รายวิชา การป้องกันการทุจริต ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย สค32036

เรื่องที่ 5 แนวทางการเสริมสร้างสำนึกความเป็นพลเมือง : กรณีศึกษาประเทศไทย

พลเมือง มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อสังคมและประเทศชาติ หากบ้านเมืองใดประชาชนขาดความรู้และขาดความสนใจความเป็นไปของบ้านเมือง ย่อมมีแต่ปัญหาไม่สิ้นสุดและไม่สามารถพัฒนาได้ การสร้างเสริมและยกระดับ "ประชาชน" สู่ "พลเมือง" ให้มาก ๆ จึงเป็นทางออกที่ทุกฝ่ายให้ความสำคัญ

สำนึกพลเมือง คือ ความตระหนักของผู้คนของประชาชนที่มีหน้าที่ต่อประเทศชาติและสังคมในฐานะผู้ที่จะเป็นพละกำลังของประเทศ เพราะพลเมือง มาจากคำว่า "พละ + เมือง" ในการช่วยกันเป็นหูเป็นตาและไม่นิ่งดูดายต่อความเป็นไปของสังคมและประเทศชาติ และพร้อมที่จะให้ความร่วมมือในการทำตามกติกาของสังคม และร่วมแก้ไขปรับปรุงพัฒนาชุมชน สังคม และประเทศชาติให้ดีขึ้นด้วยตนเอง

การสร้างสำนึกพลเมือง สามารถทำได้หลายวิธี เช่น การเข้าไปมีส่วนร่วมในการคิด ตัดสินใจร่วมดำเนินการและร่วมรับผิดชอบในกิจการของชุมชน สังคม และภาครัฐ การมีส่วนร่วมทางการเมือง ก็ทำได้หลายรูปแบบ เช่น การจัดทำข้อเสนอเชิงนโยบาย เป็นรูปแบบหนึ่งที่เริ่มมีให้เห็นมากขึ้น กระบวนการสร้างสำนึกพลเมือง เป็นการให้ความสำคัญในการเสริมสร้างความรู้ ทักษะ และเจตคติ และการมีส่วนร่วมของภาคพลเมืองในการจัดทำข้อเสนอเชิงนโยบายสาธารณะเพื่อแก้ปัญหาของตัวเอง กระบวนการสร้างสำนึกพลเมืองเป็นเพียงแค่จุดเริ่มต้นเล็ก ๆ ที่จะเปิดมุมมองและเปลี่ยนทัศนคติ ให้เล็งเห็นศักยภาพของคนในการพึ่งพาตนเองของคนในสังคม และชุมชน

กระบวนการสร้างสำนึกพลเมือง มีทั้งสิ้น 6 ขั้นตอน ประกอบด้วย

ขั้นที่ 1 ระบุปัญหา

ขั้นที่ 2 เลือกปัญหา

ขั้นที่ 3 ลงพื้นที่เก็บข้อมูล

ขั้นที่ 4 การจัดทำข้อเสนอนโยบายสาธารณะ

ขั้นที่ 5 การนำเสนอผลงานหรือนโยบายสาธารณะ

ขั้นที่ 6 การสะท้อนประสบการณ์การเรียนรู้

นโยบายสาธารณะ คือ แนวทางที่ภาครัฐใช้อำนาจตัดสินใจที่จะกระทำหรือไม่กระทำสิ่งหนึ่งสิ่งใดและกำหนดขึ้นโดยตรง โดยอาจเป็นคำพูดหรือลายลักษณ์อักษร มีวัตถุประสงค์เพื่อใช้เป็นกรอบในการปฏิบัติงานตั้งแต่การวางแผน การตัดสินใจ การจัดทำโครงการ บ่งขี้ทิศทางและเงื่อนไขของการกระทำด้านการบริหารจัดการที่จะช่วยให้บรรลุผลตามต้องการ

กรณีตัวอย่างของกิจกรรมเพื่อเสริมสร้างสำนึกความเป็นพลเมือ

กรณีภาคเหนือ : จังหวัดลำปาง

1. กิจกรรมเพื่อเสริมสร้างสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เยาวชนในจังหวัดลำปาง

