Το πρόβλημα της λειψυδρίας
Εξαιτίας της ραγδαίας αύξησης του πληθυσμού της γης , της μαζικής κατανάλωσης , της κατάχρησης των φυσικών πόρων και της μόλυνσης του νερού η διαθεσιμότητα του πόσιμου νερού δεν επαρκεί για να καλύψει τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής και διαρκώς μειώνεται . Για αυτό το λόγο , το νερό αποτελεί στρατηγικής σημασίας αγαθό σε όλη την υφήλιο και αιτία για πολλές πολιτικές διενέξεις . Πολλοί έχουν προβλέψει ότι το καθαρό νερό θα γίνει το πετρέλαιο του μέλλοντος καθιστώντας τον Καναδά με τα πλεονάζοντα αποθέματα νερού την πιο πλούσια χώρα του πλανήτη . Σύμφωνα με την έρευνα της UNESCO που πραγματοποιήθηκε το 2003 για τα παγκόσμια αποθέματα νερού , στα επόμενα 20 χρόνια η ποσότητα του νερού που αναλογεί στον καθένα προβλέπεται να μειωθεί κατά 30% . 40% από τους ανθρώπους που ζουν στη γη δεν έχουν επαρκές νερό ακόμα και για υποτυπώδη υγιεινή . Περισσότεροι από 2,2 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν το 2000 από ασθένειες που σχετίζονται με την κατανάλωση μολυσμένου νερού ή με ξηρασία . Το 2004 , σε μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τη φιλανθρωπική οργάνωση WaterAid αναφέρεται ότι στη Βρετανία ένα παιδί πεθαίνει κάθε 15 δευτερόλεπτα από ασθένειες που σχετίζονται με το νερό . Το πόσιμο νερό - τώρα πολυτιμότερο από κάθε άλλη φορά στην ιστορία λόγω της εντατικής χρησιμοποίησης του στη γεωργία , στη σύγχρονή βιομηχανία και στην παραγωγή ενέργειας - χρειάζεται καλύτερη διαχείριση και λογική χρήση εάν δεν επιθυμούμε να ζήσουμε τραγικές καταστάσεις στο μέλλον.
Νερό και κοινωνικές συγκρούσεις
Το νερό, ως αγαθό άνισα κατανεμημένο και σε ανεπάρκεια, αποτελεί συχνά «μήλον της έριδος» μεταξύ των διαφόρων χρηστών - καταναλωτών του. Μία από τις εστίες τριβής μεταξύ κρατών είναι συχνά η διαχείριση των «κοινών» υδάτων τους (αν μπορούμε να μιλήσουμε για καθεστώς ιδιοκτησίας ενός τόσο απαραίτητου φυσικού πόρου). Η Έκθεση των Ηνωμένων Εθνών “Νερό για τη Ζωή, Νερό για τους Ανθρώπους” (2003), εντοπίζει 263 διεθνείς διασυνοριακές λεκάνες απορροής, οι οποίες μπορεί να αποτελέσουν αιτία συγκρούσεων για το νερό. Οι περιοχές αυτές καλύπτουν το 45 % της επιφάνειας της ξηράς στον πλανήτη και επηρεάζουν το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού και 145 κράτη.
Κάποιοι θεωρούν πως το νερό, καθώς αποτελεί αγαθό προς κατανάλωση, μπορεί να υπαχθεί στους «νόμους της («ελεύθερης») αγοράς», αφήνοντας την παροχή και τη ζήτηση να ρυθμίζουν τη τιμή του. Το νερό, όμως, δεν είναι απλώς ένα ακόμα προϊόν προς κατανάλωση: είναι απαραίτητο σε κάθε ζώντα οργανισμό του πλανήτη. Το Νοέμβριο 2003 η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα αναγνώρισε ως θεμελιώδες δικαίωμα όλων των ανθρώπων την πρόσβαση σε επαρκείς ποσότητες πόσιμου νερού για προσωπική και οικιακή χρήση. Πώς είναι δυνατόν η διαχείριση του να εξαρτάται από μονοδιάστατες συμφωνίες ή από την τιμή που θα πιάσει στο χρηματιστήριο η μετοχή μιας εταιρείας που διαχειρίζεται την παροχή του; Και πώς θα εξασφαλιστεί η δίκαιη παροχή καθαρού νερού σε όλους και όλες, άσχετα με την κοινωνική ή την οικονομική τους θέση;
Διαμάχες μεταξύ κρατών
Το νερό δεν είναι ίσα κατανεμημένο στο χώρο και το χρόνο σε ολόκληρο τον πλανήτη, ούτε φυσικά από χώρα σε χώρα, ή από περιοχή σε περιοχή. Κάποια γεωγραφικά τμήματα του πλανήτη είναι πιο πλούσια σε γαλάζιο χρυσό, σε σχέση με άλλα. Η ύπαρξη κρατών, διαφορετικών και συχνά συγκρουόμενων συμφερόντων, το καθιστά αντικείμενο πολιτικής πίεσης. Πολλά από τα ποτάμια της Μεσογείου είναι διασυνοριακά. Η συνεργασία μεταξύ των κρατών στη διαχείριση του νερού είναι μεν απαραίτητη, αλλά όχι πάντα αρμονική. Τα υψώματα του Γκολάν, που κατέχει το Ισραήλ μετά τον πόλεμο του 1967 από τη Συρία, αποτελούν μέρος της λεκάνης απορροής της λίμνης Γαλιλαίας (Κινερέτ), της μεγαλύτερης επιφανειακής πηγής νερού του Ισραήλ που τροφοδοτεί με υδάτινους πόρους τον Εθνικό Δίκτυο Διανομής Νερού. Το 20-40% των αποθεμάτων νερού του Ισραήλ προέρχονται από την περιοχή των λόφων της Δυτικής Όχθης. Ο Νείλος, ο δεύτερος μεγαλύτερος ποταμός στον πλανήτη, διασχίζει 10 χώρες, ενώ 5 χώρες, η Ιορδανία, το Ισραήλ, η Παλαιστίνη, η Συρία και ο Λίβανος μοιράζονται τον σχετικά μικρό Ιορδάνη ποταμό. Η Ισπανία, η Ιταλία αλλά και η Ελλάδα μοιράζονται και αυτές τους μεγάλους ποταμούς τους με άλλες χώρες. Στη Μέση Ανατολή, η διαχείριση των υδατικών πόρων είναι μια από τις πιο σοβαρές πηγές έντασης μεταξύ Ισραήλ αφ’ ενός, Παλαιστινίων και Συρίας αφετέρου. Στη δεκαετία του ’80, η διαχείριση των υδάτων του Ευφράτη αποτελούσε μόνιμη πηγή έντασης μεταξύ Τουρκίας, Συρίας και Ιράκ. Σε ομιλία του ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας, ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Αιγύπτου (μετέπειτα επικεφαλής του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών) Μπούτρος Γκάλι είχε δηλώσει: "Η εθνική ασφάλεια της Αιγύπτου βρίσκεται στα χέρια των άλλων οκτώ αφρικανικών χωρών στη λεκάνη του Νείλου", ενώ ο βασιλιάς Χουσεϊν της Ιορδανίας είχε τονίσει το 1990 ότι "το νερό είναι το μόνο ζήτημα που θα μπορούσε να τον οδηγήσει σε πόλεμο με το Ισραήλ".
