Początki
Wynalazek pisma
Treść wypowiedziana istnieje przez tyle sekund, ile trwa jej wypowiedzenie. W drugim kroku trwa tyle, ile żyje mózg człowieka, który ją usłyszał i zapamiętał. W trzeciej fazie, zmodyfikowana, podziurawiona, przekształcona, istnieje tak długo, jak długo jest ustnie przekazywana kolejnym następcom.
Treść zapisana pozwala na dziedziczenie informacji bezpośrednio pomiędzy autorem a czytelnikiem, bez łańcucha pośredników. Istnieje tak długo, jak długo istnieje nośnik.
Pismo, wynalazek ostatnich tysiącleci ludzkości, jest wynikiem dążenia ludzi do wzajemnych kontaktów i wymiany informacji. Dziś wiadomo, że inkaskie kipu jest reliktem pierwszych, podobnych metod przechowywania danych stosowanych na wszystkich terenach ludzkiego osadnictwa. Odkrycie metody przechowywania informacji w formie zapisu było pierwszą rewolucją w tej dziedzinie.
Na początek pismem były ideogramy, ich reliktowe zastosowanie zachowało się u niektórych plemion Ameryki Północnej, jak również w innych technikach zapisu jak mapy, projekty techniczne itp.
Ideogramy wkrótce zmieniły się w hieroglify, czyli uproszczone symbole. Hieroglify pozwalały na opis nie tylko przedmiotów, ale i abstrakcyjne przedstawienie czynności. Pismo hieroglificzne uważa się dziś, że powstało około 4000 lat p.n.e. Jedną z jego cech było pewne dostosowanie ich do naturalnych ruchów ręki piszącego. Proces modyfikacji znaków odpowiednio do cech fizycznych człowieka oraz narzędzi piśmienniczych był jednym z elementów ewolucji pisma.
W niektórych krajach pojawiło się dążenie do możliwie największego upowszechnienia pisma, w połączeniu z potrzebą szybkości pisania. Opanowanie tysięcy znaków-ideogramów wymagało szczególnych zdolności, zatem rozpoczęły się poszukiwania prostszych form zapisu. Stwierdzono, że mowa składa się z mniejszych niż słowa cegiełek: fonemów. Tak z hieroglifów stopniowo narodziły się alfabety, czyli systemy pisarskie, w których dany znak nie posiadał już pojęciowego znaczenia, lecz stanowił jedynie uniwersalny klocek, z którego składano słowa, związki frazeologiczne oraz zdania. Wynalezienie alfabetu można uznać za drugą rewolucję w piśmie.
Jednak idea przechowywania pojęć w znaku nie została całkowicie zarzucona. Nie zapomniano, jak łatwo i szybko odczytuje się powszechnie znany symbol. Szczególnie pojęcia wymagające do przedstawienia wielu słów, były wdzięcznym materiałem do symbolizacji idącej obok zapisu alfabetycznego. Przeprowadzano ją na kilka sposobów, jednym z nich było tworzenie skrótów. W ten sposób powstała technika skrótowego zapisu.
Starożytny Egipt
Hieroglify, pismo hieratyczne i pismo demotyczne
Jeżeli spojrzymy na hieroglify egipskie, łatwo zauważymy, że nie sposób nimi pisać - raczej rysować. Stąd za sprawą skrybów wyewoluowały w pismo hieratyczne, a później, po nawiązaniu ściślejszych kontaktów z Grecją, także w demotyczne. Z punktu widzenia klasycznych alfabetów nie można ich nazwać stenografią, ale w porównaniu z hieroglifami... Jak widać na załączonych obrazkach, kolejne metody zapisu coraz mniej przypominają ideogramy, a coraz bardziej alfabet.
Daleki Wschód i Chiny
W Chinach rozbudowany system urzędniczy MUSIAŁ wygenerować jakiś rodzaj stenografii. I rzeczywiście, w okresie panowania dynastii Han (początek naszej ery), z pisma logograficznego zwanego zhen-shu*, stopniowo wyewoluował skrypt urzędniczy o nazwie li-shu, o uproszczonym zapisie znaków.
Li-shu, pismo urzędnicze (po prawej)
Pomijano w nim niektóre kreski i diakrytyki, łączono linie i tworzono skrótowe znaki. Jak widać na załączonym obrazku, dalej była to jednak forma pisma znakowego, a zatem nadal wymagała czasu, aby położyć na papierze poprawne znaki, a szkolenie urzędnika w samej sztuce pisania trwało długo i dużo kosztowało.
Czao-szu w porównaniu do pisma
Wkrótce zatem pojawiła się zupełnie nowa forma zapisu, którą łatwo można porównać do pisma
kursywowego znanego z naszego obszaru kulturowego. Nazwano go zhao-shu, czyli "pismo-trawa". O metodzie tej wspominał już Ar'Razi, perski kronikarz, który w X w.n.e. spisał odczyty chińskiego bakałarza w Bagdadzie. Wskazywał na związki czao-szu z pismem sogdyjskim.
Chińskie znaki, zhao-shu i mongolskie pismo klasyczne (drukowane)
Moim skromnym zdaniem chińska stenografia bardzo przypomina ujgurskie pismo, zaadaptowane później przez Mongołów, Ojratów i inne stepowe narody. A że jest to pismo pochodzenia semickiego, które zawędrowało tu zapewne z nestorianami, szykuje się ciekawostka, o której wspomnimy w dalszej części tego opracowania.
* Upraszam sinologów o nadsyłanie poprawek na adres: flamenco108@stenografia.pl
Starożytna Grecja
Ze starożytnej Grecji zachowały się przekazy (Plutarch, Diogenes Laertios) o Ksenofoncie, żołnierzu, historyku i uczniu Sokratesa, który ponoć wynalazł specjalny system zapisu, żeby zdążyć zarejestrować mowy swojego mistrza. Było to ok. roku 399p.n.e.
Ślad jego systemu zachował się na tzw. kamieniu akropolskim. Wojna peloponeska przerwała rozwój tego systemu, pisma zaginęły.
Choć nie ma wątpliwości, że w Grecji musiały istnieć jakieś metody skróconego zapisu, danych na ten temat prawie nie ma. Istnieją dowody pośrednie i poszlaki, jak zapiski o greckich niewolnikach w Rzymie, którzy potrafili pisać skrótami, poza tym skąd Rzymianie mieliby ściągnąć taki pomysł?
Potrzeba szybkiego pisania była ściśle związana z demokratycznym procesem rządzenia, który wymagał, aby zawsze było jasne, kto, jakie i w jakiej sprawie zajął stanowisko. Rozbudowany system prawny i potrzeba generowania wielkich ilości dokumentów również sprzyjała poszukiwaniom metody szybkiego pisania. W krajach o większym udziale obywateli w procesie zarządzania, powstają długie łańcuchy decyzyjne, które wymianiają się mnóstwem komunikatów. Jednocześnie gospodarka bez centralnego sterowania powoduje również intensywne życie intelektualne i wymianę informacji. Stąd pierwszy formalny system stenograficzny przypisuje się Republice Rzymskiej.