यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ३/मन्त्रः ७
(प्राणात्) ब्रह्माण्ड और शरीर के बीच में ऊपर जाने वाले वायु से (अपानती) नीचे को जाने वाले वायु को उत्पन्न करती हुई (रोचना) दीप्ति अर्थात् प्रकाशरूपी बिजुली...
६ KB (२०४ शब्दाः) - १५:११, १ डिसेम्बर् २०१८
महाभारतम्-12-शांतिपर्व-253
त्यजत्यन्ते परम्।। तंतमेवैतीति स्मृतेः।। 12-253-9 पर्शः स्पर्शनेन्द्रिय --- युगुणा वायु---।। 12-253-10 विपाको जाठरः।। 12-253-11 शरीरं कठिनांशबाहुल्यात्पार्थिवम्।...
१० KB (७३ शब्दाः) - ०६:२९, २२ जनवरी २०१६
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ४/मन्त्रः ३०
स्वरः॥ अथेश्वरसूर्य्यवायुगुणा उपदिश्यन्ते॥ अगले मन्त्र में ईश्वर, सूर्य्य और वायु के गुणों का उपदेश किया है॥ अदि॑त्या॒स्त्वग॒स्यदि॑त्यै॒ सद॒ऽआसी॑द। अस्त॑भ्ना॒द्...
१२ KB (४७९ शब्दाः) - ०४:४९, २ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ३/मन्त्रः १३
स्वरः॥ अथेश्वरभौतिकावग्निवायू उपदिश्येते॥ अगले मन्त्र में भौतिक अग्नि और वायु का उपदेश किया है॥ उ॒भा वा॑मिन्द्राग्नीऽआहु॒वध्या॑ऽउ॒भा राध॑सः स॒ह मा॑द॒यध्यै॑।...
८ KB (३५७ शब्दाः) - १५:२४, १ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २९/मन्त्रः १३
विद्वान्! जो (इन्द्रः) बिजुली (त्रितः) पृथिवी, जल और आकाश से (यमेन) नियमकर्त्ता वायु ने (दत्तम्) दिये अर्थात् उत्पन्न किये (एनम्) इस अग्नि को (आयुनक्) युक्त करती...
७ KB (२६० शब्दाः) - १४:५३, ३० नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २९/मन्त्रः १२
अथवा (पुरीषात्) रक्षक परमात्मा से (प्रथमम्) पहिले (जायमानः) उत्पन्न हुए वायु के समान (उद्यन्) उदय को प्राप्त हुए (अक्रन्दः) शब्द करते हो तब (हरिणस्य)...
७ KB (२९२ शब्दाः) - १४:५०, ३० नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ३/मन्त्रः १४
आपकी सृष्टि में जो (ऋत्वियः) ऋतु-ऋतु में प्राप्ति कराने योग्य अग्नि और जो वायु से (जातः) प्रसिद्ध हुआ (अरोचथाः) सब प्रकार प्रकाश करता है वा जो सूर्य आदि...
७ KB (३२४ शब्दाः) - १५:२६, १ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २/मन्त्रः ३
वाले (मित्रावरुणौ) प्राण और अपान वायु हैं, वे (ध्रुवेण) निश्चल (धर्मणा) अपनी धारण शक्ति से (उत्तरतः) पूर्वोक्त वायु और अग्नि से उत्तर अर्थात् उपरान्त...
१४ KB (६३८ शब्दाः) - ०९:४८, २१ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ४/मन्त्रः ६
प्रयोग की हुई उत्तम क्रिया से (उरोः) बहुत (अन्तरिक्षात्) आकाश और (वातात्) वायु की शुद्धि करके (द्यावापृथिवीभ्याम्) शुद्ध प्रकाश और भूमिस्थ पदार्थ (मनसः)...
७ KB (२६९ शब्दाः) - ०४:०६, २ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २/मन्त्रः १५
(प्रसवेन) अच्छी प्रकार प्रेरणा से (अपोहामि) दूर करता हूँ। मैं (इन्द्राग्न्योः) वायु और विद्युत् रूप अग्नि की (उज्जितिम्) विद्या से अच्छी प्रकार उत्कर्ष को (अनूज्जेषम्)...
१६ KB (७५१ शब्दाः) - ०९:५६, २१ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २/मन्त्रः ८
सूर्य्य और वायु धारण करके (वीर्य्यम्) कर्म अथवा पराक्रम को (अकृणोत्) करते हैं॥८॥ भावार्थः— ईश्वर उपदेश करता है कि जिस पूर्वोक्त यज्ञ से जल और वायु शुद्ध होकर...
१२ KB (५२९ शब्दाः) - ०९:५१, २१ नवेम्बर् २०१८
समास:०६ वायुनिरूपणम्
व्यान:, उदान:समान: इति वायु: (एव)। १६.६.३ नाग: कूर्म: कर्कश: (कृकल:)देवदत्त: धनञ्जय: इति वायो: नैके स्वभावा: सन्ति।१६.६.४ वायु: ब्रह्माण्डे प्रकटित:,...
३ KB (१७५ शब्दाः) - ०६:४३, १४ डिसेम्बर् २०१४
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः १/मन्त्रः १२
से अतिसूक्ष्म परमाणुरूप होकर वायु के बीच रहा करते हैं और कुछ शुद्ध भी हो जाते हैं, परन्तु जैसी यज्ञ के अनुष्ठान से वायु और वृष्टि, जल की उत्तम शुद्धि...
१३ KB (६२६ शब्दाः) - १६:१५, २६ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः १/मन्त्रः २१
सूर्य्य और भूमि के तेज की (बाहुभ्याम्) दृढ़ता से (पूष्णः) पुष्टि करने वाले वायु के (हस्ताभ्याम्) प्राण और अपान से (त्वा) पूर्वोक्त तीन प्रकार के यज्ञ का...
१४ KB (६६४ शब्दाः) - १६:२१, २६ नवेम्बर् २०१८
अग्निपुराणम्/अध्यायः ३०
ऋग्यजुश्चैशपद्मके ।। २ ।। इन्द्रादींश्च द्वितीयायां पद्मे षोडशके तथा। सामाथर्वाणमाकाशं वायु तेजस्तता जलम् ।। ३ ।। पृथिवीञ्च मनश्चैव श्रोत्रं त्वक् चक्षुरर्च्चयेत्। रसनाञ्च...
९ KB (३५३ शब्दाः) - ०९:२१, १९ जनवरी २०१६
वायुपुराणम्/पूर्वार्धम्/अध्यायः १५
ह्यन्नं भुञ्जते देवदानवाः। गन्धर्वयक्षरक्षांसि पिशाचाश्चान्नमेव हि ।। १५.१४ ।। इति श्रीमहापुराणे वायु प्रोक्ते पाशुपतयोगो नाम पञ्चदशोऽध्यायः ।। १५ ।।...
५ KB (१९५ शब्दाः) - ०६:१३, १७ जनवरी २०१६
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ४/मन्त्रः ३६
के (उत्तम्भनम्) अच्छे प्रकार प्रतिबन्ध करने वाले (असि) हैं। जो (वरुणस्य) वायु के (स्कम्भसर्जनी) आधाररूपी पदार्थों के उत्पन्न करने (वरुणस्य) सूर्य्य के...
१० KB (४२९ शब्दाः) - ०४:५७, २ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ३/मन्त्रः ३३
हैं॥३३॥ भावार्थः—जो ये कारणरूपी समर्थ पदार्थों के उत्पन्न हुए प्राण, सूर्यलोक, वायु वा जल आदि पदार्थ हैं, वे ज्योति अर्थात् तेज को देते हुए सब प्राणियों के जीवन...
५ KB (१८७ शब्दाः) - १६:४४, १ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ३०/मन्त्रः २१
लिए (शुक्लम्) शुद्ध (पिङ्गाक्षम्) पीली आंखों वाले को उत्पन्न कीजिए (वायवे) वायु के स्पर्श के अर्थ (चाण्डालम्) भंगी को (दिवे) क्रीड़ा के अर्थ प्रवृत्त हुए...
९ KB (३५९ शब्दाः) - ०२:३२, ३० नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २/मन्त्रः १९
पूर्वमन्त्रोक्तैरुपकारैः परमं सुखं भवतीत्यनेनोक्तमिति॥१९॥ पदार्थः— जो अग्नि और वायु (धुर्य्यो) यज्ञ के मुख्य अङ्ग को प्राप्त कराने वाले (च) और (सुम्ने) सुखरूप...
१० KB (४७० शब्दाः) - ०९:५९, २१ नवेम्बर् २०१८
रामायणम्/किष्किन्धाकाण्डम्/सर्गः ४७
मैथिलीम् ज्ञास्यसि वानरेन्द्र । दिशम् तु याम् एव गता तु सीता ताम् आस्थितो वायु सुतो हनूमान् ॥४-४७-१४॥ इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये किष्किन्धाकाण्डे सप्तचत्वारिंशः...
५ KB (२६४ शब्दाः) - १०:२८, ३१ जुलै २०२१
रामायणम्/युद्धकाण्डम्/सर्गः ३८
महातेजास्तथा शतबलिः कपिः ।। ६-३८-१२ एते च अन्ये च बहवो वानराह् ज़ीघ्र गामिनह् । ते वायु वेग प्रवणास् तम् गिरिम् गिरि चारिणह् ।। ६-३८-१३ अध्यारोहन्त ज़तज़ह् सुवेलम्...
७ KB (३६० शब्दाः) - ०६:३३, १६ सेप्टेम्बर् २०२१
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः १/मन्त्रः १८
सुखों को धारण करता है। इसी प्रकार सब लोगों का (धर्त्रम्) धारण करने वाला वायु (असि) है तथा (दिवम्) प्रकाशमय सूर्य्यलोक को (दृंह) दृढ़ करता है। हे मनुष्यो...
२४ KB (१,२५६ शब्दाः) - १६:१९, २६ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ३/मन्त्रः ४
काष्ठ, घी आदि पदार्थों की आहुति छोड़ते हैं, तब वह उनको अति सूक्ष्म कर के वायु के साथ देशान्तर को प्राप्त कराके दुर्गन्धादि दोषों के निवारण से सब प्राणियों...
६ KB (२३९ शब्दाः) - १५:०५, १ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २९/मन्त्रः १४
न्यायाधीश, सूर्य और चन्द्रमा आदि के गुणों से युक्त होवें, जैसे इस संसार के बीच वायु और सूर्य के आकर्षणों से बन्धन हैं, वैसे ही परस्पर शरीर, वाणी, मन के आकर्षणों...
७ KB (२५९ शब्दाः) - १४:५३, ३० नवेम्बर् २०१८
हठ योग प्रदीपिका द्वितीयोपदेशः
की वायु हैं जो मनुष्य को जीवित रखती हैं।) किसी भी आरामदायक आसन को ग्रहण कर के बैठें। फिर वायु को धीरे धीरे right नासिका से अन्दर लें। फिर उस वायु को अन्दर...
५९ KB (४,३५१ शब्दाः) - ०९:३७, २७ जनवरी २०१९
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः १/मन्त्रः २४
और अध्वर्य्युओं के [बाहुभ्याम्] बल और वीर्य्य से तथा (पूष्णः) पुष्टिकारक वायु के (हस्ताभ्याम्) जो कि ग्रहण और त्याग के हेतु उदान और अपान हैं, उन से (देवेभ्यः)...
११ KB (५०९ शब्दाः) - १६:२२, २६ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः १/मन्त्रः २
में स्थिर होने वाला (असि) है। जो (पृथिवी) वायु के साथ देशदेशान्तरों में फैलनेवाला (असि) है। जो (मातरिश्वनः) वायु को (घर्मः) शुद्ध करनेवाला (असि) है। जो (विश्वधाः)...
११ KB (५३७ शब्दाः) - १५:३२, २६ नवेम्बर् २०१८
वायुपुराणम्/पूर्वार्धम्/अध्यायः १६
शुचिस्तथैवात्मरतिर्जीतेन्द्रियः। समाप्नुयुर्योगमिमं महाधियो महर्षयश्चैवमनिन्दितामलाः ।। १६.२३ ।। इति श्रीमहापुराणे वायु प्रोक्ते शौचाचारलक्षणं नाम षोडशोऽध्यायः ।। १६ ।।...
७ KB (२८३ शब्दाः) - ०६:१३, १७ जनवरी २०१६
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २९/मन्त्रः ५९
सब विद्वानों के सम्बन्धी (तूपरौ) मुण्डे (पिशङ्गौ) पीले दो प्शु (मारुतः) वायु देवता वाला (कल्माषः) खाखी रङ्गयुक्त (आग्नेयः) अग्नि देवता वाला (कृष्णः, अजः)...
७ KB (२६९ शब्दाः) - १७:३४, ३० नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २९/मन्त्रः २२
(पतयिष्णु) नाशवान् (शरीरम्) शरीर (तव) तेरे (चित्तम्) अन्तःकरण की वृत्ति (वात इव) वायु के सदृश (ध्रजीमान्) वेगवाली अर्थात् शीघ्र दूरस्थ विषयों के तत्त्व जानने वाली...
७ KB (२७३ शब्दाः) - १५:०६, ३० नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २९/मन्त्रः ५
वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। मनुष्यों को चाहिए कि ऐसे द्वारों वाले घर बनावें कि जिनसे वायु न रुके। जैसे आकाश में बिना रुकावट के पक्षी सुखपूर्वक उड़ते हैं, वैसे उन द्वारों...
७ KB (२८१ शब्दाः) - ०४:११, ३० नवेम्बर् २०१८
रामायणम्/किष्किन्धाकाण्डम्/सर्गः ६१
पक्षभ्याम् च मया गुप्तो जटायुः न प्रदह्यत । प्रमादात् तत्र निर्दग्धः पतन् वायु पथात् अहम् ॥४-६१-१५॥ आशन्के तम् निपतितम् जनस्थाने जटायुषम् । अहम् तु पतितो...
६ KB (३१२ शब्दाः) - ०६:०९, २ आगस्ट् २०२१
मत्स्यपुराणम्/अध्यायः २६५
मूर्त्यधिदेवानां होमं कुर्यात् समाहितः। वसुधा वसुरेता च यजमानो दिवाकरः ।। २६५.३८ जलं वायु स्तथा सोम आकाशश्चाष्टमः स्मृतः। देवस्य मूर्तयस्त्वष्टा वेताः कुण्डेषु संस्मरेत्...
