2. พลังงานทดแทนจากพลังน้ำ โรงไฟฟ้าพลังน้ำ ชุมชนบ้านคลองเรือ หมู่ 9 ตำบลปากทรง อำเภอพะโต๊ะ จังหวัด ชุมพร เป็นแหล่งต้นน้ำอยู่ในพื้นที่ลุ่มน้ำหลังสวนตอนบนในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าควนแม่ยายหม่อน สภาพพื้นที่เป็นป่าดิบชื้นบนภูเขาสลับซับซ้อน มีความหลากหลายทางชีวภาพสูง มั่งคั่งด้วย ทรัพยากรธรรมชาติ คลองเรือเป็นชุมชนขนาดเล็ก มีประชากรอาศัยอยู่ 81 ครัวเรือน รวมทั้งสิ้น 183 คน ภายในหมู่บ้านไม่มีกระแสไฟฟ้าในปี พ.ศ. 2537 หน่วยอนุรักษ์และจัดการต้นน้ำพะโต๊ะ กรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่าและพันธุ์พืช ได้จัดท าโครงการ “คนอยู่ - ป่ายัง” ตามแนวพระราชด าริ ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์พระบรมราชินีนาถ สร้างการมีส่วนร่วมของชุมชน เพื่อสร้างความ มั่นคงด้านเศรษฐกิจแก่ชุมชนภายใต้กรอบการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม มีการจัดการการใช้ประโยชน์ และปกป้องรักษาทรัพยากร ผสมผสานภูมิปัญญาชาวบ้านและเทคโนโลยีอย่างเหมาะสม ส่งเสริม ความรู้ให้ชุมชนเข้มแข็งตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ทำให้ชุมชนพัฒนาทางความคิด และกลไกในการดูแลตนเองมากขึ้นสามารถบริหารจัดการทรัพยากรดิน น้ำ ป่าไม้ ให้ด ารงชีวิตอยู่ ร่วมกับป่าไม้อย่างสมดุล อย่างไรก็ตามชุมชนบ้านคลองเรือ เป็นหมู่บ้านที่ไม่มีไฟฟ้าใช้และเป็น ความฝันอันสูงสุดของชุมชนที่ต้องการให้ลูกหลานในหมู่บ้านได้เห็นข่าวสารภายนอก ซึ่งถือเป็น “แสงสว่างแห่งปัญญา” และชาวบ้านคลองเรือ ยังคงแสวงหาแหล่งความรู้และภูมิปัญญาจากการ เดินทางไปดูงานในที่ต่าง ๆ อย่างต่อเนื่อง

ต่อมาในปีพ.ศ. 2551 ได้มีโครงการการจัดการความรู้ด้านพลังงานไฟฟ้าในพื้นที่ภาคใต้ โดยความร่วมมือระหว่างนักวิชาการจากคณะสังคมสงเคราะห์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ และคณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์มหาวิทยาลัยชีวิตเมืองนครศรีธรรมราช ภายใต้การสนับสนุนจาก การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย (กฟผ.) ซึ่งได้ร่วมท างานกับชุมชน บ้านคลองเรือ โดยใช้กระบวนการท างานแบบมีส่วนร่วมเริ่มต้นจากการศึกษาศักยภาพของชุมชน ในด้านสังคม และทรัพยากรธรรมชาติ พร้อม ๆ กับการเปิดโลกทัศน์ นำผู้นำชุมชนศึกษาดูงานด้าน การผลิตไฟฟ้า จากแหล่งพลังงานต่าง ๆ ทั้งจากเชื้อเพลิง ถ่านหิน น้ำตก และชีวมวลในพื้นที่ ภาคเหนือและพบว่าชุมชนบ้านคลองเรือ มีความพร้อมในด้านต่าง ๆ โดยเฉพาะศักยภาพทาง ทรัพยากร (น้ำ) และความเข้มแข็งของชุมชน ดังนั้นทีมงานด้านวิศวกรรมศาสตร์จึงเริ่มศึกษา รายละเอียดด้านเทคนิค ศึกษาความเป็นไปได้ในการก่อสร้างโรงไฟฟ้าพลังน้ำ บริเวณน้ำตกเหวตา 58 จันทร์หลังจากการส ารวจ เก็บข้อมูลสภาพพื้นที่ ชุมชนจึงได้เลือกโรงไฟฟ้าที่มีกำลังการผลิต 100 กิโลวัตต์ ที่ไม่ส่งผลกระทบต่อสภาพทางธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ตลอดจนวิถีการดำรงชีวิตของ ชุมชนที่มีมาแต่เดิม ในระหว่างการด าเนินโครงการชุมชนมีส่วนร่วมในทุกขั้นตอนมีการเตรียมช่าง ชุมชนเข้าอบรมเพิ่มพูนความรู้ เรื่องการเดินระบบผลิตไฟฟ้า การดูแลรักษาเครื่องจักรอุปกรณ์ ตลอดจนร่วมกันวางแผนการก่อสร้าง การระดมทุน การประสานความร่วมมือกับภาคีต่าง ๆ จนเกิดองค์กร / กลไกใหม่ขึ้นมา ทั้งในระดับจังหวัดและในระดับชุมชน

การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย (กฟผ.) ได้เล็งเห็นถึงศักยภาพทางทรัพยากรโดยการนำทรัพยากรมาใช้ให้เกิดประโยชน์สูงสุดและการสร้างความเข้มแข็งของชุมชนเพื่อให้เกิดการพัฒนาพลังงานอย่างยั่งยืน จึงจัดส่งเจ้าหน้าที่ศึกษารายละเอียดความเป็นไปได้ของการพัฒนาโรงไฟฟ้าชุมชนบ้านคลองเรือ และให้การสนับสนุน ดังนี้

1) เครื่องกำเนิดไฟฟ้าพร้อมอุปกรณ์ประกอบ ซึ่งเป็นผลงานการวิจัยเครื่องกำเนิดไฟฟ้าขนาดเล็กของมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี จากทุนการวิจัยของ กฟผ.

2) งบประมาณสำหรับการจัดหาระบบส่งไฟฟ้า จากโรงไฟฟ้าไปยังหมู่บ้าน จำนวน9,000,000 บาท (เก้าล้านบาท)

3) สนับสนุนบุคลากรผู้เชี่ยวชาญเครื่องจักรอุปกรณ์และให้คำแนะน าร่วมกับชุมชนระหว่างการก่อสร้างทุกขั้นตอน

การสร้างโรงไฟฟ้าพลังน้ำชุมชนบ้านคลองเรือแห่งนี้ นอกจากจะทำให้ชุมชนมีไฟฟ้าใช้ แล้ว ยังเป็นการกระตุ้นให้คนในชุมชนและจากชุมชนอื่น ๆ ได้ตระหนักถึงความสำคัญและคุณค่า ของการรักษาป่าเพื่อส่วนรวม ซึ่งช่วยให้เจ้าหน้าที่ของหน่วยพิทักษ์ป่าและเขตป้องกันรักษาสัตว์ป่า ในพื้นที่สามารถปฏิบัติงานได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น การใช้บทเรียน โรงไฟฟ้าพลังน้ าชุมชนใน 59 ฐานะที่เป็นเครื่องมือในการพัฒนาชุมชนให้เข้มแข็งและจัดการทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม แบบบูรณาการ และที่สำคัญที่สุด คือการสร้างศูนย์รวมพลังชุมชนต่าง ๆ ที่มีศักยภาพคล้าย ๆ กัน รวมตัวกันเป็นเครือข่ายจัดการ ดิน ป่า น้ำ ไฟฟ้า อย่างยั่งยืนและเข้มแข็งต่อไป ปัญหาเรื่องพลังงาน จึงเป็นปัญหาเชิงโครงสร้างที่เกี่ยวข้องทั้งการเมือง เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และสภาพแวดล้อม ซึ่งการแก้ไขปัญหาไม่ใช่แค่การกำหนดนโยบายจากส่วนบน เท่านั้น แต่ต้องสร้างกระบวนการเรียนรู้ให้เกิดขึ้นกับประชาชน สร้างการมีส่วนร่วมในการร่วมคิด ร่วมทำตั้งแต่ระดับท้องถิ่น ซึ่งต้องคำนึงถึงทรัพยากร แหล่งพลังงานในท้องถิ่น การกำหนด มาตรการในการอนุรักษ์พลังงานและการพัฒนาเทคโนโลยีพลังงานทดแทน การจัดการพลังงาน ระดับท้องถิ่นจึงเป็นกระบวนการหนึ่งที่ช่วยแก้ไขปัญหาที่กล่าวมาข้างต้น เนื่องจากเป็นเวที การเรียนรู้ที่ทำให้ชุมชนได้เห็นสถานภาพพลังงานของชุมชนเอง และได้ตระหนักในศักยภาพ ของชุมชนด้านการจัดการทรัพยากรภายใน ตลอดจนได้รู้แนวทางในการแก้ไขปัญหาและ มีเป้าหมายร่วมกันในการจัดการพลังงานของชุมชน โดยเลือกเทคโนโลยีที่เหมาะสมกับชุมชนนั้น ๆ นอกจากนี้ยังช่วยให้เกิดการกระจายอำนาจสู่ท้องถิ่น และยกระดับขีดความสามารถของประชาคม ท้องถิ่น ในระดับองค์การบริหารส่วนตำบล อำเภอ จังหวัด โดยชุมชนได้เข้ามามีส่วนร่วมอย่างเป็น รูปธรรมในการแก้ไขปัญหาด้านพลังงานของชุมชนเอง อันเป็นกระบวนการแห่งประชาธิปไตยที่ ช่วยลดความขัดแย้งที่เกิดขึ้นและก่อให้เกิดพลังของภาคประชาชน ทั้งยังช่วยให้เกิดการสร้างงาน ในท้องถิ่น นำไปสู่การพัฒนาชนบทและการพัฒนาประเทศอย่างยั่งยืนต่อไป

