ประวัติศาสตร์ "บ้านดงละคร"

การล่มสลาย

ภายหลังพุทธศตวรรษที่ 18 คาดว่ามีการเปลี่ยนเส้นทางการไหลของแม่น้ำนครนายกซึ่งแต่เดิมไหลผ่านทาง ทิศตะวันตกของเมืองดงละคร กลายเป็นไหลอย่างปัจจุบันนี้ ทำให้เมืองที่เคยเจริญกลับไม่ได้รับความนิยมเพราะขาดน้ำ ทำให้เมืองดงละคกลายเป็นเพียงเมืองเล็กๆ มีประชากรอยู่ไม่กี่คน เพราะคนส่วนใหญ่ย้ายไปตั้งถิ่นฐานใหม่ตามการไหลของแม่น้ำ เป็นเมืองนครนายกในปัจจุบันนี้

การขุดแต่งทางโบราณคดี

หลังจากเมืองดงละครโบราณได้ล่มสลายไปได้มีชาวบ้านเข้ามาอยู่อาศัยในบริเวณนี้โดยมากมีอาชีพทำการเกษตรซึ่งระหว่างทำการเกษตรมีการขุดดินชาวบ้านก็ได้ขุดพบของโบราณเรื่อยมาจนกระทั่งในปี2515ได้มีการขุดแต่ง เมืองโบราณดงละครอย่างเป็นทางการโดยนักวิชาการ โดยนายพิสิฐ เจริญวงศ์ ซึ่งเป็นอาจารย์มหาวิทยาลัยศิลปากรในขณะนั้นได้ดำเนินการขุดแต่งและอนุรักษ์เมืองนี้มาเป็นลำดับและได้พบหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่แสดงถึงการอยู่อาศัยของผู้คนในยุคพุทธศตวรรษที่13-15 เช่น พระพิมพ์เนื้อเงิน ศิลปะแบบทวาราวดี เครื่องปั้นดินเผา เครื่องเคลือบสีน้ำตาล เครื่องถ้วยจีนสมัยราชวงศ์ถังและซ้อง รวมทั้งลูกปัดแก้วหลายสี ลูกปัดแบบลูกตา (eye beads) ลูกปัดสลับสี (mosaic beads) ลูกปัดหินคาร์เนเลียนและอะเกต ภาชนะดินเผา บางชิ้นมีนักวิชาการบางท่านให้ความเห็นไว้ว่าเป็นของเปอร์เซีย ลักษณะเป็นเครื่องเคลือบสีฟ้าอ่อน คาดว่ามาจากเมืองชีราฟของอิหร่าน และเมืองบาสราของอิรัก

. โบราณสถาน

โบราณสถานหมายเลข 1 

อยู่ในเขตชั้นนอกของตัวเมืองดงละคร ห่างประตูเมืองชั้นในทางทิศเหนือ 250 เมตร ลักษณะเป็นกำแพงรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า กว้าง 12 เมตร มีทางเข้าอยู่ทางทิศใต้ ภายในมีแท่นตั้งสำหรับวางรูปเคารพอยู่ 2 แท่น (คาดว่าเดิมมี 3 แท่น) โดยในการขุดแต่งเมื่อปี 2531-2532 และในการบูรณะเมื่อปี 2536 พบโบราณวัตถุที่สำคัญ เช่น เศียรพระพุทธรูปกะไหล่ทอง ศิลปะสมัยทวาราวดี แผ่นทองคำขนาดเล็ก เมล็ดข้าวสารดำ ชิ้นส่วนภาชนะศิลปะทวาราวดี คันฉ่องสำริด  สันนิษฐานว่า อาจเป็นสถูปใช้บรรจุกระดูกของบุคคลสำคัญในเมืองนี้ในสมัยโบราณ หรืออาจเป็นสถูปที่ใช้ในการวางศิลาฤกษ์ เพราะพบของมีค่าหลายอย่างฝังปนอยู่ ลักษณะเดียวกับการฝัง

คูน้ำคันดิน

ได้มีการขุดคูเมืองเพื่อป้องกันข้าศึก โดยขุดคูผันน้ำจากแม่น้ำนครนายกสายเดิมเข้ามา แต่เนื่องจากแม่น้ำนครนายกได้เปลี่ยนทิศทางการไหลไปแล้ว คูเมืองเดิมจึงตื้นเขิน

สระน้ำ

ที่ประตูเมืองทั้ง 4 ทิศ จะมีสระน้ำอยู่ ปัจจุบันเห็นได้แต่ทางทิศเหนือที่ขุดแต่งแล้ว และทางทิศตะวันออก แต่ทางทิศตะวันออกจะมีต้นไม้ขึ้นปกคลุมจำนวนมาก ไม่สามารถมองเห็นได้ชัดเจน คาดว่าสระน้ำนี้มีไว้ให้ชำระล้างร่างกายให้สะอาดก่อนเข้าเมือง และป้องกันไม่ให้ข้าศึก

บ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์

บ่อน้ำนี้ตั้งอยู่ในแนวของแม่น้ำนครนายกสายเก่าซึ่งปัจจุบันเปลี่ยนทิศทางการไหลไปแล้ว บ่อนี้คาดว่าเป็นบ่อที่ขุดเอาศิลาแลงไปใช้สร้างโบราณสถานต่างๆในเมืองดงละครสมัยโบราณต่อมาได้ถูกทิ้งร้างไปพร้อมกับการล่มสลายของเมืองดงละคร จนกระทั่งปี 2533 มีการเปิดโรงเจสว่างอริยธรรมสถาน มีเรื่องเล่าว่าทางโรงเจได้เชิญร่างทรงมาทำพิธี และได้มาที่บ่อน้ำแห่งนี้แล้วนำน้ำไปประกอบพิธี ตั้งแต่นั้นมาชาวบ้านก็ได้นำน้ำจากบ่อไปกินบ้างอาบบ้างเชื่อว่าเป็นสิริมงคงและทำให้หายจากโรคได้ซึ่งชาวบ้านหลายคนก็ยืนยัน แต่ก็ไม่ได้มีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์มายืนยันอย่างไรก็ตามในปี 2542 ทางสำนักพระราชวังได้นำน้ำจากบ่อนี้ไปประกอบพิธีในพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาครบ 6 รอบ ของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราชบรมนาถบพิตร

การเดินทางและการเข้าชม

จากกรุงเทพมหานคร เดินทางมาถนนสาย รังสิต-นครนายก ตรงไปสุดสายที่สี่แยกสามสาว ให้ตรงไปข้ามสะพานแม่น้ำนครนายก ตรงไปผ่านสี่แยกเจดีย์ทอง ตรงไปถึงแยกดงละครแล้วเลี้ยวขวา ให้เข้าทางแยกตรงข้ามหน้า
โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านหนองทองทราย ตรงไปและไปทางวัดดงละคร จะมีป้ายให้เลี้ยวซ้ายเข้าไปยังเขตเมืองโบราณเมืองโบราณดงละครเปิดให้เข้าชมทุกวัน ตั้งแต่เวลา 08.00-16.00 น. หากต้องการวิทยากรแนะนำให้ติดต่อวิทยากรท้องถิ่นซึ่งตั้งบ้านเรือนอยู่ใกล้กับโบราณสถาน โดยจะมีป้ายบอกข้อมูลอยู่ตามตำแหน่งของโบราณสถาน

เมืองโบราณดงละคร

2010 ซอย พาณิชย์เจริญ 3 ตำบล ดงละคร อำเภอเมืองนครนายก นครนายก 26000
14.159398350402647, 101.16714489415163