ฝุ่นละอองที่มีอยู่ในบรรยากาศโดยทั่วไปมีขนาดตั้งแต่ 0.002 ไมครอน ซึ่งมองไม่เห็นด้วย ตาเปล่า ไปจนถึงขนาดใหญ่กว่า 500 ไมครอนเป็นฝุ่นทรายขนาดใหญ่มองเห็นได้ด้วยตาเปล่า ฝุ่นละอองที่แขวนลอยอยู่ในอากาศได้นานมักจะเป็นฝุ่นละอองขนาดเล็ก มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง น้อยกว่า 10 ไมครอน หากมีการไหลเวียนของอากาศและกระแสลม ก็จะทำให้แขวนลอยอยู่ใน อากาศได้นานมากขึ้น ฝุ่นละอองที่มีขนาดใหญ่ คือขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางใหญ่กว่า 100 ไมครอน อาจแขวนลอยอยู่ในบรรยากาศได้เพียง 2-3 นาที แต่ฝุ่นละอองที่มีขนาดเล็กกว่า 0.5 ไมครอน อาจแขวนลอยอยู่ในอากาศได้นานเป็นปี

ชั้นบรรยากาศที่มีอุณหภูมิผกผันและหมอกควันเปรียบเสมือนก าแพงที่กั้นไม่ให้ฝุ่นหรือ ควันลอยขึ้นไปยังบรรยากาศชั้นบนได้ มักเกิดในช่วงฤดูหนาวก่อนเข้าสู่ฤดูร้อน เพราะเป็นช่วงที่ อากาศนิ่ง ชั้นของอากาศเย็นมีความหนาแน่นสูงกว่า และมีความชื้นน้อยกว่า จากสภาพความกด อากาศสูงดังกล่าวท าให้ฝุ่นละอองขนาดเล็กไม่ถูกพัดพาขึ้นสู่ชั้นบรรยากาศระดับสูง แต่จะวนเวียน อยู่ในระดับที่ประชาชนอยู่อาศัย จึงกลายเป็นลักษณะโดมอากาศ ดังนั้นฝุ่นควันจึงถูกกักไว้ และ ส่งผลกระทบทางสุขภาพอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้

หมอกควัน ประกอบด้วยฝุ่นละอองขนาดเล็กกว่า 10 ไมครอน (PM10) ซึ่งเกิดจาก กระบวนการเผาไหม้หรือสันดาปที่ไม่สมบูรณ์ ฝุ่นละอองขนาดเล็กเหล่านี้ สามารถเข้าสู่ระบบ ทางเดินหายใจของมนุษย์ และจะเกาะตัวหรือตกตัวได้ในส่วนต่าง ๆ ของระบบทางเดินหายใจ ก่อให้เกิดการระคายเคืองและท าลายเนื้อเยื่อของอวัยวะนั้น ๆ เช่นเนื้อเยื่อปอด ซึ่งหากได้รับใน ปริมาณมากหรือในช่วงเวลานาน จะสามารถสะสมในเนื้อเยื่อปอด เกิดเป็นผังผืดหรือแผลขึ้นได้ จะท าให้การท างานของปอดเสื่อมประสิทธิภาพลง หลอดลมอักเสบ เกิดหอบหืด ถุงลมโป่งพอง และมีโอกาสเกิดโรคระบบทางเดินหายใจเนื่องจากติดเชื้อเพิ่มขึ้นได้

ปัจจัยที่ 1 การเผาที่เกิดขึ้นภายในประเทศ ทั้งในกรณีของไฟป่า และการเผา เพื่อการเกษตร การเผาวัชพืชริมทาง และการเผาขยะมูลฝอยในชุมชน

ปัจจัยที่ 2 การเผาที่เกิดในบริเวณรอบ ๆ ประเทศ ซึ่งท าให้เกิดปัญหาหมอก ควันข้ามแดน นับเป็นปัญหาร่วมของภูมิภาคลุ่มน้ าโขง และภูมิภาคอาเซียน