ตอนที่ 4 ต้นทุนการผลิตพลังงานไฟฟ้าต่อหน่วยจากเชื้อเพลิงแต่ละประเภทการพิจารณาต้นทุนของการผลิตไฟฟ้าของพลังงานทดแทนประกอบไปด้วย

1. มูลค่าในการวิจัยและพัฒนาระบบของการผลิตไฟฟ้าด้วยพลังงานทดแทน (Researchand Development Cost) เป็นค่าใช้จ่ายจมหรือค่าใช้จ่ายในอดีต (Sunk Cost) มักไม่นำมาพิจารณาผลประโยชน์หรือต้นทุน เพราะไม่มีผลต่อการจะลงทุนหรือไม่ลงทุนในการติดตั้งระบบ

2. มูลค่าการลงทุนหรือการจัดหาการติดตั้งระบบผลิตไฟฟ้าด้วยพลังงานทดแทน(Investment Cost) เป็นค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้นเพื่อทำให้เกิดความพร้อมที่จะดำเนินการระบบ ได้แก่

2.1 มูลค่าที่ดิน ขนาดพื้นที่ขึ้นอยู่กับส่วนประกอบของโรงไฟฟ้าพลังงานทดแทนแต่ละประเภท ซึ่งพื้นที่แต่ละแห่งจะมีราคาประเมินที่แตกต่างกัน60

2.2 มูลค่าวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในการผลิตไฟฟ้า เช่น มูลค่ากังหันลมที่ใช้ในโรงไฟฟ้าพลังงานลม หรือมูลค่าแผงเซลล์แสงอาทิตย์ที่ใช้ในโรงไฟฟ้าพลังแสงอาทิตย์ เป็นต้น

2.3 มูลค่าการติดตั้งระบบ คือ ค่าใช้จ่ายในการติดตั้งซึ่งประกอบไปด้วย ค่าปรับพื้นที่เช่น การทำถนนเพื่อความสะดวกในการขนส่งวัตถุดิบ ค่าระบบเสริม เช่น หม้อแปลงไฟฟ้าค่าเชื่อมโยงระบบ เป็นต้น

3. มูลค่าการปฏิบัติงานและการบำรุงรักษาซึ่งมีรายละเอียดค่าใช้จ่ายจำแนกได้ดังนี้

3.1 ค่าการปฏิบัติงานเป็นค่าใช้จ่ายในการดำเนินการ เช่น ค่าน้ำ - ค่าไฟ ค่าแรงค่าโทรศัพท์ ค่าขนส่ง ค่าโฆษณาประชาสัมพันธ์ ค่าประกันต่าง ๆ ค่าฝึกอบรม ค่าอะไหล่ค่าที่ปรึกษา เป็นต้น เป็นค่าใช้จ่ายที่จ านวนเงินไม่เปลี่ยนแปลงตามปริมาณการผลิต ไม่ว่าจะทำการผลิตในปริมาณมากหรือน้อยก็ตาม