ภาพรวมของการจัดกิจกรรมสร้างเสริมสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เยาวชนและภาพรวมของการสนับสนุนส่งเสริมจ ากภาคส่วนต่าง ๆ ในการจัดกิจกรรมสร้างเสริมสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เยาวชนในจังหวัดลำปาง ส่วนใหญ่เป็นการดำเนินการจัดกิจกรรมเพื่อการแก้ไขปัญหาและพัฒนาเด็กและเยาวชนไม่ได้ตั้งวัตถุประสงค์เพื่อสร้างเสริมสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เยาวชนโดยตรง เหมือนเช่นโครงการที่ได้รับการสนับสนุนจากสถาบันพระปกเกล้าที่ได้ดำเนินการในโรงเรียนบางแห่งของจังหวัดลำปาง แต่อย่างไรก็ตามการจัดกิจกรรมการพัฒนาเด็กและเยาวชนต่าง ๆ ที่ได้ดำเนินการในจังหวัดลำป่างนั้น ท้ายที่สุดแล้วก็จะส่งผลหนุนเสริมเติมเต็มสำนึกความเป็นพลเมืองของเด็กและเยาวชนได้เช่นกันในขณะเดียวกันภาคส่วนต่าง ๆ ที่ดำเนินการสนับสนุนส่งเสริมกิจกรรมการพัฒนาเด็กและเยาวชน หรือกิจกรรมสร้างเสริมสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เยาวชน ซึ่งประกอบไปด้วย กลุ่มผู้ปฏิบัติการ กลุ่มผู้สนับสนุนงบประมาณ กลุ่มผู้สนับสนุนวิชาการองค์ความรู้ กลุ่มผู้สนับสนุนบุคลากรวิทยากร กลุ่มผู้สนับสนุนอาคารสถานที่วัสดุอุปกรณ์ และกลุ่มผู้มีส่วนได้ส่วนเสียกับการจัดกิจกรรมต่าง ๆ มีความร่วมมือระหว่างกันตามภาระหน้าที่พันธกิจและตามความสัมพันธ์ของภาคส่วนต่าง ๆ เหล่านี้

2. ปัญหาอุปสรรคและปัจจัยสู่ความสำเร็จในการสร้างเสริมสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เด็กและเยาวชน

การดำเนินกิจกรรมสร้างเสริมสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เยาวชนในจังหวัดลำปาง มีปัญหาอุปสรรคและความสำเร็จเกิดขึ้นมาก จากการศึกษาข้อมูลผ่านเวทีสะท้อนในการประชุมกลุ่มย่อย สามารถสรุปปัจจัยสำคัญที่เป็นปัจจัย ปัญหา อุปสรรคของการดำเนินงาน สร้างเสริมสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เยาวชนเกิดจาก 3 ปัจจัย คือ ปัจจัยครอบครัว พ่อแม่ ผู้ปกครอง ปัจจัยการสนับสนุนของหน่วยงานองค์กรที่เกี่ยวข้องกับงานด้านเด็กและเยาวชน และปัจจัยโอกาสการเข้าถึงกิจกรรมของเด็กและเยาวชน ส่วนปัจจัยสำคัญที่เป็นปัจจัยแห่งความสำเร็จนั้นเกิดจาก 4 ปัจจัย คือ ปัจจัยพลังเด็กและเยาวชน ปัจจัยครอบครัว พ่อแม่ ผู้ปกครอง ปัจจัยบุคคลหน่วยงานองค์กรชุมชน และปัจจัยเครือข่ายการทำงาน

3. แนวทางในการพัฒนารูปแบบกิจกรรมเพื่อเสริมสร้างสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เด็กและเยาวชน

การพัฒนาเด็กและเยาวชนเป็นงานที่ต้องอาศัยเวลาและต้องมีรูปแบบกิจกรรมที่เหมาะสมสอดคล้องกับบริบทการทำงานของแต่ละพื้นที่ ซึ่งจำเป็นต้องมีการพัฒนารูปแบบกิจกรรมอยู่อย่างต่อเนื่องเพื่อให้เหมาะสมทันต่อสภาวการณ์ของเด็กและเยาวชนและสภาพการเปลี่ยนแปลงทางสังคมที่ส่งผลกระทบต่อเด็กและเยาวชนอย่างรวดเร็ว จากการศึกษาพบว่าแนวทางการพัฒนารูปแบบกิจกรรมเพื่อสร้างเสริมสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เยาวชนในจังหวัดลำปาง ควรพัฒนารูปแบบกิจกรรมโดยเน้นการมีส่วนร่วมของเด็กและเยาวชนการบูรณาการกิจกรรมในพื้นที่ระดับตำบลการพัฒนาเครือข่ายการทำงานด้านเด็กและเยาวชนและการสื่อสารสร้างความรู้ความเข้าใจในพื้นที่อย่างทั่วถึง

