ผู้เรียนได้เรียนรู้ถึงการคิดเป็นและกระบวนการตัดสินใจแก้ปัญหาของคนคิดเป็นมาแล้ว จะเห็นว่า กระบวนการสำคัญที่เป็นเครื่องมือในการคิดเป็น คือ การใช้ข้อมูลที่หลากหลายและพอเพียงอย่างน้อย 3 ด้านมาประกอบการคิด การวิเคราะห์ และการตัดสินใจ ซึ่งได้แก่ ข้อมูลเกี่ยวกับตนเอง ข้อมูลเกี่ยวกับวิชาการ และข้อมูลเกี่ยวกับสังคมสิ่งแวดล้อม

3.1 ลักษณะของข้อมูลประกอบการคิดเป็น

ข้อมูลเกี่ยวกับตนเอง

คนทุกคนมีความแตกต่างกันทั้งลักษณะภายนอก พฤติกรรมที่แสดงออกและความรู้สึกนึกคิดที่อยู่ภายใน รวมทั้งจุดอ่อน จุดแข็งของตนเอง บางคนรู้จักตัวเองดี เพราะรู้จักสำรวจตรวจสอบตนเองอยู่ตลอดเวลา ทั้งร่างกาย จิตใจ อารมณ์ และความรู้สึกให้อยู่กับความเป็นจริง เป็นตัวของตัวเอง แต่บางคนก็ไม่รู้จักตัวเองตามที่ตัวเองเป็นอยู่ หลงตัวเองบ้าง ไม่มั่นใจตัวเองบ้าง หลงเชื่อคนอื่นบ้าง ไม่ได้รับการดูแลที่ถูกต้องในครอบครัวบ้าง รวมทั้งขาดการฝึกฝนตนเองอยู่เสมอ เป็นต้น การรู้จักตนเองก็ดีเป็นองค์ประกอบที่สำคัญในการตัดสินใจแก้ปัญหาที่ถูกต้อง เหมาะสม รวดเร็ว และประสบความสำเร็จ ข้อมูลเกี่ยวกับตนเองอาจพิจารณาได้หลายมุมมอง เช่น ความรู้ ความสามารถ ความถนัดต่าง ๆ เช่น พูดเก่ง มีอารมณ์ขัน มีกลวิธีในการแนะนำ เผยแพร่ บอกเล่า โน้มน้าวให้คนเชื่อฟัง หรือการแสดงความเห็นในที่สาธารณะ การเป็นนักแสดง การมีความรู้ความสามารถเฉพาะตัวในบางเรื่อง เช่น เป็นนักกีฬา มีศิลปะในการป้องกันตัว เป็นศิลปินแขนงหนึ่งแขนงใดเป็นพิเศษ ฯลฯ บุคลิกภาพและนิสัยใจคอ เช่น เงียบขรึม พูดมาก พูดน้อย ชอบโอ้อวดหรือเก็บตัว พูดตรง จริงใจ เปิดเผย หรือก้าวร้าว โผงผาง หนักแน่น หรือหงุดหงิดง่าย โมโหร้าย ชอบพูดจากระแหนะกระแหน ใส่ร้าย ข่มขู่ ใจคอโหดร้าย อิจฉาริษยา อาฆาต หรือเมตตากรุณา โอมอ้อมอารี ฯลฯ ญาติพี่น้องและครอบครัว มีฐานะเป็นหัวหน้าครอบครัว บุตร ภรรยา หรือผู้อาศัย อยู่กันเป็นครอบครัวใหญ่ หรืออยู่กันตามลำพัง พ่อ แม่ ลูก หรืออยู่คนเดียวในบ้านเช่าหรือหอพัก ครอบครัวอบอุ่นหรือแตกแยก ความสัมพันธ์ในครอบครัวมีการพบปะ สังสรรค์ ปรึกษาหารือ รับฟังความคิดเห็นหรือต่างคนต่างอยู่ ไม่มีการพึ่งพาอาศัย ไม่มีการช่วยเหลือเจือจานฐานะความเป็นอยู่ ร่ำรวย ยากจน พออยู่พอกิน เป็นหนี้เป็นสิน มีความมั่นคงในชีวิต หาเช้ากินค่ำขึ้นอยู่กับโชคชะตา มีความรับผิดชอบตนเองและครอบครัว ขยันหมั่นเพียร เก็บหอมรอมริบ สุรุ่ยสุร่าย ใช้จ่ายเกินตัวเกินกำลังเป็นต้น การรู้จักตนเอง การมีข้อมูลเกี่ยวกับตนเองหลาย ๆ ด้าน เป็นสิ่งสำคัญที่จะใช้ประกอบการคิดการวิเคราะห์และการตัดสินใจอย่างคนคิดเป็นมาก ถ้าเรารู้จักตัวเองดี หลายแง่หลายมุม ทั้งจุดอ่อน จุดแข็ง ก็จะมีข้อมูลไปประกอบการคิดและการวิเคราะห์มากและหลากหลาย ทำให้การตัดสินใจของเราผิดพลาดน้อย และแก้ปัญหาได้สำเร็จเป็นส่วนใหญ่

3.2 เทคนิคการเก็บข้อมูลประกอบการคิดเป็น

การเก็บและรวบรวมข้อมูลประกอบการคิด การตัดสินใจอย่างคนคิดเป็นนั้น มักจะใช้ความ

เรียบง่ายไม่ซับซ้อนในทางวิชาการมากนัก เพราะผู้เรียนซึ่งเป็นผู้เก็บข้อมูลจะเป็นคนในชุมชนอยู่กับชุมชน มีวิถีชีวิตที่คุ้นเคยกับวิถีชุมชนนั้น ๆ อยู่แล้ว การเก็บข้อมูลอาจใช้กระบวนการ ตาดู (สังเกต)หูฟัง (สนใจ สดับรับฟัง) ปากถาม (กระตุ้น ชวนคุย) สมองคิด จำ (เชื่อมโยง เหตุผล) และมือจด (สรุป บันทึก) เพื่อจับประเด็นและรวบรวมข้อมูล ซึ่งอาจมีวิธีจัดการเชิงวิชาการพอสังเขป ดังนี้

1. การสังเกต ได้แก่ การค้นหาข้อมูลด้วยตนเองโดยตรง เช่น การสังเกตพฤติกรรม หรือเหตุการณ์ต่าง ๆ ในชีวิตประจำวัน สามารถเก็บรวบรวมข้อมูลโดยทีมงาน หรือไปสังเกตด้วยตนเอง

2. การสัมภาษณ์ ได้แก่ การรวบรวมข้อมูลจากบุคคลอื่น ๆ โดยถามจากครอบครัว ญาติพี่น้อง เพื่อนบ้าน

3. การตอบแบบสอบถาม ได้แก่ การสร้างรายการคำถามให้ผู้คนในชุมชนตอบตามที่ผู้ถามต้องการ อาจใช้บริการทางโทรศัพท์ หรือทางไปรษณีย์

4. การศึกษาจากเอกสารหรือแหล่งข้อมูล เช่น หนังสือพิมพ์ วารสาร คอมพิวเตอร์ เทปบันทึกภาพ เทปบันทึกเสียง ข้อมูลสารสนเทศทางอีเมล์ เว็บไซต์

5. การทดสอบ/ทดลอง และการสำรวจ จากกลุ่มคน ร้านค้า หรือสถานที่ ๆ เป็นแหล่งข้อมูลโดยตรง