گەشەپێدان (Development)  مانی ئەوەیە کە کۆمەڵگا لەبارێکەوە یاخود لەقۆناغێکەوە ببرێتە بارو قۆناغێکی دیکە. واتە پرۆسەیەکی بەردەوامە بەرەو پێشکەوتن. گەشەپێدان بەگشتی کۆی هەموو لایەنە سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و شارستانیی و پەروەردەیی و تەندروستیی و کارگێڕیی و ژینگەیی دەگرێتەوە.

گەشەپێدان (التنمیة) لەزمانی عەربیدا لە کرداری (نما) وە هاتووە واتە زیادکردن یان گەشەکردن بەرەو لایەنی باشەو چاکسازی. لەهەمان کاتیشدا پێچەوانەی دواکەوتنە (التخلف Underdevelopment). گەشەپێدان رەگەزی سەرەکی سەقامگیریی و پێشکەوتنی مرۆیی و کۆمەڵایەتییە. پرۆسەیەکی بەردەوامە بەشێوەیەکی گشتی کۆی لایەن و کایە جیاوازەکانی کۆمەڵگا دەگرێتەوە.

پێناسەی گەشەپێدان: لەلایەن نوسەران وتوێژەرانی بواری گەپێدانەوە پێناسەی زۆر بۆ گەشەپێدان کراوە. هەر یەکە لەروانگەی خۆیەوە و بەکاریگەربوون بەپاشخانی فکریی و سیاسییو شارستانیی و جوگرافیی لە پرۆسەی گەشەپێدانیان روانییوە. لەهەمان کاتدا زانایانی پسپۆرییە جیاوازەکان هەریەکەیان لەروانگەی رەهەندە جیاوازەکانی پسپۆری خۆیانەوە پێناسەیان بۆ گەشەپێدان کردووە. بەڵام وێرای هەموو ئەمانە ئەتوانین پێناسەی گەشەپێدان بکەین بەم شیوەیەی لای خوارەوە:

گەشەپێدان بریتییە لە: پرۆسەیەکی بەردەوام و دینامیکی لەزنجیرەیەک گۆرانکاری هەیکەلیی و فەرمانی لەکۆمەڵگادا پێکدێت. کاتیکیش روودەدات کە ئەو دەرامەتانەی لە کۆمەڵگادا هەن بەشێوەیەکی باش لەلایەن دەسەڵات و بڕیار بەدەستانی دەوڵەتەوە بخرێنە کارەوە بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی بژێوی زۆرینەی هاوڵاتیان و توانادارکردنیان بۆ خزمەتکردنی کۆمەڵگا. کەواتە گەشەپێدان واتە پرۆسەیەکە ژمارەیەکی زۆری ئەندامانی کۆمەڵگا بەشداری تیادا دەکەن بەئامانجی گواستنەوەی کۆمەڵگاکەیان لەبارێکی دواکەوتوو و نیگەتیڤەوە بۆ بارێکی ئیجابیی و پۆزەتیڤ.

تایبەتمەندییەکانی گەشەپێدان

1-    گەشەپێدان پرۆسەیەکی بەئەنقەسد و پلان بۆداڕێژراوە.

2-    پرۆسەیەکی پێویستە بۆ کۆڕاکاری رێکخراو و رێکو پێک.

3-    پرۆسەیەکی گشتییەو هەموو لاینەکانی کۆمەڵگا دەگرێتەوە.

4-    گەشەپێدان پرۆسەیەکە دەبێت  لەهەناوی خودی کۆمەڵگاوەوە سەرچاوە بگرێت نەوەک لە دەرەوە بسەپێنرێت بەسەریدا.

5-    پرۆسەیەکی دینمایکیە.

6-    پرۆسەیەکی بەرەدەوامە. واتە ئاستێک یان قۆناغێک نییەو پێی بگاتو بوەستێت بەڵکوە بەردەوامە.

7-    گەشەپێدان پرۆسەیەکی پێویستە بۆ هەموو کۆمەڵگایەک تەنانەت کۆمەڵگا پێشکەوتووەکانیش پێویستیان بە پرۆسەی گەشەپێدان هەیە.

8-    بەشداری جەماوەرو هاوڵاتیان لەپرۆسەی گەشەپێداندا زۆر پویستە چونکە بێ ئەمە پرۆسەکە شکست دەخوات.