ปัจจัยที่ 3 สภาพภูมิอากาศ เช่น อุณหภูมิ ความชื้น ความกดอากาศ ทิศทาง ลม ในวันที่มีความกดอากาศสูงหรือไม่มีการพัดผ่านของลม จะท าให้หมอกควันลอยปกคลุมในพื้นที่ ยาวนานกว่าวันที่มีอากาศแจ่มใสหรือมีลมพัดผ่าน โดยเฉพาะในช่วงปลายฤดูหนาวก่อนเข้าฤดูแล้ง ของประเทศไทย จะมีมวลอากาศเย็นจากประเทศจีนปกคลุมอยู่บริเวณภาคเหนือเรียกว่า “ความกดอากาศสูง” ท าให้อากาศไม่สามารถลอยตัวสูงขึ้นได้

ปัจจัยที่ 4 สภาพภูมิประเทศ ภูมิประเทศที่เอื้อให้เกิดหมอกควันปกคลุม ได้แก่ พื้นที่เขตเมืองที่มีอาคารสูง พื้นที่แอ่งกระทะที่มีภูเขาล้อมรอบ หรือพื้นที่ปิดระหว่างหุบเขาจะมี โอกาสที่จะเกิดปัญหาหมอกควันรุนแรงกว่าพื้นที่อื่น ๆ เนื่องจากมีภูเขาล้อมรอบอยู่ทำให้หมอก ควันไม่สามารถแพร่กระจายไปแหล่งอื่นได้

ผลกระทบของหมอกควันและมลพิษทางอากาศ มีส่วนท าให้รายได้เข้าสู่ภาคธุรกิจท่องเที่ยวลดลงอย่างกะทันหัน หมอกควันที่ปกคลุมในเขต ภาคเหนือซึ่งมักจะเกิดในช่วงเดือนมกราคมถึงเดือนเมษายนในแต่ละปี ซึ่งเป็นช่วงที่มีวันหยุดยาว รวมทั้งยังเป็นช่วงปิดเทอมภาคฤดูร้อน และเป็นช่วงเทศกาลท่องเที่ยวที่ส าคัญของภาคเหนือ โดยเฉพาะเทศกาลสงกรานต์ คาดว่าปัญหาปัญหาหมอกควันจะสร้างความเสียหายต่อธุรกิจ การท่องเที่ยว โดยเฉพาะในจังหวัดที่เป็นแหล่งท่องเที่ยวที่ส าคัญคือ เชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน และ เชียงราย ท าให้จ านวนนักท่องเที่ยวในพื้นที่ 3 จังหวัดนี้ลดลงประมาณร้อยละ 25 ส่งผลให้ทั้งสาม จังหวัดนี้สูญเสียรายได้จากการใช้จ่ายของนักท่องเที่ยวไปสู่ธุรกิจบริการต่าง ๆ และส่งผลถึงสภาวะ การว่างงานของประชาชนจ านวนมากได้ นอกจากนี้ประชาชนในพื้นที่ที่มีปัญหาหมอกควันที่ได้รับ ผลกระทบด้านสุขภาพ จะต้องเสียค่าใช้จ่ายในการรักษาพยาบาลเพิ่มมากขึ้น และขาดรายได้ จากการหยุดงานอีกด้วย

ฝุ่นละอองขนาดเล็กกว่า 10 ไมครอน แม้ไม่ สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า แต่หากมีการสะสมรวมกันในปริมาณมาก ๆ ก็สามารถปกคลุมให้ ท้องฟ้ากลายเป็นสีขาวขุ่นได้ และท าให้ทัศนวิสัยของการมองเห็นต่ าลง ส่งผลกระทบต่อการจราจร ทั้งทางบกและทางอากาศ ในช่วงที่เกิดปัญหาหมอกควันนั้น สายการบินจ าเป็นต้องมีการงด เที่ยวบินบางเที่ยว ด้วยเหตุผลเพื่อความปลอดภัยของผู้โดยสาร นอกจากนี้ยังส่งผลกระทบ ต่อการสัญจรทั้งในท้องถิ่นและบนเส้นทางหลวงระหว่างจังหวัดด้วย