Η κρίση των νερών μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Λιβάνου και Συρίας για τις συμφωνίες Orontus και Nahr el Kabir, και η συμφωνία μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ σχετικά με το σχέδιο νερού Hasbani και την πηγή Wazzani (στην οποία ενεπλάκησαν τα ΗΕ, οι ΗΠΑ και οι ΕΕ) αποδεικνύουν τη σημασία που έχει η διαχείριση των νερών ως καταλύτης για συνεργασία αντί για αιτία συγκρούσεων.
Ανισότητες στο εσωτερικό
Το ζήτημα δεν τίθεται μόνο μεταξύ χωρών, αλλά και μεταξύ περιοχών της ίδιας χώρας. Η γεωγραφική ανισοκατανομή δημιουργεί διχόνοιες μεταξύ αγροτικών περιοχών αλλά και πόλεων-υπαίθρου. Η συγκέντρωση του πληθυσμού στις μεγαλουπόλεις, δημιούργησε την ανάγκη για περισσότερο νερό, εξαντλώντας ταυτόχρονα τα αποθέματα των κοντινών περιοχών και μολύνοντας συχνά τα εναπομείναντα ύδατα. Η Αττική δεσμεύει, για παράδειγμα, υδατικούς πόρους μιας πολύ μεγάλης περιοχής (Μαραθώνας, Υλίκη, Μόρνος, Εύηνος). Η προσπάθεια εκτροπής του Αχελώου, ενάντια στη λογική και παρά τις αποφάσεις του Συμβουλίου Επικρατείας, είναι χαρακτηριστική: θα μεταφέρουμε νερό από τη Δυτική Ελλάδα που το 'χει …μπόλικο, στην αγροτική Θεσσαλία που το 'χει «ανάγκη»! Αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις που θα ‘χει στην οικονομική ανάπτυξη, στους ανθρώπους, στα πολιτιστικά μνημεία, στη φύση.
Αντίστοιχη απόπειρα στην Ισπανία είχε, όμως, «αίσια έκβαση». Στο πλαίσιο του Εθνικού Υδρολογικού Σχεδίου προβλεπόταν η μεταφορά νερού από τον ποταμό Ebro (περιοχή Σαραγόσα, κεντροδυτική Ισπανία) προς τις αγροτικές και τουριστικές περιοχές της νοτιοδυτικής Ισπανίας. Σύμφωνα με πάνω από 100 πανεπιστημιακούς, οι οποίοι αντιτίθεντο στο έργο, η εξοικονόμηση νερού μέσω της εφαρμογής νέων αρδευτικών τεχνικών, η αλλαγή του τύπου καλλιεργειών και η εξοικονόμηση στην τουριστική βιομηχανία και στις πόλεις μπορούσε να εξασφαλίσει την ίδια ποσότητα νερού, στο ένα τρίτο του κόστους. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους της Σαραγόσα, της Βαρκελώνης και της Μαδρίτης και διαμαρτυρήθηκαν εναντίον του σχεδίου. Τον Αύγουστο του 2001 ξεκίνησε από τη Σαραγόσα πορεία 5.000 πολιτών που έφτασαν με τα πόδια μέχρι τις Βρυξέλλες για να διαμαρτυρηθούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την πρόθεσή της να χρηματοδοτήσει το έργο. Το έργο εγκαταλείφθηκε και τώρα δίνεται έμφαση στην εξοικονόμηση νερού και σε μια νέα κουλτούρα για το νερό.
Έχει γραφτεί πολλάκις ότι το νερό είναι «το πετρέλαιο του 21ου αιώνα», και ότι (θα δούμε να) διεξάγονται πόλεμοι για τη διαχείριση τους. Εάν δεν γίνει κατανοητή και κυρίως αποδεκτή η λογική ότι πρόκειται για ένα ζωτικό στοιχείο της ζωής για όλους, δεν είναι δυνατόν να υπάρξει λελογισμένη και νηφάλια διαχείριση του, πέρα από πολιτικά ή εθνικά συμφέροντα.