بەشداری سیاسی بەیەكێك لەگرنگترین كایەكانی ژیانی سیاسی كۆمەڵگا دادەنرێت‌و، ئاستی دیموكراسی‌و ئازادی گشتی ناو كۆمەڵگا دیاریدەكات، جگە لەوەی پێوەرێكی سەرەكیە بۆ ناساندنی چەمكی هاوڵاتی بوون. ئاشكرایە كە بەشداری سیاسی بەچەندین فۆرم‌و شێوازی جیاواز جیاواز لەسەر ئاستی تاك‌و كۆمەڵ خۆی دەردەخات‌و، لەتەنها فۆرمێكدا خۆی نابینێتەوە. هەروەها چەندین ئاست‌و قۆناغی جیاوازی هەیە كە لەرێگەیانەوە ناوەرۆك‌و گرنگی خۆی بەدەستدەهێنێ.

لەم روانگەیەوە ئەم توێژینەوە هەوڵی ئەوە دەدات كە ئاستی بەشداری كەس‌وكار‌و نەوەی ئەنفالكراوان دیاری بكات‌و، ئەو هۆكارانەش روونبكاتەوە كە كاریگەری لەسەریان هەیە. ئامانجی هەڵبژاردنی ئەم توێژەی كۆمەڵگاش بۆ توێژینەوە بۆ ئەوە دەگەرێتەوە كە كەس‌وكار‌و نەوی ئەنفالكراوان یەكێكن لەگرنگترین توێژەكانی ناو كۆمەڵگای كوردی لەهەرێمی كوردستان بەگشتی‌و، ئیدارەی گەرمیان بەتایبەتی، زانینی ئاستی بەشداری سیاسیان لەكایە جیاجیاكانی ژیانی سیاسیدا لەسنوری ئیدارەی گەرمیان بایەخ‌و گرنگی خۆی هەیە، ئەمەش لەو روانگەیەوە كە ئەم توێژە خاوەن گەورەترین قوربانیدان‌و، ئەنجامی ئەم قوربانی دانەش زۆرێك جێكەوتی سیاسی‌و ئابووری‌و كۆمەڵایەتی‌و دەروونی لەسەریان بەجێهشتووە.

ئەم توێژینەوە بەدوو ئاراستەی تەواوكاری یەكدیدا كاردەكات، ئاستی یەكەمیان دەستنیشان كردنی چەمك‌و ناوەڕۆك‌و قۆناغ‌و ئاستەكانی بەشداری سیاسیە بەشێویەكی تیۆری، كەوەك دەسپێكێك بەكاردێت بۆ روونكردنەوە‌و تیشك خستە سەر لایەنی بەشداری سیاسی كەس‌وكار‌و نەوەی ئەنفالكراوان لەسنوری ئیدارەی گەرمیان. ئاستی دووەمیش لایەنی پراكتیكیە‌و خۆی لەفۆرمێكی راپرسیدا دەبینێتەوە كە بەشێویەكی وردو ئەكادیمی‌و دوای پرس‌و راوێژكردنی بەچەند پسپۆر‌و شارازایەكی بواری راپرسی داڕێژراوە‌و خۆی لە (18) پرسیاری سەركی‌و چەندین پرسیاری لاوەكیدا دەبینێتەوە.

چه‌مكی شوناس یه‌كێكه‌ له‌چه‌مكه‌ زۆر ئاڵۆزو دژواره‌كان وله‌هه‌مان كاتیشدا به‌هۆی په‌یوه‌ندی و به‌ناویه‌كداچوونی له‌گه‌ڵ زۆر چه‌مك وپرسی دیكه‌دا وایكردووه‌ لێكۆڵینه‌وه‌ تیادا قورس بێت. له‌پاش كه‌وتنی سیسته‌می سیاسی پێشووی عێراقه‌وه‌ له‌ (نیسانی 2003)‌ شوناسی نیشتیمانی زیاتر به‌سه‌ر شوناسه‌ لۆكاڵیه‌كاندا وه‌ك شوناسی ئیتنیكی، ئاینی، تایفه‌گه‌ری، ناوچه‌گه‌ری، هۆزگه‌ری و پارتیگه‌ری دابه‌شبوو. بێگومان فاكته‌رگه‌لی زۆر له‌پشت قوڵبونه‌وه‌ی شوناسه‌ لۆكاڵیه‌كانه‌وه‌ هه‌یه. له‌ڕاستیدا قوڵبونه‌وه‌ی ئه‌م شوناسانه‌ بوونه‌ته‌ هه‌ڕه‌شه‌ بۆ سه‌ر شوناسی عێراقی. هه‌ڵبه‌ته‌ ئه‌م هه‌ڕه‌شه‌یه‌ش ده‌رئه‌نجامێكی واقعی ئه‌و بارودۆخه‌ كۆن وئیستایه‌ی عێراقه به‌گشتی‌.