9-    گرنگی دادپەروەریی لەهەموو قۆناغەکانی پرۆسەی گەشەپێداندا.

10-           پێویستی دابین کردنی دامەزراوەو رێکخستنی پێکهاتەکانی بۆ ئەوەی بتوانێت لەگەڵ پرۆسەی گەشەثیداندا بڕوات.

تعد الجامعة مركزاً علمياً أكاديمياً، فضلاً عن وظيفتها المتمثلة بتنمية القدرات الذهنية للطلبة ومنحهم شهادات علمية معترفة و تطوير المستويات المعرفية والعلمية للكفاءات التدريسية، فهي واحدة من المراكز الرصينة والمهمة التي تساهم في تقديم المساعدات والمعلومات المهمة للمؤسسات الحكومية من أجل بناء سياسة عامة للدولة، ولاسيما فيما يتعلق ببناء سياسة عامة لمجالي التربية والتعليم، وعليه كلّما كانت الجامعات مستقلة، فسيكون لها مساهمة ودور فعال ومهم في تقديم التوجيهات والتعليمات المهمة للمجتمع والجهات الحكومية على حد سواء، والعكس صحيح.

بلا شك أن الهيئة التدريسية والكوادر التعليمية الجامعية تعد من أهم ركائز الجامعات، فكثير من الاحيان نجد تعالق ماهية الجامعات وسيرتها التعريفية بجوهر كوادرها التدريسية، فكلّما كانت الكوادر الجامعية ذوي الخبرات العلمية والقدرات المعرفية والكفاءات، كلّما انعكس ذلك على القدرة التأثيرية والمستوى العلمي والمعرفي للجامعات، وسیکون لها تأپیر کبیر. ومن اجل الاستمرار في تنمية المستويات المعرفية والكفاءات العلمية للكوادر التدريسية اصبح لزاماً على الهيئات الادارية للجامعات والكليات أن تتيح فرص أكثر أمام كوادرها التدريسية بغية مشاركتها في ادارة الجامعات والكليات حتى یشعروا بالانتماء و بأنهم مکون اساسی فی الجامعة والكليات ليتسنى لهم بذل اقصى جهودهم في خدمة مؤسستهم العلمية.

إن المستجدات العالمية المواكبة في عصرنا والتقدم الحاصل في مجال الاتصالات لها دور مهم في ابراز المشكلات التي تواجه المؤسسات ومتطلباتها الضرورية. من هنا نجد أن عملية صنع القرار بات ضرورة ملحة، ولابد للمؤسسات أن تستعد لاتخاذ قرارات مدروسة لمواجهة المشكلات والتحديات وايجاد الحلول المناسبة لها حتى تستطيع عن طريقها مواكبة المستجدات العالمية والتطورات وبخلاف ذلك فأنها ستتخلّف عن عجلة التطورات العالمية وما يواكبها من تقدّم في مجالات الحياة والتي ستنعكس سلباً على أداء المؤسسة بالدرجة الأساس ومن ثم تاثيراتها السلبية على المجتمع على نحوِ عام.

لا شكّ أن الجامعات بوصفها مؤسسات علمية مهمة ليست بعيدة عن هذه المعادلة، ولاسيما إذا ما قورنت ببقية المؤسسات الحكومية الاخرى، فهی بحاجە أکبر لمواكبة التطورات والمستجدات معها حتى يتسنى لها قيادة المجتمع نحو التطور والتجديد وأن تخطو بهه نحو انجازات معرفية وعلمية أكثر. وأفضل وسيلة لتحقيق هذه الموكابة العلمية أن تعمل ادارة الجامعات والكليات على اتاحة المجال أمام كوادرها التدريسية للمشاركة في ادارة المؤسسة والعمل على ايجاد الحلول المناسبة لمشكلاتها. من هنا نجد أن مشاركة الكوادر التدريسية في عملية صنع القرارات واتخاذها في الجامعات والكليات له أهميته الخاصة في تجاوز كثير من المشكلات، فعن طريق تلك المشاركة الفعالة يتم توزيع المسؤوليات من جهة، وتوطيد روح العمل المشترك بين أعضاء الهيئة الادارية والكوادر التدريسية من جهة اخرى، فينعكس ذلك على نحو ايجابي ومؤثر على المستوى الأدائي للمؤسسة، وعليه ستصبح مثالاً حيوياً ونموذجاً عملياً لتطبيق مبادىء الديمقراطية  في عملية ادارة الجامعات والكليات.     