กรณีภาคตะวันออกเฉียงเหนือ : จังหวัดสกลนคร

1. กิจกรรมการสร้างเสริมสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เด็กและเยาวชนในจังหวัดสกลนคร

ในรอบ 3 ปีที่ผ่านมาเป็นการดำเนินกิจกรรมของหน่วยงานทั้งภาครัฐ องค์กรพัฒนาเอกชนที่ทำงานขับเคลื่อนการพัฒนาเด็กและเยาวชน แต่พบว่าเป็นกิจกรรมที่มักจะพัฒนาแนวคิดการดำเนินงานที่เป็นลักษณะนโยบายส่วนกลาง เพื่อรองรับงบประมาณ เช่น สำนักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์แต่ถ้าเป็นกิจกรรมเด่น ๆ ที่เกิดจากมุมมองในปัญหาของเด็กและเยาวชนและผู้ที่ทำงานกับเด็กและเยาวชนจริง ๆ จะเห็นว่ายังไม่ได้เกิดในหน่วยงานภาครัฐ กิจกรรมที่สามารถสร้างสำนึกพลเมืองเด็กและเยาวชนที่เห็นผลของการพัฒนาการสร้างสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เด็กและเยาวชนที่มีเสียงจากกลุ่มเด็กและเยาวชนคือ กิจกรรมค่ายที่ให้โอกาสเด็กและเยาวชนได้คิดสร้างสรรค์กิจกรรมดี ๆ และหลากหลาย โดยอยู่ภายใต้การดูแลให้คำแนะนำและได้รับการสนับสนุนงบประมาณจากผู้ใหญ่ใจดี เช่น กิจกรรมของชมรมคนรักศิลป์กิจกรรมของกลุ่มเด็กฮักถิ่น สรุปภาพรวมผลการสนทนากลุ่มย่อยในการสร้างสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เด็กและเยาวชนในจังหวัดสกลนคร มีสาระสำคัญ คือ การให้นิยามความหมายของเด็กเยาวชนและผู้ใหญ่ไม่ได้แตกต่างกัน ส่วนสำนึกพลเมืองเด็กและเยาวชนในปัจจุบันควรจะมีต้นแบบสำนึกพลเมืองจากผู้ใหญ่ส่วนสำนึกพลเมืองของเด็กและเยาวชนนั้น ได้เรียนรู้ผ่านกิจกรรมค่ายที่มุ่งเน้นการพัฒนาจิตอาสา

2. ปัญหาและอุปสรรคในการดำเนินกิจกรรม เพื่อเสริมสร้างสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เยาวชนในจังหวัดสกลนคร

ปัจจัยที่เป็นปัญหาและอุปสรรคในการเสริมสร้างสำนึกพลเมืองแก่เด็กและเยาวชนในพื้นที่จังหวัดสกลนคร สรุปได้ดังนี้

2.1 การขาดโอกาสในการเรียนรู้ความเป็นพลเมืองของเด็กและเยาวชน

2.2 พ่อแม่ ผู้ปกครอง ผู้ใหญ่ในสังคม ไม่เป็นต้นแบบที่ดีแก่ลูกหลานขาดต้นแบบผู้ใหญ่ที่ดี

2.3 สถาบันการศึกษาขาดความเข้าใจในกรสร้างสำนึกพลเมืองแก่เด็กและเยาวชนผ่านหลักสูตรการจัดการเรียนการสอน

2.4 หน่วยงานที่ดูแลด้านเด็กและเยาวชนขาดการประสานงาน ขาดความรู้ ความเข้าใจในเรื่องของการสร้างสำนึกพลเมือง และทำงานซ้ำซ้อน

