แผนที่ คือ สิ่งที่แสดงรายละเอียดของภูมิประเทศบนพื้นผิวโลกทั้งที่มีอยู่ ตามธรรมชาติและที่มนุษย์สร้างขึ้น โดยจำลองไว้บนวัตถุพื้นราบด้วยมาตราส่วนใดมาตราส่วนหนึ่ง ซึ่งรายละเอียดเหล่านี้อาจแสดงด้วยเส้น สี และสัญลักษณ์ต่าง ๆ
สีที่ใช้ในแผนที่ทั่วไป ได้แก่
สีดำ ใช้แทนรายละเอียดที่เกิดจากแรงงานมนุษย์ ยกเว้นถนน
สีแดง ใช้แทนรายละเอียดที่เป็นถนน
สีน้ำเงิน ใช้แทนรายละเอียดที่เป็นน้ำหรือทางน้ำ เช่น ทะเล แม่นำ 4
สีเขียใช้แทนรายละเอียดที่เป็นป่าไม้ และบริเวณที่ท˚าการเพาะปลูก
สีน้ำตาล ใช้แทนลักษณะทรวดทรงความสูง
ความสำคัญของแผนที่
1. ใช้เป็นเครื่องมือประกอบกิจกรรมการเดินทางไกลของลูกเสือ โดยแผนที่จะให้ ข้อมูลเบื้องต้นของพิกัดทิศทางและตำแหน่งของสถานที่ในการเดินทางในเบื้องต้นที่ชัดเจนขึ้น
2. แผนที่จะช่วยให้เข้าใจถึงข้อมูลพื้นฐานของสภาพลักษณะภูมิประเทศเบื้องต้น ของสถานที่ในแต่ละแห่ง ช่วยให้สามารถวางแผนในการเดินทางได้อย่างเหมาะสม
3. ความเข้าใจในชนิดของแผนที่ จะช่วยให้รู้จักที่จะเลือกใช้ประโยชน์จากแผนที่ ในแต่ละชนิดได้อย่างถูกต้องเหมาะสม
เส้นทางชนิดของแผนที่
แผนที่โดยทั่วไป แบ่งออกเป็น 3 ชนิด
1) แผนที่แบนราบ แสดงพื้นผิวโลก ความสูงต่ำ ใช้แสดงตำแหน่ง ระยะทาง
2) แผนที่ภูมิประเทศ แสดงพื้นผิวโลกในทางราบ ไม่แสดงความสูงต่ำ ละเอียดกว่าและใช้ประโยชน์ได้มากกว่าแผนที่แบนราบ
3) แผนที่ภาพถ่าย ทำขึ้นจากภาพถ่ายทางอากาศ มีความละเอียดและความ ถูกต้องมากกว่าแผนที่ชนิดอื่นมาก สามารถมองเห็นสิ่งต่าง ๆ ตามธรรมชาติ และสิ่งที่มนุษย์ สร้างขึ้นอย่างชัดเจนนอกจากนี้ยังแบ่งชนิดของแผนที่ตามลักษณะการใช้งาน ตัวอย่าง เช่น
(1) แผนที่ทั่วไป เช่น แผนที่โลก แผนที่ประเทศต่าง ๆ
(2) แผนที่ทรวดทรงหรือแผนที่นูน แสดงความสูงต่ำของภูมิประเทศ
(3) แผนที่ทหาร เป็นแผนที่ยุทธศาสตร์ ยุทธวิธี
(4) แผนที่เดินอากาศ ใช้สำหรับการบิน เพื่อบอกตำแหน่ง และทิศทาง ของเครื่องบิน
(5) แผนที่เดินเรือ ใช้ในการเดินเรือ แสดงสันดอน ความลึก แนวปะการัง
(6) แผนที่ประวัติศาสตร์ แสดงอาณาเขตยุคและสมัยต่าง ๆ
(7) แผนที่การขนส่ง แสดงการคมนาคมทางบก ทางเรือ ทางอากาศ ฯลฯ
แผนที่สังเขปของลูกเสือ
