Over deze website

https://sites.google.com/site/demagischemens/

Enigmatische teksten

Om de verhullende taal van die oude alchemisten een beetje te begrijpen, moet je je enigszins vertrouwd maken met de terminologie die een dertiende-eeuwse geleerde hanteerde op gebied van metallurgie, geneeskunde, astronomie/astrologie en chemie. Om het nog wat moeilijker te maken voor hedendaagse studenten van alchemie, staan alchemistische teksten bol van symboliek, een beeldentaal die - volgens C.G. Jung - alleen op onbewust niveau te begrijpen is. Sommige van die teksten zijn wonderlijk mooi, enigmatisch en gebaseerd op een hermetische filosofie die ons een beeld voorhoudt van een onderling verbonden micokosmos en macrokosmos. Alchemie is dus een bijzonder complex onderwerp. Om alvast iets te begrijpen van die symbolen zul je ook de astrologische symboliek onder de knie moeten krijgen. Kortom, het vraagt inspanning om zich als lezer een beetje in te leven in de wereld van de alchemist. Maar het loont wel de moeite, want je leert een wereld kennen die je nog volledig onbekend was. 

Alchemie: theorie en praktijk

Onder alchemie verstaat men een brede discipline die bestaat uit zowel natuurfilosofie als praktijk en (scheikundig) experiment. Het bekendste aspect van deze traditionele wetenschap is transmutatie, de omzetting van gewone metalen in zilver en goud (chrysopoeia) en de bereiding van een panacee, een  levenselixir. De laatste decennia verschenen publicaties over alchemie door wetenschapshistorici en cultuurwetenschappers die nieuwe inzichten hebben gebracht over het fenomeen van de alchemie. Boeken en manuscripten die eeuwenlang ongelezen bleven worden nu vanuit hun historische context bestudeerd.

Alchemie moet in samenhang met astrologie worden geëxploreerd, een oudere traditie die eveneens de relatie tussen mens en universum bestudeert. De symbolentaal van alchemie is voor een deel astrologisch, maar maakt ook gebruik van een eigen iconografie.

Alchemie behoort net zoals bijvoorbeeld de astrologie tot de zogenaamde occulte of "hermetische" wetenschappen. Het maakt deel uit van een voorwetenschappelijk wereldbeeld en maakt in vergelijking met de moderne wetenschap gebruik van een alternatief verklaringsmodel met een eigen systeem en methode.

Verschillende tradities

Alchemie bestrijkt diverse filosofische tradities verspreid over ongeveer vier millennia en drie continenten. Men kan ten minste drie grote tradities onderscheiden die grotendeels onafhankelijk van elkaar ontstonden:

1. de Chinese alchemie,

2. de Indiase alchemie

3. en de westerse alchemie:

• Hellenistische alchemie

• Romeinse alchemie

• Middeleeuwse alchemie

• Renaissance-alchemie

Westerse alchemie ontstond rond de Middellandse Zee, waarbij in de loop van enkele duizenden jaren haar centrum verschoof vanuit het Oude Egypte naar de Grieks-Romeinse wereld en via islamitische beoefenaars ten slotte het middeleeuwse Europa bereikte. Chinese alchemie was nauw verbonden met het taoïsme en de Indiase alchemie met de dharma-religies, terwijl westerse alchemie haar eigen filosofische systeem ontwikkelde onder invloed van diverse westerse religies. In hoeverre de genoemde drie tradities elkaar in de loop der tijden hebben beïnvloed en of ze mogelijk een gemeenschappelijke oorsprong hebben, blijft een onbeantwoorde vraag.

Alchemie studeren

"I had discovered, early in my researches, that their doctrine was no mere chemical fantasy, 

but a philosophy they applied to the world, to the elements, and to man himself."

—W. B. Yeats, Rosa Alchemica 

Sinds einde 20e eeuw is er vanuit academische hoek veel meer belangstelling voor westerse esoterie en dus ook voor alchemie gekomen. Alchemie wordt in deze discipline bestudeerd als deel van wat  hedendaagse geesteswetenschappers de drie traditionele wetenschappen van de westerse esoterie noemen: astrologie, magie en alchemie.. 

De onderdelen van alchemistische studie zijn als volgt op te sommen: metalen (goud, zilver, koper, lood, kwik, tin, ijzer); de zichtbare planeten; de elementen (aarde, lucht, water, vuur, aether); en de alchemistische processen die een rol spelen bij de transmutatie van gewone tot edele metalen: verval, zuivering en perfectie.

Wetenschap of kwakzalverij?

Alchemie is een natuurfilosofie met een praktisch aspect, gebaseerd op de hermetische wijsheid  "zo boven, zo beneden". Door observatie en door het verwerven van inzicht in het samenspel van stoffen en krachten, hoopten alchemisten hun doelen te bereiken. Zij wilden niet alleen goud kunnen maken ("chrysopoeia"), maar streefden eveneens naar het ontdekken van een universeel medicijn voor alle kwalen. Om deze doelen te bereiken, diende de Steen der Wijzen te worden gemaakt in het labo.

Alchemie wordt nu als pseudowetenschappelijke discipline beschouwd, al is de term 'voorwetenschappelijk' of 'protowetenschappelijk' hier eerder van toepassing, omdat de criteria voor wat als 'wetenschappelijk' kan gelden pas veel later werden opgesteld.  Het onderscheid tussen chemie en alchemie bestond in oudheid, middeleeuwen en renaissance helemaal niet. Praktische alchemie heeft als traditionele wetenschap ongetwijfeld bijgedragen aan de chemie vóór de moderne tijd, met de ontdekkingen van zuurstof, waterstof, fosfor; de elementaire aard van goud, lood, antimoon; en het harden van metalen. Vernieuwende wetenschappers als Roger Bacon en Isaac Newton hielden zich ook nog met alchemie bezig. 

Sinds de Verlichting wordt alchemie geassocieerd met kwakzalverij en hebzucht, doordat men alchemie in enge zin interpreteerde als het kunstmatig produceren van goud. Uit de alchemistische teksten van de belangrijkste auteurs blijkt echter dat zij naar meer streefden dan kennis over de natuurlijke wereld alleen. Hun streven kan men voorstellen als drieledig, met telkens een spiritueel en praktisch aspect voor elk doel dat zij zich stelden:

1. Het 'Grote Werk': de transmutatie van gewone naar edele metalen door middel van de lapis philosophorum, de "Steen der Wijzen".

2. Het ontdekken van het levenselixer,  een universeel medicijn.

3. De re-integratie, verzoening van geest en materie.

"Alchemy may be compared to the man who told his sons that he had left them gold buried somewhere in his vineyard;

where they, by digging found no gold, but by turning up the mould about the roots of the vines, procured a plentiful vintage.

So the search and endeavours to make gold have brought many useful inventions and instructive experiments to light."

-Francis Bacon, De Augmentis Scientiarium, 1623