Όταν οι θύτες γίνονται θύματα

Μετά από μια σύντομη μελέτη πάνω στη θεωρία της «κοινοτοπίας του κακού» της Χάνα Άρεντ, συνειδητοποίησα πως οι απόψεις της βρίσκουν εφαρμογή στο δυστύχημα του Τσερνόμπιλ. Η Άρεντ υποστήριζε ότι ακόμα και συνηθισμένοι άνθρωποι είναι ικανοί να διαπράξουν μεγάλα εγκλήματα, μέσω της τυφλής υπακοής στο εκάστοτε σύστημα. Όσον αφορά στο Τσερνόμπιλ, ο διευθυντής της μονάδας έλαβε εντολή να κοπούν οι τηλεφωνικές γραμμές, ώστε να μη διαδοθεί η σοβαρότητα της κατάστασης. Επιπλέον, πάνω από 600.000 άτομα συμμετείχαν σε εργασίες εξάλειψης των συνεπειών της ραδιενέργειας.

Πράγματι, πιστεύω ότι ενδέχεται πολλοί καθημερινοί άνθρωποι να υπηρετούν αυταρχικά καθεστώτα, χωρίς οι ίδιοι να είναι κακοί. Η αδράνειά τους και η μη αμφισβήτηση της εξουσίας πηγάζει από την έλλειψη κριτικής σκέψης ή τον παρωπιδισμό, εξαιτίας του οποίου έχουν διαστρεβλωμένη αντίληψη για τον κόσμο. Το γεγονός, ωστόσο, ότι είναι «θύματα» του συστήματος δε δικαιολογεί τις πράξεις τους, αλλά μας βοηθά να κατανοήσουμε την ηθική κατάπτωσή τους.

Σε κάθε περίπτωση, οι πολίτες οφείλουν να αγωνίζονται για διαχρονικές αξίες (π.χ. ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη). Η κοινωνική αλλαγή εκκινεί από την ανάληψη της ατομικής ευθύνης και μπορεί να εκφραστεί μέσα από απλές πράξεις, όπως η ένταξη σε ομάδες πίεσης. Έτσι, ακόμα και σε αντίξοες συγκυρίες, ο λαός θα μπορέσει να κρατήσει ζωντανές τις αρχές για τις οποίες έχει χυθεί τόσο αίμα στον ρου της ιστορίας.