3. แนวทางในการพัฒนารูปแบบกิจกรรมเพื่อเสริมสร้างสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เด็กและเยาวชนจังหวัดสกลครมี 2 มุมมอง คือ มุมมองของผู้ใหญ่ และมุมมองของเด็กและเยาวชน

มุมมองของผู้ใหญ่ การสร้างต้นแบบให้กับเด็กและเยาวชนผ่านสื่อต่าง ๆ การส่งเสริมต้นแบบคนดี โดยมีเวทีแสดงความดีเชิงประจักษ์ เชิดชความดี คนดีเพื่อเป็นกำลังใจแก่คนทำดี โดยเริ่มจากระดับครอบครัว และการพัฒนาแบบผสมผสานหลักธรรมคำสอนกับกิจกรรมในชีวิตประจำวัน รวมทั้งการบรรจุหลักสูตรการเสริมสร้างสำนึกพลเมืองแก่เด็กและเยาวชนในทุกระดับการศึกษาที่ครอบคลุมเนื้อหาทุกวิชาทุกมิติ

มุมมองของเด็กและเยาวชน รูปแบบกิจกรรมเพื่อเสริมสร้างสำนึกพลเมืองที่อยากเห็นและต้องการ คือ การให้โอกาสได้เข้าร่วมกำหนดกรอบแนวทางเพื่อสร้างสำนึกพลเมืองกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องโดยสอดแทรกกิจกรรมจิตอาสาพัฒนาสาธารณะให้แก่เด็กและเยาวชนอย่างต่อเนื่องและยั่งยืน

กรณีภาคใต้ : จังหวัดยะลา

บริบทปัญหาส่วนใหญ่ที่คุกคามหรือส่งเสริมการสร้างสำนึกพลเมืองจังหวัดยะลา คือ เยาวชนว่างงาน เยาวชนเล่นการพนัน เยาวชนติดยาเสพติด เยาวชนขับรถซิ่ง เยาวชนขาดการศึกษา ขาดทุนทรัพย์ในการศึกษา แต่ที่สำคัญจากผลการวิจัยพบว่าปัญหาสำคัญในจังหวัดยะลา คือ เยาวชนติดยาเสพติดและเยาวชนได้รับการศึกษาน้อย

สำหรับที่ผ่านมาการดำเนินงานด้านการพัฒนาเยาวชนในจังหวัดยะลา จากข้อมูลประเด็นยุทธศาสตร์ของจังหวัดยะลาสรุปได้ว่า โครงการพัฒนาเยาวชนเพื่อสร้างงาน โครงการจ้างงานนักเรียนผู้เรียนในช่วงปิดภาคฤดูร้อน โครงการฝึกอาชีพแก่เยาวชนในสถาบันการศึกษาปอเนาะ โครงการมหกรรมเปิดโลกการศึกษาและอาชีพเพื่อการมีงานทำ โครงการศูนย์ยะลาสันติสุขคืนคนดีสู่สังคม โครงการมวลชนสานสัมพันธ์สานฝันสู่อามานดามัน และโครงการครอบครัวป้องกันภัยแก้ไขปัญหายาเสพติด ตลอดจนมีโครงการพัฒนาเยาวชนในถิ่นทุรกันดาร โครงการทูบีนับเบอร์วัน เป็นต้น อาจกล่าวได้ว่าการสร้างเยาวชนให้มีสำนึกพลเมืองเริ่มต้นจากการอบรม ดูแล เอาใจใส่ ศึกษาให้ความรู้ของครอบครัว พ่อแม่ และญาติพี่น้อง การได้รับการศึกษาจากสถาบันที่เยาวชนศึกษา และหน่วยงานภาครัฐที่มีหน้าที่เกี่ยวกับเยาวชน คือ สำนักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ จังหวัดยะลา และสำนักงานพัฒนาชุมชน จังหวัดยะลา

1. กิจกรรมการสร้างเสริมสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เด็กและเยาวชนในระดับพื้นที่จังหวัดยะลา

1.1 จัดโครงการสอนภาษาไทยให้ผู้ไม่รู้หนังสือหรือผู้อ่านภาษาไทยไม่ได้ เพื่อสร้างความภาคภูมิใจในความเป็นคนไทยมีความเป็นเจ้าของประเทศมากขึ้น