به‌شێوه‌یه‌كی گشتی توێژینه‌وه‌كه‌ بۆ دوو ته‌وه‌ر دابه‌شكراوه‌. ته‌وه‌ری یه‌كه‌می بۆ چه‌مكی شوناس به‌گشتی لای توێژه‌رانی بواری سۆسیۆلۆگی وسایكۆلۆژی وزانستی سیاسی ته‌رخانكراوه‌. ته‌وه‌ری دووه‌میش له‌چه‌ند باسێكدا چه‌ختی كردوه‌ته‌ سه‌ر سروشتی پێكهاته‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی عێراقی وپاشان باسكردنی هۆكاره‌كانی پشت قوڵبونه‌وه‌ی شوناسه‌ لۆكاڵیه‌كان و؛ كاریگه‌ری ئه‌مه‌ی دواییان له‌سه‌ر ئاستی سیاسی وگه‌شه‌ی ئابووری و بواری كۆمه‌ڵایه‌تی وكلتوری. توێژینه‌وه‌كه به‌چه‌ند ئه‌نجامێك كۆتایی هاتووه. له‌گرنگترین ئه‌و ئه‌نجامانه‌‌ ئه‌وه‌یه كه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌م شوناسانه‌ به‌م شێوازه‌ی ئێستا بمێننه‌وه؛ له‌داهاتوودا ده‌رئه‌نجامی نێگه‌تیڤی بۆ سه‌ر شوناسی نیشتیمانی ده‌بێت وبه‌ره‌و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ ده‌چێت.‌

هەڵبژاردن وەك رێگایەك بۆ سپاردنی دەسەێ‌لتی سیاسی‌و پێگەی فەرمانڕەوایی بە هێزو گروپ‌و حزبێكی سیاسی

لەناو دەوڵەتدا بەشێویەكی ئازادی‌و شەرعی لەالیەن گەلەوە بەرهەم‌و زادەی دەركەوتین هزرو پرنسیپەكانی دمیوكراسیە

كە گەل دەكاتە خاوەن سەرچاوەی رەوایەتی‌و دەسەێ‌لتەكان نەك هیچ سەرچاوەیەكی دیكەی دەرەوەی ئریادەی گەل.

ئەگەر دمیوكراسی بریتیبێت لەفەرمانڕەوایی لەگەلەوە بۆ گەل‌و لەپێناو گەلدا بێت ئەوە سەرەكیرتین رێگایەك

ئەم دەستەواژەیە بەرجەستەی بكات هەڵبژاردنە، كەواتە پەیوەندی نێوان دمیوكراسی‌و هەڵبژاردن پەیوەندیەكی پێكەوە

بەسرتاو و پێویستە،هەردووكیان پێكەوە بەرجەستەی ئریادەی گەل دەكەن.

توێژینەوەكە بەشێویەكی گشیت پێكهاتووە لەسێ تەوەری سەرەكی. تەوەری یەكەم بەشێوەیەكی تیۆری تایبەت

كراوە بۆ روونكردنەوە‌و پێناسەكردنی واتا‌و چەمكی هەڵبژاردن‌و دمیوكراسی‌و ئەو پەیوەندیانەی بەیەكەوە هەیانە.

لەتەوەری دووەمدا باس لە هەڵبژاردنی خوولی سێیەم كراوە‌و وەسفێكی گشیت بۆ بەشداری ئەو هێزو الیەنە سیاسیانە كراوە

كە بەشداری ئەو خولەی هەڵبژاردنیان كردووە لەگەأل گرنگرتین ئەو دەرهاوێشتانەی ئەم خوولە هەیبووە لەسەر ئاسیت

پارلەمان‌و حكومەت‌و ژیانی كۆمەڵگای كوردس بەگشیت. تەوەری سێیەم تەرخانكراوە بۆ هەڵبژاردنی خوولی سێیەم‌و

