Etsen

Het tekenen en schilderen wisselde mijn vader af met het maken van etsen; op zijn atelier in ons huis had hij een etspers. In zijn werk spelen landschappen die hij buiten eerst als een tekening vastlegde een hoofdrol. Hieronder als voorbeeld een gezicht op de molen van Zeddam, ca 1950, toen we daar een zomervakantie doorbrachten. Merk op dat er verschillen zijn tussen tekening en ets in details, maar de schaduw van de molenwiek op de molen is vrijwel hetzelfde.

Voor het etsen gebruikte hij twee verschillende technieken, de z.g.n. droge naald en de etstechniek, die hieronder kort worden besproken (bron Wikipedia.nl). Bij de ets techniek werd o.a. gebruikgemaakt van zwavelzuur. Interessante noot is dat tijdens WII (of kort daarna) hij daardoor recht had op extra voedselbonnen aangezien werken met giftige dampen als een zwaar beroep werd beschouwd.

ets: torenmolen van Zeddam (spiegelbeeld) ca 1950 voorbeeld tekening torenmolen in Zeddam ca 1949

Etstechniek De voorkant (beeldzijde) van de metalen plaat wordt afgedekt met etsgrond, een vloeibaar opgebrachte laag waarin voornamelijk bijenwas en white spirit zitten, of een bol harde etsgrond, die op een verwarmde plaat wordt uitgerold. Vervolgens brengt de etser met een etsnaald of scherp voorwerp de afbeelding (lijnets) in de afdeklaag aan, rekening houdend met de afdruk die in spiegelbeeld op de afdruk komt te staan. Afhankelijk van het gebruikte metaal en de bedoelingen van de etser, wordt de plaat in zuur of in zout gebeten (geëtst). Het bijten in een zoutoplossing (van ijzer(III)chloride) heeft als voordeel dat het de lijnen uitsluitend in de diepte bijt. Een nadeel van bijten in zout is dat de ijzerchlorideoplossing een ondoorzichtige bruine vloeistof is. De etser ziet dus niet wat hij doet, maar moet weten hoe lang hij een plaat moet baden om tot een goed resultaat te komen. Bovendien dient de etsplaat omgekeerd - met afbeeldingskant naar beneden - in de etsbak te worden geplaatst. Bijten in koper kan met salpeterzuur en ijzerchloride. Salpeterzuur werkt niet of zeer traag onder een temperatuur van 12 graden Celsius. Zinkplaten in ijzerchloride etsen kan goed, maar geeft gevaarlijke dampen af. In de regel worden koperen etsplaten in ijzerchloride en zinken platen in salpeterzuur gebeten. Bij salpeterzuur is de lijn rafelig en heeft deze de neiging iets breder te worden.

Een droge naald is een diepdruktechniek waarbij men, doorgaans door middel van fijne, staalharde etsnaalden, een tekening krast in een plaat. Vroeger was die plaat meestal van koper, tegenwoordig wordt ook zink of plastic gebruikt. Wanneer men in een etsplaat krast, ontstaat er een 'braam'. Dit is een opstaand randje naast de getekende lijn, waaronder zich ook inkt hecht. Hierdoor ontstaat bij het afdrukken een ietwat fluweelachtige lijn, die typerend is voor de drogenaaldtechniek. Na het tekenen wrijft men de plaat in met drukinkt. Daarna wordt de plaat afgeslagen: de inkt wordt voorzichtig verwijderd met gaas of met de handpalm, tot er uitsluitend in de groeven inkt blijft zitten. Vervolgens wordt de droge naald door middel van een etspers afgedrukt op bevochtigd papier. Het papier is flexibel geworden door het invochten - denk aan papier maché - en nu wordt onder de hoge druk van de etspers het vilt tegen het papier gedrukt, dat weer in de groef wordt geperst. In de groef zit (vette) inkt en door de hoge druk gaat dit een synthese aan met het papier. Een droge naald etsplaat kan, in tegenstelling tot een ets, slechts in beperkte oplage gedrukt worden, ongeveer 15 exemplaren, doordat bij iedere drukgang de kenmerkende braam steeds meer platgedrukt wordt. Om die reden is de droge naald niet geschikt voor hoge oplages. Wel is het goed mogelijk om met een verstaalde koperplaat dit slijtageproces aanzienlijk te rekken, het drukken van een oplage van 100 of meer is dan mogelijk.

lees verder [woonomgeving]