Şafii Mezhebi
imam-i şafii'nin (doğum: hicri 150 / ms.767 gazze - ölüm: hicri 204 / ms.820 kahire) kendi usülüne göre şer'i delillerden çıkardığı hükümlere ve gösterdiği yola şafii mezhebi denir. ehl-i sünnet itikadında olan müslümanlardan, amellerini yani ibadet ve işlerini, bu mezhebin hükümlerine uyarak yapanlara şafii denir. şafiilik olarak da anılır. şafii mezhebi dört büyük fıkıh mezhebinden birisidir.
itikadda inanılacak şeylerde mezheplere ayrılmaya izin verilmemiştir. islamiyetin bildirdiği tek itikad vardır. bu, ehl-i sünnet vel-cemaat itikadıdır. amelde, yapılacak işlerde ise ayrılığa izin verilmiştir. onun için mezhep imamı müctehid alimler dinde hükmü açıkça bildirilmeyen şeyleri, açıkça bildirilenlere benzeterek hükümlerini ortaya çıkarmışlardır. bu hükümler, onların ictihadlarıdır. her müctehid alimin ictihadlarına o müctehidin mezhebi denir. farklı ictihadlardan farklı mezhepler doğmuştur. müctehidler arasındaki bu ayrılık müslümanlar için rahmettir ve işlerinde kolaylıktır. amelde diğer ehl-i sünnet mezhepleri hanefi, malik, ve hanbeli mezhepleridir.
şafii mezhebinin kurucusu olan imam-ı şafii'nin asıl adı imam-ı ebu abdullah muhammed bin idris'tir. dedesinin dedesi şafii, kureyş kabilesinden ve eshab-ı kiramdan olduğu için kendisi ve mezhebi şafii adıyla meşhur olmuştur. şafii'nin, dedesinin dedesi de haşim bin abd-i menaf'tır. imam-ı şafii, büyük müctehid ve mezheb reisidir. 767 (h.150) senesinde gazze şehrinde doğdu. 820 (h.201) yılında mısır'da vefat etti. karafe kabristanındadır. iki yaşında, medine'ye götürüldü. imam-ı malik'ten ders okudu. yedi yaşında hafız oldu. hadis, fıkıh, lügat ve edebiyatta çok yükseldi. vera, takva ve her hareketinde salah, iyilik üzere olmasında, zamanında eşi yoktu. imam-ı ahmed bin hanbel'in hocasıdır. 810 yılında bağdat'a, 812'de mekke'ye, 814'te mısır'a geldi. usül-i fıkıh ilmini ilk yazanlardandır. hadis ilminde sünen ve müsned ve usül-i fıkıh ilminde kitab-ül-ümm usül-i fıkıh ilminde er-risale adlı eserleri çok kıymetlidir.
şafii mezhebindeki usül: imam-ı şafii'nin, talebelerinin ve kendisine süal soranların dini müşküllerini hallederken ortaya koyduğu ve takip ettiği usüller, şafii mezhebinin temel kaideleri olmuştur. bu mezhebin usülleri de, diğer bütün müctehidlerin usülüne benzemekle beraber, bazı farklılıkları da vardır.
bütün müctehidler, bir işin nasıl yapılacağını kur'an-ı kerimde açık olarak bulamazlarsa, hadis-i şeriflere bakarlar. hadis-i şeriflerde de açıkça bulamazlarsa, bu iş için (icma) var ise, ona uyarlar. icma, eshab-ı kiramın ve onlardan sonra gelen tabiin denilen alimlerin bir meseledeki sözbirliğine denir. bir işin nasıl yapılması lazım olduğu icma ile de bilinmezse, müctehidler kendileri kıyasta bulunarak ictihad ederler; meselenin dini hükmünü bildirirler. kıyas, kur'an-ı kerimde ve hadis-i şeriflerde, hakkında açık bir hüküm bulunmayan bir işi, açık hüküm bulunan diğer bir işe benzeterek hükme bağlamaktır. buna ictihad denir.