१३ KB (५६२ शब्दाः) - ०९:०२, १६ जनवरी २०१६
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २/मन्त्रः २५
(व्यक्रंस्त) पहुँचता है, वह फिर (ततः) उस अन्तरिक्ष से (निर्भक्तः) अलग हो के वायु और वर्षा जल की शुद्धि से सब संसार को सुख पहुँचाता है (यः) जो दुःख देने वाला...
२१ KB (९८९ शब्दाः) - १०:०२, २१ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २/मन्त्रः ५
में स्थित होने वाले यज्ञ को (वसवः) अग्नि आदि आठ वसु अर्थात् अग्नि, पृथिवी, वायु, अन्तरिक्ष, सूर्य्य, प्रकाश, चन्द्रमा और तारागण ये वसु (रुद्राः) प्राण, अपान...
१४ KB (६४५ शब्दाः) - ०९:४९, २१ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ३/मन्त्रः १
वेदी, कलायन्त्र और यानों में स्थापन कर यथायोग्य इन्धन, घी, जलादि से अग्नि को प्रज्वलित करके वायु, वर्षाजल की शुद्धि वा यानों की रचना नित्य करनी चाहिए॥१॥...
९ KB (३४५ शब्दाः) - १४:५५, १ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः १/मन्त्रः १३
(युष्माः) पूर्वोक्त जलों को (अवृणीत) स्वीकार करता है, जैसे जल (इन्द्रम्) वायु को (अवृणीध्वम्) स्वीकार करते हैं, वैसे ही (यूयम्) हे मनुष्यो! तुम लोग उन...
२१ KB (१,०४७ शब्दाः) - १६:१६, २६ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ३/मन्त्रः २०
वीर्य को पुष्ट करने वाले अन्नों को (भक्षीय) ग्रहण करूँ। जो (महः) बड़े-बड़े वायु अग्नि आदि वा विद्या आदि पदार्थ (स्थ) हैं (वः) उनसे मैं (महः) बड़ी-बड़ी क्रियाओं...
८ KB (३७५ शब्दाः) - १५:३८, १ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः १/मन्त्रः २७
सुखरूप फल को प्राप्त नहीं हो सकते और जो सब शुभ गुणयुक्त सुखकारी अन्न, जल और वायु आदि पदार्थ हैं, उनको शुद्ध नहीं कर सकते। इससे यह तीन प्रकार के यज्ञ की सिद्धि...
१३ KB (६६६ शब्दाः) - १६:२४, २६ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ३/मन्त्रः ४९
जब मनुष्य लोग सुगन्ध्यादि पदार्थ अग्नि में हवन करते हैं, तब वे ऊपर जाकर वायु वृष्टि-जल को शुद्ध करते हुए पृथिवी को आते हैं, जिससे यव आदि ओषधि शुद्ध होकर...
९ KB (४०२ शब्दाः) - १८:२६, १ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ५/मन्त्रः १९
को योग्य है कि जिस व्यापक परमेश्वर ने महत्तत्त्व, सूर्य, भूमि, अन्तरिक्ष, वायु, जल आदि पदार्थ वा उन में रहने वाले ओषधी आदि वा मनुष्यादिकों को रच धारण कर...
८ KB (३४३ शब्दाः) - १०:५२, २ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २९/मन्त्रः ५८
जो (ऐन्द्रः) सूर्य्य के गुणों वाला, वह (अरुणः) लाल रङ्गयुक्त, जो (मारुतः) वायु के गुणों वाला, वह (कल्माषः) खाखी रङ्ग युक्त, जो (ऐन्द्राग्नः) सूर्य्य-अग्नि...
९ KB (३८९ शब्दाः) - १७:३३, ३० नवेम्बर् २०१८
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/१६. नौविमानादिविद्याविषयः
अर्थ यह है- (अथातो द्युस्थाना दे॰) वायु और अग्नि आदि का नाम अश्वि है, क्योंकि सब पदार्थों में धनञ्जयरूप करके वायु और विद्युत् रूप से अग्नि ये दोनों व्याप्त...
५५ KB (३,२५२ शब्दाः) - १६:०४, १४ जुलै २०२१
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ३/मन्त्रः ३७
प्रियस्वरूप प्राण, बल का हेतु उदान तथा सब चेष्टा आदि व्यवहारों का हेतु व्यान वायु है, उनके साथ युक्त होके (प्रजाभिः) अपने अनुकूल स्त्री, पुत्र, विद्या, धर्म...
१० KB (४२१ शब्दाः) - १६:४९, १ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ४/मन्त्रः ३३
(धूर्षाहौ) पृथिवी और धर्म के भार को धारण करने वाले विद्वान् (आ इतम्) सूर्य्य और वायु को प्राप्त होते वा (युज्येथाम्) युक्त करते और (यजमानस्य) धार्मिक यजमान के...
८ KB (३२७ शब्दाः) - ०४:५३, २ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ४/मन्त्रः ३१
गुणों को स्थापन और विज्ञान आदि गुणों को नियत करके पवन, सूर्य आदि को विस्तारयुक्त करता है, वैसे सूर्य्य और वायु भी सब के लिये सुखों का विस्तार करते हैं॥३१॥...
८ KB (३३९ शब्दाः) - ०४:५०, २ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ५/मन्त्रः १७
विद्वान् वा दिव्यगुणों में (देवश्रुतौ) विद्वानों से श्रवण किये हुए प्राण, अपान वायु (घोषतम्) व्यक्त शब्द करें और जो (प्राची) प्राप्त करने वा (कल्पयन्ती) सामर्थ्य...
१० KB (४०१ शब्दाः) - १०:४९, २ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ५/मन्त्रः २
(जनित्रम्) उत्पन्न करने वाला हवि (असि) है, (वृषणौ) जो वर्षा कराने वाले सूर्य्य और वायु (स्थः) हैं, जो (उर्वशी) बहुत सुखों के प्राप्त कराने वाली क्रिया (असि) है...
९ KB (३९३ शब्दाः) - ०७:११, २ डिसेम्बर् २०१८
रामायणम्/सुन्दरकाण्डम्/सर्गः ९
राज कन्याभिर् आव्Rतम् ॥५-९-६॥ तन् नक्र मकर आकीर्णम् तिमिम्गिल झष आकुलम् । वायु वेग समाधूतम् पन्नगैर् इव सागरम् ॥५-९-७॥ या हि वैश्वरणे लक्ष्मीर् या च इन्द्रे...
२० KB (१,२३६ शब्दाः) - ०५:१०, ५ आगस्ट् २०२१
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः १/मन्त्रः २३
(त्वा) भौतिक अग्नि को उक्त गुणयुक्त तथा (एकताय) सत्य सुख के लिये (द्विताय) वायु तथा वृष्टि जल की शुद्धि तथा (त्रिताय) अग्नि, कर्म और हवि के होने के लिये...
८ KB (३५१ शब्दाः) - १६:२२, २६ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २/मन्त्रः १२
रक्षा कीजिये॥१२॥ भावार्थः— ईश्वर ने सृष्टि के आदि में दिव्यगुण वाले अग्नि, वायु, रवि और अङ्गिरा ऋषियों के द्वारा चारों वेद के उपदेश से सब मनुष्यों के लिये...
९ KB (३७९ शब्दाः) - ०९:५३, २१ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २/मन्त्रः २२
शुद्ध किया हुआ यज्ञ के निमित्त अग्नि में छोड़ा जाता है, वह अन्तरिक्ष में वायु जल और सूर्य्य की किरणों के साथ मिल कर इधर-उधर फैल कर आकाश में ठहरने वाले...
९ KB (३९४ शब्दाः) - १०:०१, २१ नवेम्बर् २०१८
विशुद्धोपागमः (प्राणविद्या)
करता है, महान् है एवं विशुद्ध नाम के चक्र में स्थित रहता है। दूसरा तत्त्व वायु नाम का है जो द्वितान्मात्रिक (शब्द एवं स्पर्श) बताया जाता है। यह विश्व में...
११० KB (६,५८६ शब्दाः) - ०९:५८, २३ सेप्टेम्बर् २०२२
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ५/मन्त्रः २७
प्राणिनः सुखयतीति विजानीत॥२७॥ पदार्थः—हे परम विद्वन्! जैसे (त्वा) आपको (मारुतः) वायु (ध्रुवेण) निश्चल (धर्मणा) धर्म से (मिनोतु) प्रयुक्त करे (मित्रावरुणौ) प्राण...
११ KB (४६८ शब्दाः) - ११:०५, २ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ५/मन्त्रः १
पदार्थ-समूह की (तनूः) विस्तारपूर्वक सामग्री (असि) है (त्वा) उसको (विष्णवे) वायु की शुद्धि के लिये उपयोग करता हूं जो (अतिथेः) संन्यासी आदि का (आतिथ्यम्) अतिथिपन...
११ KB (४४८ शब्दाः) - ०८:५४, २ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ४/मन्त्रः ४
कि जिस वेद के जानने वा पालन करने वाले परमेश्वर ने वेदविद्या, पृथिवी, जल, वायु और सूर्य्य आदि शुद्धि करने वाले पदार्थ प्रकाशित किये हैं, उसकी उपासना तथा...
१० KB (४२३ शब्दाः) - ०४:०३, २ डिसेम्बर् २०१८
विश्वामित्रसंहिता/अध्यायः ४
श्रोत्रात् सर्वा दिशोऽभवन् । नाभेरभून्नभश्चास्य पदभयां भूमिरजायत ।। 4.35 ।। वायु: प्राणात् तथा मृत्युरपानात् केशतोऽम्बुद: । क्षणादय: कालभेदा: शरीरादस्य जज्ञिरे...
१५ KB (४३१ शब्दाः) - ०६:०७, २५ जुलै २०१९
दश-गीतिका-पाद
द्वितीये पदे चतुर्थे च/ आर्य१.११ग/ जा-ण-क्ल-छ्ल-झ्न उच्चात् शीघ्रात् गियिङश कु-वायु-कक्ष्या-अन्त्या// आर्य१.१२क/ मखि भकि फखि धखि णखि ञखि ङखि हस्झ स्ककि किष्ग...
६ KB (३९३ शब्दाः) - ११:४५, २३ सेप्टेम्बर् २०११
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः १/मन्त्रः ९
वह (अपहतम्) (रक्षः) दुर्गन्धादि दोषों का नाश करता हुआ (उरु वाताय) अत्यन्त वायु की शुद्धि वा सुख की वृद्धि के लिये (क्रमताम्) चढ़ा देता है॥९॥ भावार्थः— जब...
१० KB (४४१ शब्दाः) - १५:३६, २६ नवेम्बर् २०१८
शिवसंहिता/तृतीयः पटलः
श्रोगिनोऽभ्यासतो भवेत् यदा वयुश्चद्रसूर्य त्यक्त्या तिष्ठति निश्चलम् वायु. परिचितो वायु. सुषुम्ना तयोम्रि संचरेत् ६० क्रियाशक्तिं गृहीत्वैव चक्रान्मित्त्वा...
२७ KB (१,१२६ शब्दाः) - ०९:३०, १७ अक्टोबर् २०१६
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २/मन्त्रः ९
मनुष्यों के लिये वेदों में उपदेश किया है कि जो-जो अग्नि, पृथिवी, सूर्य्य और वायु आदि पदार्थों के निमित्तों को जान के होम और दूतसम्बन्धी कर्म का अनुष्ठान करना...
११ KB (५०२ शब्दाः) - ०९:५१, २१ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः १/मन्त्रः १४
अनुष्ठान कर के नाना प्रकार के सुख उत्पन्न करना चाहिये, क्योंकि यज्ञ के करने से वायु और वृष्टिजल की शुद्धि द्वारा संसार में अत्यन्त सुख सिद्ध होता है॥१४॥...
११ KB (४८६ शब्दाः) - १६:१७, २६ नवेम्बर् २०१८
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/९. पृथिव्यादिलोकभ्रमणविषयः
पिता के समान है, इस से सूर्य के चारों ओर घूमती है। इसी प्रकार सूर्य का पिता वायु और आकाश माता तथा चन्द्रमा का अग्नि पिता और जल माता। उन के प्रति वे घूमते...
१४ KB (८२७ शब्दाः) - १६:२०, १४ जुलै २०२१
रामायणम्/किष्किन्धाकाण्डम्/सर्गः २८
गिरिसानुषु। मम शोकाभिभूतस्य कामसंदीपनान् स्थितान्॥ १४॥ रजः प्रशान्तं सहिमोऽद्य वायु- र्निदाघदोषप्रसराः प्रशान्ताः। स्थिता हि यात्रा वसुधाधिपानां प्रवासिनो यान्ति...
२० KB (७११ शब्दाः) - १०:०७, ३ अक्टोबर् २०२२
रामायणम्/किष्किन्धाकाण्डम्/सर्गः ५०
कालो व्यत्यवर्तत ॥४-५०-३॥ स हि देशो दुरन्वेष्यो गुहा गहनवान् महान् । तत्र वायु सुतः सर्वम् विचिनोति स्म पर्वतम् ॥४-५०-४॥ परस्परेण रहिता अन्योन्यस्य अविदूरतः...
१२ KB (७०६ शब्दाः) - १०:३८, ३१ जुलै २०२१
दशश्लोकी (समूलम्)
दशश्लोकी (समूलम्) शङ्कराचार्यः १९१० ६४ ।दशश्लोकी। न भूमिर्न तोयं न तेजो न वायु- र्न खं नेद्रिय वा न तेषां समूहः ।। अनैकातिकत्वात्सुपुप्त्येकसिद्ध- स्तदेकोऽवशिष्टः...
६०६ B (१९१ शब्दाः) - १३:११, १० नवेम्बर् २०२०
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः १/अथ यजुर्वेदभाष्यारम्भः
सो क्रिया से फल देने वाला होता है। कोई जीव ऐसा नहीं है कि जो मन, प्राण, वायु, इन्द्रिय और शरीर के चलाये बिना एक क्षण भर भी रह सके, क्योंकि जीव अल्पज्ञ...
१२ KB (५३५ शब्दाः) - १५:३१, २६ नवेम्बर् २०१८
वेदसारशिवस्तोत्रम् (मूलसहितम्)
पाल्यते येन विश्वं तमीशं भजे लीयते यत्र विश्वम्॥ ५॥ न भूमिर्न चापो न वह्निर्न वायु- ने चाकाशमास्ते न तन्द्रा न निद्रा । न चोष्णं न शीतं न देशो न वेषो न यस्यास्ति...
६२६ B (१७८ शब्दाः) - ११:११, १० नवेम्बर् २०२०
महाभारतम्-12-शांतिपर्व-073
साध्वसाधून्धारयतीह भूमिः साध्वसाधूंस्तापयतीह सूर्यः। साध्वसाधूंश्चापि वातीह वायु रापस्तथा साध्वसाधून्वहन्ति।। 12-73-62 कश्यप उवाच। एवमस्मिन्वर्तते लोक एष...
