
درجه سه: از هم گسیختگی فیبرها. پارگی کامل رباط صلیبی
برای درمان پارگی رباط صلیبی زانو ابتدا باید شدت و نوع آسیب‌دیدگی آن تشخیص داده شود. پارگی این رباط اغلب همراه با آسیب رباط‌های دیگر، کپسول مفصلی، غضروف و یا منیسک است و ممکن است به‌صورت کامل پاره نشده باشد. تشخیص پارگی و آسیب دیدن رباط صلیبی هم به‌صورت بالینی و معاینه چشمی و هم به‌صورت عکس‌برداری به‌روش MRI و سی تی اسکن قابل انجام است.
در اغلب مواردی که رباط صلیبی آسیب می‌بیند، مفصل زانو به‌دلیل خون‌ریزی داخلی دچار تورم می‌شود. در برخی موارد اگر انتهای باقی‌مانده رباط داخل مفاصل و کشکک زانو گیر بیفتد، ممکن است شخص نتواند زانوی خود را باز کند و مانند ورزش های اسکولیوز، به یک سری تمرینات ورزشی خاص برای رهایی از آن وضعیت نیاز داشته باشد.
اگر پزشک با معاینه بیمار، آسیب‌دیدگی درجه‌یک را تشخیص دهد، به‌احتمال زیاد جهت کاهش درد، التهاب و تورم، کیسه یخ را پیشنهاد خواهد داد. در ادامه و پس از فروکش کردن تورم و درد، بیمار باید شروع به انجام تدریجی و آهسته تمرینات دامنه حرکتی زانو بکند. سپس تمرینات تعادلی و تقویتی مناسب برای بهبود عضلات و درمان پارگی رباط صلیبی زانو شروع می‌شود.
اگر پزشک شدت آسیب‌دیدگی زانو را درجه‌دو تشخیص دهد، علاوه بر استفاده از یخ و داروهای ضدالتهاب برای کاهش درد و تورم و در کنار انجام حرکات تعادلی، تقویتی و حرکتی زانو، باید از یک بریس (زانوبند طبی) جهت نگه‌داشتن رباط آسیب‌دیده استفاده بکنید. برای درمان آسیب‌دیدگی درجه‌یک و درجه‌دو، استفاده از یک دستگاه فیزیوتراپی خانگی به‌شدت مورد توصیه است. برای اطلاع از آخرین قیمت دستگاه فیزیوتراپی خانگی به وب‌سایت شرکت برجیس سر بزنید.
اگر نوع و شدت آسیب‌دیدگی بالا بوده و رباط شخص به دارو و تمرینات ورزشی واکنش مثبت ندهد، مانند درمان نورالژی عصب سه قلو صورت، احتمالاً کار به عمل جراحی خواهد کشید. اگر فرد آسیب‌دیده جوان و فعال باشد معمولاً توصیه پزشک جراحی در اسرع وقت خواهد بود. در برخی موارد که علاوه بر آسیب دیدن رباط صلیبی جلویی، رباط طرفی داخلی نیز آسیب می‌بیند، زانوی بیمار دچار خون‌ریزی و تورم زیادی می‌شود. در این حالت برای جلوگیری از فیبروز مفصلی، جراحی به تأخیر افتاده و ابتدا درد و تورم بیمار به کمک دارو و ورزش مهار می‌شود.