“แผนที่สังเขป” คือ แผนที่หรือรูปภาพแผนที่ หรือเส้นทางในการเดินทาง แสดงรายละเอียดต่าง ๆ ตามความต้องการ แผนที่สังเขปนี้จะให้ความละเอียดถูกต้อง พอประมาณเท่านั้นแผนที่สังเขปของลูกเสือ จะแสดงลักษณะภูมิประเทศที่เด่นชัดที่อยู่บริเวณใกล้เคียงกับเส้นทาง สิ่งจำเป็นในการทำแผนที่สังเขป คือ ต้องใช้เข็มทิศเป็น และรู้ระยะก้าวของตน โดยทั่วไปคนปกติจะมีความยาว 1 ก้าวเท่ากับ 75 เซนติเมตร เดินได้นาทีละ 116 ก้าวเดินได้ชั่วโมงละ 4 กิโลเมตรโดยประมาณ
การอ่านแผนที่
วางแผนที่ในแนวราบบนพื้นที่ได้ระดับ ทิศเหนือของแผนที่ชี้ไปทางทิศเหนือ จัดให้แนวต่าง ๆ ในแผนที่ขนานกับแนวที่เป็นจริงในภูมิประเทศทุกแนว
1.2 ความหมาย และความสำคัญของเข็มทิศ
ความหมายของเข็มทิศ
เข็มทิศ คือ เครื่องมือส˚าหรับใช้หาทิศทางหรือบอกทิศทางในแผนที่
ความสำคัญของเข็มทิศ
เข็มทิศ มีความสำคัญในการบอกทิศที่สำคัญทั้ง 4 ทิศ คือ ทิศเหนือ ทิศใต้ ทิศตะวันออก และทิศตะวันตก หรืออาจจะบอกรายละเอียดเป็น 8 ทิศ 16 ทิศ หรือ 32 ทิศก็ได้ ในกรณีการเดินทางไกลของลูกเสือ เข็มทิศเป็นอุปกรณ์ที่สำคัญในการบอกทิศทางไปสู่จุดหมาย ปลายทาง หากกรณีหลงป่าหรือหลงทาง ลูกเสือสามารถแจ้งพิกัดให้ผู้ช่วยเหลือได้
การหาทิศ
วางเข็มทิศในแนวระนาบ ปลายเข็มทิศข้างหนึ่งจะชี้ไปทางทิศเหนือค่อย ๆ หมุน หน้าปัดของเข็มทิศให้ตำแหน่งตัวเลข หรืออักษรที่บอกทิศเหนือบนหน้าปัดตรงกับปลายเหนือ ของเข็มทิศ เมื่อปรับเข็มตรงกับทิศเหนือแล้วจะสามารถอ่านทิศต่าง ๆ ได้อย่างถูกต้องจาก หน้าปัดเข็มทิศ
ลูกเสือสามารถนำเข็มทิศไปใช้ในกิจกรรมต่าง ๆ ได้ เช่น การเดินทางไกล การสำรวจป่า การผจญภัย การสำรวจและการเยือนสถานที่ เป็นต้น เมื่อเริ่มออกเดินทาง ลูกเสือ ควรหาทิศที่จะมุ่งหน้าไปให้ทราบก่อนว่าเป็นทิศใด เมื่อเกิดหลงทิศหรือหลงทางจะสามารถ หาทิศทางต่าง ๆ จากเข็มทิศได้
ข้อควรระวังในการใช้เข็มทิศ
1. จับถือด้วยความระมัดระวัง เพราะหน้าปัดและเข็มบอบบาง อ่อนไหวง่าย
2. อย่าให้ตก แรงกระเทือนทำให้เสียได้
3. ไม่ควรอ่านเข็มทิศใกล้สิ่งที่เป็นแม่เหล็กหรือวงจรไฟฟ้า
4. อย่าให้เปียกน้ำจนขึ้นสนิม
5. อย่าให้ใกล้ความร้อนเข็มทิศจะบิดงอ
การใช้แผนที่และเข็มทิศเดินทางไกล
1. ยกเข็มทิศให้ได้ระดับ
2. ปรับมุมอะซิมุทให้เท่ากับมุม
3. เล็งตามแนวลูกศรชี้ทิศทาง เป็นเส้นทางที่จะเดินไป
4. เดินไปเท่ากับระยะทางที่กำหนดในแผนที่