บัวหลวงขาว

ประวัติของ "บัวหลวงขาว" 

1. ประวัติศาสตร์อันยาวนานและนัยสำคัญทางวัฒนธรรม

บัวหลวง (Nelumbo nucifera) เป็นพืชที่มีประวัติยาวนานหลายพันปี มีหลักฐานการค้นพบเมล็ดบัวหลวงในประเทศจีนที่มีอายุกว่า 1,300 ปี และยังสามารถนำมาเพาะให้งอกได้ แสดงให้เห็นถึงความทนทานและพลังแห่งชีวิตอันน่าทึ่งของพืชชนิดนี้

สำหรับ "บัวหลวงขาว" โดยเฉพาะ มีชื่อเรียกในภาษาบาลี-สันสกฤตที่ปรากฏในพุทธศาสนาว่า "บุณฑริก" (Pundarika) ซึ่งมีความสำคัญอย่างยิ่งยวด

• สัญลักษณ์แห่งความบริสุทธิ์สูงสุดในพุทธศาสนา: บัวหลวงขาวคือตัวแทนของสภาวะจิตที่บริสุทธิ์ผุดผ่อง หลุดพ้นจากกิเลสโดยสิ้นเชิง เปรียบดังดอกบัวที่กำเนิดจากโคลนตม แต่สามารถชูช่อขึ้นมาเบ่งบานเหนือน้ำได้อย่างงดงามโดยไม่มีสิ่งสกปรกเจือปน

• สัญลักษณ์ของการตรัสรู้: บัวหลวงขาวมักถูกใช้เป็นสัญลักษณ์แทนพระพุทธเจ้าและพระอรหันต์ผู้บรรลุธรรมขั้นสูงสุด

• รากฐานแห่งอารยธรรม: ในอารยธรรมโบราณหลายแห่ง เช่น อียิปต์ อินเดีย และจีน บัวหลวงเป็นทั้งอาหาร ยารักษาโรค และดอกไม้ศักดิ์สิทธิ์ในพิธีกรรมต่างๆ

ดังนั้น ประวัติของบัวหลวงขาวจึงไม่ได้ผูกติดกับนักผสมพันธุ์คนใดคนหนึ่ง แต่ผูกพันกับความเชื่อ จิตวิญญาณ และวิถีชีวิตของมนุษยชาติมานับพันปี

2. ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ (สำหรับนักขยายพันธุ์)

การทำความเข้าใจลักษณะของบัวหลวงเป็นพื้นฐานสำคัญในการต่อยอดและขยายพันธุ์

• ชื่อวิทยาศาสตร์: Nelumbo nucifera Gaertn.

• ชื่อสามัญ: Sacred Lotus, Indian Lotus

• ชื่อไทย: บัวหลวง, ปทุม, โกมล และ บุณฑริก (สำหรับดอกสีขาว)

• ลักษณะเด่นที่แตกต่างจากบัวสกุล Nymphaea:

  • ใบ: ใบเป็นใบเดี่ยวรูปวงกลม ก้านใบติดอยู่กลางแผ่นใบ (Peltate) ผิวใบมีสารเคลือบคล้ายขี้ผึ้งทำให้น้ำไม่เกาะ (Lotus Effect) ใบแก่จะชูขึ้นเหนือน้ำ

  • ดอก: ก้านดอกแข็งแรง ชูดอกขึ้นเหนือน้ำอย่างสง่างาม

  • ฝัก (Receptacle): เมื่อกลีบดอกร่วง จะเห็นส่วนของรังไข่เจริญเป็นฝักรูปกรวยที่มีเมล็ดฝังอยู่ภายใน ซึ่งเป็นลักษณะที่พบในสกุล Nelumbo เท่านั้น

  • ไหล (Rhizome): มีลำต้นใต้ดินเป็นท่อนยาวเรียกว่า "ไหลบัว" หรือ "รากบัว" ซึ่งใช้สะสมอาหารและขยายพันธุ์

3. บทบาทในฐานะสายพันธุ์รากฐานของการขยายพันธุ์

สำหรับนักขยายพันธุ์บัว "บัวหลวงขาว" และ "บัวหลวงชมพู" คือต้นกำเนิดและรากฐานทางพันธุกรรม (Foundation Stock) ของบัวหลวงลูกผสมทั้งหมดในโลก

• เป็นสายพันธุ์ดั้งเดิม (Species): บัวหลวงขาวคือรูปแบบสีที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ ไม่ใช่ลูกผสมที่มนุษย์สร้างขึ้นในยุคหลัง

• แหล่งรวมยีนพื้นฐาน: เป็นแหล่งรวมยีนที่ควบคุมลักษณะสำคัญ เช่น ขนาดดอกที่ใหญ่ กลิ่นหอม ความแข็งแรงของก้านดอก และความสามารถในการปรับตัว

• จุดเริ่มต้นของการพัฒนา: นักขยายพันธุ์บัวหลวงทั่วโลกใช้บัวหลวงขาวและชมพูดั้งเดิมเป็นพ่อแม่พันธุ์ในการคัดเลือกและผสมข้ามพันธุ์ เพื่อสร้างสรรค์บัวหลวงลูกผสมให้มีลักษณะใหม่ๆ เช่น:

  • สีใหม่: สีเหลือง, สีทูโทน, หรือสีที่เปลี่ยนไปตามวัน (Changeable)

  • รูปทรงใหม่: ดอกซ้อน (Double-petal), ดอกซ้อนแน่น (Thousand-petal)

  • ขนาดใหม่: บัวหลวงยักษ์ หรือ บัวหลวงแคระ (Dwarf/Micro Lotus)

4. ประวัติการใช้ประโยชน์ของมนุษย์

ประวัติของบัวหลวงยังรวมถึงการเป็นพืชที่มนุษย์ใช้ประโยชน์ได้ทุกส่วน ซึ่งเป็นอีกมิติที่น่าสนใจ

• อาหาร: รากบัว (เหง้า), ไหลบัว, สายบัว (ก้านใบ), เมล็ดบัว (ทั้งสดและแห้ง), ดีบัว (ต้นอ่อนในเมล็ด), และแม้กระทั่งกลีบดอกและเกสร สามารถนำมาประกอบอาหารและทำเครื่องดื่ม/ชาได้

• ยา: ทุกส่วนของบัวหลวงมีสรรพคุณทางยาในตำรับยาแผนโบราณของเอเชีย