ÖĞRENME-ÖĞRETME STRATEJİLERİ

Strateji: Genel olarak bir şeyi elde etmek için izlenilen yol ya da amaca ulaşmak için geliştirilen bir plan olarak tanımlanabilir. Sınıf ortamında, bir ünitenin bütünündeki kazanımlara ulaşmak için yapılan etkinliklerin tamamını kapsar.

Yöntem: Hedeflere ulaşmak amacıyla içeriği, teknikleri, araç ve gereçleri etkili bir şekilde kullanarak gerçekleştirilen bir öğretme yoludur. Yöntemi, dersi uygulamak için yapılan bir tasarım olarak da tanımlamak mümkündür.

Teknik: Bir yöntemi uygulamaya koymak için sınıfta yapılan etkinlik ya da etkinlikler olarak tanımlanabilir. Öğretmenin sınıfta öğretime başlandığı andan itibaren gerçekleştirdiği uygulamalar teknik kapsamı içinde yer alır.

A. ÖĞRENME STRATEJİLERİ

Öğrencilerin öğrenme için kullandıkları farklı yaklaşımlardır. En çok kullanılan öğrenme stratejileri aşağıda açıklanmıştır.

1. Tekrar Stratejisi: Öğrencilerin, bir konu ya da öğrenme birimi ile ilgili bazı ifadeleri tekrar etme yoluyla öğrenmelerini kapsar. Bu stratejide bilginin anlamından çok ezber vardır. Bu sebeple, kazanılan bilgilerin kalıcılığının uzun süreli olması beklenmez. Genellikle öğrencilerin önemli olan bilgilerin tanımlarını tekrar etmeleri, kısa notlar çıkarmaları, altını çizmeleri ya da okumaları yoluyla gerçekleşir.
2. Örgütleme stratejisi: Öğrencinin kendi öğrenme stilini dikkate alarak yeni öğrenilecek bilgileri kendi içinde ilişkilendirmesi ya da düzenlemesine dayanır. Örneğin, ilişkiler kurma, gruplama, öğelerine ayırma gibi.
3. Anlamlandırma Stratejisi: Öğrencilerin yeni bilgileri ön bilgileri ile ilişkilendirerek anlamlı olarak öğrenmeyi gerçekleştirmesidir. Böylece yeni bilgiler uzun süreli belleğe kodlanmış olur. Örneğin, zihinsel imgeler oluşturma, benzerlikler kurma vb.

Öğrencilerin bilgileri öğrenmede en çok kullanmaları beklenen stratejiden en az kullanmaları beklenene doğru bir sıralama yapılacak olursa 3-2-1 şeklinde bir sıralama ortaya çıkacaktır. Bu durum bilgilinin anlamlı ve kalıcı öğrenilmesi ile ilişkilidir.

B. ÖĞRETİM STRATEJİLERİ

1. SUNUŞ YOLUYLA ÖĞRETİM (AUSUBEL)

Ausubel’in anlamlı öğrenme kuramına dayanmaktadır. Kavram, ilke ve genellemelerin öğretmen tarafından yapılandırılarak öğrencilere sunulduğu bir yaklaşımdır. Sunuşu öğretmen yaptığı için öğrenciler pasif durumdadır. Bu sebeple mümkün olduğunca öğrencileri aktif kılacak etkinliklere yer vermek önemlidir. Çoğunlukla bilgi düzeyindeki kazanımlara ulaşmak için kullanılır. Bu yaklaşımda tümdengelim yolu kullanılır. Sunuş yoluyla öğretimin ezberden çok anlamlı öğrenmeyi oluşturması sağlanmaya çalışılmalıdır. Bu sebeple bu yaklaşımın kullanımı düz anlatımdan çok farklıdır. Özellikle soyut konuların öğretiminde kullanılmaktadır. Anlamlı öğrenmenin gerçekleşebilmesi için öğrencinin önbilgileri ile yeni konular arasında anlamlı bağlar oluşturulması gerekir. Bu sebeple bu yaklaşımın uygulanmasında aşağıda açıklanan adımlar yer alır.

