Lebbeekse grammatica

Uitspraak

1         een dubbel letterteken aa, ee, ie, oo, uu wijst op het lang uitspreken van de klank.

            ooverraagen /    kooterrauk /    juu.

2         één enkel letterteken a, i, o, u wijst op het kort uitspreken van de  klank.

            piksossis    / sjambrang /     nuzzen.

3        na een korte klank wordt de medeklinker die volgt steeds dubbel    geschreven, behalve wanneer er meerder medeklinkers volgen.

            kaddee    / linnekkesman    / gammellenboeffer.

4        klinkt als een doffe e.

            schirrekken /    gebboebbeld / porteffoeïlle.

5        ê klinkt als in het Franse “ arrêt, fête, bête “.

            klês    / bêrre / mattêrre.

6        êi klinkt als in het Engelse “ back, Jack, sack “.

            mêirre    / plêikploster / rêikker.

7         èè klinkt als in het Franse “ frère, manège, règle “.

            klèèper    / vèèg / zwèèr.

8        oi klinkt als in het Franse “ moi, toi, voix “.

            koill’n /      moits’n /    poit.

9        oy klinkt als in het Franse “ royale, voyager “.

            moylder /    noylle /    voyts.

10      oeï klinkt als in het Duitse “ Schmutz “

            bloeïts    / kloeïts / moeïts.

11       oe gevolgd door een dubbele klinker wordt kort uitgesproken.

            boeffer / koetter /    toekken.

12       (g) het tussen haakjes plaatsen van de g houdt in dat we deze slechts zeer zwak of haast niet uitspreken.

            makkron(g)    / rin(g)el / tin(g)el.

13       (n) het tussenhaakjes plaatsen van de n houdt in dat deze         woorden staan voor de vrouwelijke en mannelijke vorm bij één    van de betekenissen.

            en drollegge – nen drolleggen /    en straffe – ne straffen. 

14      en aan het einde van de werkwoorden en de zelfstandige            naamwoorden wordt overal geschreven om op die manier voor            een eenvormigheid te zorgen.

            Het is mogelijk dat de e en zelfs de en zeer zwak of haast niet uit-           gesproken worden.

            feezellen–feezell’n–feezell’(n)   / klêifferren–klêiffer’n-klêiffer’(n)     

15         a (voor r) wordt ei ( lang) uitgesproken.

            arm : eirem / darm : deirem /    kar : keir.

16        a wordt êi (kort) uitgesproken.

            dak : dêik / slak : slêik / zwart : zwêit.

17        aa wordt au uitgesproken.

            paal : paul / staat : staut /    zaad : zaut.

18      au en ou worden aa uitgesproken.

            fauw : flaa / oud : aat    / zout : zaat.

19       ee (voor n) wordt ieë uitgesproken.

            been : bieën / geen : gieën /     steen : stieën.

20     ee wordt èè uitgesproken.

            geel : gèèl / keel : kèèl /    peer : pèèr.

21         eu wordt ee uitgesproken.

            deugen : deeg’n / keuken : keeken /    meug : meeg.

22      ij of ei wordt oië uitgesproken.

            grijs : groiës / rijk : roiëk /    reis : roiës.

23     o (voor r) wordt meestal ê uitgesproken.

            dorp : dêrrep / korf : kêrref / vorst : vêst.

24     oo wordt oeë uitgesproken.

            doos : doeës / koor : koeër /    roos : roeës.

25     u (voor w) wordt aa uitgesproken

            duwen : daagen / gruwelijk : graalêik /    schuw : schaa.

26      ui wordt oë uitgesproken.

            buis : boës / kluit : kloët /    stuik : stoëk.

27       uu wordt ie uitgesproken.

            duren : dieren / muur : mier /    zuur : zier.

Werkwoorden

Hebben.

Êmmen: hebben in de onvoltooid tegenwoordige tijd.

1ste p. enk. : Kêm:                                                                                                       Ik heb.

2de p. enk.  Gêt:                                                                                                          Gij hebt.

3de p. enk.  Êi/oië èèt:                                                                                             Hij heeft.

3de p. enk.  Zèèt:                                                                                                        Zij heeft.

3de p. enk.  Tèèt:                                                                                                       Het heeft

1ste p. mv.   Wêimmen/woiëlen êmmen/wêillen êmmen:       Wij hebben.

2de p. mv.   Goiëlen êt:                                                                                            Jullie hebben.

3de p. mv.   Zêmmen/zoiëlen êmmen/zêillen êmmen:   Zij hebben.

Êmmen: hebben in de onvoltooid tegenwoordige tijd vragende vorm.

1ste p. enk.  Êmmek?                                     Heb ik?

2de p. enk.  Êdde?                            Heb je?

3de p. enk.  Èèten?                          Heeft hij?

3de p. enk.  Èèsse?                           Heeft zij?

3de p. enk   Èèget?                          Heeft het?

