De Steen der Wijzen

De Steen der Wijzen (Latijn: lapis philosophorum) is de legendarische 'heilige graal' van de alchemie. Alchemisten zochten (en zoeken...) er soms hun hele leven naar. In 1382 beweerde de Parijse kopiist en alchemist Nicolas Flamel te zijn geslaagd in het "Grote Werk" (het maken van goud). Vast staat dat hij op een of andere manier bijzonder rijk is geworden en een aanzienlijk deel van zijn vermogen aan kerken heeft geschonken.

De Steen der Wijzen is een substantie die in staat zou zijn om gewone metalen in goud te veranderen. Soms wordt het ook als levenselixer voorgesteld waaraan verjongende en levensverlengende eigenschappen worden toegekend. De steen staat voor perfectie, verwezenlijking , verlichting, volledig begrip (gnosis), en hereniging met het goddelijke.

Lange tijd was het vervaardigen van de Steen der Wijzen het voornaamste doel van de westerse alchemie. De zoektocht naar de Steen der Wijzen in de laboratoria van de alchemisten werd het Magnum Opus (het "Grote Werk") genoemd. Bij het verhitten van gewone metalen in een peervormige smeltkroes - de vaas van Hermes, of filosofisch ei genoemd - werd veel belang gehecht aan de kleurveranderingen die daarbij optraden. Zo stond de kleur rood voor de laatste fase van het transformatieproces dat moest leiden naar het maken van goud.

In de loop van de 17e eeuw kreeg alchemie meer en meer een 'innerlijk' aspect, met auteurs als Jakob Böhme en Thomas Vaughan die waarschijnlijk al niet meer in een laboratorium werkten. Deze schrijvers identificeerden de Steen der Wijzen vaak met Christus en waren met evenveel recht mysticus te noemen als alchemist. Een andere, 19e-eeuwse opvatting stelt dat het doel van het 'Grote Werk' van de alchemisten zou neerkomen op het verlichten van de filosoof zelf.

Iemand die zich ook intensief met alchemie heeft beziggehouden was de Zwitserse psycholoog Carl Gustav Jung, die de symbolen van de alchemie en de beschreven processen in dieptepsychologische zin interpreteerde als manifestaties van het onbewuste. Onder invloed van het onderzoek dat Jung deed over alchemie (C.G. Jung: 'Verlossing in de Alchemie') gingen psychologen de alchemistische processen ook interpreteren als projecties van onbewuste psychische processen. Hierbij werd de groei beschreven die de ziel of de psyche doormaakt om één te worden, een volledig mens. Volgens deze visie zou de steen der wijzen deze volgroeide en volmaakte mens zelf zijn. Als eerste logische stap was de afbraak van het ego nodig.

Het recept voor de Steen der Wijzen:

Bij alchemie in het algemeen en bij het vervaardigen van de Steen der Wijzen, worden verschillende fasen doorlopen:

1. Calcinatie: tot kalk branden of oxidatie

2. Dissolutie: oplossen (zie voor het universeel oplosmiddel: "Alkahest")

3. Separatie: scheiden

4. Conjunctie: samenvoegen

5. Fermentatie: gisten

6. Distillatie: reiniging door verdamping

7. Coagulatie: stolling, solidificatie

De op die wijze verkregen materie wordt het filosofisch ei genoemd.

Nicolas Flamel (1330-1418) stelde de volgende 'vereenvoudigde' werkwijze voor:

• L’œuvre au noir, genoemd naar de zwarte kleur die de bereiding krijgt: het blakeren van het materiaal in het vuur om de onzuiverheden eruit te halen.

• L’œuvre au blanc, of 'petit-œuvre' (het kleine werk) is een ongekende bewerking die 'de Witte Steen' oplevert, die gewone metalen in zilver kan veranderen. Symbolisch voorgesteld door een boom die manen draagt.

• L'œuvre au rouge, of 'grand-œuvre' (het grote werk); hier hebben we evenmin informatie over; in deze fase transformeert de Witte Steen in de Steen der Wijzen, symbolisch door een 'zonneboom' voorgesteld.

Er zouden drie belangrijke etappes zijn in het vervaardigen van de Steen der Wijzen:

1. Eerst dient een ferment te worden geëxtraheerd, genaamd mercurium der filosofen (een hypothetische chemische stof)

2. Dit ferment laten reageren op goud en op zilver om twee supplementaire fermenten te verkrijgen.

3. Het met het goud gecreëerde ferment in een glas mengen met dat wat met zilver is gemaakt, samen met het mercurium en vervolgens luchtdicht afsluiten en aan de kook brengen.

Het alchemistische proces wordt door verschillende alchemistische auteurs beschreven in meestal 3, 4, 7 of 12 fasen, waarbij de ruwe materie bewerkt wordt om als eindproduct de Steen der Wijzen op te leveren. Een invloedrijk werk was bijvoorbeeld George Ripley's The Compound of Alchemy uit 1591, waarin de 12 hoofdstukken de 12 fasen van het magnum opus ("het grote werk") als volgt beschrijven:

1. Calcinatie ('Calcination'):reduceert een vast lichaam tot wit poeder

2. Oplossing ('Solution'): de vaste materie wordt vloeibaar gemaakt door een krachtig 'solvent'; een terugkeer naar de prima materia

3. Scheiding ('Separation'): de 4 elementen worden afgebroken en het spirituele mercurium (de anima) komt vrij

4. Conjunctie ('Conjunction')'):ook het chemische huwelijk genoemd, waarbij de tegengestelden terug worden verenigd (Het chemisch huwelijk wordt vaak uitgebeeld als een coïtus tussen een naakte koning en koningin.)

5. Verrotting ('Putrefaction'):zwartheid (nigredo) en verrotting als prelude tot het nieuwe leven

6. Stolling ('Congelation'):de materie is getransmuteerd; de witte steen der alchemisten.

7. Voeding ('Cibation'):een proces ter versterking, het 'voeden' van de hernieuwde materie

8. Sublimatie ('Sublimation'):maakt het lichaam van de materie spiritueel. De volgende fasen beschrijven obscure processen met het doel de materie verder te 'veredelen'

9. Fermentatie ('Fermentation')

10. Verheffing ('Exaltation')

11. Vermeerdering ('Multiplication')

12. Projectie ('Projection'):als de tinctuur werkt, kan hiermee gewoon metaal omgevormd worden tot goud

(Ter info: een aantal van deze teksten publiceerde ik eerder  reeds op Wikipedia onder mijn accountnaam J.G.G.)