1. Ön düzenleyiciler / örgütleyiciler (Advance organizer): Genel olarak önbilgilerle yeni bilgiler arasında ya da yeni konuların bölümleri arasında anlamlı bir bağ oluşturulmasını sağlamak için kullanılır. Derse ön düzenleyiciler kullanılarak başlanır.
2. Açıklayıcı ön düzenleyiciler / örgütleyiciler: Öğrencilerin yeni öğrendikleri konunun bölümleri ya da birimleri arasındaki düzeni ya da ilişkiyi anlaması için kullanılırlar. Yeni konuların özetlenmesi, şemalarla konunun bölümleri ya da birimleri arasındaki ilişkilerin açıklanması şeklinde gerçekleşir. Örneğin kavram haritası kullanarak konunun birimleri arasındaki ilişkileri açıklama.
3. Karşılaştırıcı ön düzenleyiciler / örgütleyiciler: Yeni bilgilerle ön bilgilerin karşılaştırılması için kullanılır. Böylece yeni bilgiler ön bilgilerle benzerlikleri ortaya konularak öğretilir.
4. Yeni konunun sunulması: Yeni konu önceden öğretmen tarafından birimlere ayrılmış ve birimler arasındaki ilişkiler net olarak belirlenmiştir. Yeni konu bu haliyle öğrencilere sunularak derse devam edilir. Dersin sunumunda görsel materyallerden yararlanılması önemlidir (grafik, şekil model vb.). Ayrıca öğrencilere açıklamalar yapılması örnekler verilmesi gereklidir.
5. Bilişsel yapının güçlendirilmesi (transfer): Öğrencilerin a ve b adımlarında anlamlı olarak yapılandırdıkları varsayılan bilgilerle ilgili olarak kazanımlarını yeni örneklerle açıklaması, kendi düşüncelerini ortaya koyması, benzer örnekler ya da örnek olmayan örnekler vererek yeni konuyu öğrenme sürecinde oluşturduğu bilişsel yapının ortaya çıkarılması ve güçlendirilmesi sağlanır.

2. BULUŞ (KEŞİF)YOLUYLA ÖĞRETİM (BRUNER)

Öğrencilerin aktif oldukları bir öğrenme ortamında kavram, ilke ve genellemelere kendilerinin ulaşmalarını sağlamayı amaçlar. Bu sebeple dersin başında öğrencilerin öğrenilmesi istenen konuya karşı üst düzey bir ilgi ve motivasyona sahip olmalarını sağlamak önemlidir. Öğrenciler bilgilere kendileri ulaştıkları (keşfettikleri) için bu strateji kullanılarak kazanılan öğrenmeler daha kalıcıdır. Çoğunlukla kavrama düzeyindeki kazanımlara ulaşmak için kullanılır. Bilgi düzeyinde eksikler olduğu durumda bu stratejinin kullanılması önerilmez. Bu stratejiyi kullanacak öğretmenin önceden bir hazırlık yaparak örneklerini belirlemesi gereklidir. Öğretmen ders sürecinde çok sayıda örnek ve zıt örnek kullanmalıdır. Öğrenme sürecinde kullanılan örneklerin dışında öğretmen bir açıklama yapmaz, ipuçları kullanarak öğrencileri yönlendirir. Buluş yoluyla öğretim stratejisi uzun zaman alabilir, hatta buluş gerçekleşmeyebilir. Bu sebeple öğretmenin süreçte sabırlı olması önemlidir. Bu stratejide tümevarım yolu kullanılır. Ayrıca öğretmen analoji ve diyalektik yaklaşımı tercih edebilir. Bu stratejide en çok kullanılan yaklaşımlar soru-cevap, zıt panel, büyük grup tartışması, küçük grup tartışması ve açık oturum’dur.

