Seminars 2020-2021

سیمیناری شەشەم: راس گشتی بەپێی شوینی جوگرافی

لەبەرواری ٢٥/٤/٢٠٢١ لەیەکیک لەهۆڵەکانی بەشی جوگرافیای کۆلێژی پەروەردە- زانکۆی گەرمیان هەستاین بە ئەنجامدانی سیمینارێک لەژێر ناونیشانی (رای گشتی بەپێ شوینی جوگرافی).

لەسیمنارەکەدا باسی جۆرەکانی رای گتیمان کرد. پاشان باسی رای گشتیمان کرد بەپێی بڵاوبوونەوەی شوێنی جوگرافیا.

هەلەبەت رای گشتی بەپێی شوێنی بڵاوبوونەوەی جوگرافی رای گشتی بەپێی ئەم دابەشكردنەوە، دابەشدەبێت بۆ ئەم جۆرانەی لای خوارەوە:

١- رای گشتی لۆكاڵی (ناوچەیی- محلی)

وەك لەناونیشانەكەوە دەردەكەوێت رای گشتی لۆ كاڵی ئەو رای گشتییەیە كە لەسنورێكی جوگرافی دیاریكراودا دەردەكەوێت، ئەم رای گشتییە گوزارشت لەرایی ناوچەیەكی جوگرافی دیاریكراو دەكات سەبارەت بەبابەتێك كە تایبەتە بەو ناوچەیە یان ئەو شوێنە جوگرافییە‌و لەچوار چێوەی بەرژەوەندی ئەو ناوچەیە كە دەكرێت لەلادێەك یاخود شارێك یان پارێزگایەكدا بێت. ئەم رای گشتییە زۆر لەرای گشتی نیشتمیانی دەچێت بەڵام لەرووی چۆنیەتەوە نزمترە.

٢- رای گشتی نیشتیمانی:

ئەم جۆرەیان پەیوەستە بەهەموو نیشتمانەوە، واتە لەسەر ئاستی هەموو وڵات رای گشتی لەسەر دۆزێك یاخود پرسێكی نیشتیمانی دروست دەبێت لەنێوان هاوڵاتیانی ئەو وڵاتە. ئەو تایبەتمەندییانەی ئەم جۆرە رای گشتییە لەوانی دیكە جیادەكاتەوە ئەوەیە كە سەرباری بوونی جیاوازی ئاینی- نەتەوەیی- زمانی- تایفی- كۆمەڵایەتی- سیاسی لەنێوان تاكەكانی یەك وڵاتدا بەڵام هەندێك جار لەسەر بوونی بابەتێكی نیشتمیمانی كەپەیوەست دەبێت بە چارەنووسی وڵاتەوە رای گشتی نیشتیمانی دروست دەبێت. لەم كاتەدا هاوڵاتیانی ولاتەكە بەبێ گوێدانە جیاوازییەكانیان لەسەر چەند سیماو چەمك‌و ئامانجێك رێكدەكەون‌و كار بۆ بەدیهێنانی دەكەن. خاڵێكی دیكە جیاوازی ئەم جۆرە رای گشتییە ئەوەیە كە لەرێگەی سەنتەرەكان و پەیمانگاكان‌و یەكەكانی زانین‌و پێوانەكردنی رای گشتییەوە دەتوانرێت رەهەندو پەرچەكردارەكانی ئەم جۆرە راییە بزانرێت. واتە دەتوانرێت رادەی كاریگەری‌و شوێنەواری ئەم رای گشتییە بزانرێت‌و بەوردی دەستنیشان بكرێت.

٣- رای گشتی هەرێمی

ئەو رای گشتییە دەگرێتەوە كە لەنێوان چەند وڵاتێكی دراوسێ یاخود چەند گەلێكی دراوسێی یەكتری دروست دەبێت دەربارەی بابەتێكی دیاریكراو ‌و لەماوەیەكی زەمەنی دیاریكراودا. ئەو بابەتە یان یان پرسە كەرای گشتیەكەی لەسەر دروست دەبێت پەیوەندی بە بەرژەوەندی هاوبەشی نێوان ئەو وڵاتانەوە هەیە. یان پرسێكە پەیوەندی بە بەهای مرۆڤایەتییەوە هەیە. نمونەی وڵاتانی كەنداوی عەرەبی- وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا- وڵاتانی یەكێتی ئەفریقیا نمونەی ئەو جۆرە وڵاتانەن كە لەناو شوێنێكی جوگرافیدا پەیوەندییان لەگەڵا هەیە‌و نزیكن لەیەكترییەوەو زۆرجا رای گشتی لەنێوانیاندا دروست دەبێت لەهەمبەر بابەت گەلێك كە پەیوەندی بە بەرژەوەندی هاوبەشی نێوانیانەوە هەبێت.

