Overlijden en rouwverwerking

Doel:

Voor alle betrokken is het duidelijk hiermee om te gaan, welke stappen genomen dienen te worden.

Verantwoordelijk:

Directeuren PRIMO

Geëvalueerd:

Opgesteld juni 2019

Soms weet je al een tijdje dat het slechte bericht eraan komt, een andere keer is het een donderslag bij heldere hemel: iemand is dood: een kind uit je groep, een van de ouders, een collega. De schok is altijd groot. En ondanks het verdriet moet er een heleboel gebeuren. In dit protocol willen we alvast de eerste informatie geven, op een rijtje zetten welke stappen we moeten ondernemen, waar informatie ligt en welke boeken aanwezig zijn en gebruikt kunnen worden.

Het bericht

Ieder geval van overlijden is weer anders, het kan op elk moment gebeuren. Ook de oorzaak kan uiteenlopend zijn. Verder kan het overlijdensbericht op verschillende manieren binnenkomen: mondeling, telefonisch, per post, via een advertentie of via een officiële mededeling. Bij ontvangst van het bericht moet gelet worden op een aantal dingen: belangrijk is om te controleren of het bericht echt is, vervolgens moet het bericht direct worden doorgegeven aan de directie. Daarna aan de groepsleerkracht van de betrokken groep aan het bestuur. Degene die het bericht ontvangt gaat na of de bovenstaande betrokkenen inderdaad op de hoogte zijn gebracht. Zo niet dan zal de ontvanger dit zelf moeten doen.

Hoe vertel ik het?

De wijze waarop de verdrietige boodschap wordt meegedeeld is erg belangrijk. De mensen aan wie het moet worden verteld mogen nooit overvallen worden. Ze moeten de gelegenheid krijgen er voor te gaan zitten en te weten dat er iets ernstigs wordt verteld. Een inleidende zin om kinderen gericht te laten luisteren is: Ik heb een verdrietige boodschap voor jullie. Waarna je het slechte nieuws duidelijk en kort vertelt. Ouders kun je aanspreken met: Ik moet u iets ernstigs meedelen of ik vind het moeilijk om te zeggen maar ik heb bijzonder triest en slecht nieuws voor u. Vertel daarna het nieuws kort en bondig. Laat de anderen niet raden wat u komt vertellen. Ga daarna in op emoties die loskomen. Laat de ander gelegenheid om de emoties los te laten komen. Slecht nieuws levert altijd een heleboel vragen op. Het is belangrijk om zo open mogelijk de informatie te geven waarvan je zelf op de hoogte bent. Ga daarna bekijken of en welke hulp er geboden moet worden. Sta hier van tevoren al bij stil. Met wie kunnen mensen eventueel contact opnemen? Is er een nummer dat gebeld kan worden etc.
Inzake rouwverwerking kunnen de contactpersonen (vertrouwenspersonen van de school) een rol spelen naar kinderen en ouders toe.
In het geval van het overlijden van een leerling, leerkracht, ouder leerling, medewerker school zorgt de school voor bloemen/rouwboeket (uitgezonderd indien dit niet gewenst is). In overleg met de nabestaanden wordt een advertentie in een plaatselijk weekblad geplaatst (Het Nieuwe Stadsblad) en wordt deze ook in de nieuwsbrief vermeld.