२५ KB (१,२२४ शब्दाः) - ०१:०७, १८ आगस्ट् २०२१
निर्वाणदशकम्
निर्वाणदशकम् शङ्कराचार्यः १९५३ ॥ निर्वाणदशकम् ॥ न भूमिर्न तोयं न तेजो न वायु- र्न खं नेंद्रियं वा न तेषां समूहः । अनैकान्तिकत्वात्सुषुप्त्येकसिद्ध- स्तदेकोऽवशिष्टः...
७१४ B (१६६ शब्दाः) - १०:१०, ३१ आगस्ट् २०२१
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः ४/मन्त्रः १५
पुनर्जन्मनि वा प्रसिद्धानि मनआदीनीन्द्रियाणि प्राप्नुवन्तीत्युपदिश्यते॥ जीव अग्नि, वायु आदि पदार्थों के निमित्त से जगने के समय वा दूसरे जन्म में प्रसिद्ध मन आदि...
१२ KB (५६० शब्दाः) - ०४:१९, २ डिसेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २/मन्त्रः ११
के (बाहुभ्याम्) आकर्षण और धारण गुणों से तथा (पूष्णः) पुष्टि के हेतु समान वायु के (हस्ताभ्याम्) शोधन वा शरीर के अङ्ग-अङ्ग में पहुँचाने के गुण से (प्रतिगृह्णामि)...
१३ KB (५६४ शब्दाः) - ०९:५२, २१ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २/मन्त्रः ३४
अच्छे-अच्छे गुणों का विस्तार और सब की उन्नति करना, वेद शब्द के अर्थ का वर्णन, वायु और अग्नि आदि का परस्पर मिलाना, पुरुषार्थ का ग्रहण, उत्तम-उत्तम पदार्थों का...
१३ KB (५७० शब्दाः) - ११:०६, २१ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः १/मन्त्रः १५
तब वह सुगन्धि आदि पदार्थों के होम द्वारा परमाणु अर्थात् अति सूक्ष्म होकर वायु और वृष्टि जल में विस्तृत हुआ सब पदार्थों को उत्तम कर के दिव्य सुखों को उत्पन्न...
१२ KB (५६७ शब्दाः) - १६:१७, २६ नवेम्बर् २०१८
पुरुषोत्तमसंहिता/अध्यायः २१
पट्टिकातले कुंदपट्टे कवाटस्य विस्वभावन मर्चयेत्. 34 [अधिकपाठाणि कवाटाधिपतिं वायु मावाह्याभ्यर्छ्य यत्नतः अवात वायुमंत्रेण जपं कुर्या यधाविधि] कवाटस्थापनाप्रोक्ता...
२० KB (५५९ शब्दाः) - ०७:११, २३ जुलै २०१९
वेदसारशिवस्तोत्रम्
येन विश्वं तमीशं भजे लीयते यत्र विश्वम् ॥ ५ ॥ न भूमिर्नं चापो न वह्निर्न वायु- र्न चाकाशमास्ते न तन्द्रा न निद्रा । न चोष्णं न शीतं न देशो न वेषो न यस्यास्ति...
४ KB (१८३ शब्दाः) - ०५:१४, १० डिसेम्बर् २०१४
रामायणम्/युद्धकाण्डम्/सर्गः ३७
श्रीरामायणे युद्धकाण्डे अष्टाविंशतितमः सर्गः २८ संधिरहित पाठः- नर वानर राजौ तौ स च वायु सुतः कपिः । जाम्बवान् ऋक्ष राजसः च राक्षससः च विभीषणः ॥६-३७-१॥ अन्गदो वालि...
२० KB (१,००५ शब्दाः) - ०६:३१, १६ सेप्टेम्बर् २०२१
वायुपुराणम्/पूर्वार्धम्/अध्यायः ३२
वायुपुराणम् वेदव्यासः ।।वायु रुवाच।। अत ऊर्द्ध्वं प्रवक्ष्यामि प्रणवस्य विनिश्वयम्। ओङ्कारमक्षरं ब्रह्म त्रिवर्णञ्चादितः स्मृतम् ।। ३२.१ ।। यो यो यस्य...
१८ KB (८०३ शब्दाः) - ०६:१६, १७ जनवरी २०१६
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/४. वेदविषयविचारः (विभागः होम से अन्न, वायु और जल की शुद्धि)
बाहर का शुद्ध वायु उस ठिकाने में जा भी नहीं सकता, क्योंकि खाली जगह के विना दूसरे का प्रवेश नहीं हो सकता। फिर सुगन्ध और दुर्गन्धयुक्त वायु के वहीं रहने...
२९१ KB (१४,९८९ शब्दाः) - ०४:४३, १३ मे २०१९
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/३०. प्रश्नोत्तरविषयः
प्रकाश जनाने के लिए वायु शब्द का ग्रहण किया गया है। तथा शिल्पविद्या में अग्नि का सहायकारी और मूर्त्तद्रव्य का धारण करनेवाला मुख्य वायु ही है, इसलिये प्रथम...
४८ KB (२,७२३ शब्दाः) - १६:१५, १४ जुलै २०२१
निर्वाणषट्कम् (बृहत्स्तोत्ररत्नाकरान्तर्गतम्)
मनोबुद्ध्यहङ्कारचित्तानि नाहं न च श्रोत्रजिह्वे न च घ्राणनेत्रे । न च व्योम भूमिर्न तेजो न वायु- श्चिदानन्दरूपः शिवोऽहं शिवोऽहम् ॥ १ न च प्राणसंज्ञो न वै पचवायु- ने वा सप्तधातुर्न...
६०५ B (१२४ शब्दाः) - १०:११, ३१ आगस्ट् २०२१
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/१०. आकर्षणानुकर्षणविषयः
अपनी कक्षा और स्थान से इधर उधर चलायमान नहीं होते। दूसरा अर्थ - इन्द्र जो वायु, सूर्य है, इस में ईश्वर के रचे आकर्षण, प्रकाश और बल आदि बड़े बड़े गुण हैं।...
२० KB (१,१७० शब्दाः) - १६:१९, १४ जुलै २०२१
पुरुषोत्तमसंहिता/अध्यायः १५
महानव्यक्तं संज्ञके. 57 पृधिवी चाप्सुलीनास्या दग्नौ चापस्तथालयम् अग्ने श्च वायु मार्गेषु आकाशे वायुतत्त्वकम्. 58 आकाशस्या दहंकारे अहंकारो महांतिके मह दव्यक्तकेलीन...
२२ KB (६५५ शब्दाः) - ०७:०७, २३ जुलै २०१९
वेदसारशिवस्तवः
पाल्यते येन विश्वं तमीशं भजे लीयते यत्र विश्वम् ॥ ५ न भूमिर्न चापो न वह्निर्न वायु- र्न चाकाशमास्ते न तन्द्रा न निद्रा। न प्रीष्मो न शीतं न देशो न वेषो न यस्यास्ति...
७२१ B (१८७ शब्दाः) - १०:०८, ३१ आगस्ट् २०२१
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/११. प्रकाश्यप्रकाशकविषयः
का धारण और प्रकाश किया है तथा ऋत अर्थात् काल ने बारह महिने, सूर्य किरण और वायु ने भी सूक्ष्म, स्थूल त्रसरेणु आदि पदार्थों का यथावत् धारण किया है। (दिवि...
१२ KB (७१९ शब्दाः) - १६:१९, १४ जुलै २०२१
वायुपुराणम्/पूर्वार्धम्/अध्यायः ४७
वर्षेषु तानि वै। इत्येषाऽधारयत् सर्वं पृत्वी विश्वं जगत्स्थिता ।। ४७.८० ।। इति महापुराणे वायु प्रोक्ते भुवनविन्यासो नाम सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः ।। ४७ ।।...
२२ KB (९५४ शब्दाः) - १३:२२, १७ मे २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २/मन्त्रः १६
मन्त्र में लुप्तोपमालङ्कार है। मनुष्य लोग यज्ञ में जो आहुति देते हैं, वह वायु के साथ मेघमण्डल में जाकर सूर्य्य से खिंचे हुए जल को शुद्ध करती है, फिर वहाँ...
१५ KB (७०८ शब्दाः) - ०९:५७, २१ नवेम्बर् २०१८
स्कन्दपुराणम्/खण्डः ७ (प्रभासखण्डः)/प्रभासक्षेत्र माहात्म्यम्/अध्यायः ०१६
तालफलं कपिभिरावृतम् ॥ यदृच्छया निपेतुस्ते यंत्रमुक्ता यथोपलाः ॥ ११ ॥ ततो वायु वशाद्भ्रष्टा भित्त्वा भूमिं रसातलम्॥ जग्मुस्ते क्षेत्रमासाद्य प्रभासं वरवर्णिनि...
८ KB (२९० शब्दाः) - ००:११, २४ फेब्रवरी २०१७
विश्वामित्रसंहिता/अध्यायः १
सूर्यश्च चन्द्रमा: । [ परत: पतितो योगातनतन्त्रौ गतक्लमौ ] ।। 1.59 ।। यश्च वायु: सदा जन्तून् प्राणयत्यनिशं चरन् । [ त्वत्तोत्पन्न ]भयादेतत् क्रियते कमलासन...
२४ KB (७९० शब्दाः) - ०५:४७, २५ जुलै २०१९
रामायणम्/किष्किन्धाकाण्डम्/सर्गः ६६
भीम विक्रमः ॥४-६६-२९॥ मारुतस्य औरसः पुत्रः तेजसा च अपि तत् समः । त्वम् हि वायु सुतो वत्स प्लवने च अपि तत् समः ॥४-६६-३०॥ वयम् अद्य गत प्राणा भवान् अस्मासु...
२० KB (१,०८५ शब्दाः) - ०६:३१, २ आगस्ट् २०२१
बैबल्/प्रकाशितं भविष्यद्वाक्यम्/अध्यायः ७
दृष्टाः, ते पृथिव्याश्चतुर्षु कोणेषु तिष्ठनतः पृथिव्यां समुद्रे वृक्षेषु च वायु र्यथा न वहेत् तथा पृथिव्याश्चतुरो वायून् धारयन्ति। २ अनन्तरं सूर्य्योदयस्थानाद्...
६ KB (२४७ शब्दाः) - १५:१७, १९ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः १/मन्त्रः २२
और सब सुखों का विस्तार हो, उसको कभी नहीं छोड़ना चाहिए, क्योंकि उसके बिना वायु और वृष्टि जल तथा ओषधियों की शुद्धि नहीं हो सकती और शुद्धि के बिना किसी प्राणी...
१६ KB (८२६ शब्दाः) - १६:२१, २६ नवेम्बर् २०१८
वेदेषु विज्ञानम्
विचलिता भवति, न तु पृथिव्या: गुरुत्वशक्त्या । तथैव वायु:, न सर्वदा अधिमुखं वाति, पृथिव्या: गुरुत्वशक्त्या वायु: प्रभावित: न भवति । गुरुत्वाकर्षणशक्ति: पृथिव्या:...
१७ KB (७७८ शब्दाः) - ०७:१७, २४ अक्टोबर् २०१५
विनाशः अरालसरोवरस्य
कालुष्यं गत: । सरोवरदिक्त: आगत: लवणमय: वायु: अन्यकृषीणां सस्यानां च हानये जात: । पानजलं कलुषितम् अभवत् । धूलिमिश्रित: वायु: अस्वास्थ्यसमस्याम् अवर्धयत् । ग्रीष्मकाले...
१७ KB (७७३ शब्दाः) - ०७:१६, २४ अक्टोबर् २०१५
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः १/मन्त्रः १६
अपने ताप से छिन्न-भिन्न करने वाला अग्नि वा सूर्य्य और उनका धारण करने वाला वायु है, ऐसा ज्ञान और ईश्वर की उपासना तथा विद्वानों का समागम करके और सब विद्याओं...
१७ KB (८१३ शब्दाः) - १६:१८, २६ नवेम्बर् २०१८
यजुर्वेदभाष्यम् (दयानन्दसरस्वतीविरचितम्)/अध्यायः २/मन्त्रः ६
पूर्वोक्त मन्त्र में वसु, रुद्र और आदित्य से सिद्ध होने के लिये कहा है, वह वायु और जल की शुद्धि के द्वारा सब स्थान और सब वस्तुओं को प्रीति कराने हारे उत्तम...
१७ KB (८६६ शब्दाः) - ०९:५०, २१ नवेम्बर् २०१८
दशश्लोकी (बृहत्स्तोत्ररत्नाकरान्तर्गता)
दशश्लोकी शङ्कराचार्यः १९५३ ॥ दशश्लोकी ॥ न भूमिर्न तोयं न तेजो न वायु- र्न खं नेन्द्रियं वा न तेषां समूहः । अनेकान्तिकत्वात्सुषुप्यैकसिद्ध- स्तदेकोऽवशिष्टश्शिवः...
५९० B (१९१ शब्दाः) - १२:२२, ३१ आगस्ट् २०२१
वैशेषिकदर्शनम्.pdf
हुआ है। स्पर्श वायु का अष्ट लिङ्ग हैं क्योंकि अपने स्पर्श सवि वायु को कभी भक्ष नहीं देखा । इसलिए वायु अछष्ट किङ्ग वाला हैं । खै०-वायु को अलग तत्व सिञ्ज...
३२४ B (३२,६६१ शब्दाः) - ०९:३४, ६ आगस्ट् २०१८
सस्येषु संवेदनशक्तिः
ज्ञातुं प्रयत्न: आरब्ध: अस्ति । भृगुमहर्षि: भरद्वाजं प्रति वदति - चेष्टा वायु: खमाकाशम् ऊष्माग्नि: सलिलं द्रव: । पृथिवी चात्र सङ्घात: शरीरं पाञ्चभौतिकम्...
३२ KB (१,३७१ शब्दाः) - ११:५४, १७ नवेम्बर् २०१९
वायुपुराणम्/पूर्वार्धम्/अध्यायः ५४
प्रभञ्जनः। अधीत्य सर्वं त्वखिलं सुलक्षणं जगाम आदित्यपथं द्विजोत्तमः ।। ५४.११६ ।। इति श्रीमहापुराणे वायु प्रोक्ते नीलकण्ठस्तवो नाम चतुः पञ्चाशोऽध्यायः ।। ५४ ।।...