جینۆسایدی کوردانی فەیلی لەعێراق یەکێکە لەو تاوانە گەورانەی کە رژێمی پێشووی عێراق دەرھەق بەم بەشە گرنگەی نەتەوەی کورد لەعێراق ئەنجامیدا. لەپالڕ تاوانەکانی دیکەی ئەو رژێمە بەرامبەر بەگەلی عێراق بەگستییء نەتەوەی کورد بەتایبەتی؛ تاوانی جینۆسایدی کوردانی فەیلی بە بەرنامەیەکی پلان بۆداڕێژراو تۆکمەو، پشت بەست بەپاساوی (یاسایی) موتوربەکراو بەئایدیۆلۆژیایی نەتەوەپەرستیی پان عەربیزمی دەسەڵاتدارە حکومییەکانی حکومەتە یەک لەدوایی یەکەکانی عێراق بەدرێژای سەدەی بیستەم لەعێراق پیادەکراوە. 

ئەو جینۆسایدەی کوردانی فەیلی لەسەرەتای ساڵی (١٩٨٠)، بەدڕندەترین شێوەء بەدوور لەھەموو ھەڵسءکەوتێکی مرۆڤانە گەیشتە لوتکەء، ھەموو جۆرەکانی جینۆسایدیان بەسەردا جێبەجێکرا. بەگوێرەی زۆربەی سەرچاوە مێژووییەکان کوردانی فەیلی بەشێکی سەرەکییء دانەبڕاون لەگەلی کورد بەگشتی. لەگەلڕ ئەوەشدا دانیشتوانی رەسەنی ناوچە کوردییە دابڕینراوەکانی ھەرێمی کوردستانن.  بەھۆی بەپیتیی و قوڵایی ستراتیژیی ناوچەی بوونی کوردانی فەیلی لەعێراق کە لە (باکورەوە لە جەلەولاو خانەقینەوە بۆ باشوور تاسنوری پارێزگای میسان و، لە رۆژئاوایی رووباری دیجلەوە بۆ رۆژھەڵاتی سنوری نێوان عێراق - ئێران درێژبووتەوە) بە بەردەوامی رووبەرووی لێشاوی بەعەرەبکردن بووەتەوەو، ھەمیشە کوردانی فەیلی باجی قورسی ئەو سیاسەتە رەگەزپەرستانەیان داوەو، لێکەوتەی جۆرواو جۆری سیاسی- کۆمەڵایەتی- ئابووری- فەرھەنگی- نەتەوەیی- مەزھەبی لەسەریان ھەبووە.

پەیوەندی نێوان دەستەبژێری سیاسیی و ناسیۆنالیزم؛ پەیوەندییەکی ئاڵۆزو بەناویەکداچووە، لەهەموو کات و شوێنێکیشدا نەگۆڕ نییە. هەروەها پەیوەندییەکی پتەوی بە ئاستی پێشکەوتن و پێگەیشتوویی سیاسیی و شارستانیی کۆمەڵگا و خودی دەستەبژێری سیاسیییەوە هەیە، ئەوە جگە لە رادەی بەدامەزراوەیی بوونی دام ودەزگا حکومییەکان و کارایی دەستوری دەوڵەت و یاسا بەرکارەکان.

وێرای ئەوەی کە چەمکی دەستەبژێری سیاسی؛ بەشێوەیەکی گشتی؛ کۆمەڵێک تایبەتمەندی کۆمەڵایەتیی هەیە، بەڵام لەزۆرێک لەکۆمەڵگا مرۆییەکاندا ئەم چەمکە دەگۆڕیت بۆ چەمکێکی سیاسیی و رەهەندی جیاواز لە خۆدەگرێت. لێرەوە دەستەبژێری سیاسی گۆتاری سیاسیی و ستراتیژیی خۆی بەدەستگرتن بەگرنگی سیاسی ناسیۆنالیزمەوە دادەرێژێت و دەستی پێوەدەگرێت. ئەم جۆرە لەکارکردن بەروونی لەکۆمەڵگا تازەگەشەکردووەکاندا بوونى هەیە بەتایبەتی ئەوانەی بەفرەیی نەتەوەیی دەناسرێنەوە.