A. ADEGAN LAHIR

1) Wangun Sajak (Tipografi)

Sajak ditulisna béda-béda, upamana waé sapada, dua pada, jeung saterusna. Tina sapadana teu matok siga sisindiran atawa pupuhu, bébas panyajaknya.

2) Pilihan Kecap (Diksi)

Kecap nu dipaké dina sajak teh mangaruhan kualitas sajak. Biasana kapanggih kecap-kecap anu geus langka dipaké, tuluy dipaké nuliskeun sajak.

3) Citraan (Imaji)

Citraan nyaéta pangaruh kecap ka nu maca sajak. Biasana mah aya patalima jeung naon anu karasa, katempo, jeung kadéengé ku nu maca tina kecap-kecap anu aya dina sajak. Citraan dina sajak sifatna bisa citraan swara (auditif), panempo (visual), jeung pangragap (taktil).

4) Gaya Basa (Figuratif)

Gaya basa nyaéta gaya pangarang anu mandiri dina ngolah basa pikeun sajakna. Gaya basa dina sajak téh bisa ngabulakarkeun ayana harti konotatif. Dina basa Sunda, aya sawatara gaya basa, upamana mijalma, ngasor, kadalon, rarahulan, jsté.

5) Purwakanti

Prwakanti nyaéta padeukeutna sora kecap boh di awal, di tengah, atawa di tungtung ungkara kalimah. Purwakanti aua nu ngajajar (purwakanti rantayan), anu ngaruntuy (purwakanti runtuyan), atawa gabungan boh rantayan boh runtuyan.

B. ADEGAN BATIN

1) Jejer (sense)

Jejer atawa téma nyaéta gagasan pokok anu rék ditepikeun ku panyajak ka nu maca.

2) Rasa (feeling)

Rasa éta ngajiwaan eusi sajak. Rasa dina sajak bisa kapanggih sabada dibaca.

3) Wirahma (tone)

Nada téh sikep panyajak ka nu maca. Tina sajak panyajak ngabulakarkeun ayana suasana nu karasa ku nu maca.

4) Amanat (intention)

Amanat nyaéta pesen panyajak anu karasa ku nu maca sajak. Tapi, amanat dina hiji sajak ditangtukeunana téh gumantung nu maca.

SAJAK ÉPIK

Sajak épik sifatna ngalalakonkeun, ngadadarkeun, atawa nyaritaken. Ku lantaran sifatna ngalalakon, dina sajak épik mah bakal kanyahoan saha tokohna, naon ketakna, jeung kumaha pamustunganana.

SAJAK LIRIK

Sajak lirik téh henteu ngalalakon.

Konotatif téh hartina kiasan. Harti konotatif téh nyaéta harti anu teu langsung nuduhkeun barang anu dimaksudna, tapi ngandung rasa atawa tafsiran kana barang séjén. Harti sabenerna atawa saujratna disebut harti dénotatif. Harti dénotatif téh harti nu langsung nuduhkeun barang nu dimaksudna.

Contoh kalimat konotatif jeung dénotatif:

a. Konotatif = Omonganana seukeut matak nganyerikuen haté.

b. Dénotatif = Kudu diasah atuh ari hayang seukeut mah pési téh.

a. Konotatif = Kembang Rara, atos layu.

b. Denotatif = Rara kembangna di desa abdi.

Parafrase/parafrasa nyaéta nyaéta ngarobah wangun karangan atawa nyaritakeun deui eusi karangan kana wangun séjén. Maksudna nyusun parafrase, sangkan leuwih paham kana naon maksud atawa harti anu dikandung tina hiji téks.

Aya sawatara padika dina nyusun parafrase sajak, nyaéta:

a. Maca atawa ngaregepkeun anu maca sajak kalayan gemet

b. Catetkeun kekecapan anu dianggap hésé, geus kitu paluruh harti jeung sinonimna.

c. Tuliskeun deui saja anu dibawa atawa diregepkeun maké vasa sorangan

d. Tepikeun deui hasil parafrase téh ku cara dibacakeun di hareupeun babaturan

Dumasar carana, parafrase aya 2 rupa, nyaéta:

1) Parafrase kauger

Nyaéta ngarobah sajak kana basa lancaran ku cara nambahan atawa nyelapkeun kekecapan, nepi ka sajak téh kaharti eusi atawa maksudna.

2) Parafrase bébas

Nyaéta ngarobah sejak kana basa lancaran maké kekecapan sorangan. Nu penting naon anu dicaritakeun henteu kaluar tina harti atawa maksud sajak nu aslina.

Dina sastra Sunda saenyana aya pagelaran anu ngaharib-harib kana dramtisasi téh nyaéta beluk (wawacan anu ditembangkeun). Bédana, dina beluk mah naskah nu dibaca ku juru ilo téh ukur ditembangkeun diaeu-aeu ku nu lianna. Ari dina dramtisasi, naskah anu dibaca ku dalang téh tuluy dibarung ku peta atawa rigig para pamaén. Dina dramtisasi aya narator ti awal tug nepi ka pungkasan carita.

Wangun nu sarua jeung drmatisasi nyaéta purna drama, ngan leuwih panjang sarta salian ti unsur sastra jeung drama, dina purna drama diutamakan unsur seni anu drama swara, nyaéta seni swara jeung seni tari. Béda jeung drama swara, nyaéta pagelaran drama anu pagunemanana dihaleuangkeun, sarua jeung gending karesmén ngan leuwih pondok.

Istilah "musikalisasi" tina kecap musik, nyaéta mada atawwa sora anu disusun kalawan ngéntép seureuh nepi ka ngandung wirahma, lagu, jeung kaharmonisan, pangpangna nu maké alat-alat nu bisa ngahasilkeun éta sora. Musikalisasi puisi atawa sajak umumna kagiatan midangkeun puisi atawa sajak jadi rumpaka lagu kalawan dibarengan ku musik. Sajak téh dirobah jadi rumpaka lagu tur dibarengan ku musik.