برای درمان پارگی رباط صلیبی زانو در پارگی‌های کامل به دو روش جراحی صورت می‌گیرد:
روش ترمیمی: غالباً موفقیت‌آمیز نیست
روش بازسازی: در این روش، عمل بازسازی رباط صلیبی به کمک یک بافت دیگر مانند تاندون عضلات پشت ران انجام می‌گیرد. روش بازسازی نتایج بهتری داشته و با کمک فیزیوتراپی پا، بهبود سریع‌تر اتفاق می‌افتد (شرکت تجهیزات پزشکی برجیس یکی از قدیمی‌ترین و مطمئن‌ترین تولیدکننده‌های داخلی دستگاه فیزیوتراپی است)
در صورتی که ثبات کلی زانو از دست نرفته باشد، فیزیوتراپی بهترین و کم تهاجمی‌ترین روش برای درمان پارگی رباط صلیبی زانو است. البته بیمارانی که می‌خواهند سریع‌تر بهبود یافته و پس از بهبودی مجدداً قادر به ورزش کردن تحت فشار باشند، تنها راه جراحی است؛ اما بیمارانی که فعالیت بدنی کمتر و سن بالاتری دارند می‌توانند بدون نیاز به انجام جراحی به کمک فیزیوتراپی به زندگی عادی برگردند. مهم‌ترین اهداف فیزیوتراپی از قرار زیر است:
کاهش درد، التهاب و تورم
افزایش دامنه حرکتی مفصل
تقویت عضلات با توجه به درجات آسیب
آموزش تمرینات حس عمقی
آموزش تمرینات زنجیره حرکتی بسته
افزایش تعادل و عملکرد فرد
برگشت سریع‌تر فرد به فعالیت‌های روزمره
برای درمان پارگی رباط صلیبی زانو، تمرین‌های فیزیوتراپی زیادی پیشنهاد شده که در ادامه به بعضی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
برای این تمرین باید ابتدا روی یک صندلی نشسته و پا را با زاویه ۴۵ درجه خم کرد. پاشنه پا باید به سمت زمین فشار داده شود تا عضلات پشت ران یا همان همسترینگ منقبض شوند. این کار را باید به مدت ۵ ثانیه ادامه داد. سپس انقباض را تمام کرد. این تمرین باید ۱۰ بار انجام شود.
برای انجام این حرکت باید به پشت خوابید و پاها را به حالت ۹۰ درجه قرار داد. دست‌ها باید در کنار بدن قرار بگیرند. سپس آرام و به صورت مهره به مهره، باسن را از روی زمین بلند کرده و روی سرشانه قرار بگیرید. در این حالت ران‌ها باید در راستای بدن قرار گرفته و بدن فرم خط‌کش پیدا کند. ابتدا ۲۰ ثانیه در این حال مانده و سپس مهره به مهره روی زمین برگردید. این حرکت باید چند بار در روز انجام شود. با انجام این تمرین، علاوه بر درمان رباط صلیبی زانو، عضلات ساق پا، مفصل زانو و عضلات کف لگن هم تقویت می‌شوند.
برای انجام این حرکت باید ابتدا ایستاده و پاها را کمی از هم باز کرد. کف پاها باید به موازات هم باشند. پای راست را ۹۰ درجه به سمت بیرون چرخانده و بدن را در راستای چانه قرار دهید. حالا زانوی راست را خم کرده و پای چپ را کامل کشیده و صاف نگه دارید. دست‌ها باید به موازات سرشانه در دوطرف بدن قرار بگیرند. ۱۰ ثانیه نفس را نگه داشته و زانو را خم کنید. حالا پاها را صاف کرده و مجدداً تمرین را انجام دهید. این حرکت در ۲ ست ۱۰ تایی باید انجام شود. با انجام حرکت جنگجو، به جز رباط صلیبی زانو، مفاصل و عضلات پا هم تقویت خواهند شد.
برای انجام این تمرین باید ابتدا به پشت خوابید. دست‌ها را درکنار بدن قرار داده و یکی از پاها را به حالت فلکس به سمت بالا ببرید. فلکس یعنی کف پا باید در راستای بدن باشد. پایی که روی زمین قرار دارد هم باید به حالت فلکس باشد. حالا باید عضلات چهار سر ران را منقبض کرده و پشت زانو را به زمین فشار داد. حالا پا را پایین آورده و باز عضلات را منقبض کنید. عضلات را شل کرده و دوباره تمرین را تکرار کنید.
برای این تمرین باید ابتدا ایستاد و پاها را در کنار هم قرار داد. حالا دو دست را در طرفین لگن قرار دهید. زانوی راست را بالا آورده و کف پا را بالای زانو در قسمت کنار ران قرار دهید. در این حالت باسن باید کمی به سمت بیرون باشد. به یک نقطه خیره شوید و آرام دم و بازدم شکمی داشته باشید. حالا پای راست را پایین آورده و همین حرکت را با پای چپ انجام دهید. ممکن است در ابتدا تعادل نداشته باشید اما به مرور از عهدده آن برخواهید آمد.
سخن پایانی
برای درمان پارگی رباط صلیبی زانو ابتدا باید نوع و شدت آن توسط پزشک مشخص شود. پس از تشخیص راه‌های مختلفی برای برگرداندن رباط و زانو به حالت نرمال وجود دارد که به تفضیل توضیح داده شد. اگر رباط به‌صورت کامل پاره نشده باشد، نیازی به جراحی نخواهد بود.