overlijden leerling

Bericht komt binnen: mondeling, telefonisch, via post, advertentie of via officiële mededeling.
Als het bericht niet rechtstreeks van ouders, arts of politie komt, moet eerst gecontroleerd worden of de berichtgeving juist is. Dit doet de persoon die de mededeling het eerst heeft gehoord.
Degene die het bericht ontvangt, meldt dit aan de directie. De directie geeft het bericht door aan de groepsleerkracht, het team en het bestuur. In een weekend en/of vakantie worden ouder(s)/verzorger(s) telefonisch op de hoogte gesteld. De groepsleerkracht geeft het bericht, naar keuze alleen of met de directeur/andere groepsleerkracht, door aan zijn/haar groep. Loopt er iets mis in de communicatie dan zorgt de persoon die het bericht heeft ontvangen voor het doorgeven van het bericht aan de desbetreffende personen.
Bij overlijden van een leerling op school, worden ouders direct geïnformeerd. Bij voorkeur door de directeur van de school. Wanneer ouders niet direct bereikbaar zijn, kan de hulp van de politie worden ingeroepen.
Bij overlijden van een leerling wordt een crisisteam geformeerd welke de begeleiding verder zal coördineren. Dit crisisteam bestaat uit: de directeur, de groepsleerkracht.
Dit crisisteam is verantwoordelijk voor: informatie naar de betrokkenen, organisatorische aanpassingen, opvang leerlingen en collega’s, contacten met ouders, regelingen in verband met rouwbezoek en uitvaart, administratieve afwikkeling, nazorg aan de betrokkenen. Van dit crisisteam wordt een professionele opstelling verwacht. Belangrijk hierbij is: je eigen gevoelens en gedachten tegenover de dood, de eigen betrokkenheid bij de overledene, je eigen emoties etc. Als een groepsleerkracht en/of anderen problemen hebben met de professionele opstelling, kunnen ze de hulp inroepen van de GGD en/of collega’s.
Het crisisteam zorgt voor een compleet beeld van het gebeurde en zorgt dat iedereen geïnformeerd wordt die het zou moeten weten: personeel, klas, familie die op school is, ex – klasgenoten, overige leerlingen, administratie, ouders, ouderraad, medezeggenschapsraad, bestuur, personen en instanties die mogelijk contact opnemen met de familie, zoals externe hulpverlening, leerplichtambtenaar, GGD. Het crisisteam maakt hier onderling afspraken over.
De leerlingen van de groep worden door de leerkracht/en en evt. de ouders van het overleden kind geïnformeerd.
De directie informeert het bestuur over het gebeurde.
Kinderen die zich het overlijden van de klasgenoot erg hebben aangetrokken kunnen in overleg met de ouders van het kind naar huis.
Er vinden een of meerdere klassengesprekken plaats waar iedereen zijn/haar emoties kwijt kan.
Vervolgens moeten kinderen de gelegenheid krijgen om de schok verder te verwerken. Geef b.v. de opdracht: jongens en meisjes, ga maar doen wat je wilt doen. Je mag huilen, tekenen, een gedichtje maken, knippen, plakken, (indien mogelijk) naar buiten gaan maar je mag ook niets doen.
De leerkracht houdt de reacties van de kinderen goed in de gaten en maakt hier eventueel aantekeningen van.
Geef de gemaakte werkstukken een duidelijke plek: op de tafel waar het kind zat, een map voor de ouders etc.
Maak, na overleg met de ouders van het kind, een hoekje in de klas waar een foto staat, waar kinderen hun tekeningen kwijt kunnen en hun geschreven stukjes en waar een condoleance register ligt.
Het crisisteam bespreekt met de ouders van het overleden kind hun eventuele wensen voor de begrafenis/crematie.
In de regionale dagbladen wordt een rouwadvertentie geplaatst. Dit gebeurt door het bestuur in overleg met het crisisteam.
Afhankelijk van de leeftijd van de groep en de reactie van de groep zelf, gaan kinderen onder begeleiding van leerkrachten of onder begeleiding van de ouders naar de begrafenis/crematie.
Ouders kunnen besluiten ervan af te zien om de kinderen de begrafenis te laten bezoeken. In dat geval blijven deze kinderen thuis.
Elke dag na het overlijden wordt de dag begonnen met een moment van aandacht rondom het overleden kind. Dit gaat door zolang de behoefte er is. Kinderen van hogere groepen kunnen hun vragen in een “vragendoos” stoppen. Deze vragen worden tijdens de klassengesprekken behandeld.
Op de eerstvolgende verjaardag van het kind zal aandacht besteedt worden aan het overleden kind. Een hele belangrijke stelregel is: Doe niet alsof de leerling nooit heeft bestaan. Vraag de ouders van de leerling waar ze behoefte aan hebben. Nodig ze uit bij belangrijke gebeurtenissen: musical, presentatie project etc. Besteed aandacht aan de verjaardag van het overleden kind.

