Гуканне вясны
Благаславіце, старыя людзі,
Вясну-красну гукаці.
З народнай песні
Кожнай пары года адпавядалі пэўныя вытворча-магічныя абрады, звычаі, рытуалы, песні, прыкметы і павер’і. Вясной пачыналіся самыя адказныя сялянскія работы: ворыва, сяўба, выган скаціны ў поле. Ад таго, як хутка і своечасова будзе выканана гэта праца, залежаў будучы дабрабыт сям’і.
У прыродзе адна пара мінаецца, другая ўжо на падыходзе. Але пад нагамі па-ранейшаму ці то макрэча, ці то легкі ранішні шэраш. І паветра ўсе яшчэ сцюдзенае ды волкае. Здаецца, усе навокал дыхае адным пытаннем: калі ж, калі вясна ўзарве паднябессе песняй жаўрука, а зямля ажыве спевам раўчукоў і гулам крыгаходу на вялікіх рэках. А вясна не спяшаецца. Чамусці марудзіць, як бы шкадуе набіраючага моц сонца. Чакалі-чакалі нашы продкі гэтай веснавой прыроднай сімфоніі, ды ўрэшце пачыналі яе гукаць сваей спрадвечнай песняй-загуканнем . Звычайна ў поўдзень моладзь збіралася гуртам і ішла за ваколіцу, на ўзвышша спяваць. Высокае месца выбіралася таму, што яно першае вызвалялася з-пад снегу, падсыхала, адсюль было далека відаць, а песні-гуканні разносіліся аж да суседніх весак:
Хлопцы ў гэты час збіралі з усяе вескі розную старызну, зносілі іх у адно месца і распальвалі вогнішча. На першы погляд здавалася, што дзеянні мелі звычайны гульнева-забаўляльны характар. Аднак яны мелі глыбінны рытуальны характар. Моладзь – аснова жыцця, найбольш прадуцыруючая сіла прыроды – паліла надакучыўшую зіму, ачышчала зямлю ад усяго анямеўшага, нежывога, непатрэбнага ў заўтрашнім земляробчым клопаце. Вясна бачылася нашым продкамчасам новага ўваскрашэння, святам пачатку новага года, лета.
А нараджэнне новага магчыма было толькі праз адміранне старога. Вось таму і ачышчалі хлопцы зямлю, а дзяўчаты поўнілі яе песнямі-гуканнямі.
Сакральны рытуал замыкання зімы і адмыкання вясны можна было пачынаць толькі з дазволу старэйшых і найбольш паважаных людзей вескі або сям’і, таму і гучыць у песнях зварот да родапачынальнікаў:
Благаславіце, старыя людзі,
А й, вясну красну загукаць,
Загукаці жа.
Лютую зіму ж замыкаць,
Замыкаці.
Да вясну красну на вулачку,
На вулачку ж.
Лютую зіму ў каморачку.
Благаславіце, старыя дзяды,
Ой, вясну красну пагукаці,
Пагукаці,
Цеплага лета дажыдаці,
Дажыдаці.
Цеплае лета на вуліцы,
На вуліцы.
Халодна зіма ў каморачцы,
У каморачцы.
А зірну-гляну на вуліцу,
На вуліцу,
Ці ўсе вулачкі падмецены,
Падмецены,
Ці ўсе дзевачкі павенчаны,
Павенчаны.
Адна й вулачка не мецена,
Не мецена.
Адна дзевачка не венчана,
Не венчана.
Благаславі, маці,
Вясну гукаці,
Цеплага лета дажыдаці.
Цеплае лета ў каточку,
Халодная зіма ў палазочку.
Кожны радок песні заканчваўся працяглым рэфрэнам-гуканнем: “у-у-у!” (таму свята атрымала назву “гуканне вясны”). Заспяваная на пагорку песня далека неслася ў чыстым паветры. Бывала так, што спявачкі з дзвюх весак па чарзе выконвалі па адным радку і слухалі, як рэха дакоціцца да суседзяў і вярнецца назад. Перагукванне спявачак доўжылася да самага вечара.
Чалавек радаваўся абуджэнню прыроды, якое несла надзею на лепшае жыцце, але дасягнуць паляпшэння можна было толькі недасыпаннем, недаяданнем, крапатлівай працай. І ўсе ж разам з вясной адраджалася надзея, спадзяванне.