Presentación:

O SÉCULO DAS LUCES

1. Introdución

O século XVIII, chamado o Século das Luces, supón, a nivel europeo, a aparición do movemento cultural e intelectual que coñecemos como Ilustración.

En Galiza, a Ilustración vai significar a aparición de múltiples intelectuais que estudan e que se preocupan pola situación de marxinación e atraso do país en todos os niveis: cultural, lingüístico, técnico, económico… Así mesmo, os ilustrados galegos propoñen nas súas obras algunhas medidas para rematar con esta situación: a reforma da agricultura, mellora das leis, introdución de novas técnicas, reforma dos métodos educativos, defensa da igualdade entre xéneros,…

No tocante á lingua, algunhas destas figuras ilustradas van defender o galego, denunciando a marxinación que sofre perante o castelán e defendendo a súa valía e capacidade coma calquera outro idioma. Nesta preocupación polo idioma galego cómpre destacar tres persoeiros (os tres monxes beneditinos): o Padre Feixoo, o Padre Sarmiento e o Padre Sobreira.

2. Os principais ilustrados galegos

2.1. Padre Feixoo

Escribiu unha serie de ensaios baixo o título de Teatro Crítico Universal. Neles abordou materias moi diversas: a medicina, a filosofía, as matemáticas, a agricultura, a xeografía, a historia, a filoloxía…

- Crítica social: xa naquela defendeu a idea da igualdade entre o home e a muller e denunciou a rapina española na conquista de América.

- Defensa do galego: no seu Teatro Crítico Universal demostra que a lingua galega non é un dialecto do castelán (unha idea bastante asentada naquela época), senón unha lingua románica que, ademais, formaba unidade co portugués. Adoita sinalarse como inicio dos Séculos Escuros a vitoria de Isabel a Católica na loita dinástica contra dona Xoana (mal chamada “A Beltranexa”).

2.2. Padre Sarmiento

Frei Martiño Sarmiento está considerado como un dos pais da Filoloxía románica e galega. Escribiu numerosos traballos centrados no estudo da lingua (léxico, etimoloxías, fraseoloxía…). Por outra parte, foi un dos primeiros autores que reflexionaron sobre a situación sociolingüística de Galiza e sobre o proceso histórico que conduciu á marxinación da lingua galega. Así mesmo, Sarmiento propuxo medidas para introducir o idioma en ámbitos sociais elevados coma a escola e a igrexa.

2.3. Padre Sobreira

O Padre Sobreira traballou durante moito tempo para crear un dicionario de galego, pois consideraba vergoñento que a nosa lingua non tivese diccionario cando todos os outros idiomas da Península o tiñan. Esta obra, ao seu ver, sería útil para conservar por escrito a lingua galega e tamén para quen quixese aprendela.

3. A literatura da Ilustración

Os ilustrados galegos redactaron a maior parte da súa obra en español. Con todo, nalgúns casos lanzáronse ao cultivo lírico da lingua galega, abrindo o camiño que conduciría ao Rexurdimento.

Os principais autores e obras en galego durante esta etapa foron:

• Diego Antonio Cernadas e Castro, máis coñecido como “o cura de Fruíme”, escribiu 24 poemas en galego nos que fai unha loanza de Galiza, combatendo aquela imaxe despectiva que se tiña da nosa terra e dos seus habitantes.
• Francisca de Isla e Losada, escribiu, polo menos, un romance dedicado ao cura de Fruíme.
• O Padre Martiño Sarmiento escribiu a obra principal desta etapa: o Coloquio de 24 gallegos rústicos. Trátase dun conxunto de máis de 1000 coplas, escritas cun estilo popular. A intención de Sarmiento non era escribir unha obra literaria, senón recompilar de xeito máis ameno e creativo as voces do galego que escoitou e anotou durante as súas viaxes a Galiza.

Outros textos literarios do século XVIII. A literatura política

Ademais da literatura dos ilustrados, ao longo do século XVIII escríbense diversos textos en galego relacionados coas circunstancias políticas da época (invasión francesa, loita entre absolutistas e liberais…). De entre eles podemos destacar:

• Proezas de Galicia (escrito por Xosé Fernández Neira) e Un labrador que foi sarxento aos soldados do novo alistamento (poema anónimo). Trátase de dúas pezas que teñen como temática a invasión napoleónica; chaman aos galegos a loitar contra os franceses.
• Os rogos de un gallego, poema de Manuel Pardo de Andrade no que se fai unha denuncia contra a Inquisición.