Genetika dibertigarria
Genetika dibertigarria izan daiteke? Bai zera! Kontuan hartu genetikaren kontzeptuak hainbat esparru interesgarritan eta motibatzieleetan erabiltzen direla: zientzia forensea, bioteknologian, zuhaitz genealogietan...Atal honetan genetikari buruzko jarduera ugari aurkitu dituzu gaian gogoekin sartzeko.
"Stop Motion" bideoa egin
Telefono mugikor bat behar duzu, kamara eta koloretako plastilina. Eraiki fase desberdinak plastilinarekin eta zoaz argazkiak ateratzen. Gero, bideoa editatzeko programa batekin, muntatu irudiak segundo bateko tarteekin, eta gorde bideo txiki bat bezala.
Regina Lozano: La mitosis
Eta jolas bat, zelan?
Spinners edo erruletak bikainak dira zikloekin edo prozesuekin lan egiteko. Eraiki zure "meiosia edo mitosia"ren jolasa: Hartu CD zahar bat edo plastikozko platerra, bilatu Interneten faseen irudiak, deskargatu, moztu eta itsatsi erruletan. Bukatzeko, zulotu erdian eta jarri txintxeta bat zure erruleta martxan jartzeko. Hona hemen jarraibideak.
ADN eta ARN, azido nukleikoen bueltak ematen
Oinarrizko informazioa:
Ciencia Express: ADN
Hiru.eus: DNA, mezu genetikoaren eramaile / DNAaren bikoizketa /RNA, mezu genetikoaren adierazpena / Mutazioak
ADN a eraikitzen. Modu desberdinak daude. Errezena, paperez eta, trebea bazara, objektuekin.
DNAren detektibea. Pixka bat praktikatzeko, tomate, platano edo tipula baten DNA atera dezakezu zure etxeko sukaldean aurki ditzakezun material errazak erabiliz. Hemen duzu praktika bat.
Geneak eta adierazpen genikoa
Oinarrizko informazioa:
Inma Unzueta: ADNaren erreplikazioa
Animazioa: ADN aren erreplikazioa (molekula laguntzaileekin)
Zientziajoleak: genetika molekularren hastapenak
Prozesua ulertzeko modurik onena simulazioak erabiltzea da. Simulazio on batzuk daude Sarean. Jarraituan bi interesgarri:
Learn genetics: Transcribe and Translate a Gene
PHET: adierazpen genikoa
ARN-ren transkripzio prozesua hobeto ulertzeko, Xplore Biology web orrian jarduera baten proposamena duzu. Pazientzia izan behar, baino polita da.
Beste web orri honetan ere antzeko bat dugu: Teaching protein translation
Txantiloia paper lodian inprimatu behar da, pieza guztiak moztu eta konbinazio anitzekin praktikatu. Txantiloian 27 base daude, 9 kodoirentzat, 8 aminoazidoko peptido bat osatzen dutenak (gehi Stop kodoi bat).
dna-to-mrna-to-ribosome-to-trna.pdf
Idiograma bat erakitzen
Giza kariotipo bat egingo dugu mikroargazki bat oinarri hartuta, eta anomalia ohikoenak identifikatuko ditugu.
Beharrezko materiala: Giza zelula baten mikroargazkia, bere kromosoma ikusgarriekin, guraizeak eta kola
Kontuan hartzeko:
Giza kariotipoa egiteko, metafaseko odol periferikoko kultibo baten zelula baten mikrofotografiatik abiatzen gara, bandeatu bat lortzeko tratatua eta tindatua.
Giza espeziearen hornidura normala 46 kromosomakoa da, non XX kromosoma pare bat dauden emakumeetan eta gizonetan xy.
Giza kariotipoan 46 kromosoma antolatzen dira tamainaren arabera, handienetik txikienera, eta formaren arabera, 7 talde lortuz: a, B, e, d, e, f eta G
Idiograman: Kromosomak zentromeroan lerrokatuta eta besoa beherantz luzatuta jartzen dira. Kromosoma metazentrikoak (bi besoak gutxi gorabehera berdinak dituztenak), submetazentrikoak (beso bat bestea baino txikiagoa dutenak) eta akrozentrikoak (besoetako bat oso txikia dutenak) daudela ikusten du.
Idiograman: Kromosomak zentromeroan lerrokatuta eta besoa beherantz luzatuta jartzen dira. Kromosoma metazentrikoak (bi besoak gutxi gorabehera berdinak dituztenak), submetazentrikoak (beso bat bestea baino txikiagoa dutenak) eta akrozentrikoak (besoetako bat oso txikia dutenak) daudela ikusten du.
Prozedura:
Kopurua: kromosomak zenbatzen ditu zenbaki diploide normala dela baieztatzeko.
Sexua: erreparatu kromosoma oso txikien eta akrozentrikoen kopuruari, 5 badira (4 g taldekoak gehi y bat). Y-a nahiko tindatua dago, periferia zelularrean kokatua eta bi kromatida paraleloekin.
Antolamendua: erreparatu tamainari, formari eta bandei! Hasi handienen alde ordenatzen.
Kromosoma handiak:
A multzoa: 1, 2 eta 3 kromosomak. 1 eta 3 metazentrikoak dira, eta 2 submetazentrikoa.
B taldea: 4 eta 5, azpimetazentrikoak dira.
Kromosoma ertainak:
C taldea: 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 eta x kromosoma, nahiz eta hori eta y kromosoma euren taldeetatik banandu eta kariotipoaren amaieran jartzen diren. Azpimetazentrikoak dira.
D taldea: 13, 14 eta 15, akrozentrikoak eta satelizatuak.
Kromosoma txikiak:
E multzoa: 16, 17 eta 18, azpi-metazentrikoak.
F taldea: 19 eta 20, metazentrikoak.
G multzoa: 21 eta 22, akrozentrikoak eta satelizatuak. Talde hau, beharbada, ezagunena da Down sindromea bezalako giza espeziearen alterazio ohikoenetan duen presentziagatik.
Kromosomak irudikatzen
Mendel legeak ikusgai!
Ez dago prozesu konplikatu bat ulertzeko hoberik, objektuen bidez irudikatzea bezala. Hona hemen Mendeliako konbinazioak nola egin ditzakezun erakusten duten hainbat adibide.
Mendel legeak praktikatzeko simulazioak:
Educaplus: cruce de ranas / genotipo y fenotipo
Sortu zure estralutarra genetikoa!
Hurrengo web-helbidean, alien bat sortzeko posibilitate genetiko batzuk daude. Saia zaitez!
Dena familian geratzen da:
Blog sarrera honetan giza hereditarioen ezaugarri nabarmenak irakurri ahal duzu:
How Many of These Everyday Genetic Mutations Do You Have?
Ezaugarri hauek zure familian ikertzeko proposatzen dizugu. Aztertu aurpegiaren ezaugarri batzuk bi belaunalditan (aitona-amonak, gurasoak, bilobak) eta saia zaitez zure familiaren "erretratu genetikoa" lortzen.
Hona hemen karaktereak:
Genetikari buruzko problemak beti berdin? Saia zaitez hauekin:
Naukas: La genética de "Juego de tronos"
Lola Bravo: Gen of Trones
Genetika gaia errepasatzeko, Leticia Plazaren "Break Out" zoragarria da:
Leticia Plaza: Nork lapurtu du bio azterketa? (Break out)