३३ KB (१,३२७ शब्दाः) - ०६:२०, १७ जनवरी २०१६
श्री सूक्तम्
हस्त्यश्वादिगवे रथम् ॥ प्रजानां भवसि माता आयुष्मंतं करोतु मे ॥ धनं अग्नि: धनं वायु: धनं सूर्यो धनं वसु: ॥ धनं इन्द्रो बृहस्पतिर्वरुणो धनमश्विना ॥ वैनतेय सोमं...
८ KB (३४० शब्दाः) - ०७:१२, १६ सेप्टेम्बर् २०१२
एकदन्तस्तोत्रम्
यदाज्ञया कालधरोऽर्यमा च तमेकदन्तं शरणं व्रजामः ॥२० यदाज्ञया वाति विभाति वायु- र्यदाज्ञयाऽग्निर्जठरादिसंस्थः। यदाज्ञया वै सचराचरं च . तमेकदन्तं शरणं व्रजामः॥२१...
५९७ B (३१८ शब्दाः) - ०६:०५, ३१ आगस्ट् २०२१
श्री आञ्जनेय सहस्रनामस्तोत्रम्
दोर्भ्यां कलये मारुतात्मजम् ॥ अथ सहस्रनाम स्तोत्रम् । हनुमान् श्री प्रदो वायु पुत्रो रुद्रो अनघो अजरः । अमृत्युर् वीरवीरश्च ग्रामावासो जनाश्रयः ॥१॥ धनदो...
३१ KB (१,५२५ शब्दाः) - १६:५९, ५ सेप्टेम्बर् २०१२
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/८. सृष्टिविद्याविषयः
मेघमण्डल का वायु, चौथा वृष्टिजल और पांचमा वृष्टिजल के ऊपर एक प्रकार का वायु, छठा अत्यन्त सूक्ष्म वायु जिस को धनञ्जय कहते हैं, सातमा सूत्रात्मा वायु जो कि धनञ्जय...
११० KB (६,११५ शब्दाः) - १६:२०, १४ जुलै २०२१
ऋग्वेदभाष्यम् प्रथममण्डले 1-10 सूक्तानि
सुनते हैं। आगे ईश्वर और भौतिक वायु के पक्ष में प्रमाण दिखलाते हैं-(प्रवावृजे॰) इस प्रमाण में वायु शब्द से परमेश्वर और भौतिक वायु पुष्टिकारी और जीवों को यथायोग्य...
६४१ KB (३४,८६९ शब्दाः) - १०:०१, १० मे २०१९
हठ योग प्रदीपिका तृतियोपदेशः
से छाती पर दबा कर, और इस प्रकार वायु को दबा कर, मन को eyebrows के मध्य में स्थापित करें। इस प्रकार जब तक संभव हो वायु को रोक कर, फिर धीरे धीरे निकालें।...
६३ KB (५,८५५ शब्दाः) - १२:५६, २३ सेप्टेम्बर् २०११
स्कन्दपुराणम्/खण्डः ६ (नागरखण्डः)/अध्यायः ०१९
ब्रह्म सत्यमेव परं तपः ॥ सत्यमेव परं ज्ञानं सत्यमेव परं श्रुतम् ॥ १९ ॥ सत्येन वायु र्वहति सत्येन तपते रविः ॥ सागरः सत्यवाक्येन मर्यादां न विलंघयेत् ॥ ६.१९.२०...
१० KB (४२६ शब्दाः) - २२:४९, ९ मे २०१६
ऋग्वेदभाष्यम् प्रथममण्डले 31-40 सूक्तानि
जाने-आने वाली क्रिया होने वा उनके सामीप्य के विना वायु के गुणों की स्तुति के सम्भव होने से और वायु से भिन्न वायु का कोई देवता नहीं हैं, इससे तथा जो मन्त्र का...
८९७ KB (४९,५९८ शब्दाः) - ०४:४१, २२ डिसेम्बर् २०१७
गोल-पाद
वृत्त-भ-पञ्जर-मध्ये कक्ष्या-परिवेष्टितस् ख-मध्य-गतस्। आर्य४.६ख/ मृद्-जल-शिखि-वायु-मयस् भू-गोलस् सर्वतस् वृत्तस् ॥ आर्य४.७क/ यद्-वत् कदम्ब-पुष्प-ग्रन्थिस् प्रचितस्...
१८ KB (१,१२३ शब्दाः) - १५:५३, ११ सेप्टेम्बर् २०१६
शतपथब्राह्मणम्/काण्डम् ४/अध्यायः १/ब्राह्मण ३
सोमः, पशव इन्द्रियम् , यत् सोमं भक्षयति इन्द्रियमेवात्मन्धत्ते - मैसं ४.६.१ वायु उपरि टिप्पणी ऐन्द्रवायवोपरि टिप्पणी द्वन्द्वोपरि टिप्पणी स यस्स आकाश इन्द्र...
१४ KB (६७८ शब्दाः) - ००:२५, ८ फेब्रवरी २०२२
संस्कृतम्
गुरोः हितचिन्तनं कुर्वन्ति स्म । तस्मिन् काले इन्द्र - वरुण - अग्नि - उषा - वायु - मेघादीनाम् उपासनायाः कृते वैदिकमन्त्राणां रचनाकृताऽऽसीत् । यज्ञानां महत्त्वमपि...
११ KB (४३२ शब्दाः) - १३:०९, १३ मे २०२२
संस्कृतशिक्षणे सूचनासम्प्रेषणस्य आवश्यकता
गुरोः हितचिन्तनं कुर्वन्ति स्म । तस्मिन् काले इन्द्र - वरुण - अग्नि - उषा - वायु - मेघादीनाम् उपासनायाः कृते वैदिकमन्त्राणां रचनाकृताऽऽसीत् । यज्ञानां महत्त्वमपि...
११ KB (४३२ शब्दाः) - १५:१६, १३ मे २०२२
पराप्रावेशिका
२४ पाद २५ पायु २६ उपस्थ २७ शब्द २८ स्पर्श २९ रूप ३० रस ३१ गन्ध ३२ आकाश ३३ वायु ३४ वह्नि ३५ सलिल ३६ भूमय इत्येतानि। अथैषां लक्षणानि। तत्र शिवतत्त्वं नाम...
१२ KB (४१५ शब्दाः) - १०:५१, १० मे २०१९
वायुपुराणम्/पूर्वार्धम्/अध्यायः २३
तत्र स्मृतिसमूहानां विभागो धर्मलक्षणम् ।। २३.२१४ ।। इति श्रीमहापुराणे वायु प्रोक्ते माहेश्वरावतारयोगो नाम त्रयोविंशोऽध्यायः ।। २३ ।।।...
६१ KB (२,६४२ शब्दाः) - ००:३०, १७ आगस्ट् २०२१
ऋग्वेदभाष्यम् प्रथममण्डले 21-30 सूक्तानि
निमित्त और (सोमम्) संसारी पदार्थों की निरन्तर रक्षा करनेवाले (इन्द्राग्नी) वायु और अग्नि हैं (ता) उनको मैं (उपह्वये) अपने समीप काम की सिद्धि के लिये वश में...
७१७ KB (४०,१६९ शब्दाः) - ०४:४०, २२ डिसेम्बर् २०१७
ऋग्वेदः सूक्तं १०.३
TS. Sch.; m. " third, N. of a Vedic deity (associated with the मरुत्s , वायु , and इन्द्र ; fighting like the latter with त्रित , वृत्र , and other demons ;...
४८ KB (५,४३५ शब्दाः) - २३:०१, २३ फेब्रवरी २०२२
अंशुमत्काश्यपागमः/एकतलविधिपटलः २६
त्वासीनं तु वृहत्तनु । आमोदमग्नि कोणे तु प्रमोदं नैर्-ऋते भवेत् ॥ ७० ॥ प्रमुखं वायु कोणे तु दुर्मुखं त्वीश कोणके । श्वेतं रक्तं तथा पीतं कृष्णमग्न्यादिषु क्रमात्...
१८ KB (७४६ शब्दाः) - ०९:५८, २८ फेब्रवरी २०१९
युद्धकाण्डे अष्टादशः सर्गः ॥६-१८॥
श्रीमद्वाल्मीकियरामायणे युद्धकाण्डे अष्टादशः सर्गः ॥६-१८॥ अथ रामः प्रसन्न आत्मा श्रुत्वा वायु सुतस्य ह । प्रत्यभाषत दुर्धर्षः श्रुतवान् आत्मनि स्थितम् ॥६-१८-१॥ मम अपि...
११ KB (६२० शब्दाः) - १२:१४, १६ जनवरी २०१६
विष्णुधर्मोत्तरपुराणम्/खण्डः ३/अध्यायाः ०४६-०५०
द्विलोचनम् ।। महादेवमुखं भूमिस्ततः स्याद्भैरवं मुखम् ।। ७ ।। नन्दिवक्त्रं तथा वायु रौद्रेयं चाप उच्यते ।। सदाशिवमुखं ज्ञेयमाकाशं यदुनन्दन ।। ८ ।। दिशो दश भुजास्तस्य...
२२ KB (८७३ शब्दाः) - ०३:३१, २ जून् २०१७
ऋग्वेदभाष्यम् प्रथममण्डले 61-70 सूक्तानि
और मनुष्य आदि प्राणी बलवान् होते हैं, वैसे वायु भी है। जैसे सूर्य की किरणें पवित्र करने वाली हैं, वैसे वायु भी। इन दोनों के बिना, रोग, रोग का नाश, मरण...
४७३ KB (२५,८४० शब्दाः) - ०४:४३, २२ डिसेम्बर् २०१७
महावाक्यम्
श्रीगुरुमूर्तिं प्रणतोऽस्मि ॥०४॥ पहले वानर (हनुमान्) के रूप से, बाद में वायु के अंश (भीमसेन) बन कर और कलियुग में द्वैतमार्ग को प्रकट करने के लिये जो दक्षिण...
७९ KB (४,०७१ शब्दाः) - १४:३०, ८ जुलै २०२२
विश्वामित्रसंहिता/अध्यायः १०
गन्धे संहृत्य पश्चात्तमप्सु चैवोपसंहरेत् । आ जानो: [पायु](नाभि?)पर्यन्तं [वायु](अपां ?)स्थानं विदुर्बुधा: ।। 10.49 ।। तस्माच्च्तुर्गुणा आप: श्वेताश्चन्द्रार्धसंस्थिता:...
५१ KB (२,०२३ शब्दाः) - ०६:३१, २५ जुलै २०१९
ऋग्वेदभाष्यम् प्रथममण्डले 11-20 सूक्तानि
उस वायु का पदार्थों के साथ (अस्तृतम्) अविनाशी (सख्यम्) मित्रपन है॥5॥ भावार्थः—मनुष्यों को योग्य है कि जगत् के रचनेवाले परमेश्वर ने जो-जो जिस-जिस वायु आदि...
४९४ KB (२७,०७८ शब्दाः) - १०:०२, १० मे २०१९
गर्गसंहिता/खण्डः ५ (मथुराखण्डः)/अध्यायः २०
जगत्प्रसूः । विश्लेष आवयोर्मध्ये मृषा ज्ञानेन पश्य सत् ॥ २० ॥ यथाकाशस्थितो नित्यं वायु सर्वत्रगो महान् । तथा जलं सूक्ष्मरूपं तेजो व्याप्तं यथैधसि ॥ २१ ॥ अन्तर्बहिर्यथा...
१५ KB (६७६ शब्दाः) - ११:४०, २८ नवेम्बर् २०१६
कौषीतकिब्राह्मणम्/अध्यायः २०
देव लोकम् पितृ लोकम् जीव लोकम् । इमम् उप उदकम् अग्नि लोकम् । ऋत धामानम् वायु लोकम् । अपराजितम् इन्द्र लोकम् । अधिदिवम् वरुण लोकम् । प्रतिदिवम् मृत्यु...
३५ KB (१,८७९ शब्दाः) - ०१:०९, ३१ जुलै २०२१
महाभारतम्-12-शांतिपर्व-305
साधुभिः संवदन्ते न मानुषं विषयं यान्ति द्रष्टुम्। नेन्दुः समः स्यादसमो हि वायु रुच्चावचं विषयं यः स वेद।। 12-305-34a 12-305-34b 12-305-34c 12-305-34d अदुष्टं...
२१ KB (१५५ शब्दाः) - ०६:३८, २२ जनवरी २०१६
पद्मपुराणम्/खण्डः १ (सृष्टिखण्डम्)/अध्यायः ०२
चोपस्थं तत्र पञ्चमम्१०१। विसर्गशिल्पगत्युक्तिर्गुणा एषां विपर्ययात्। आकाश वायु तेजांसि सलिलं पृथिवी तथा१०२। शब्दादिभिर्गुणैर्वीर युक्तानीत्युत्तरोत्तरैः।...
२९ KB (१,०६९ शब्दाः) - ०८:२२, ६ मार्च् २०२२
चर्यापादः/अध्यायः ३३
क्वचित्कोशे पाददौ अक्षरद्वयत्रुटिः. अथ " वायुनतिमत् इत्यस्ति अन्यत्र---इति वायु र्मतिर्मत्स्यात्" इति दृश्यते.) * अर्घ्यमन्त्रः.* तारं श्रीरामकौमारपुरुषात्ममृगेश्वरौ...
६१ KB (२,६७५ शब्दाः) - ०९:५२, १७ जुलै २०१९
पञ्चतन्त्रम् ०२ख
परिभ्रमन् वने सैन्य-द्वय-संग्राम-भूमिम् अपश्यत्। तस्यां च दुंदुभेः पतितस्य वायु-वशाद् वल्ली-शाखाग्रैर् हन्यमानस्य शब्दम् अशृणोत्। अथ क्षुभित-हृदयश् चिंतयामास...
४० KB (२,२०२ शब्दाः) - १६:४२, २० मार्च् २०१६
बैबल्/प्रेरितानां कर्म्मणामाख्यानम्/अध्यायः २७
चलितवन्तः। १४ किन्त्वल्पक्षणात् परमेव उरक्लुदोन्नामा प्रतिकूलः प्रचण्डो वायु र्वहन् पोतेऽलगीत् १५ तस्याभिमुखं गन्तुम् पोतस्याशक्तत्वाद् वयं वायुना स्वयं...
१४ KB (६२४ शब्दाः) - १५:४०, १९ नवेम्बर् २०१८
आञ्जनेयसहस्रनामावलिः
श्री आञ्जनेय सहस्रनामावलि ॐ हनुमते नमः । ॐ श्री प्रदाय नमः । ॐ वायु पुत्राय नमः । ॐ रुद्राय नमः । ॐ अनघाय नमः । ॐ अजराय नमः । ॐ अमृत्युर्वीरवीराय नमः ।...
