Antwoorden van VNG, WIL en Gemeente Houten

2022-07-01 Styloblog

Antwoorden van VNG, WIL en Houten

Terwijl ik met de trein door Duitsland reis, ontvang ik ineens binnen een uurtje van drie kanten (VNG, WIL en gemeente Houten) antwoorden op eerder deze week gestelde vragen over de risicoprofilering door Werk en Inkomen Lekstroom (WIL). Volgende week duik ik weer dieper in deze materie, maar omdat er veel vragen leven, dump ik de vragen en antwoorden hier vanaf m'n mobieltje direct eerst maar eens onverwerkt. 

Vraag aan WIL:

“In de DPS Matrix vinden risicoberekeningen plaats. Waarin onderscheiden zich deze 'berekeningen' van het gebruik van 'algoritmen'? ”

Antwoord van WIL:

“Tot 2019 werkte WIL bij het opsporen van fraude met bijstandsuitkeringen met een systeem dat was ontwikkeld in samenwerking met Totta Data Lab. Het ging om een zelflerend algoritme. Bij WIL waren we tot voor kort in de veronderstelling dat we na het stopzetten van dit systeem geen gebruik meer maakten van algoritmes. Dit blijkt alleen niet te kloppen. Wij hebben een algoritme (onterecht) opgevat als enkel een zelflerend systeem. Uiteraard is een complex systeem met een zelflerend vermogen (zoals het systeem achter bijvoorbeeld Totta) technisch iets anders dan de eenvoudige rekenregels achter bijvoorbeeld de DPS-Matrix. Maar ook eenvoudige rekenregels zijn een algoritme. De DPS-matrix bevat rekenregels en is daarmee een algoritme. Voor de definitie wordt aangesloten bij de richtlijnen van het rijk van 2021."

• Richtlijnen Algoritmen (zie ook de bijlage):(kopie in dossier)

Vraag aan de gemeente Houten:

"Donderdag [23/6, twee dagen voor de uitzending van Argos] heeft wethouder Sander Bos via de griffie een verklaring naar de raadsleden gestuurd over de berichtgeving van Argos en NRC over het gebruik van risicoprofilering (DPS Matrix) bij bijstandsaanvragen. (...) Hij verwijst daarin naar het Beleidsplan Handhaving 2022. De wethouder schrijft in zijn brief: "In dit beleidsplan wordt de DPS-matrix als volgt toegelicht...". Daarna citeert hij deels letterlijk, deels vrij uit het beleidsplan. Een nogal belangrijke zin is echter in het beleidsplan nergens te vinden:

"Het gaat dan vooral om vragen over samenwonen, deeltijdwerk, etc. De vraag over de wijk waar iemand woont wordt door WIL niet ingevuld en herkomst / achternaam speelt geen rol in het bepalen van het risico-profiel."

Deze informatie is nogal essentieel, omdat in de berichtgeving in verschillende media nou juist de woonwijk (eigendom, huur, goedkoop, duur etc.) wordt benadrukt. De ontkenning daarvan door de wethouder is in de media niet terug te vinden. (...) De vraag is hoe deze mededeling als citaat/toelichting uit het beleidsplan in een brief aan de raad terecht kan komen terwijl deze in het beleidsplan niet terug is te vinden, waar deze informatie op is gebaseerd en natuurlijk ook de vraag of deze informatie juist is."

Antwoord van de gemeente Houten:

De betreffende zin staat inderdaad niet in het beleidsplan. Bedankt voor de vraag om daar meer duiding aan te geven. Met onze mail aan de raad hebben wij voorafgaand aan de ARGOS-uitzending kort wat meer duiding willen geven over de aard van de DPS-matrix en het gebruik door WIL. Daarbij vonden wij het van belang om duidelijk te maken dat er niet (etnisch) geprofileerd wordt op achternaam / herkomst / woonwijk (postcode). Dit vinden wij vanzelfsprekend ontoelaatbaar. In de bijlage vind je de vragenlijst.

