Η χλωρίδα του ρέματος

Δέντρο φυλλοβόλο, με κορμό γκριζωπό και ύψος που κυμαίνεται στα 20-30 μέτρα περίπου.

ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΧΡ. ΜΑΜΑΣΗ*

Χαρακτηρίζεται για την μεγαλοπρέπεια του, την πληθωρικότητα του ενώ συνδέεται με παραδόσεις, ιστορικά ντοκουμέντα και οικολογικές αξίες. Το πλάτανο (Platanus Orientalis) τον διακρίνουμε μέσα σε ρέματα, στις όχθες των ποταμών και λιμνών, σε χειμάρρους, σε πηγές, αφού αρέσκεται σε υγρά βαθύ εδάφη και πλούσια σε θρεπτικές ουσίες. Ιδιαίτερη αναφορά οφείλουμε να κάνουμε και να εστιάσουμε στον αιωνόβιο πλάτανο του Τριχωνίου, γνωστός και ως Τουρκικός πλάτανος.

Ο Τουρκικός πλάτανος βρίσκεται στο χωρίο Τριχώνιο του Δήμου Μακρυνείας και κεντρίζει το ενδιαφέρον, αφού γίνεται αντιληπτός από μακρινή απόσταση λόγω του μεγάλου ύψους που διαθέτει. Η επίσκεψή μας στο φυλλοβόλο δέντρο μπορεί να συνδυαστεί ταυτόχρονα με την παρατήρηση πουλιών (bird watching) στην προστατευόμενη περιοχή της λίμνης Τριχωνίδας, στους ασβεστούχους βάλτους και στο άγνωστο κατά πολλούς δασογενές περιβάλλον του Φράξου του Τριχωνίου. Όλες αυτές οι εναλλαγές οικοτόπων εντοπίζονται μόλις σε ακτίνα 500-700 μέτρων.

Ο αιωνόβιος Τουρκικός Πλάτανος του χωριού και σύμφωνα με τον πρόεδρο του τοπικού διαμερίσματος του Τριχωνίου κ. Κούτση Βαγγέλη πήρε την ονομασία του από ένα γεγονός. Σύμφωνα με τις εκδοχές, Τούρκοι και Έλληνες σταματούσαν να ξεδιψάσουν στο συγκεκριμένο σημείο και να ξεκουραστούν πίνοντας νερό από το μαγγανοπήγαδο. Το πηγάδι μάλιστα διατηρείται ακόμη και σήμερα σε άριστη κατάσταση. Όπως φημολογείται, ένας Τούρκος για κάποιους λόγους έμπηξε στο έδαφος τη μαγκούρα του. Από το σημείο εκείνο προήλθε το μεγαλοπρεπές πλατάνι. Τα κλωνάρια του δέντρου γυρίζουν προς το έδαφος και τα παρομοιάζουν με το πάνω μέρος της μαγκούρας ενώ το φύλλωμα του καλύπτει όλη την πλατεία.

Ο κορμός εντυπωσιακός και χρειάζεται πάνω από έξι ανθρώπους για να τον αγκαλιάσουν. Μάλιστα πριν από δυο χρόνια ο πλάτανος φωταγωγήθηκε, πλακοστρώθηκε με πέτρα ο αύλιος χώρος και τοποθετήθηκαν παγκάκια και καλάθια. Τους καλοκαιρινούς μήνες στη σκιά του αιωνόβιου πλατάνου βρίσκει κανείς δροσιά ακόμη και τις πιο θερμές μέρες και ο χώρος γεμίζει από παιδιά του χωριού.

Το ξύλο του πλατάνου είναι μέτριας ποιότητας και καλός αγωγός του ηλεκτρισμού, γι' αυτό προσβάλλεται εύκολα από κεραυνούς σε ώρες καταιγίδας. Δεν είναι κατάλληλο για καύσιμη ύλη. Οι καρποί του είναι σφαιρικοί και περιέχουν λεπτά τριχωτά σπέρματα. Τα φύλλα του και τα άνθη του χρησιμοποιούνται στην φαρμακευτική-βοτανική σαν ισχυρά "αποχρεμπτικά". Τη σκόνη εξάλλου της φλούδας του τη βάζουν σε αποστάγματα και σε εγκαύματα για ανακούφιση και θεραπεία. Χρησιμεύει επίσης και ως αιμοστατικό στις πληγές.