४६ KB (२,९२९ शब्दाः) - ०४:२७, २१ जनवरी २०१६
गौः अवध्या सदा वन्द्या
। रक्तं धाराकारेण निर्गच्छति तदा । अनन्तरक्षणे पशो: उदरे रन्ध्रं निर्माय वायु: पूर्यते । तस्मात् पशो: शरीरम् उत्फुल्लं भवति । तत: तस्य चर्म सवेगम् अपनीयते...
१९ KB (९१२ शब्दाः) - ०७:१५, २४ अक्टोबर् २०१५
पक्षिणाम् उड्डयनक्रियाविन्यासः
चलति । 5. पक्षयो: ऊर्ध्वचालनावसरे पुच्छं विस्तृतं सत् रन्ध्रयुक्तं भवति । वायु: एतेषु सञ्चरन् घर्षणं तनूकरोति । भागश: जानुसमीपे सङ्कोचयुक्तौ पक्षौ शरीरस्य...
२१ KB (९१७ शब्दाः) - ०७:१५, २४ अक्टोबर् २०१५
पञ्चदशी/द्वितीयप्रकरणम् - पञ्चमहाभूतविवेकः
प्रविविच्यताम् ॥ ७१॥ सद्वस्तुन्येकदेशस्था माया तत्रैकदेशगम् । वियत्तत्राप्येकदेशगतो वायु प्रकल्पितः ॥ ७२॥ शोषस्पर्शौ गतिर्वेगो वायुधर्मा इमे मताः । त्रयः स्वभावाः...
२८ KB (९८७ शब्दाः) - ११:०८, २९ मार्च् २०१९
ब्रह्माण्डपुराणम्/पूर्वभागः/अध्यायः २५
पतंगसहचारिणः ।। २५.४ ।। अष्टाशीतिसहस्रामि ऋषीणामूर्ध्वरेतसाम् ।। ते स्म पृच्छंति वायु च वायुपर्णांबु भोजनाः ।। २५.५ ।। नीलकंठेति यत्प्रोक्तं त्वया पवनसत्तम ।।...
३१ KB (१,२६५ शब्दाः) - ०३:२२, २३ सेप्टेम्बर् २०१७
नारदपुराणम्- पूर्वार्धः/अध्यायः ५६
चित्रा त्वष्टा श्रीवृक्ष धनिष्ठा वसु शमी। आर्द्रा रुद्र कृष्णप्लक्ष स्वाती वायु अर्जुन शतभिषक् वरुण कदम्ब। पुनर्वसु अदिति वंश विशाखा इन्द्राग्नि विकंकत पूर्वाभाद्रपद...
१८६ KB (६,६८० शब्दाः) - २०:०१, १० मार्च् २०२२
अष्टाङ्गहृदयम्/शारीरस्थानम्/अध्यायः २
वा संनिरस्य च । कटी-सक्तस्य तद्-वच् च तत्-कपालानि दारयेत् ॥ ३४ ॥ यद् यद् वायु-वशाद् अङ्गं सज्जेद् गर्भस्य खण्ड-शः । तत् तच् छित्त्वाहरेत् सम्यग् रक्षेन्...
१९ KB (१,०६१ शब्दाः) - ०६:४६, १७ जून् २०१६
विश्वक्सेनासंहिता /अध्यायः २०
प्राणानायम्य मानस: ।। 37 ।। अभ्यासोऽष्टाक्षरस्यैक: प्राणायाम: स मध्यम:। प्राणो वायु: शरीरस्थ: तस्यायामो निरोधक: ।। 38 ।। पूरकं कुम्भकं चैव रेचकं त्रिविध स्मृतम्।...
९६ KB (३,५१७ शब्दाः) - १०:२०, २७ जुलै २०१९
अष्टाङ्गहृदयम्/सूत्रस्थानम्/अध्यायः २६
वातादि-धाम वा शृङ्ग-जलौको-ऽलाबुभिः क्रमात् । स्रुतासृजः प्रदेहाद्यैः शीतैः स्याद् वायु-कोपतः ॥ ५५ ॥ स-तोद-कण्डुः शोफस् तं सर्पिषोष्णेन सेचयेत् ॥ ५५ऊ̆अब् ॥ २६.५५ऊ̆अव्...
२० KB (१,१३६ शब्दाः) - ०८:३९, ८ जून् २०१६
घेरण्डसंहिता/पञ्चमोध्यायः
पूरयेत् ॥४१॥ चतुःषष्ट्या मात्रया च कुम्भकेनैव धारयेत्। द्वात्रिंशन्मात्रया वायु शशिनाड्या च रेचयेत् ॥४२॥ नासाग्रे शशधृग्बिम्बं ध्यात्वा ज्योत्स्नासमन्वितम्।...
२६ KB (१,०७९ शब्दाः) - ०६:१६, २९ नवेम्बर् २०१४
जैमिनीयं ब्राह्मणम्/काण्डम् २/१८१-१९०
पवस्विनीभिः प्रतिपद्यन्त इति। तद् यद् एषा वायव्या प्रतिपद् भवति - प्राणो वै वायु- - प्राणैर् एव तत् समृध्यन्ते॥2.184॥ अथैते सरस्वतश् च सरस्वत्याश् च। एतद्...
२१ KB (१,१३३ शब्दाः) - ०१:२१, २८ एप्रिल् २०२२
अथर्ववेदभाष्यम्-काण्डम् १ (क्षेमकरणदास् त्रिवेदी)
स्नेहवान् ] वायु रूप (शतवृष्ण्यम्) सैकड़ों सामर्थ्यवाले [परमेश्वर] फा (विभ) हम जानते हैं । तेन उस [ज्ञान] से..... ॥२॥ भावार्थ-जैसे वायु सब प्राणियों...
४६३ B (४४,६७९ शब्दाः) - ०६:१४, २४ डिसेम्बर् २०१९
लक्ष्मीनारायणसंहिता/खण्डः ३ (द्वापरयुगसन्तानः)/अध्यायः १६५
।।६२।। ओं परेशाऽग्निं मे गोपाय नेत्रेरूपं परेशपत्न्यै स्वः स्वाहा । ओं ब्रह्म वायु मे गोपाय त्वचि स्पर्शं ब्रह्मणे देवाय महर्नमः ।।६३ ।। ओं ब्रह्म वायुं मे...
२८ KB (१,३०१ शब्दाः) - ०४:००, २३ सेप्टेम्बर् २०२०
उद्धवगीता ६
पात्राणि दैशिकः। हृदा शीर्ष्णा अथ शिखया गायत्र्या च अभिमन्त्रयेत्॥२२॥ पिण्डे वायु अग्नि संशुद्धे हृत्पद्मस्थां परां मम। अण्वीं जीवकलां ध्यायेत् नाद अन्ते सिद्धभाविताम्॥२३॥...
६८ KB (३,४८३ शब्दाः) - १२:०९, १६ जनवरी २०१६
विष्णुधर्मोत्तरपुराणम्/ खण्डः १/अध्यायाः २३६-२४०
स्वाहा ।। ॐनमो भुवनेशाय त्रिलोकधाम्ने इतिटिपिरिटि स्वाहा ।। ॐउत्तमेनअघे तु मे वायु तु मे ये सत्त्वाः पापानुचारास्तेषां दैत्यदानव यक्षराक्षसभूतप्रेतपिशाच...
४२ KB (१,७०१ शब्दाः) - २१:५५, ३० जनवरी २०२०
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/३. वेदानां नित्यत्वविचारः
प्राप्ति होने से शब्द तो अखण्ड एकरस सर्वत्र भर रहे हैं, परन्तु जब पर्यन्त वायु और वाक् और इन्द्रिय की क्रिया नहीं होती, तब पर्यन्त शब्दों का उच्चारण और...
९३ KB (४,८३१ शब्दाः) - ०४:४३, १३ मे २०१९
अष्टाङ्गहृदयम्/सूत्रस्थानम्/अध्यायः ७
प्रस्वपनं दिवा ॥ ५५ ॥ अ-रूक्षम् अन्-अभिष्यन्दि त्व् आसीन-प्रचलायितम् । ग्रीष्मे वायु-चयादान-रौक्ष्य-रात्र्य्-अल्प-भावतः ॥ ५६ ॥ ७.५६cv ग्रीष्मे वात-चयादान- दिवा-स्वप्नो...
२६ KB (१,४६३ शब्दाः) - ०७:१७, ८ जून् २०१६
शङ्करविजयः
चार्वाक-सौगत-जैन-बौद्ध-मल्लारि-विष्वक्सेन-मन्मथ-कुबेर-इन्द्र-यम- वरुण-वायु-भूमि -उदक-शून्य-वराह-लोक-गुण-सांख्य-योग-पीलु-कर्म-चन्द्र-भौमादिग्रह-पञ्च...
४ KB (३,०६१ शब्दाः) - १२:४४, ५ डिसेम्बर् २०१८
हठ योग प्रदीपिका प्रथमोपदेशः
। जब सिद्धासन में सफलता प्राप्त हो चुकी हो, और केवल-कुम्भक द्वारा प्राण वायु शान्त और नियमित हो चुकी हो, तो दूसरे किसी आसन की कोई आवश्यकता नहीं है । केवल...
४७ KB (३,३५२ शब्दाः) - १५:४६, १४ एप्रिल् २०२०
सुभाषितानि
पाल्यते येन विश्वं नमीशं भजे लीयते यत्र विश्वं॥ न भुमिर्न चापो न वाहिणीर्न वायु: न चाकाशमास्ते न निन्द्रा न तन्द्रा:। न शीतं नचोष्णं न देशो न भेषो: न यस्यास्ति...
२५ KB (१,१०० शब्दाः) - ०२:३३, २ फेब्रवरी २०२२
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/२. वेदोत्पत्तिविषयः
थे? उत्तर—ज्ञान के बीच में। प्रश्न—किनके ज्ञान के बीच में? उत्तर—अग्नि, वायु, आदित्य और अङ्गिरा के। ते तु ज्ञानरहिता जडाः सन्ति? मैवं वाच्यं, सृष्ट्यादौ...
११५ KB (६,०७३ शब्दाः) - ०४:४२, १३ मे २०१९
अष्टाङ्गहृदयम्/सूत्रस्थानम्/अध्यायः २९
व्रणान् ॥ ५१ ॥ २९.५१dv अल्प-मांस-चले व्रणान् २९.५१dv अल्प-मांस-चलान् व्रणान् वायु-निर्वाहिणः शल्य-गर्भान् क्षार-विषाग्नि-जान् । सीव्येच् चलास्थि-शुष्कास्र-तृण-रोमापनीय...
२८ KB (१,६५२ शब्दाः) - ०८:४६, ८ जून् २०१६
ऋग्वेदभाष्यम् प्रथममण्डले 161-170 सूक्तानि
प्राप्त होऊं (तत्) उसको करो, (यदि) जो (देवैः) विद्वानों के (साकम्) साथ (चतुरः) वायु, अग्नि, जल, भूमि इन चारों को पूछो तो अपने काम को सिद्ध (एव) ही (करिष्यथ)...
७८३ KB (४३,६१३ शब्दाः) - ०५:१३, २२ डिसेम्बर् २०१७
क्रियाधिकारः/पञ्चमोऽध्यायः
रक्ताम्बरो द्विरदवाहन:। कनकेशस्सिंहकेतु: प्रतीच्यां प्राङृमुख: स्थित: ।। 5.147 ।। वायु: स्वच्छाम्बुसङ्काशश्शूलपाणिश्च खड्गधृत्। स्वातिज: कार्तिके मासि देवी तस्याञ्जना...
९० KB (३,८७६ शब्दाः) - १२:२२, १७ फेब्रवरी २०२२
विष्णुधर्मोत्तरपुराणम्/ खण्डः १/अध्यायाः २११-२१५
मनोमारुतरंहसा ।। वरुणोऽनुययौ पश्चात्स्निग्धवैदूर्यसन्निभः ।। १८ ।। मनःशीघ्रगतिर्देवो वायु मण्डलमध्यगः ।। वायुश्चानुययौ पश्चाद्वायुपूर्णशुभांशुकः ।। १९ ।। धनदो नरयानेन...
४६ KB (१,७५४ शब्दाः) - ०३:०९, २१ मे २०१७
ऋग्वेदभाष्यम् प्रथममण्डले 81-90 सूक्तानि
रक्षा कर (तमित्) उसी को (यथा) जैसे (विचेतसः) चेतनता रहित जड़ (आपः) जल वा वायु (अभितः) चारों ओर से (सिन्धुम्) नदी को प्राप्त होते हैं, जैसे (भवीयसा) अत्यन्त...
४६८ KB (२५,६९७ शब्दाः) - ०४:४४, २२ डिसेम्बर् २०१७
क्रियाधिकारः/सप्तमोऽध्यायः
काश्यपस्तथा ।। 7.56 ।। ऋतवो मुनयश्चैव सप्त द्रव्याधिदेवता: (5)अश्विनौ वत्सरा वायु: अप्सरा मरुतस्तथा (5.) उपस्नानाधिदेवञ्च अश्विनौ वत्सरानसून्। पवित्रं वाक्पतिञ्चवतक्षकं...
१०६ KB (४,३३९ शब्दाः) - १२:२४, १७ फेब्रवरी २०२२
मरुभूमिं नन्दनवनं कर्तुम्.....
गृहीत्वा पर्णानां द्वारा उपरि बाष्परूपेण (Transpiration) प्रेषयन्ति । स: च वायु: उपरि गत्वा पर्जन्यत्वं प्राप्नोति । एवं वृक्षा: एव अत्र ‘हव्यवाहा:’ । एताम्...
३६ KB (१,७०१ शब्दाः) - ०७:१५, २४ अक्टोबर् २०१५
गम्यतां, जगत् आलिड्ग्यताम्
एकस्मिन् दिने प्रात: पितु: सेवां कुर्वन् अहं रक्तकूपी रिक्ता जाता इति ज्ञात्वा, वायु: तस्य रक्तनाडीं प्रविशेत् इति भीत: सन् तत्रत्याम् अनुवैद्यां सूचित-वान् -...
३४ KB (१,७३७ शब्दाः) - ०७:१४, २४ अक्टोबर् २०१५
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/१९. पुनर्जन्मविषयः
के फलों को भोग करने के स्वभावयुक्त जीवात्मा है, वह पूर्व शरीर को छोड़ के वायु के साथ रहता है , पुनः जल ओषधि वा प्राण आदि में प्रवेश करके वीर्य में प्रवेश...
