Жонка Якуба Коласа

Марыя Дзмітрыеўна Каменская нарадзілася 8 лютага 1891 года ў Ашмянах ў сям’і псаломшчыка Дзмітрыя Аляксандравіча Каменскага, які быў родам з Яраслаўля. Маці Марыі – Марыя Цімафееўна – паходзіла з сям’і памешчыцы Генрыеты Карлаўны Гагенлоэ, якая мела зямельныя ўладанні ў Віленскім краі. У Марыі Дзмітрыеўны было пяць братоў і сястра, якая памерла ў маладосці.

Марыя Дзмітрыеўна была адукаванай жанчынай. Дзяўчынкай яна вучылася ў духоўным вучылішчы, потым працавала настаўніцай – у Вільні, у Пінску, затым у Падмаскоўі, на Куршчыне.

“Лёс падараваў Канстанціну Міцкевічу сустрэчу, знаёмства, каханне з адзінай жанчынай, якая на ўсё астатняе жыццё стала ягонай зоркай, натхненнем, спадзяваннем і шчасцем. Абставіны сустрэчы так і засталіся для ўсіх таямніцай. Нідзе і ніколі не пісаў пра тое Колас. Толькі сціпла расказваў, як пісаў некалі ў асобную запісную кніжачку вершы, прысвечаныя Марыі Дзмітраўне. Але нікому, нават ёй, сваёй каханай, іх не паказваў і не чытаў. Тая кніжачка, якой была даверана таямніца, трапіла да Марыі Дзмітраўны значна пазней, калі яны ўжо былі жанатыя, але, на жаль, згубілася пры пераездах. Толькі адзін верш – “Дзяўчыне” – потым быў апублікаваны,” –– так распавядае ўнучка Якуба Коласа – Вера Данілаўна Міцкевіч.

У чэрвені 1913 г. Марыя Дзмітрыеўна стала жонкай Канстанціна Міцкевіча. Лёс яе быў і шчаслівым, і вельмі цяжкім. Нялёгка быць жонкай паэта-генія. На плячах жанчыны ляжала вядзенне хатняй гаспадаркі, выхаванне дзяцей. Даводзілася браць на сябе нават клопаты па будаўніцтве дома, які Міцкевічы ў 1927 годзе пабудавалі ў Мінску па Вайсковым завулку (дом не захаваўся).

У сям’і Міцкевічаў у розныя часы жалі і выхоўваліся не толькі свае дзеці. У час грамадзянскай вайны яны ўзялі ў сям’ю дачку бежанцаў з Гродзеншчыны Вольгу Прачук. Потым у іх жыла сірата, далёкая сваячка Марыі Дзмітрыеўны Жэня Увядзенская. Некалькі гадоў жыў на кватэры ў Коласа Мікалай Міцкевіч – сын колішняга “дарэктара” Яські Базылёва (Івана Васільевіча Міцкевіча). Жыла тут знаёмая Валя Сай, якая потым жыла ўпераехала ў Маскву і ў 1945 годзе дапамагала сям’і Коласа: дала ім прытулак у сваёй кватэры і часта наведвала хворую Марыю ў бальніцы.

Сям’я Міцкевічаў была вельмі гасціннай. У іх дом часта прыязджалі сваякі, сябры, пісьменнікі. Марыя Дзмітрыеўна з радасцю прымала гасцей і частавала іх сваімі прысмакамі.

Былая студэнтка Белпедтэхнікума, вучаніца Якуба Коласа Ніна Загурская-Паддубная ўспамінала: “…Мне давялося пабыць шу гасцях у Якуба Коласа… Марыя Дзмітрыеўна ласкава частавала ўсіх, была ветлівай і гасціннай. За сталом я разгледзела яе вельмі мілы твар, добрыя, разумныя вочы. Проста, на прамы прабор зачэсана, валасы сабраны ў вузел, на ёй цёмне, добра пашытае плацце. Яна штохвілінна ўставала з-за стала, прапаноўвала і падавала то адно, то другое. Я агледзелася: у пакоі кветкі, чысціня цудоўная, цёпла, равявае ціхай хатняй утульнасцю. І што мне кінулася ў вочы: адносіны паміж Канстанцінам Міхайлавічам і Марыяй Дзмітрыеўнай. Гэта перш за ўсё надзвычайная блізкасць паміж імі, далікатнасць у абыходжанні, цеплыня, разуменне адзін аднаго з першага погляду. Я ніколі не чула, каб Колас гаварыў громка, голас яго быў мяккі, ціхі. І дома з жонкай ён размаўляў ласкава. Яна адказвала яму ўсмешкай, ветлівым словам.”

Родная сястра Якуба Коласа, Алена Лойка, гаварыла пра Марыю толькі станоўчае: “Такая была яна добрая, разумная. Гэта быў залаты чалавек. Не магу спакойна ўспамінаць. Добрая і да дзяцей, і да Коласа, і да ўсіх людзей. Жылі яны вельмі дружна. Шанавала яна Коласа. А ён яе таксама. Каб не такая жонка брату надарылася, то, можа, ён і такім вялікім не стаў бы. У кожны мой прыезд Марыя Дзмітрыеўна надта ж хораша мяне даглядала. Гаварыла заўсёды па-беларуску… І дзяцей навучыла любові да роднага, да людзей…”

Пяшчотныя, поўныя любові лісты дасылаў Якуб Колас сваёй Марусі з розных месц. Яны пачыналіся словамі: “Мілая, слаўная Маруся!”, “Мілая Марусечка!”, “Мілая, дарагая Маруся!”, “Дарагенечкі Марусёк!”.

Марыя Дзмітрыеўна была першым слухачом, чытачом і нават крытыкам твораў свайго мужа. Ён вельмі паважаў думкі і ацэнкі Марусі.

У час Вялікай Айчыннай вайны сям’я Міцкевічаў, знаходзячыся ў Ташкенце, ужо ў 1943 годзе марыла вярнуцца дадому. Планавалі перабрацца спачатку да брата Марыі ў Падмаскоўе. Выезд з Ташкента намячаўся на канец чэрвеня – пачатак ліпеня, калі закончыць школу сын Міхась. Аднак у чарговы раз захварэла Марыя Дзмітрыеўна, потым – Міхась. Якуб Колас стараўся крыху падлячыць іх у санаторыі каля гары Чымган. А пасля вяртання ў Ташкент захварэў сам пісьменнік. Пазней сям’я каля паўгода жыла ў Клязьме, у Маскве. Марыя Дзмітрыеўна не магла вярнуцца ў Мінск, здароўе яе пагаршалася. Колас разрываўся паміж Мінскам і Масквой.

У канцы мая 1945 года ў лісце да сваякоў у Мікалаеўшчыну Якуб Колас паведамляў:

“У ноч з 20 на 21 мая памёр мой самы блізкі, самы дарагі друг, Маруся. Памерла ў Маскве ў бальніцы, 24 мая пахавалі яе ў Мінску на Ваенных могілках. Адчуваю сябе так, як бы мне адсеклі правую руку і абарвалі палавіну душы. Цяжка мне і пуста.”