Özetle, buluş yoluyla öğretim stratejisinde önce öğrencilere belli yaşantılar kazandırılır. Sonra öğrencilerin bu yaşantılar üzerinden düşünerek verilen duruma bir açıklık getirmeleri, çözüm önermeleri, genellemeler yapmaları istenir. Öğrenciler tarafından öğretmenin rehberliğinde konuyla ilgili örneklerin açıklanmasını ve örnek olmayan durumların ayırt edilmesini, özelliklerin, ilişkilerin ve ilkelerin vurgulanmasını ve benzer etkinliklerle yeni örneklerin geliştirilmesini içeren bir etkinliktir.

3. ARAŞTIRMA-İNCELEME YOLUYLA ÖĞRETİM

Günümüzde öğrencilerin öğrenme ortamlarına etkin katılımları oldukça önemlidir. Bu sebeple öğrencileri öğrenmenin merkezine alan bu yaklaşım üst düzey becerilerin geliştirilmesi için oldukça sık kullanılır. Araştırma inceleme yoluyla öğretim yaklaşımında öğrencilerin bir problemi çözmede bilimsel problem çözme adımlarını etkin olarak kullanmaları gerekir. Bu yaklaşımda öğretmen yol gösterici ve rehberdir. Öğrencilerin sadece sınıf içinde çalışmalarını değil sınıf dışında da çalışmalar yapabilecekleri bir yaklaşımıdır. Öğrenciler bir probleme çözüm oluşturmada etkin / aktif olarak rol aldıkları için bu yaklaşımın kullanılması en az uygulama düzeyindeki kazanımlara ulaşmak için uygundur. Öğrencilerin başkaları tarafından üretilen bilgileri anlamaya çalışmaları yerine, kendilerinin de bilgi üretebileceklerinin farkında olmaları oldukça önemlidir. Araştırma inceleme yoluyla yapılan öğretim öğrenen, öğretmen, materyal ve çevrenin üst düzey etkileşimini gerektirir. Bu yaklaşımda öğrencilerin gözlem yapma, sınıflama, iletişim, çıkarım yapma, yordama, ölçme, yer-zaman ilişkisini kullanma, işlevsel tanımlar yapma, denence kurma, verileri yorumlama ve deney yapma gibi temel becerilere sahip olması gerekir. Öğrencilerin öğrenme sürecinde bu becerileri sistematik olarak kullanmaları gerekir. Araştırmanın başında öğretmenin rolü problemi seçmek ve öğrencilere rehberlik yapmaktır. Ayrıca öğretmen problemin tanımlanması ve hipotezlerin oluşturulması aşamalarını yapılandırır.

Bu yaklaşımda öğrencilerin problem çözerken aşağıdaki adımları kullanması gereklidir. Bu adımlar doktor-hasta ilişkisinden örnekler verilerek açıklanmıştır.

1. Problemi hissetme / problemle karşılaşma: Örn: Doktorun hastadan problemi dinlemesi.
2. Problem durumunu tanımlama ve netleştirme: Örn: Doktorun hastaya çeşitli sorular sorması ve problemin sınırlıklarını belirlemesi.
3. Problemle ilgili araştırma yapma ve bilgi toplama: Örn: Doktorun hastanın nabzını kontrol etmesi, steteskop ile kalbi ya da vücudu dinlemesi, muayene etmesi.
4. Problemin çözümü ile ilgili hipotezler (denenceler) kurma: Örn: Doktorun ilk üç adımda edindiği bilgilerle olası hastalıkları zihninde oluşturması.
5. Problemin çözümü için yöntem geliştirme, veri ve kanıt toplama: Örn: Doktorun kan, idrar tahlili, film vb. veriler toplaması.
6. Veri ve kanıtları analiz ederek hipotezleri (denenceleri) test etme: Örn: Doktorun 4. adımda zihninde oluşturduğu hipotezlerle verilerin yorumlarını karşılaştırması.
7. Çözüme ulaşma ve sonuçlandırma: Örn: Doktorun hastalığın tedavisi için gerekli ilaçları yazması.