imam-ı şafii, ictihadlarında, imam-ı a'zam'ın kıyas işinde takip ettiği (re'y yolu) ile, imam-ı malik'in takip ettiği (rivayet yolu)'nu birleştirerek, ayrı bir ictihad yolu kurdu. imam-ı şafii, medine-i münevverede oturan imam-ı malik'in sohbetlerinde bulunarak onun yolunu öğrendikten sonra, bağdat tarafına gelerek, imam-ı a'zam'ın talebesinden okuyup, bu iki yolu birleştirdi. ayrı bir ictihad yolu kurdu. kendisi çok beliğ, edib olduğundan, ayet-i kerimelerin ve hadis-i şeriflerin ifade tarzına bakıp kuvvetli bulduğu tarafa göre iş görürdü, iki tarafı kuvvetli bulmazsa, o zaman kıyas yoluyla ictihad ederdi.
şafii mezhebinin alimleri ve yazılan eserler: usül-i fıkıh ilmindeki meseleleri ilk defa tasnif edip, kitaba yazan imam-ı şafii'dir. bu ilimdeki eserinin adı er-risale fil-usül'dür. kitab-ül-ümm, emali-i kebir ve fıkh-ul-ekber adındaki eserleri, fıkıh ilmine ait olup, imam-ı şafii'nin ictihad ederek bildirdiği meseleleri içine alan yedi cilttirler. hadis ilmine dair kitab-üs-sünen ve müsned ile ihtilaf-ül-hadis adındaki eserleri pek meşhurdur. bunlardan başka ahkam-ul-kur'an, el-mevaris, edeb-ül-kadi, fedail-i kureyş, isbat-ün-nübüvve ver-redd-i alel berahime, mebsüt ve muhtasar adında eserleri de vardır.
imam-ı şafii'nin ilim sohbetlerinde ve derslerinde bulunarak yetişen alimlerden başlıcaları hanbeli mezhebi reisi imam-ı ahmed bin hanbel, ishak bin raheveyh, ez-za'ferani, ebu sevr ibrahim bin halid, ebu ibrahim-i müzeni, rebi bin süleyman-ı muradi,... gibi yüksek alimlerdir. daha sonraki asırlarda şafii mezhebinde yetişmiş meşhur alimlerden bazıları şunlardır: hadis alimlerinden imam-ı nesai, kelam (akaid) alimlerinden ebü'l-hasan-ı eş'ari, imam-ı maverdi, imam-ı nevevi, imam-ül-haremeyn abdülmelik bin abdullah, imam-ı gazali, ibn-i hacer-i mekki...
imam-ı nesai'nin sünen'i meşhurdur. imam-ı eş'ari, ehl-i sünnet itikadının iki imamından birisidir. hocalarının zinciri imam-ı şafii'ye ulaşır. imam-ı maverdi'nin ahkam-üs-sultaniyye ve el-havi adlı fıkıh ilmine ait eseleri çok kıymetlidir. imam-ı nevevi çok kitap yazmış olup, minhac-üt-talibin adlı eseri meşhurdur. ibn-i hacer-i mekki'nin fetvaları ve savaık kitabı, minhac şerhi olan tuhfe'si ve zevacir'i çok kıymetlidir. hayrat-ül-hisan adındaki eseri de kıymetlidir. imam-ı gazali'nin eserleriyse pek çoktur. 75'ten fazla kitabı vardır. ömrünün her gününe 18 sayfa düşmektedir. en meşhurları ihya-ü ulümiddin, kimya-i seadet, eyyühel-veled'dir.
mezhebin yayılması: hanefi mezhebinden sonra en çok şafii mezhebi yayılmıştır. imam-ı şafii daha hayattayken, harameyn (yani mekke-i mükerreme ve medine-i münevvere) ve filistin'de yaşayan müslümanlar arasında tamamen bu mezhep yayıldı. şimdi de şafiiler; mısır'da, doğu ve güneydoğu anadolu'da, arabistan'da ve dağıstan'da yaşayan müslümanlar arasında çoktur.
şafii mezhebine bağlı bilginlerden bazıları: hadis bilginlerinden "imam-ı nesai", kelam(akaid) bilginlerinden "ebul-hasen-i eşari", "imam-ı maverdi", "imam-ı nevevi", "imam-ül-haremeyn abdlmelik bin abdullah", "imam-ı gazali", "ibni hacer-i mekki", "kaffal-ı kebir", "ibni subki", "imam-ı suyubi" vs...