Naast vragen over samenwonen en deeltijdwerk wordt wel gevraagd naar eigendom, huur, hoogte van de huur. Dat is in onze ogen echt iets anders dan het vragen naar de woonwijk. Het zijn onderwerpen die in relatie staan tot de uitkeringsaanvraag. En die er toe leiden dat meer of minder informatie nodig is bij de aanvraag. Bij bijvoorbeeld een koopwoning of onderhuur of het wonen in een stacaravan is er meer informatie nodig om te bepalen of er recht is op een uitkering of de hoogte van de uitkering. Dit soort vragen zijn in onze ogen niet verkeerd om het onderscheid tussen complexe en eenvoudige aanvragen te maken. Met de zin in ons griffiebericht van vorige week donderdag, geven wij aan dat we het checken van dit soort inkomen gerelateerde zaken van een andere orde vinden als dat iemand voor een extra gesprek wordt uitgenodigd als iemand een bepaalde achternaam heeft of in een bepaalde wijk woont.

Het antwoord op de vragen koppelde een fraude-risico-profiel aan een persoon op basis van een niet gevalideerde methode. Dat had niet mogen gebeuren en zo gauw we dit wisten is WIL met dit instrument gestopt. Dit is ook de strekking van het bestuurlijk statement vanuit WIL. We benadrukken dat de DPS-matrix nooit bepaalde of iemand wel of niet een uitkering kreeg. Er vond bij een uitkeringsaanvraag altijd een persoonlijk gesprek plaats."

Zie voor de uitgebreidere toelichting ook het statement van WIL 28-06-2022.

Vraag aan VNG:

"Onderstaande link was tot gisteren openbaar, maar is nu achter een wachtwoord geplaatst en kan ik ook mét account niet vinden.

https://vng.nl/kennisbank-naleving/beleidsplan-in-vertrouwen-handhaven-2022

Dit beleidsplan van Werk en Inkomen Lekstroom (WIL) bevat belangrijke informatie over het tot voor kort door WIL gebruikte systeem DPS Matrix, waar Argos (VPRO-radio), NRC en anderen zaterdag over publiceerden. Omdat deze link naar het beleidsplan in de berichtgeving is gepubliceerd, is het belangrijk dat deze openbaar blijft.  Natuurlijk weet ik niet of het om een technisch mankement gaat of een bewust keuze. Mocht de link naar het beleidsplan bewust zijn geblokkeerd, dan verzoek ik u daarover een persverklaring te geven."

Antwoord van VNG:

"WIL heeft aangegeven n.a.v. de berichtgeving in de NRC van afgelopen zaterdag over de fraudescorekaart en de DPS-Matrix per direct te stoppen met het gebruik van de DPS-Matrix en het beleidsplan hierop aan te passen.Gezien de voorgenomen aanpassing is in overleg met WIL besloten de link naar hun beleidsplan van de VNG-website te verwijderen. Het beleidsplan van WIL is openbaar en op de website van de betreffende organisatie te raadplegen."

Enkele opmerkingen van Ytzen Lont over de communicatie:

(1) Tientallen media meldden - en openden daar vaak zelfs mee - dat WIL mensen mede beoordeeld op basis van woonwijk. Dit zal ook voor 'eeuwig' in de krantenarchieven blijven steken ('Houten discrimineert'). Ik had donderdag voor de uitzending al de verklaring van de wethouder gezien waarin hij aangeeft dat dit niet zo is, maar omdat dit vertrouwelijke informatie betrof tussen wethouder en raad en het oogt als een citaat uit het beleidsplan maar het daarin niet staat, kon deze informatie in de media niet worden weersproken. Het verbaast me dat WIL of de gemeente dit onbesproken heeft gelaten en niet (alsnog) opgenomen in de persverklaring.

(2) In de uitleg van de wethouder aan de raad, gepresenteerd als citaat uit het beleidsplan, geeft de wethouder als bron een link naar de kennisbank van de VNG. Deze link is daags na de uitzending door de VNG zonder uitleg geblokkeerd. Ik heb de VNG hier maandag vragen over gesteld, maar pas vrijdag antwoord gekregen. De VNG laat weten de link waarmee de wethouder de raad informeert op verzoek van WIL te hebben geblokkeerd. Het beleidsplan, dat essentieel is voor een goed begrip van het onderwerp, is bij WIL te vinden bij de stukken van het AB van 16 maart (en in het dossier op mijn website).

• Het Beleidsplan Handhaving 2022 van WIL is te vinden als bijlage 3a van het Algemeen Bestuur van WIL 16/3/22 (ter kennisgeving aangenomen)
Bij dit agendapunt is ook te vinden dat de Cliëntenraad een positief advies over het beleidsplan heeft afgegeven.