Σύμφωνα με την Αρχαία Ελληνική μυθολογία, η Πλάτανος ήταν κόρη του θεού Ποσειδώνα και αδερφή δύο πελώριων γιγάντων, των Αλωαδών. Από τον πατέρα της κληρονόμησε την αγάπη της στο υγρό στοιχείο, αφού η Πλάτανος φυτρώνει σε μέρη όπου υπάρχουν νερά, είτε στην επιφάνεια είτε στο υπέδαφος. Από τα αδέρφια της κληρονόμησε το γιγάντιο ανάστημα. Αγαπούσε πολύ τους δύο αδερφούς της η μυθική πλάτανος, αλλά όταν εκείνοι πέθαναν νέοι, αυτή από τη θλίψη της μεταμορφώθηκε στο ομώνυμο δέντρο της πατρίδας μας, στον Πλάτανο.

Από το 1937 η Ελλάδα άρχισε να αναγνωρίζει περιοχές με ειδικό οικολογικό ενδιαφέρον και να τις θέτει υπό καθεστώς προστασίας. Μια κατηγορία είναι τα Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης σύμφωνα με τον Ν. 996/71 και περιλαμβάνονται μεμονωμένα δέντρα ή συστάδες δέντρων με ιδιαίτερη βοτανική, οικολογική αισθητική ή ιστορική και πολιτιστική αξία ενώ έχουν κηρυχθεί 51 Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης. Παρόμοια παραδείγματα ανακήρυξης πλατάνων είναι οι δύο πλάτανοι του Σχολαρίου, οι πλάτανοι του Ναυπλίου, της Άρτης, της Βέροιας, της Δημητσάνας στην Αρκαδία, του Ιπποκράτη στην Κω κτλ. Μήπως αξίζει και ο Τουρκικός Πλάτανος του Τριχωνίου να χαρακτηριστεί Διατηρητέο Μνημείο, αφού πληροί τις προδιαγραφές κήρυξης;

* Ο Διονύσης Χρ. Μαμάσης είναι Περιβαλλοντολόγος-Χαρτογράφος.

Ιτιές (Salix Alba)

Περιγραφή: Φυλλοβόλο δέντρο, με κορμό μεγάλο και φλοιό γκριζωπό. Φθάνει τα 20 μ. ύψος και 12 μ. διάμετρο. Παρουσιάζει διφυλλία. Τα φύλλα των βραχυκλαδίων έχουν παρυφές κολπωτά οδοντωτές και των μακροκλαδίων είναι έλλοβα (μεγάλα δερματώδη, 10Χ8 εκ. με 3-5 λοβούς). Στην κάτω επιφάνεια φέρουν λευκό επίχρισμα, που δίνει την αίσθηση του λευκού δένδρου. Είναι δίοικο είδος, τα άνθη του δεν αυτογονιμοποιούνται. Ανθίζει το Μάρτιο. Τα αρσενικά και τα θηλυκά άνθη δημιουργούν μεγάλους ιούλους. Καρπός κάψα. Περιέχουν τριχωτά σπέρματα, που μεταφέρονται από τους ανέμους σε μεγάλες αποστάσεις. Ωριμάζουν πολύ νωρίς (Μάρτιο με Απρίλιο).

Γενικές πληροφορίες: Δεν αντέχει στη σκίαση ούτε σε παγετούς, αλλά αντέχει σε δυνατούς ανέμους. Συναντάται σε δάση και παρυδάτιες περιοχές. Ευδοκιμεί σε ξηρότερα εδάφη από ότι τα άλλα μέλη του γένους. Δεν μεγαλώνει σε εκτεθειμένα υψίπεδα αλλά αντέχει στην παραθαλάσσια έκθεση αν και μπορεί να αποκλαδωθεί απ’ τον αέρα. Προτιμά τα ξηρά ή νωπά εδάφη, αλλά αναπτύσσεται σε όλους του τύπους, από ελαφριά αμμώδη μέχρι πολύ βαριά πηλώδη, καλά αποστραγγιζόμενα εδάφη. Επίσης ζει σε όξινα, ουδέτερα ή αλκαλικά εδάφη. Πρέπει να συγκαλλιεργηθούν για να παραχθεί ο σπόρος. Διασταυρώνεται εύκολα με άλλα μέλη του ιδίου γένους.