३८ KB (२,१८२ शब्दाः) - १६:०८, १४ जुलै २०२१
उद्धवगीता ४
अग्रण्यां भगवान् अजः॥२२॥ यज्ञानां ब्रह्मयज्ञः अहं व्रतानाम् अविहिंसनम्। वायु अग्नि अर्क अम्बु वाक् आत्मा शुचीनाम् अपि अहं शुचिः॥२३॥ योगानाम् आत्मसंरोधः...
६४ KB (३,२९३ शब्दाः) - १२:०९, १६ जनवरी २०१६
उद्धवगीता ५
देश अवस्था अनुसारतः॥११॥ धान्य दारु अस्थि तन्तूनां रस तैजस चर्मणाम्। काल वायु अग्नि मृत्तोयैः पार्थिवानां युत अयुतैः॥१२॥ अमेध्यलिप्तं यत् येन गन्धं लेपं...
६५ KB (३,४१४ शब्दाः) - १२:०९, १६ जनवरी २०१६
अष्टाध्यायी/चतुर्थः अध्यायः
। ४.२.२८ छ च । ४.२.२९ महेन्द्रात् घ अणौ च । ४.२.३० सोंआत् ट्यण् । ४.२.३१ वायु ऋतुपितृ उषसः यत् । ४.२.३२ द्यावापृथिवीशुनासीरमरुत्वत् अग्नीषोमवास्तोष्पतिगृहमेधात्...
४७ KB (३,५६५ शब्दाः) - १०:४५, २७ जनवरी २०२२
गणेशपुराणम्/खण्डः २(क्रीडाखण्डम्)/अध्यायाः ०११-०१५
जानेऽवापि कारणम् । एवं शोचन्दुर्गमुच्चै रुरोह सह तेन सः ॥२.१५.३०॥ तयोपि दहनो वायु सहायः समुपागमत् । कुम्भैश्च मृन्मयैः पात्रैः सिषिचुः सेवकास्तदा ॥३१॥ तत्पत्न्यो...
६३ KB (२,८३५ शब्दाः) - २०:३९, २८ मे २०२२
ताराशशाङ्कम्
विदित्वा देस्रौ गुरुः पश्यतमित्युवाच ॥ ११७ ॥ नाडीषु विस्फुरति धर्म तनौ च वायु- श्चिह्नं शरीरजगदोऽयमवाच्यरीतिः । स्वैरस्थितेरुपशमोऽस्य भवेदितीय व्यालोक्य...
४६३ B (२,६०१ शब्दाः) - ०६:०९, १२ नवेम्बर् २०२०
वीणाशिखतन्त्रम्
पुरुष्प्रकृति बुद्धि।हङ्कार मनः ज शब्दस्पर्शरसरूपगन्ध तन्मात्रं भ पृथिवी आप तेज वायु आकाश पञ्चमहाभूत ।ं श्रोत्रत्वच्चक्षुर्जिह्वाघ्राण बुद्धीन्द्रिय ह्वाक्पाणिपादपायूपस्थ...
१०० KB (३,८७६ शब्दाः) - ११:४६, १७ फेब्रवरी २०२२
श्रीवेङ्कटाचलमाहात्म्यम् १
अर्धरात्रि में करता हुआ, विना हाथ के ही आत्मा में वायु को धारण करे । शरीर के ऊपर बारह अंगुल तक निकलते हुए वायु को शरीर में ही सम अथवा कम कर दे । इस प्रकार के...
३४६ B (१,०९,९७६ शब्दाः) - ०३:५१, ८ आगस्ट् २०१८
न्यायसिद्धान्तमुक्तावली
द्रव्याणि, द्रव्याणि विभजते-क्षित्यबिति। क्षिति:-पृथिवी, आप:-जलानि, तेज:-वह्नि:, वायु:-मरुत्-व्योम-आकाश:, काल:-समय:, दिक्-आशा, देही-आत्मा, मन:, एतानि नव द्रव्याणीत्यर्थ:।...
४१५ KB (१३,३३१ शब्दाः) - ०१:३९, १३ जुलै २०२२
पातञ्जलयोगदर्शनम् व्यासभाष्य-तत्त्ववैशारदी-योगवार्तिक-समेतम्/विभूतिपादः
हस्ति-बले संयमाद् धस्ति-बलो भवति । वैनतेय-बले संयमाद् वैनतेय-बलो भवति । वायु-बले संयमाद् वायु-बल इत्य् एवम्-आदि ॥२४॥ तत्त्व-वैशारदी : बलेषु हस्ति-बलादीनि ॥ यस्य...
६४९ KB (३०,७१० शब्दाः) - ०७:०२, १६ जून् २०१७
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/१. ईश्वरप्रार्थनाविषयः
ब्रह्मणे महते सततं नमोऽस्तु॥४॥ (यस्य वातः प्राणापानौ) जिसने ब्रह्माण्ड के वायु को प्राण और अपान की नाईं किया है, (चक्षुरङ्गिरसोऽभवन्) तथा जो प्रकाश करनेवाली...
५६ KB (३,०३५ शब्दाः) - १८:१७, २४ नवेम्बर् २०२०
मैत्रायणीसंहिता/काण्डं ३/प्रपाठकः ०४
अञ्जलिना जुहोति, न ह्येतस्यावदानं अस्ति , अथो परिगृहीत्या एव, प्राणो वै वायु , र्हस्तः प्राणायोपक्लृप्ततम, स्तस्मादञ्जलिना जुहोति, त्रिर्जुहोति, त्रयो...
४५ KB (१,९९५ शब्दाः) - २२:१०, ८ जनवरी २०१९
वराहपुराणम्/अध्यायः १२६
पुनर्भवेत्।।८१ ।। जायते च चतुर्बाहुर्मम लोके प्रतिष्ठितः।। तस्य चिह्नं प्रवक्ष्यामि वायु तीर्थस्य सुन्दरि ।। ८२ ।। येन चिह्नेन विज्ञेयं तीर्थं तच्च महत्तरम् ।। अश्वत्थवृक्षपत्राणि...
५८ KB (२,६४५ शब्दाः) - ००:५१, २० अक्टोबर् २०१७
पञ्चपादिकाविवरणम्/पञ्चमवर्णकम् - जन्माद्यधिकरणम्
परिहारस्यायमर्थः। पृथिव्यप्तेजोवायवो विवादपदानि, जन्मविनाशवन्तः, पृथिव्यप्तेजो-वायु-बुद्धिगोचरत्वात्; एकदेशपृथिव्यप्तेजो-वायुवदिति। ननु प्रत्यनुमानमस्ति-पृथिव्यादयः...
९३ KB (२,७५५ शब्दाः) - ११:११, १ एप्रिल् २०१९
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/१४. उपासनाविषयः
(प्रच्छर्दन॰) जैसे भोजन के पीछे किसी प्रकार से वमन हो जाता है वैसे ही भीतर के वायु को बाहर निकाल के सुखपूर्वक जितना बन सके उतना बाहर ही रोक दे। पुनः धीरे धीरे...
१४४ KB (८,४४४ शब्दाः) - १६:०३, १४ जुलै २०२१
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/१५. मुक्तिविषयः
जो परब्रह्म नाश, स्थूल, सूक्ष्म, लघु, दीर्घ, लाल, चिक्कन, छाया, अन्धकार, वायु, आकाश, सङ्ग, शब्द, स्पर्श, गन्ध, रस, नेत्र, कर्ण, वाक्, मन, तेज, प्राण, मुख...
४३ KB (२,९६५ शब्दाः) - १६:०४, १४ जुलै २०२१
कौषीतकिब्राह्मणोपनिषत्
विचिन्त्य प्राणमेव प्रज्ञात्मानमभिसम्भूय सहैतैः सर्वैरस्माल्लोकादुच्चक्रमुः । ते वायु-प्रतिष्ठाकाशात्मानः स्वर्ययुस्तथॊ एवैवं विद्वान्सर्वेषां भूतानां प्राणमेव...
६८ KB (२,८०३ शब्दाः) - २३:०५, ७ आगस्ट् २०१८
अथर्ववेदः/काण्डं १०/सूक्तम् ०२
सर्वशरीरगः' इति । शतपथे पुनः प्राणादिवायुत्रयस्यैव समुल्लेखो दृश्यते । यथा-'सोऽयं (वायु:) पुरुषेऽन्तःप्रतिष्ठस्त्रेधा विहितः प्राणो उदान व्यान इति' (शत० ब्रा० ३...
७८ KB (३,५८९ शब्दाः) - ०२:१४, २८ अक्टोबर् २०२१
वसिष्ठधनुर्वेदसंहिता
निहन्ति अर्कः पृष्ठे दक्षिणे यस्य गाधे चन्द्रे वामे सन्मुखे वै निशायाम् वायु पृष्ठे दक्षिणे यो विदध्यात् योधा शत्रून्नाशयेद्दक्षिणेन २.१६ या नाडी वहते...
७९ KB (३,६२१ शब्दाः) - ०३:३२, ८ जनवरी २०२०
साहित्यदर्पणम्/सप्तमः परिच्छेदः
साधनं सुमहत्तव ।' 'प्रससार शनैर्वायुर्विनाशे तन्वि ते तदा ।' अत्र साधन-वायु-विनाश-शब्दा अश्लीलाः । 'शूरा अमरतां यान्ति पशुभूता रणाध्वरे । अत्र...
९९ KB (३,३८४ शब्दाः) - ०९:०४, २७ अक्टोबर् २०१५
श्रुतबोधः (परीक्षोपकारिणीटीकासहितः)
वह वृद्धिकता है, रगण की देवता अग्नि है, वह मृत्यु देती है । सगण की देवना वायु है, वह परदेश गमन कराता है,तगण की देवता आकाश है, फल शुन्य है। जगण की देवता...
४६० B (६,२८७ शब्दाः) - ०६:४४, ६ जुलै २०२०
ऋग्वेदभाष्यम् प्रथममण्डले 141-150 सूक्तानि
से जैसे (आधवे) सब ओर से अन्न आदि के अलग करने के निमित्त (मातरिश्वा) प्राण वायु जाठराग्नि को (मथायति) मथता है वैसे (महिषस्य) बड़े (वर्पसः) रूप अर्थात् सूर्यमण्डल...
३०९ KB (१७,०७६ शब्दाः) - ०५:०२, २२ डिसेम्बर् २०१७
अलङ्कारमणिहारः (भागः २)/अप्रस्तुतप्रशंसालंकारः (२९)
भूत्वेत्यर्थः । शब्दपक्षे दृश्यः यः ता इति वर्णः तस्य अपगमात् वायुसखः । वायु इत्याकारकवर्णाभ्यामेव युक्त इत्यर्थः । भूत्वा आनीत् प्राणीत् । अन्यत्र सत्तामलभतेत्यर्थः...
६९५ B (४,३९१ शब्दाः) - ०४:४३, ३० नवेम्बर् २०१८
शिशुपालवधम् (मल्लिनाथव्याख्योपेतम्)/एकादशः सर्गः(प्रत्यूषवर्णनम्)
कीर्णवल्लीवितानः प्रतिवनमवधूताशेषशाखिप्रसूनः । क्वचिदयमनवस्थः स्थास्नुतामेति वायु- र्वधुकुसुमविमर्दोद्गन्धिवेश्मान्तरेषु ॥ २८ ॥ विलुलितेति ॥ वने वने प्रतिवनम्...
५५८ B (४,५९० शब्दाः) - ११:३६, ७ जुलै २०२०
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/२५. ग्रन्थप्रामाण्याप्रामाण्यविषयः
उत्पन्न होते हैं। उसी मेघ को 'वृत्रासुर' के नाम से बोलते हैं। वायु और सूर्य का नाम 'इन्द्र' है। वायु अन्तरिक्ष में और सूर्य प्रकाशस्थान में स्थित हैं। इन्हीं...
२०८ KB (११,५०८ शब्दाः) - १६:१२, १४ जुलै २०२१
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/३३. व्याकरणनियमविषयः
अर्थ के वाची होते, और एक शब्द भी बहुत अर्थों का वाची होता है। जैसे अग्नि, वायु, इन्द्र आदि बहुत शब्द एक परमेश्वर अर्थ के वाची और इसी प्रकार वे ही शब्द संसारी...
६८ KB (३,८७२ शब्दाः) - १६:१७, १४ जुलै २०२१
ऋग्वेदभाष्यम् प्रथममण्डले 41-50 सूक्तानि
उपदेश करें॥1॥ भावार्थः—रुद्र शब्द से तीन अर्थों का ग्रहण है, परमेश्वर जीव और वायु, उनमें से परमेश्वर अपने सर्वज्ञपन से जिसने जैसा पाप कर्म किया उस कर्म के...
४८५ KB (२६,४०९ शब्दाः) - ०४:४२, २२ डिसेम्बर् २०१७
शुक्लयजुःप्रातिशाख्यम्
लौकिकानामर्थपूर्वकत्वात् २ न समत्वात् ३ ख्याद्वाम्नायधर्मित्वाच्छन्दसि नियमः ४ यत्तत्र ५ वायु खात् ६ शब्दस्तत् ७ सङ्करोप ८ स सङ्घातादीन् वाक् ९ त्रीणि स्थानानि १० द्वे...
६४ KB (२,९०९ शब्दाः) - ११:०३, ४ नवेम्बर् २०१६
मैत्रायणीसंहिता/काण्डं ४/प्रपाठकः ०१
वायुरेवैनानन्तरिक्षाय परिददाति , प्र वा एनान् एतदाकरोति यद्वायवः स्थेत्याह , आरण्यस्येव हि वायु , र्देवो वः सविता प्रार्पयत्व् इति, सवितॄप्रसूत एवैनाः प्रार्पयति, श्रेष्ठतमाय...
६२ KB (२,८८३ शब्दाः) - ०४:१५, २० फेब्रवरी २०२२
हठ योग प्रदीपिका चतुर्थोपदेशः
संशयः। स्व-स्थाने स्थिरताम् एति पवनो मनसा सह॥हयो-४.५१॥ एवम् अभ्यस्यतस् तस्य वायु-मार्गे दिवानिशम्। अभ्यासाज् जीर्यते वायुर् मनस् तत्रैव लीयते॥हयो-४.५२॥ अमृतैः...