1ste p. mv.   Êmmen/êmmemmen?        Hebben wij?

2de p. mv.   Êdde/êjje goiëlen?  Hebben jullie?

3de p. mv.   Êmme zoiëlen/ze?   Hebben zij?

Êmmen: hebben in de onvoltooid verleden tijd.

1ste p. enk.  Ik oë:                                                                         Ik had.

2de p. enk.  Goët:                                                                         Jij had.

3de p. enk.  Êi/oië oë:                                                                 Hij had.

3de p. enk.  Zoië oë/ z’oë:                                          Zij had.

3de p. enk.  Toë:                                                                           Het had.

1ste p. mv.   Woën/woiëlen oën/wêillen oën:   Wij hadden.

2de p. mv.   Goiëlen oët:                                             Jullie hadden.

3de p. mv.   Zoën/zoiëlen oën/zêillen oën:         Zij hadden.

Êmmen: hebben in de onvoltooid verleden tijd vragende vorm.

1ste p. enk.  Oiëk?                                                       Had ik?

2de p. enk.  Oirre/ oijje?                           Had je?

3de p. enk.  Oiën?                                                       Had hij?

3de p. enk.  Oiëze?                                     Had zij?

3de p. enk.  Oiët?                                                        Had het?

1ste p. mv.   Oiëmen?                                                Hadden wij?

2de p. mv.   Oidde/oijje/oirre goiëlen?  Hadden jullie?

3de p. mv.   Oiënze?                                                  Hadden zij?

Zijn.

Zein: zijn in de onvoltooid tegenwoordige tijd.

1ste p. enk.  Kzêin/kbêin:                                                           Ik ben.

2de p. enk.  Goië zêit:                                                                                Jij bent.

3de p. enk.  Êi/oië ês:                                                                                 Hij is.

3de p. enk.  Zês:                                                                                           Zij is.

3de p. enk.  Tês:                                                                                           Het is.

1ste p. mv.   Wêi zêin/woiëlen zêin/wêillen zêin:           Wij zijn.

2de p. mv.   Goiëlen zêit:                                                           Jullie zijn.

3de p. mv.   Zoiëlen/zêillen zêin:                                           Zij zijn.

Zein: zijn in de onvoltooid tegenwoordige tijd vragende vorm.

1ste p. enk.  Zêinnêk/bêinnek?    Ben ik?

2de p. enk.  Zêidde goië?              Ben je?

3de p. enk.  Êssen?                           Is hij?

3de p. enk.  Êsse?                                            Is zij?

3de p. enk.  Êst?                                               Is het?

1ste p. mv.   Zêimmen?                                 Zijn wij?

2de p. mv.   Zêidde goiëlen?                      Zijn jullie?

3de p. mv.   Zêin ze/zêin zoiëlen?  Zijn zij? 

Zein: zijn in de onvoltooid verleden tijd.

1ste p. enk.  Kwas: Ik was.

2de p. enk.  Goië wort:  Jij waart.

3de p. enk.  Oië was:  Hij was.

3de p. enk.  Zoië was:  Zij was.

3de p. enk.  Twas:  Het was.

1ste p. mv.   Wêi wauren/woiëlen wauren/wêillen wauren:  Wij waren.

2de p. mv.   Goiëlen wort:   Gij waart.

3de p. mv.   Zoiëlen wauren/zêillen wauren:                                               Zij waren.

Zein: zijn in de onvoltooid verleden tijd vragende vorm.

1ste p. enk.  Wazzêk?                                                    Was ik?

2de p. enk.  Worde?                                                      Waart jij?

3de p. enk.  Wassen?                                                    Was hij?

3de p. enk.  Wasse?                                                       Was zij?

3de p. enk.  Wast?                                           Was het?

1ste p. mv.   Wauremmen?                                        Waren wij?

2de p. mv.   Worde goiëlen?                                     Waart gij?

3de p. mv.   Waure ze/waure zoiëlen?  Waren zij?

 Vervoeging van het woord ja in het Lebbeeks.

1ste p. enk.  Joëk:               Ja ik.

2de p. enk.  Jaug:              Ja gij.

3de p. enk.  Joën:              Ja hij.

3de p. enk.  Jaus:               Ja zij.

3de p. enk.  Jaut:               Ja het.

1ste p. mv.   Jom:               Ja wij.

2de p. mv.   Jaug:              Ja jullie.

3de p. mv.   Jaus:               Ja zij.

Vervoeging van het woord nee in het Lebbeeks.

1ste p. enk.  Nieëk:  Neen ik.

2de p. enk.  Nieëg: Neen gij.

3de p. enk.  Nieën: Neen hij.

3de p. enk.  Nieës:  Neen zij.

3de p. enk.  Nieët:  Neen het.

1ste p. mv.   Nieëm: Neen wij.

2de p. mv.   Nieëg: Neen jullie.

3de p. mv.   Nieës:  Neen zij.