گرنگرتین ئەو دەرهاوێشتەو ئەجنامانەی لەم هەڵبژاردنە كەوتنەوە. لەكۆتایشدا بەدەرئەجنام كۆتایی بەتوێژینەوەكە

هاتووە. لەگرنگرتین ئەو ئەجنامانەی توێژینەوەكە پێی گەیشتوە ئەوەیە كەهەڵبژاردنی خوولی سێیەمی پارلەمانی

كوردستان بەگرنگرتین خوولی پارلەمانی دادەنرێت لەهەرێمی كوردستان بەهۆی ئەو دەرهاوێشتەو ئەجنامە گرنگانەی كە

لەسەر پرۆسەی سیاسی‌و كاری حوكمڕانی‌و ئەدای پارلەمانی كوردستان هەیبوو. هەڵبژاردنی خوولی چوارەمی پارلەمانی

كوردستان خراپرتین دەرهاوێشتەی هەبووە لەسەر ژیانی سیاسی‌و پرۆسەی حوكمڕانی هەرێم بەگشیت.

‌بارودۆخی سیاسی، سه‌ربازی، ئه‌منی، ئابووری، كۆمه‌ڵایه‌تی له‌دوای سه‌رهه‌ڵدانی (داعش)و دواتر كۆتایی هاتنی ئه‌و ڕێكخراوه‌ تیرۆریستیه‌ له‌عێراقدا؛ گۆڕانێكی چه‌ندایه‌تی وچۆنایه‌تی به‌سه‌ردا هات. یه‌كێك له‌گرنگترین ئه‌و گۆڕانكارییانه‌ به‌هێزبوون وسه‌رهه‌ڵدان ودروستكردنی چه‌ندین میلشیای تایفی وحزبی وده‌سته‌و گروپی جیاواز جیاوز بوو له‌م وڵاته‌دا، كه‌دواتر زۆرینه‌ی ئه‌و میلیشیایانه‌ له‌ناو ده‌سته‌ی حه‌شدی شه‌عبیدا كۆكرانه‌وه‌و‌ له‌لایه‌ن مه‌رجه‌عی ئاینی ئاینزای شیعه‌وه‌ ڕه‌وایه‌تییه‌كی ئاینی وله‌لایه‌ن پارله‌مان وحكومه‌تی عێراقه‌وه‌ ڕه‌وایه‌تییه‌كی سیاسی ویاساییان پێبه‌خشرا. له‌سه‌روبه‌ندی جه‌نگی دژ به‌ (داعش)دا میلیشیاكانی حه‌شدی شه‌عبی ڕۆڵی به‌رچاویان له‌ئازادكردنی ناوچه‌و شاره‌ داگیركراوه‌كان له‌لایه‌ن (داعش)ه‌وه‌ گێڕا. له‌پاش كۆتایی هاتنی (داعش)یش له‌رێگه‌ی پێكهێنانی رێكخراوی سیاسی ودواتر دروستكردنی كوتله‌و هاوپه‌یمانی له‌نێوان خۆیاندا به‌شداری هه‌ڵبژاردنی (ئایاری 2018)ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراقیان كردو ژماره‌یه‌كی به‌رچاو كورسی پارله‌مانیان به‌ده‌ستهێنا. به‌مشێوه‌ سه‌نگ وبوونی خۆیان هه‌م له‌رووی سه‌ربازی وهه‌م له‌ڕووی سیاسیه‌وه‌ قورستكرد به‌جۆرێك كه‌پرۆسه‌ی سیاسی له‌م وڵاته‌دا تاراده‌یه‌كی زۆر كه‌وته‌ ژێر هه‌ژموون وئاراسته‌ی سیاسی وستراتیژی وئایدیۆلۆژییانه‌وه‌. به‌ڵام له‌پاڵ ئه‌مه‌دا چ هه‌ڵوێستی ناوخۆیی یان هه‌رێمی یان نێوده‌وڵه‌تی ده‌رباره‌یان یه‌ك هه‌ڵوێست نییه وجیایه‌؛ ئه‌مه‌ش وایكردووه‌ داهاتووی ئه‌م میلیشیایانه‌ هه‌میشه‌ پرسێكی گه‌رمی ناو هه‌موو دیالۆگه‌ سیاسی ودیبلۆماسیه‌كانی ناوخۆی عێراق و، هه‌روه‌ها نێوان رێكخراو و وڵاتانی هه‌رێمی ونێوده‌وڵه‌تی وحكومه‌تی عێراق بێت.