٤- رای گشتی نێودەوڵەتی

رای گشتی جیهانی بریتییە لەو رایەی كە لەسەر ئاستی جیهان بەدەردەكەوێت و وڵاتان‌و گەلانی جیهان لەبەرامبەر بابەتێك یان پرسێك یان دۆزێك رایەكی گشتی دروست دەكەن. دەكرێت ئەو بابەت یان پرسە پرسێكی مرۆڤایەتی بێت یاخود پرسێكی ئاسایش یاخود پرسێكی ژینگەیی بێت. بۆ نمونە لەئێستا رای گشتی جیهانی لەسەر بابەتی تیرۆر هەیە، بەو پێیەی ئەم دیاردەیە دیاردەیەك نییە تەنها لەسەر ئاستی وڵاتێك یان چەند وڵاتێك كورتبێتەوە، بەڵكو دیاردەیەك هەموو گەلانی دونیا وەك یەك دەخاتە بەردەم هەڕەشە ناسەقامگیری تێكدانی ئەمن‌و ئاسایشی وڵات. هەروەها پرسی ژینگە لەئێستا رای گشتی جیهانی لەسەرە لەو روانگەیەوە كە ژینگەیە راستەوخۆ پەیوەندی بە تەندروستی مرۆڤەوە هەیە لەهەموو ناوچەیەك و لەهەموو بستە زەوییەكی ئەم جیهانە. ئەمە سەرباری رێگری كردن لەنەهێشتن‌و پێشخستنی چەكی كۆمەڵكوژ‌و چەكی ئەتۆمی بۆ نمونە دەبینین هەمیشە ئەمریكا‌و هاوپەیمانەكانی لەهەوڵی ئەوەدان رای گشتی جیهانی لەسەر ئێران كۆبكەنەوە بەوەی رێگری لێبكەن لەوەی ببێتە خاوەن چەكی ئەتۆمی. هەروەها قەیرانەكانی هەژاری‌و پرسێتی‌و جیاوازی رەگەزی‌و چەوەساندنەوەی ئاینی‌و نەتەوەیی‌و مەزهەبی هەمیشە قەیرانگەلێكن كەرای گشتی جیهانیان لەسەر دروست دەبێت بۆ چارەسەركردن‌و بنەبڕكردنیان.

لەکۆتاییدا سیمینارەکەدا بەسەرنج و تێبینی ئامادەبوون کۆتای هات.

سیمیناری حەوتەم: چەمک و ئامانجی پەیوەندییە گشتەییەکان

لەبەرواری ١/ ٦/٢٠٢١ لەیەکێک لەهۆڵەکانی بەشی جوگرافیای کۆلێژی پەروەردەی زانکۆی گەرمیان هەستاین بەئەنجامدانی سیمینارێک لەژێر ناونیشانی (چەمک و ئامانجەکانی پەیوەندییە گشتییەکان).

پەیوەندییە گشتییەکان لەدوو چەمکی سەرەکی پێک دێت ئەوانیش:

یەکەم: پەیوەندییەکان: (Relations) واتە واتە شێوەکانی پەیوەندیکردن.

دووەم: گشتی (Public) واتە جەماوەری فراوان و جیاواز دێت.

زارااوەی پەیوەندییە گشتییەکان دوو کۆڵەکەی بنچینەی لەخۆدەگرێت: ئەوانیش:

یەکەم: چەمکی تیۆری: پەیوەندییە گشتیەکان؛ فەلسەفەی کارگێڕین.

دووەک: پەیوەندییە گشتییەکان پراکتیکیە بۆ هێنانەدی ئەو فەلسەفە کارگێڕیەیە

پەیوەندییە گشتییەکان، ئەو توانستە نەخشەکاری کراوەیە بۆ کاریگەری کردنە سەر رای گشتی، لەرێگەی ئەنجامدانی کاری باش و پەیوەندی کردنی دوو ئاراستەیی لەرێکرخاوەکەوە بۆ جەماوەرەکەیی و لەجەماوەرەکەشەوە بۆ رێکرخاوەکەیان.

ئامانجە بنەرەتییەکانی پەیوەندییە گشتییەکان لەهەموو دامەزراوەکاندا خۆیان لەمانەدا دەبینیننەوە:

١- دابینکردنی کەشێکی گونجاو کە یارمەتی دامەزراوەکە بدات ناوبانگی باش و وێنای ئەرێنی لای جەماوەری ناوخۆیی و دەرەکی بۆ پەیدا بکات.

٢-رەواجدان بە بەرهەم و خزمەتگوزراییەکانی و چالاکتترکردنی فرۆشتنەکانی.

٣- دابینکردنی کەشێکی گونجاو کە یارمەتی دامەزراوەکە بدات ناوبانگی باش و وێنای ئەرێنی لای جەماوەری ناوخۆیی و دەرەکی بۆ پەیدا بکات.

٤-گەشەپێدانی هەستی کرێکاران تیادا. دڵسۆزی ولایەنگیریان بەدەستبهێنرێت..

٥- راکێشانی متمانەی جەماوەری ناوخۆی و دەرەکی بەدەستهێنانی لایەنگیرییان .

٦- رێنامیکردنی کارگێڕی دامەزراوەکە بەوەرگرتنی بڕیارونەخشەکێشانی سیاسەتی دروست.

لەکۆتاییدا سیمنیارەکە بەسەرنج و تێبینی ئامادەبوون کۆتای هات.