Χρησιμότητα: Αποτελεί τροφή για την άγρια πανίδα. Χρησιμοποιείται περιορισμένα στη μαγειρική, στην ιατρική, στη δημιουργία ανεμοφραχτών, στην παραγωγή αυξητικών ορμονών για φυτά και χρώματος. Καλλιεργείται επίσης για το ξύλο του, το οποίο όμως δεν είναι καλής ποιότητας. Κατάλληλο για διακόσμηση.

.

Λαζαράκια ή Βατράχια (Ranunculus ficaria)

Το καλάμι ή καλαμιά είναι κοινή ονομασία πολλών μονοκότυλων πολυετών συνήθως φυτών.

Τα καλάμια βρίσκονται σε τέλματα, έλη σε όχθες λιμνών, ποταμών, ρυακιών, χειμάρρων και σε ήρεμα νερά. Όλα γενικά τα φυτά που χαρακτηρίζονται σαν καλάμια έχουν ριζώματα ή παραφυάδες, τα φύλλα τους είναι μακριά ταινιοειδή και στο πάνω μέρος τους έχουν μία μακριά ταξιανθία.

Ο βλαστός είναι συμπαγής ή κοίλος, ξυλώδης, λυγίζει από τον αέρα και αυτό βοηθάει στη διασπορά των διαφόρων σπόρων του. Υπάρχουν πολλά είδη καλαμιών. Στην πατρίδα μας βρίσκουμε τα εξής :

• Το κοινό καλάμι: Ιθαγενές της Ευρώπης, πολυετές φυτό που μοιάζει με μπαμπού έχει δε την επιστημονική ονομασία Αρούντο Ντόναξ. Οι βλαστοί του είναι όρθιοι, με πολλά φύλλα, ξυλώδεις που φτάνουν σε ύψος και τα 8 μέτρα και αναπτύσσονται με πολλά υπόγεια ριζώματα. Τα φύλλα του φτάνουν σε μήκος τα 60-70 εκατοστά. Εξαιρετικά ανθεκτικό φυτό βρίσκεται κατά μήκος των ακτών, ποταμών, υδροβιότοπων και γενικά αρέσκεται σε υγρά εδάφη. Μπορεί όμως να υπάρξει και σε άνυδρα, ξηρά και χαλικώδη εδάφη. Mπορεί να καλλιεργηθεί για να προστατεύσει τη γη από τη διάβρωση, για τη δημιουργία διαφόρων ανεμοφρακτών, προστασία διαφόρων καλλιεργειών, σαν καλλωπιστικό, για τη δημιουργία στεγάστρων και πρόχειρων καταλυμάτων (καλύβες). Οι βλαστοί του χρησιμοποιούνται για τη κατασκευή ξύλινων πνευστών οργάνων και καλαμιών ψαρέματος. Από τα φύλλα του κατασκευάζονται διάφορες ψάθες.
• Φραγμίτης ή αγριοκάλαμο: Πολυετές ζιζάνιο των αγρών, με λείους μη ξυλώδεις βλαστούς και ύψος που δε ξεπερνάει τα 2,5 μέτρα. Βρίσκεται επίσης σε διάφορους υδροβιότοπους, είναι εξαιρετικά ανθεκτικό φυτό και μοιάζει με το κοινό καλάμι.
• Ψάθα ή Ψαθί: πολυετή φυτά με φυλλώδεις μαλακούς βλαστούς και ύψος 2,5 μέτρα.Βρίσκονται συνήθως σε λιμνώδεις περιοχές και έλη.
• Σπάργανο ή Σπαργάνιουμ έρεκτουμ: πολύμορφο φυτό με βλαστούς λεπτούς που φτάνουν τα 2 μέτρα ύψος. Τα φύλλα του είναι σχήματος σπαθιού και είναι όρθια και λεπτά. Οι ταξιανθίες του μοιάζουν με θαλάσσια ανεμώνη