ไซยาไนด์ (Cyanide) ก่อให้เกิดพิษได้อย่างไร

การเกิดพิษจากไซยาไนด์มักจะมาจากการสูดดมก๊าซไซยาไนด์ หรือรับประทานสารละลายของไซยาไนด์ รวมถึงการรับประทานผักและผลไม้บางชนิดมีสารที่เป็น Cyanogenic glycosides 

กลไกการเกิดของพิษไซยาไนด์เกิดจากการที่ตัวไซยาไนด์เข้าจับกับ ferric ion ทำให้เซลล์ของร่างกายไม่สามารถใช้ออกซิเจนได้ จากการที่ไม่สามารถใช้ออกซิเจนได้นี้เองจึงแสดงอาการพิษออกมา 

อาการพิษมักปรากฎหลังได้รับสารพิษไซยาไนด์ในเวลาสั้นๆ เริ่มจากปวดศีรษะ ใจสั่น หน้าแดง หมดสติ ชัก และอาจจะเสียชีวิตภายในเวลาเป็นนาทีหรือภายใน 1 ชั่วโมง ในรายที่รุนแรงน้อยกว่าจะกดการทำงานของระบบประสาทและการหายใจ เกิดภาวะเป็นเลือดเป็นกรด (metabolic acidosis) ในเวลาต่อมา แต่กรณีของมันสำปะหลังดิบอาการแสดงของพิษในเวลาหลายชั่วโมงหลังจากรับประทาน เนื่องจากไซยาไนด์ในมันสำปะหลังจะอยู่ในรูปของ cyanogenic glycoside ซึ่งจะต้องถูกเอ็นไซม์ในลำไส้ย่อยก่อนจึงจะปลดปล่อยไซยาไนด์ออกมา ส่วนกลิ่นถั่วไหม้ (bitter almond) นั้นไม่ได้พบในผู้ป่วยทุกรายเสมอไป และมีเพียงไม่กี่คนเท่านั้นที่สามารถดมและแยกกลิ่นนี้ได้

หากพบผู้ป่วยที่คาดว่าจะได้รับสารพิษไซยาไนด์ควรทำอย่างไร

• การช่วยชีวิตเบื้องต้น เมื่อพบผู้ป่วยที่ได้รับสารพิษควรรีบติดต่อโรงพยาบาลโดยเร็วที่สุด (โทร 1669 แจ้งข้อมูลผู้ป่วย อาการ สถานที่) หากผู้ป่วยหมดสติหรือหยุดหายใจควรทำ CPR เพื่อปฐมพยาบาลเบื้องต้นระหว่างรอรถพยาบาลก่อนนำตัวส่งโรงพยาบาล ห้ามใช้วิธีเป่าปากหรือผายปอดเพื่อหลีกเลี่ยงการได้รับสารพิษจากผู้ป่วย 

• หากได้รับพิษจากมันสำปะหลัง แนะนำให้ใช้ผงถ่านเพื่อดูดซับพิษ แต่กรณีได้รับสารพิษจากสารเคมีไซยาไนด์โดยตรงผงถ่านจะไม่สามารถดูดซับพิษได้ทันเนื่องจากไซยาไนด์จะถูกดูดซึมได้อย่างรวดเร็วในกระเพาะอาหารค่ะ

• แนวทางการรักษาแพทย์จะรักษาตามอาการและให้ยาต้านพิษไซยาไนด์ซึ่งประกอบด้วย  sodium nitrite และ sodium thiosulfate เพื่อแย่งจับกับ ferric ion และขับ cyanide ออกต่อไป

บทความโดย :
ภญ.ดุษฎี ลือชาพุฒิพร
เภสัชกรประจำร้านบ้านยายิ้ม