ئه‌م توێژینه‌وه‌ له‌رێگه‌ی سێ ته‌وه‌ری سه‌ره‌كیه‌وه‌ ده‌یه‌وێت تیشك بخاته‌ سه‌ر ئه‌و لایه‌نانه‌ی سه‌ره‌وه‌. تەوەری یەكەم تەرخانكراوە بۆ باسكردنی ئەو هۆكارانەی لەپشت سەرهەڵدانی گروپ‌و میلیشیا شیعەكان‌و حەشدی شەعبیەوەیه‌، لەگەڵ دەستنیشان كردنی كاریگەرترین‌و بەهێزترینی ئەو میلیشیایانە. تەوەری دووەمیش لەژێر ناونیشانی (هەڵویستە جیاجیاكانی ناوخۆ‌ و دەرەوەی عێراق) دەربارەی میلیشیاكان‌و حەشدی شەعبی بەگشتی. تەوەری سێیەمیش تیشكدەخاتە سەر رۆڵ وپێگه وداهاتوویان له‌ناو سیسته‌می سیاسی عێراقدا.

بعد نقاش طويل وجدل السياسي واسع حول المقترح المشروع قانون انتخابات مجلس النواب العراقي لسنة 2019م والمقدم من قبل السيد رئيس الجمهورية ، وتحت ضغوط المتظاهرين في الساحات الأعتصام ، صادق عليه البرلمان وتحول العراق إلى دوائر متعددة ، وبهذا تم تغير النظام الانتخابي معمول بة من خلال تقسيم العراق إلى دوائر صغيرة بترشح الفردي .

ومن أهم التغييرات التي جاءت بها هذا القانون هي المادة 15 و16 اعتبرت أن يكون عدد الدوائر الانتخابية في كل محافظة مساوٍ لعدد المقاعد المخصصة للنساء بتلك المحافظات، والترشيح فردي ضمن الدائرة الانتخابية، وهو ما اعترضت علية القوى السياسية الكوردية ، وسبب ذلك إن هذا التغيير سوف يؤثر على مقاعد تمثيل القومية الكوردية في المناطق المادة 140 من الدستور او ما يسمي بالمناطق المتنازع عليها التي كان ولايزال محل الجدل السياسي والإداري بين إقليم كوردستان والحكومة المركزية ، ونرى هذه المادة هي الصلب النظام الانتخابي الذي على اساسه سيتم اعتبار كل المقعد كوتا دائرة انتخابية واحدة في المحافظة ولها تأثير مباشرة في تلك المنطقة.

لذلك تتناول في هذه الدراسة أهم المؤثرات القانون الجديد لأنتخابات مجلس النواب في المناطق المتنازع عليها . مالبث ان طرأت على هذا المناطق التغييرات المستمرة لذا يركز الدراسة في الإجابة عن السؤال الأساسي المتمثل في أثر القانون الجديد في تنظيم عملية الانتخابية لتلك المناطق.

للوصول لذلك فقد تم دراسة تغييرات حاصلة والعوامل المؤثرة فيها لمنطقة الدراسة، وتحديد المشكلات التي تحدث فيها ووضع الحل المقترح لها.

Abstract:

After a long debate and a wide political debate about the proposed draft Iraqi Parliament elections law for the year 2019 AD, submitted by the President of the Republic, and under the pressure of the demonstrators in the sit-in squares, the parliament approved it and Iraq turned into multiple constituencies, and thus the electoral system was changed in effect through the division of Iraq Singles into small circles Among the most important changes that this law brought about is Article 15 and 16. It considered that the number of electoral districts in each governorate should be equal to the number of seats allocated to women in those governorates, and the nomination is individual within the electoral district, which is what the Kurdish political forces objected to, and the reason for that is that this change will affect On the seats for representing the Kurdish nationalism in the regions, Article 140 of the constitution or the so-called disputed areas that were and are still the subject of political and administrative debate between the Kurdistan Region and the central government, and we see this article is the steel of the electoral system on the basis of which each seat will be considered a quota of one electoral district in the governorate And it has a direct impact in that area.. Therefore, this study deals with the most important influences of the new law for the House of Representatives elections in the disputed areas. Soon, these regions undergo continuous changes, so the study focuses on answering the basic question represented by the impact of the new law on organizing the electoral process for these regions.

In order to reach this, the changes taking place and the factors affecting them for the study area were studied, the problems that occur in it and the proposed solution were developed.