1.2 โครงการสอนภาษามลายูให้แก่ทหารพราน เพื่อให้สามารถสื่อสารสร้างความเข้าใจกับประชาชน

1.3 โครงการสำนึกรักษ์ท้องถิ่นเสริมสร้างความสมานฉันท์ เพื่อให้เยาวชนทำกิจกรรมร่วมกันและเป็นโครงการที่ส่งเสริมปลูกจิตสำนึกให้เยาวชนรักบ้านเกิดรู้สึกความเป็นเจ้าของ

1.4 โครงการนำเยาวชนสู่สันติ เพื่อเรียนรู้วิธีการสร้างสันติภาพการจัดการความขัดแย้ง

1.5 โครงการค่ายเอดส์และยาเสพติด

1.6 จัดตั้งศูนย์บริการที่เป็นมิตรแก่เยาวชน เพื่อให้เยาวชนมีความพอใจมีความประทับใจรู้สึกว่าตนเองมีความสำคัญทำให้มีความรักต่อประเทศชาติ

1.7 จัดเวทีประชาคมหมู่บ้าน เพื่อให้เยาวชนมีส่วนร่วมกับทุกฝ่ายในการพัฒนาหรือแก้ไขปัญหาในชุมชนทำให้เยาวชนภูมิใจและมีความรักต่อชุมชน

1.8 โครงการส่งเสริมอาชีพแก่เยาวชน เพื่อให้เยาวชนเนช่องทางอาชีพในอนาคตใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์มีความคิดสร้างสรรค์มีความรับผิดชอบมากขึ้น

1.9 กิจกรรมนันทนาการเช่นกิจกรรมฟุตบอลภาคฤดูร้อนและกิจกรรมออเครสตร้า

เพื่อสะท้อนการอยู่ร่วมกัน

1.10 โครงการสานพลังเยาวชนนำสังคมเข้มแข็ง

1.11 โครงการส่งเสริมอาชีพให้เด็กและเยาวชนเช่นปลูกผักเลี้ยงไก่ซ่อมรถจักรยานยนต์

2. ปัญหาและอุปสรรคในการดำเนินกิจกรรมเพื่อเสริมสร้างสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เยาวชนในจังหวัดยะลา

ปัญหาส่วนใหญ่ที่คุกคามหรือส่งเสริมการสร้างสำนึกพลเมือง จังหวัดยะลา คือ เยาวชนขาดความรับผิดชอบในการร่วมกิจกรรมเพื่อการพัฒนาศักยภาพ และในการทำโครงการปัญหาความไม่เข้าใจในวัตถุประสงค์ของการทำกิจกรรม เยาชนขาดจิตอาสา จิตสาธารณะ ปัญหาด้านยาเสพติด งบประมาณในการพัฒนาศักยภาพของเยาชนในการทำโครงการไม่ต่อเนื่อง การใช้งบประมาณไม่โปร่งใส ขาดความเป็นอิสระ

3. แนวทางในการพัฒนารูปแบบกิจกรรมการสร้างเสริมสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เด็กและเยาวชนในระดับพื้นที่จังหวัดยะลา

3.1 กิจกรรมการสร้างเสริมสำนึกความเป็นพลเมืองแก่เด็กและเยาวชน ควรดำเนินการทั้งในระบบและนอกระบบโรงเรียน เน้นกิจกรรมการมีส่วนร่วม และสรุปบทเรียนร่วมกัน เพื่อก่อให้เกิดการเรียนรู้และย้ำสำนึกพลเมืองบ่อย ๆ เพื่อให้กลายเป็นวัฒนธรรมของชุมชนต่อไป

3.2 กิจกรรมนอกหลักสูตรที่ทำนอกเหนือกิจกรรมในชั้นเรียน นอกจากนี้ยังรวมทั้งการให้หน่วยงานราชการภาคีที่มีหน้าที่เกี่ยวกับโครงการที่เยาวชนดำเนินการหรือบุคคลที่มีบทบาทในชุมชนมาร่วมรับรู้เป็นสักขีพยานการทำงานของโครงการ โดยเน้นวางระบบการทำงานแบบเป็นทางการ และลายลักษณ์อักษรมีกำหนดการทำงานที่ชัดเจน และมีคณะบุคคลที่มีหน้าที่เกี่ยวข้องมาร่วมติดตาม