५१ KB (५,२२४ शब्दाः) - ०५:५६, १९ मार्च् २०१६
पद्मपुराणम्/खण्डः १ (सृष्टिखण्डम्)/अध्यायः ४३
पुण्यतमस्त्वभूत्। अंतरिक्षेऽमराश्चासन्विमानेषु सहस्रशः९९। समहेंद्रजलाधीश वायु वह्नि पुरोगमाः। पुष्पवृष्टिं प्रमुमुचुस्तस्मिंस्तुहिन भूधरे1.43.१००। जगुर्गंधर्वमुख्याश्च...
१२३ KB (४,४४५ शब्दाः) - १०:५८, ५ एप्रिल् २०२२
शुक्लयजुर्वेदः/अध्यायः २७
संयोगेऽपि सति वायुमन्तरेण जगद्धारणं नोपपद्यत इति जनितवत्यौ द्यावापृथिव्यौ । यं वायु च राये धनायोदकलक्षणाय । देवी धिषणा धियं बुद्धिं कर्म वा सनोति संभजते इति...
१३१ KB (६,०९१ शब्दाः) - ०३:२०, १८ एप्रिल् २०२१
स्कन्दपुराणम्/खण्डः ८ (अम्बिकाखण्डः)/१८
। ।। ३३ । । प्राणनिग्रहणे योगी नित्यमभ्यासमाचरेत् । उत्तरोत्तरसंसिद्ध्या वायु - - - गोचरे । । ३४। । ज्योतिः प्रवर्तनं विद्यान्नित्यमभ्यासयोजितम् । द्विरपाने...
१८५ KB (८,१८० शब्दाः) - ०४:२२, ८ मे २०१६
द्वादशाध्याय:
करणीय:।तृष्णायां तृष्णा एव पातव्या। क्षुधायां क्षुधा एव भोक्तव्या।दिवानिशं हस्तेन वायु: आलोडनीय:।दिवा आतपे शयनं करणीयम्। इन्द्रियनिरोधस्य सुखम् अनुभोक्तव्यम्।वृक्षै:...
५६ KB (३,११२ शब्दाः) - १०:४८, १५ नवेम्बर् २०१६
मयमतम्/अध्याय ०६-१०
प्राक्प्रत्यग्गतमार्गाद्वादश दश वाऽष्ट षट् चतुर्युगलम् तावदुदीचीनास्तेतत्रै वायु ग्मसं ख्या वा 52 एकादशनवसप्त कपञ्चगुणा कमार्गावा यु ग्मायु ग्मपदेषुद्व्येकत्रिभिरं...
८५ KB (३,२०७ शब्दाः) - १२:५४, १ अक्टोबर् २०१८
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/२२. राजप्रजाधर्मविषयः
स्वीकार करते हैं। (अश्विनोर्भैषज्येन) परमेश्वर कहता है कि पृथिवीस्थ और शुद्ध वायु इन ओषधियों से दिन रात में सब रोगों से तुझ को निवारण करके, (तेजसे) सत्यन्याय...
९७ KB (५,१२५ शब्दाः) - १६:१०, १४ जुलै २०२१
आर्षेयकल्पः/अध्यायः ०३
१२) च । पुनानः सोमे-(सा० ७७५-६)त्यभीवर्तः रौरवयौधाजये (ऊ० १. १. २-३) । अभि वायु-( सा० १४२६-८) मिति पार्थ (ऊ० ८.२.१४) मन्त्यम् ।। बृहच्च (र० १. १.५) वामदेव्यं...
१५४ KB (८,९३० शब्दाः) - १६:३१, १० एप्रिल् २०२२
अथर्ववेदभाष्यम् भागः १
DuDBu uDu GGGGG S चिचार है कि वेर्दी का थथाशक्ति सरल, स्पष्ट ग्रामगिक, और वायु, DD DDD D DuS uiD DuD D DD DBDD DuDD D BDB DDlmu ug DDDD DDD uDuuDS DDuuDu...
३७९ B (८,२८३ शब्दाः) - ०४:४३, ७ आगस्ट् २०१८
राजतरङ्गिणी/चतुर्थः तरङ्गः
मयोक्तं हृदये कार्यमन्तरं राजवीजिनाम् ॥ ३५३ ॥ प्रत्यासत्तिं मदकरटिनो दानगन्धेन वायु- गर्जोद्भूति प्रकटितरुचिश्चञ्चलेवाम्बुदस्य । चेष्टा स्पष्टं वदति मतिमन्नैपुणोन्नेयतत्त्वा...
४०५ B (६,५७३ शब्दाः) - १०:१७, ३० मार्च् २०२२
ऋग्वेदादिभाष्यभूमिका (दयानन्दसरस्वतीविरचिता)/२८. भाष्यकरणशङ्कासमाधानादिविषयः
नाचें तथा जैसे खेती करनेवाला मनुष्य अन्न और भुस अलग अलग करने के लिए चलते वायु में एक पात्र में भर के ऊपर को उठा के कंपाया करता है, वैसे ही योनि के ऊपर...
९२ KB (५,२९४ शब्दाः) - १६:१४, १४ जुलै २०२१
ऋग्वेदभाष्यम् प्रथममण्डले 51-60 सूक्तानि
योग्य हो॥3॥ भावार्थः—इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। सेनापति आदि जब तक वायु के सकाश से उत्पन्न हुए सूर्य के समान पराक्रमी नहीं होते, तब तक शत्रुओं को...
५३१ KB (२८,९७२ शब्दाः) - ०४:४२, २२ डिसेम्बर् २०१७
काशिकावृत्तिः/प्रथमोध्यायः
ईतूतेतित्येवम्-अन्तं द्विवचनं शब्द-रूपं प्रग्र्ह्य-सञ्ज्ञं भवति । अग्नी इति । वायु इति । माले इति । पचेते इति । ईद्-ऊदेतिति किं ? वृक्षावत्र । प्लक्षावत्र ।...
४६१ KB (२१,७९५ शब्दाः) - १२:२०, १३ जनवरी २०१६
पातञ्जलयोगसूत्रभाष्यविवरणम्/समाधिपादः
भूतानेि । शब्दतन्मात्रारब्धमाकाशम् । स्पर्शतन्मात्रेण शब्दस्पर्शलक्षणेनारब्धो वायु; । रूपतन्मात्रेण शब्दस्पर्शरूपलक्षणेनारब्धोऽग्निः ।। रसतन्मात्रेण...
६०१ B (१५,२९८ शब्दाः) - १०:४२, ४ डिसेम्बर् २०१८
पातञ्जलयोगसूत्रभाष्यविवरणम्/साधनपादः
भूतानेि । शब्दतन्मात्रारब्धमाकाशम् । स्पर्शतन्मात्रेण शब्दस्पर्शलक्षणेनारब्धो वायु; । रूपतन्मात्रेण शब्दस्पर्शरूपलक्षणेनारब्धोऽग्निः ।। रसतन्मात्रेण...
६०१ B (१५,१७७ शब्दाः) - १०:४७, ४ डिसेम्बर् २०१८
धर्मशर्माभ्युदयम्
स्त्वङ्गद्विसस्थुलपदा प्रतिपक्षवन्दी । मन्दारदाममधुसीकरभारवाही मन्दोऽतिमन्दगतिरत्र बभूव वायु ॥ २४ ॥ तौर्यों ध्वनि प्रतिगृह लयशालि नृत्त गीत च चारुमधुग नवत्तोरणश्री ।...
५९६ B (१९,७५७ शब्दाः) - ११:१९, ५ मे २०२१
नारदसंहिता
तथा धान्यका नाशहो सूर्य चंद्रमा इन दोनोंका सर्व ग्रहण होय तो दुर्भि- क्ष, वायु, अभि इन्होंका भय हो ।। १० ।। ( ३२ ) नारदसंहिता । द्विजादींश्च क्रमाद्धंति...
३४३ B (४३,०३७ शब्दाः) - ०७:२३, ६ सेप्टेम्बर् २०१८
तैत्तिरीयसंहिता(विस्वरः)/काण्डम् १/प्रपाठकः ४
उद् अग्ने शुचयस् तव वि ज्योतिषा ॥ टिप्पणी १.४.४ आ वायो भूष शुचिपा इति वायु उपरि टिप्पणी ऐन्द्रवायव उपरि टिप्पणी १.४.५ अयं वा मित्रावरुणा सुतः इति मित्रावरुणोपरि...
१०७ KB (५,५५१ शब्दाः) - १५:००, १९ जून् २०२१
कौषीतकीब्राह्मणोपनिषद्
विचिन्त्य प्राणमेव प्रज्ञात्मानमभिसम्भूय सहैतैः सर्वैरस्माल्लोकादुच्चक्रमुः। ते वायु-प्रतिष्ठाकाशात्मानः स्वर्ययुस्तथॊ एवैवं विद्वान्सर्वेषां भूतानां प्राणमेव...
६९ KB (२,८४२ शब्दाः) - ०९:२८, २३ अक्टोबर् २०१५
वटेश्वरसिद्धान्तः
भूदिवसैर्भगणेभ्यो दिनादितछिस्तु वारभोगोस्मात् । ग्रहवद्भुजांतरफलं देशांतरचरदलेनापि [15] वायु कल्पकृतेभ्पो घुगणाः खरसाग्निभाजिताल्लध्दं । त्रिगमगभक्तमेष सावनसमाधिपस्सैकं...
३२४ B (४८,५५५ शब्दाः) - ०३:४४, ९ आगस्ट् २०१८
अष्टाङ्गहृदयम्/निदानस्थानम्
वर्णश् च हीयते ॥ ३१ ॥ क्षीणस्य सासृङ्-मूत्र-त्वं स्याच् च पृष्ठ-कटी-ग्रहः । वायु-प्रधानाः कुपिता धातवो राज-यक्ष्मिणः ॥ ३२ ॥ कुर्वन्ति यक्ष्मायतनैः कासं ष्ठीवेत्...
२३४ KB (१३,६४९ शब्दाः) - १०:३९, २५ अक्टोबर् २०१६
कल्पः/श्रौतसूत्राणि/हिरण्यकेशि-श्रौतसूत्रम्/प्रश्नः १४
प्रो वायुम् । नमः सूर्याय दिविक्षित इति सूर्यम् ॥१३॥ अध्वर्युस्तिसभिरग्निं वायु सूर्य यथालिङ्गमुपतिष्ठते यजमान इत्येके ॥ १३ ॥ वैतसमिध्ममभ्याधाय हिरण्यगर्भः...
६५ KB (११,३४१ शब्दाः) - ०२:५३, १० डिसेम्बर् २०२१
लक्ष्मीनारायणसंहिता/खण्डः ३ (द्वापरयुगसन्तानः)/अध्यायः १६३
मरकत विषशमन नेत्रयुग्म इन्द्रनील नाद वैदूर्य त्वक् पुष्पराग पुत्रदायक नख वायु कर्केतन रोगनाशकृत् वीर्य भीष्म व्याघ्रादि पलायन नखर भुजङ्गमाः पुलक वृद्धिदायक...
३० KB (१,१०३ शब्दाः) - ०९:४४, ५ सेप्टेम्बर् २०२०
राजतरङ्गिणी प्रथमो भागः.djvu/चतुर्थः तरङ्गः
मयोक्तं हृदये कार्यमन्तरं राजवीजिनाम् ॥ ३५३ ॥ प्रत्यासत्तिं मदकरटिनो दानगन्धेन वायु- गर्जोद्भूति प्रकटितरुचिश्चञ्चलेवाम्बुदस्य । चेष्टा स्पष्टं वदति मतिमन्नैपुणोन्नेयतत्त्वा...
४०५ B (६,५७६ शब्दाः) - ०९:५८, ३० मार्च् २०२२
प्रकरणपञ्चिका
वस्तुन्यूध्र्वतामात्रदर्शनेन किमयं स्थाणुरुत पुरुष इति। तथा---प्रत्यक्षो वायु: स्पर्शवत्त्वात् पृथिवीवत्। तथा---अप्रत्यक्षो वायुररूपवत्त्वात् गगनवदिति।...
१.०९ MB (३४,६५७ शब्दाः) - १२:१३, १० मे २०१९
शिवार्चनाचन्द्रिका
पूर्ववच्छतकोटियोजनमेव । पृथिवीतत्वाद्दशगुणं जलं, जलतत्वाद्दशगुणोवह्नि, वह्नितत्वाद्दशगुणो वायु' वायोर्दशगुणं व्योम ततोदशगुणोऽहङ्कारः, अहङ्काराद्दशगुणा बुद्धिः, बुद्धे दशगुणं...
३५१ B (१७,४२२ शब्दाः) - ०८:२९, ३१ जुलै २०१८
पातञ्जलयोगसूत्रभाष्यविवरणम्/विभूतिपादः
वह्निरुष्णत्वमेव ! तथा स्पर्शतिर्यक्पातादिष्वनुगतं सामान्यं प्रणामित्व५मेव वायु । तथा शब्दादिष्वनुगतम् सामान्यं सर्वतोगतिरेव आकाशः, इत्येतत् स्वरूपशब्देनोक्तं...
६०५ B (१२,२७९ शब्दाः) - १०:४६, ४ डिसेम्बर् २०१८
अष्टाध्यायी हिन्दी व्याख्या सहितम्/चतुर्थः अध्यायः
इसका अर्थ है देवता इस अर्थ में वायु, ऋतु, पितृ और उषस् - इन चार शब्दों से यत् (य) प्रत्यय होता है। | वायुर्देवताऽस्य (वायु इसका देवता है) - इस अर्थ में...
३५८ KB (२२,११० शब्दाः) - १७:३२, १६ आगस्ट् २०२२
ऋग्वेदभाष्यम् प्रथममण्डले 91-100 सूक्तानि
पढ़ाने और उपदेश करनेहारे विद्वानो! (युवम्) तुम लोग जो (अश्विना) अग्नि और वायु (जनाय) मनुष्य समूह के लिये (दिवः) सूर्य्य के (ज्योतिः) प्रकाश को (आ, चक्रथुः)...
६१५ KB (३४,०८५ शब्दाः) - ०४:३३, २२ डिसेम्बर् २०१७
पातञ्जलयोगदर्शनम् व्यासभाष्य-तत्त्ववैशारदी-योगवार्तिक-समेतम्/साधनपादः
। आचार्यस् तु वायु-प्रोक्ते कृत-लक्षणः— आचिनोति च शास्त्रार्थम् आचारे स्थापयत्य् अपि । स्वयम् आचरते यस्माद् आचार्यस् तेन चोच्यते ॥[वायु.पु. ५९.३०]इति...