overlijden leerkracht

Bericht komt binnen: mondeling, telefonisch, via post, advertentie of via officiële mededeling. Als het bericht niet rechtstreeks van partner, arts of politie komt, moet eerst gecontroleerd worden of de berichtgeving juist is. Dit doet de persoon die de mededeling het eerst heeft gehoord.
Degene die het bericht ontvangt meldt dit aan de directie. De directie geeft het bericht door aan het team en het bestuur.
Bij overlijden van een leerkracht wordt een crisisteam geformeerd welke de begeleiding verder zal coördineren. Dit crisisteam bestaat uit: de directeur, een groepsleerkracht.
Dit crisisteam is verantwoordelijk voor: informatie naar de betrokkenen, organisatorische aanpassingen, opvang leerlingen en collega’s, contacten met ouders, regelingen in verband met rouwbezoek en uitvaart, administratieve afwikkeling, nazorg aan de betrokkenen. Van dit crisisteam wordt een professionele opstelling verwacht. Belangrijk hierbij is: je eigen gevoelens en gedachten tegenover de dood, de eigen betrokkenheid bij de overledene, je eigen emoties etc. Als een groepsleerkracht en/of anderen problemen hebben met de professionele opstelling, kunnen ze de hulp inroepen van de GGD en/of collega’s.
Het crisisteam zorgt voor een compleet beeld van het gebeurde en zorgt dat iedereen geïnformeerd wordt die het zou moeten weten: personeel, klas, familie die op school is, ex – klasgenoten, overige leerlingen, administratie, ouders, ouderraad, medezeggenschapsraad, bestuur, personen en instanties die mogelijk contact opnemen met de familie, zoals externe hulpverlening, leerplichtambtenaar, GGD. Het crisisteam maakt hier onderling afspraken over.
De leerlingen van de groep worden door de directeur en/of een leerkracht geïnformeerd.
Na de informatie wordt de mogelijkheid geboden het te verwerken door middel van een klassengesprek. Hierin kan iedereen zijn emoties van dat moment even kwijt.
Vervolgens is er een aangepast programma voor die dag. Bijvoorbeeld het maken van een tekening, het opschrijven van herinneringen, etc.
Kinderen die zich het overlijden van hun leerkracht erg aangetrokken hebben, kunnen in overleg met de ouders naar huis.
Afhankelijk van hoe de groep reageert, kan in de dagen erna telkens begonnen worden met een klassengesprek met daarin aandacht voor de overledene, de reacties etc.
Zo spoedig mogelijk brengt het team of een delegatie een bezoekje aan de nabestaanden.
Er wordt op de school een hoekje gecreëerd met foto en condoleance register. Met de nabestaanden wordt gesproken over hun eventuele wensen m.b.t. de begrafenis/crematie.
In de regionale dagbladen wordt een rouwadvertentie geplaatst. Dit doet het bestuur in overleg met het trio.
De klas van de overleden leerkracht gaat als groep onder begeleiding van de andere leerkrachten naar de begrafenis/crematie. Aan de ouders van de overige leerlingen wordt gevraagd hun leerlingen naar de rouwdienst te begeleiden.
De ouders kunnen er voor kiezen af te zien van het bijwonen van de begrafenis/crematie door hun kind. Deze kinderen blijven dan thuis.
Op de eerstvolgende schoolbijeenkomst wordt aan de overleden leerkracht gerefereerd.
De nabestaanden blijven door het team geïnformeerd en uitgenodigd worden over bijzondere gebeurtenissen en feestelijke bijeenkomsten.

overlijden van een ouder uit een groep

Bericht komt binnen: mondeling, telefonisch, via de post, advertentie of via een officiële mededeling.
Als een bericht niet vanuit de officiële instanties komt, moet eerst gecontroleerd worden of de berichtgeving juist is.
Degene die het bericht ontvangt, meldt dit aan de directie en aan de groepsleerkracht.
De groepsleerkracht bespreekt dit met de kinderen in de kring. (hierbij wordt uitgegaan van het feit dat de kind/(eren) van de overleden ouder niet op school aanwezig zijn).
Aan de kinderen wordt aan het eind van de ochtend of middag een brief met het bericht doorgegeven aan de ouders van de groep(en) waar kind(eren) van de overleden ouder zich bevinden. In de eerstvolgende nieuwsbrief wordt ook melding gemaakt.
(eventueel) De directie neemt contact op met het schoolbestuur welke zorg draagt voor een advertentie in de krant.
In de groep wordt in een kringgesprek gepraat over het overlijden van de ouder van een kind. Hier moet ruimte zijn om eventuele emoties te tonen. De kinderen in de groep kunnen in de daarop komende dagen iets maken voor het kind van de overleden ouder.
De groepsleerkracht overlegt in het team wie naar de begrafenis/crematie gaan. In ieder geval een directielid en de groepsleerkracht.
Als het kind van de overleden ouder weer op school komt wordt - indien het kind hier geen bezwaar tegen heeft (zie ook verder) - er uitgebreid aandacht aan besteed in een kringgesprek. Gesprekspunten kunnen zijn: Wat is er gebeurd? Wat is er veranderd? Hoe voel je je? Realiseer je dat een kind in een bijzondere positie komt: hij heeft iets heel ergs meegemaakt en komt op school in een uitzonderingspositie, hij/zij is immers vaak de enige die dit heeft ervaren. Misschien heeft een kind ook niet de behoefte om er in de kring over te praten. Wees hier alert op. Geef het kind in ieder geval de tijd om het gebeurde op zijn/haar manier te verwerken.
In een hoek van de klas wordt - in overleg met nabestaanden en het kind, indien dit voor het kind dus geen bezwaar is - een herinneringstafel ingericht.
Houd als groepsleerkracht contact met de overgebleven partner over het gebeurde en over de reacties van het kind.