3.2 ค่าบำรุงรักษา เป็นค่าใช้จ่ายในการบำรุงรักษาวัสดุอุปกรณ์ เครื่องจักรและสิ่งก่อสร้างเพื่อให้ดำเนินการต่อไปได้ตลอดอายุของระบบ

เนื่องจากการผลิตไฟฟ้าจากพลังงานแสงอาทิตย์และพลังงานหมุนเวียนอื่น ๆ ยังมีต้นทุน การผลิตราคาสูงเมื่อเทียบกับการผลิตไฟฟ้าจากโรงไฟฟ้าที่ใช้เชื้อเพลิงจากฟอสซิล ดังนั้นการ จัดการมาตรการส่งเสริมเพื่อสร้างสิ่งจูงใจให้กับนักลงทุนเกิดขึ้น เรียกว่า มาตรการส่วนเพิ่มราคา รับซื้อไฟฟ้าจากพลังงานหมุนเวียน ระบบ Adder (Adder Cost) เป็นการให้เงินสนับสนุนการผลิต ต่อหน่วยการผลิต เป็นการก าหนดราคารับซื้อในอัตราพิเศษหรือเฉพาะส าหรับไฟฟ้าที่มาจาก พลังงานหมุนเวียน ภายในระยะเวลารับซื้อไฟฟ้าที่ชัดเจนและแน่นอน

ช่วงที่ผ่านมาประเทศไทยได้มีการสนับสนุนให้มีการลงทุนด้านพลังงานทดแทนมากขึ้น โดยใช้มาตรการส่วนเพิ่มราคารับซื้อไฟฟ้า ระบบ Adder การมีส่วนเพิ่มราคารับซื้อไฟฟ้า มีวัตถุประสงค์เพื่อชดเชยต้นทุนการลงทุน (Capital Cost) ที่มีราคาสูงกว่าโรงไฟฟ้าที่ใช้เชื้อเพลิง ปกติ ค่าส่วนเพิ่มราคารับซื้อไฟฟ้านี้เปลี่ยนแปลงตามประเภทของแต่ละพลังงานทดแทน โดยเฉพาะโรงไฟฟ้าพลังงานแสงอาทิตย์ได้รับเงินส่วนเพิ่มนี้มากที่สุด ค่าส่วนเพิ่มราคารับซื้อไฟฟ้า ได้ใช้เงินจากกองทุนส่งเสริมอนุรักษ์พลังงานเพิ่มเติมจากค่าไฟฟ้าปกติ (ราคาที่ผู้ขายไฟฟ้าจะได้รับ คือ ค่ารับซื้อไฟฟ้าปกติรวมกับส่วนเพิ่มราคารับซื้อไฟฟ้า) ทำให้มีผลกระทบต่ออัตราค่าไฟฟ้าที่ ผู้ใช้ไฟฟ้าต้องแบกรับ หากมีโรงไฟฟ้าพลังงานแสงอาทิตย์มากเกินไป

จากมาตรการส่วนเพิ่มราคารับซื้อไฟฟ้าจากพลังงานหมุนเวียน ระบบ Adder มีข้อเสีย คือ ผู้ผลิตไฟฟ้าเอกชนจะมีกำไรเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ จากราคาค่าไฟฟ้าที่การไฟฟ้าส่วนภูมิภาค (กฟภ.) รับซื้อ เนื่องจากค่าไฟฟ้าฐานมีแนวโน้มสูงขึ้นทุก 5 ปี ขณะที่ผู้ผลิตมีการลงทุนครั้งเดียวเฉพาะตอน 62 เริ่มต้นโครงการเท่านั้น ทำให้ผู้ผลิตมีกำไรมากเกินไป และไม่เป็นธรรมกับประเทศ ที่ต้องนำเงินกองทุนน้ำมันเชื้อเพลิงไปอุดหนุน