७७५ KB (३८,१२९ शब्दाः) - ०६:५८, १६ जून् २०१७
वाल्मीकिरामायणम्-किष्किन्धाकाण्डम्
शि० सप्तजननान्निनिमित्तंबोधयन्नाह-सप्तति । सप्तरात्रेव्यतीतेसतीतिशेषः । वायु नाकृताहाराः । अचलवासिनः निश्चलनिवसनशीलाः ॥ १९ ॥ ति० एतदाश्रमं । अर्धचदिराश्रमशब्दः...
४२५ B (२८,५३५ शब्दाः) - ०९:०३, ३१ जुलै २०१८
श्रीत्रिपुराम्बाशाम्भवीमहाप्रपत्तिः
त्वामुज्जिहानतरुणीमभियाचयामि॥१९॥ इंद्र, अग्नि, यमराज, निर्ऋति, वरुण, वायु, कुबेर, रुद्र, ब्रह्मा एवं अनन्त के द्वारा जिसके (श्रीचक्र के) भूपुरबाह्य...
६६ KB (३,८५३ शब्दाः) - ०४:१९, २१ मार्च् २०१९
रामकथामञ्जरी
मैथिली ॥८॥ यावतन्न गृहन्ति शिरांसि बाणा- रामेरिता राक्षस पुङ्गवानाम् वज्रोपमा वायु-समान वेगा: (प्रचुरोध ) संक्रुद्धः । (समीकरिष्यामि ) सम्पादयिष्यामि कार्यप्रिति...
५३४ B (९,१२५ शब्दाः) - १२:०५, ५ मे २०२१
पातञ्जलयोगदर्शनम् व्यासभाष्य-तत्त्ववैशारदी-योगवार्तिक-समेतम्/कैवल्यपादः
शब्दादि-रूपान्त-त्रि-तन्मात्रैस् तेजः-परमाणुः । एवं वायु-जातीयाभ्यां शब्द-स्पर्श-तन्मात्राभ्यां वायु-परमाणुः । एवम् आकाश-जातीयाच् छब्द-तन्मात्राद् अहङ्कार-सहकृताद्...
३९० KB (१९,३७१ शब्दाः) - ०७:०३, १६ जून् २०१७
एकाग्निकाण्डम्
मा भूदित्यर्थः । "द्यौस्ते पृष्ठ इति ॥ तव पृष्ठं पृष्टभागं द्यौः रक्षतु । वायु रू रक्षतु । अश्विनौ च स्तनं स्तनौ रक्षताम् । धयन्तं पुत्रं सविताऽभिरक्षतु...
३१६ B (६,३२२ शब्दाः) - ०७:५३, ५ डिसेम्बर् २०१९
ईशादिविंशोत्तरशतोपनिषदः/उपनिषद-५१-६०
पदमुद्धरेत्॥१॥ अस्मच्छब्दं चतुर्थ्यन्तं मेधां प्रज्ञां पदं वदेत् । समुच्चार्य ततो वायु-बीजं च्छं च ततः पठेत् । अग्निजायां ततस्त्वेष चतुर्विंशाक्षरो मनुः ॥२॥ ध्यानम्...
१६९ KB (६,५२३ शब्दाः) - २२:४६, ३० एप्रिल् २०१९
श्वेताश्वतराद्युपनिषत्पुरुषसूक्तभाष्यम्
पृथिवीं भित्त्वाऽपो भिनत्ति । अपो भित्वा तेजो भिनत्ति । तेजो भित्त्ावा वायु भिनत्ति। वायु भित्त्वाऽऽकाशं भिनत्ति । आकाशं भित्त्वा मनो भिनत्ति । मनो भित्त्वा...
४७९ B (६९,२१२ शब्दाः) - ०४:०४, ७ आगस्ट् २०१८
संस्कृतनाट्यकोशः
अभिव्यञ्जक हों। विजली की कड़क, र्यचन्द्र के ग्रहण, उल्कापातभूकम्प, प्रचण्ड वायु, घनघोर युद्ध, पैदल युद्धप्रहार और क्रोध पूर्ण ठक्ति प्रत्युक्तियों की भरमार...
३४८ B (२८,४२९ शब्दाः) - ०७:२३, ९ आगस्ट् २०१८
पातञ्जलयोगदर्शनम् व्यासभाष्य-तत्त्ववैशारदी-योगवार्तिक-समेतम्/समाधिपादः
तथा-जातीयकम् अतिवाहयन्ति अतिक्रामन्ति, पुनर् अपि संसारे विशन्ति । तथा च वायु-प्रोक्तम्— दश मन्वन्तराणीह तिष्ठन्तीन्द्रिय-चिन्तकाः । भौतिकास् तु शतं पूर्णम्...
७२२ KB (३४,८२६ शब्दाः) - ०६:५६, १६ जून् २०१७
कीदृशं संस्कृतम्?
वेदिकसंस्कृतं देवानां आपि भापा चिद्यते, अतप्व ' देववाणी, इति कथ्यते । यथाजलक-वायु-पुथ्वी खयादिभ्यः शक्तिं ग्रदीन्वा विविधानि अच्ययंजनकानि (रेख- ताररेडियो-इत्यादीनि...
३३४ B (२८,७७० शब्दाः) - ०७:२२, ९ आगस्ट् २०१८
चतुर्वेदी संस्कृत-हिन्दी शब्दकोष
अग्निहोत्र करने अप्रिय, ( पं.) ज्येष्ठ सहोदर। यदा भाई । वाला । अग्नि । ब्रह्म । वायु । ( त्रि.) प्रधान । अङ्कनम् ( न. ) संख्या का लिखना । चिह्न । अग्नीय, ईत्रि...
४०५ B (१५,४७८ शब्दाः) - ०७:०५, २३ डिसेम्बर् २०१९
आर्यशालिस्तम्बकमहायानसूत्रटीका
। तद्भिन्नस्तु विभागः - ग्राम-नगर-निगम-श्मशान-पर्वताटवी-कर्वट-द्वीप-नदी-वायु-सागर-पल्वल-तडाग-कूपोद्यानस्थान-देवालय-मातृगृह-नागलोक-मरु-सरस्-वृक्ष-शून्...
२१४ KB (७,१७७ शब्दाः) - १०:१५, २५ जुलै २०२२
मयमतम्/अध्याय २६-३०
च शूद्राणां प्रविधीयते सामन्तप्रमुखादीनां कारयेत् पञ्चभूमकम् 81 यु ग्मं वायु ग्मभूमं वा सर्वभूपेन्द्रमन्दिरम् राज्ञां स्त्रीणां च देवीनां यु ग्मं वाऽयु...
१८९ KB (७,०२७ शब्दाः) - १३:००, १ अक्टोबर् २०१८
वाल्मीकिरामायणम्-अरण्यकाण्डम्
प्रथमे दृष्टान्त:-देवानामिति । सलिलंहाराः सलेिलमात्राहाराः । वायुभक्षाः वायु- | यथादेवन्द्र इति शक्रस्य नाम तथा रघुपतिरिति तव मात्रभक्षाः । आकाशे वृक्षाग्रादौ...
३९५ B (८२,८७६ शब्दाः) - ०९:०७, ३१ जुलै २०१८
सिद्धान्तकौमुदी (बालमनोरमा पूर्व ३-१)
ऋच इति विग्रहः । डीपि हलस्तद्धितस्य' इति यलोपः । वाय्वृतुपित्रुषसो यत् ॥ वायु, ऋतु, पितृ, उषस्, एभ्यः यदित्यर्थः । वायव्यमिति ॥ वायुर्देवता अस्येति विग्रहः...
४४१ B (३५,६०३ शब्दाः) - ०५:५५, ८ आगस्ट् २०१८
भोजप्रबन्धः (विद्योतिनीव्याख्योपेतः)
भूखे बच्चे को मुंह की श्वास-वायु से अपनी फुंकारी दी । जब हवा वहने की बात तक नहीं थी, ऐसे समय में भी बढ़ाया ही। ( अर्थात् वायु-पान कराके अपने बच्चे का पालन-पोपण...
४०० B (३९,४७६ शब्दाः) - ११:५६, १३ मे २०१९
मालिनीविजयोत्तरतन्त्रम्
पूर्वोक्तं सर्वमाप्नोति षण्मासान्नात्र संशयः १३.३९ त्र्यब्दात्प्रपश्यते वायु तत्त्वं तन्मयतां गतः १३.४० भ्रुवोर्मध्ये स्मरेद्रूपमात्मनोऽञ्जनसंनिभम् १३...
३१६ KB (१४,५६९ शब्दाः) - ०७:१३, १७ फेब्रवरी २०२२
ईशादिविंशोत्तरशतोपनिषदः/उपनिषद-१०१-११०
-------६१३--पृथिवीमेका पानीयं तद्द्रवाकृति ॥१॥ दीपनं च भवेत्तेजः प्रचारो वायु-लक्षणम् । आकाशः सत्त्वतः सर्वं ज्ञातव्यं योगमिच्छता ॥२॥ षट्शतान्यधि-कान्यत्र...
२०८ KB (८,०७६ शब्दाः) - १८:४९, ७ एप्रिल् २०१८
श्रीवैखानसगृह्यसूत्रम् - भागः २
नीवा तत्र यथोक्त वर्षदेवश्रुतं वायु पञ्च घटिकाधारणं सर्वरोगप्रमोकाय | आपायोः हृद्रान्तै वह्निस्थानं, तत्र बृर्णदेवसहितं वायु धारयेत्पञ्चधांटकाकालं वजियाय ...
३९७ B (६९,११३ शब्दाः) - ०३:५३, ८ आगस्ट् २०१८
तैत्तिरीयोपनिषद्भाष्यम्
[११ अथाधिलोकम् । पृथिवी पूर्वरूपम् । द्यौरुत्तररूपम् । आकांशः संधिः (१ )। वायु: संधानम् । इत्यधिलोकम्। अधिज्यौतिषम् । अग्निः पूर्वरूपम् । आदित्य उत्तररूपम्...
३५९ B (४९,८६४ शब्दाः) - ०९:१७, २४ डिसेम्बर् २०१९
छान्दोग्योपनिषत् (शाङ्करभाष्यसमेता)
वृत्तिविशेषमुद्गीथमुपासीत । अधुना तत्सतत्त्वं निरूप्यते-य? पुरुषः प्राणिति मुखनासिकाभ्यां वायु बहिनि:सारयति स प्राणाख्यो वायो- त्तिविशेषो यदपानित्यपश्वसिति ताभ्यामेवान्तराकपति...
३८२ B (५२,५९४ शब्दाः) - ०८:५७, ११ मे २०१९
काश्यपज्ञानकाण्डः
नेित्रतेि, “वरुण प्रचेतसा रक्ताम्बरं यादस्पति ' मिति वरुणं, ‘वायु जयनं भूतात्मकमुतान' मिति वायु कुबेर धन्यं पौलस्त्य यक्षराज* मिति कुबेरं 'ईशानमीश्वर दे भव'...
३६२ B (३४,५०७ शब्दाः) - ०९:४१, ३१ जुलै २०१८
वाचस्पत्यम्/ज
सुराः सर्वे भयमापुर्महौजसः । किमेतन्न विनिश्चेतुं शक्तास्ते ह्यभवन् सुराः । वायु माहुः समाहूय किमेतत् परमाद्भुतम् । विजानीहि मरुद्वीर मातरिश्वन्! दिशां पते...
४१७ KB (४ शब्दाः) - १४:०४, १६ अक्टोबर् २०१६
भगवद्गीता (आनिबेसेण्ट्, भगवान्दासश्च)
thousand times all hail ! Hail unto Thee! again, again, all hail ! (39) वायु: Vayu; यमः Yama ; अग्निः Agni; वरुणः Varuna; शशांक: moon ; प्रजापतिः Prajapati ;...
४५९ B (६८,१०० शब्दाः) - ०७:३६, ९ आगस्ट् २०१८
ऋग्वेदभाष्यम् प्रथममण्डले 101-110 सूक्तानि
सभाध्यक्ष (मित्रम्) सब के प्राणरूपीवन वा सर्वमित्र (वरुणम्) काम करानेवाले उदान वायु वा श्रेष्ठगुणयुक्त विद्वान् (अग्निम्) सूर्य्य आदि रूप अग्नि वा ज्ञानवान्...
५३५ KB (२९,५६३ शब्दाः) - १०:०२, १० मे २०१९
चम्पूभारतम्.pdf
एवानुष्ठेय ' इत्या- लोचनप्रकार । तेन धर्मराजेन प्रहिताभ्या प्रेषिताभ्या गन्धवहो वायु , सुधा- न्धसा देवाना अधिप इन्द्र , तयोर्नन्दनाभ्या भीमार्जुनाभ्या अनुसधीयमान...
३१० B (६६,२३० शब्दाः) - १२:२६, २७ जुलै २०१८
वाचस्पत्यम्/आ
सूक्ष्मशब्दक्रमेण वायौ कारणगुणपूर्ब्बकः शब्दौत्पद्यतामिति वाच्यम् अयावद्द्रव्यभावित्वेन वायु- विशेषगुणत्वाभावात्” । “व्याख्यातञ्च दिनक० “शब्दः पृथिव्या...
४१२ KB (४ शब्दाः) - ०१:१४, ४ आगस्ट् २०२१
वाचस्पत्यम्/च
रविजीवसमन्विते । यदा चन्द्रेण संयुक्ते तदाक्षौणी परिप्लुता । ऊर्द्ध्वनाडीगतो वायु र्मध्यनाड्यां समोभवेत् । अधोनाड्यां भवेत्वृष्टि रेतद्वृष्टेस्तुलक्षणम् २...
३८३ KB (४ शब्दाः) - १४:०१, १६ अक्टोबर् २०१६
तैत्तिरीयब्राह्मणम् (विस्वरपाठः)/काण्डः १/प्रपाठकः ०५
चित्रा त्वष्टा श्रीवृक्ष धनिष्ठा वसु शमी आर्द्रा रुद्र कृष्णप्लक्ष स्वाती वायु अर्जुन शतभिषक् वरुण कदम्ब पुनर्वसु अदिति वंश विशाखा इन्द्राग्नि विकंकत पूर्वाभाद्रपद...
४८ KB (१,८५२ शब्दाः) - ०५:२२, १६ फेब्रवरी २०२२
वाचस्पत्यम्/ब
मांसमप्युत” । “धातूनां यत् परं तेजस्ततखल्वोजस्तदेव बलमित्यु चते” वैद्य० वायु- दत्ते १५ स्कन्दानुचरभेदे पु० । “बलञ्चातिबलञ्चैव सहाबक्त्रौ सहाबलौ” भा० श०...
३०८ KB (४ शब्दाः) - ०१:२७, २८ जून् २०२१