overlijden van een medewerker binnen de school/organisatie (Hierbij moet gedacht worden aan: conciërge, school schoonmakers, bestuursleden)

Bericht komt binnen: mondeling, telefonisch, via de post, advertentie of via een officiële mededeling.
Als een bericht niet vanuit de officiële instanties komt, moet eerst gecontroleerd worden of de berichtgeving juist is.
Degene die het bericht ontvangt meldt dit aan de directie.
De directie geeft het bericht door aan het team. Ook de parttimers worden op de hoogte gesteld.
De groepsleerkrachten vertellen het gebeurde in de groep.
In een kringgesprek wordt er over gesproken.
De directie neemt contact op met het bestuur.
Het bestuur plaatst een advertentie in het regionale dagblad in overleg met de directie.
In het team worden afspraken gemaakt wie naar de begrafenis/crematie gaat en hoe.
Er wordt met de overgebleven partner contact gezocht over de wensen rondom deze begrafenis/crematie.
Directie en een of meerdere teamleden zullen een bezoekje brengen aan de overgebleven partner.

overlijden ouders van een leerkracht, partner van een leerkracht, kinderen van leerkrachten etc.

Bericht komt binnen: mondeling, telefonisch, via de post, advertentie of via een officiële mededeling.
Als een bericht niet vanuit de officiële instanties komt, moet eerst gecontroleerd worden of de berichtgeving juist is.
Degene die het bericht ontvangt meldt dit aan de directie.
De directie geeft het bericht door aan het team. Ook de parttimers worden op de hoogte gesteld.
De leerkracht geeft zelf aan of hij/zij wil dat leerkrachten en anderen op de begrafenis/crematie aanwezig zijn.
Belangrijk is om voor de leerkracht een aanspreekpunt op school te hebben. Dit moet iemand zijn waar de leerkracht een goede band mee heeft. De leerkracht moet zelf deze behoefte voelen.
Er wordt een kaart gestuurd naar de leerkracht.
Er wordt een bezoek gebracht aan de leerkracht door een delegatie van het team.
In geval van overlijden kinderen of partner van leerkracht wordt een advertentie geplaatst op de website van de school.

Verwerkingsideeën

Laat leerlingen nadenken wat voor iemand het was die is overleden. Laat ze dat in enkele regels op papier zetten
Laat leerlingen nadenken hoe ze hun klasgenootje willen blijven herinneren en laat ze dat opschrijven
In een tekenopdracht kunnen ze een tekening maken van de overledene
Ze kunnen een collage maken waarin allerlei kenmerken en herinneringen zijn verwerkt
Er kunnen kaartjes gemaakt worden die vervolgens aan de bloemen gehangen worden die bij de begrafenis/crematie worden gebruikt voor op de kist.
Ze kunnen een gedicht schrijven
In een afscheidsbrief of een troostbrief kunnen kinderen ook hun gevoelens kwijt

Boeken

Onderbouw

Derk Das blijft altijd bij ons Susan Varley
Kikker en het vogeltje Max Velthuijs
Stilte a.u.b., ik denk aan kip Hans Haagen en Harry Geelen
Dat is heel wat voor een kat Judith Viorst
Lieve oma Pluis Dick Bruna
Hoe het was toen Heins opa doodging M. Gydal
Doodleuk B. Cole
Ik krijg tranen in mijn ogen als ik aan je denk I. van Essen
De allerbeste oma van de wereld F. Hubner en K. Hocker
Dag papa in de hemel I. van Dongen
Een opa om nooit te vergeten B. Westera en H. van Straaten

Bovenbouw

Perenbomen bloeien wit G. Bakker
En opeens is alles anders Y. van Emmerik
GSM M. Gommeren
Pijnstillers C. Slee
Zonder Papa D. Verreydt

Wat is op school aan te bevelen?

Brochure van de hulpverleningsdienst over: plotselinge dood van een leerling of leerkracht in het basis- of voortgezet onderwijs.
Boek: Ik krijg tranen in mijn ogen als ik aan je denk: Ineke van Essen
De meest gestelde vragen over kinderen en de dood: Stichting In de Wolken
Brochure: Boeken over afscheid
Artikel: Tijd voor verlies uit het praxis bulletin okt. 2001
Artikel: Groot verdriet voor kleine mensen uit het praxis bulletin sept. 1996
CD Rom over rouwverwerking: Hoe moet ik nou die klas/groep in?
Brochure: De dood klopt aan de schooldeur/ omgaan met verdriet en rouw vanuit Christelijk perspectief
Internet

Zie ook dit artikel