Στις μέρες μας, γίνονται πολλές συζητήσεις για το αν τα καθεστώτα στα οποία ζούμε είναι πραγματικά δημοκρατικά. Έχοντας στον νου, το πώς λειτουργεί η αστική δημοκρατία που έχουμε στη Ελλάδα, ρίχνουμε μια ματιά στο πώς λειτουργούσε το ίδιο πολίτευμα πριν δυόμισι χιλιάδες χρόνια.

Η δημοκρατία στην αρχαία Αθήνα ξεκίνησε το 508-507 με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη. Συγκεκριμένα, χώρισε την πόλη σε δέκα φυλές, σκοπός των οποίων ήταν να διαχωριστεί η τοπική τους δύναμη. Ο λαός της Αθήνας χωρίστηκε σε τέσσερις τάξεις (οι Πεντακοσιομέδιμνοι, οι Ιππείς ή αλλιώς Τριακοσιομέδιμνοι, οι Ζευγίτες ή αλλιώς Διακοσιομέδιμνοι και οι Θήτες), ανάλογα με το ετήσιο εισόδημά τους. Επιπλέον δόθηκαν πολιτικά δικαιώματα στους μετοίκους. Θέσπισε τη Βουλή των Πεντακοσίων, στην οποία εκλέγονταν πενήντα βουλευτές από κάθε φυλή. Στη Βουλή, είχαν δικαίωμα εκλογής όλες οι τάξεις πλην της κατώτερης, κάτι που δεν ίσχυε πριν (είχαν δικαίωμα μόνο οι Πεντακοσιομέδιμνοι). Τέλος, μια σημαντική μεταρρύθμιση ήταν ο οστρακισμός, ένα σύστημα φτιαγμένο για να προστατεύει το πολίτευμα. Δηλαδή, αν οι πολίτες θεωρούσαν πως κάποιος ήταν επικίνδυνος για την ακεραιότητα της πόλης, μπορούσαν να γράψουν το όνομα του σε ένα όστρακο, και αν οι ψήφοι έφταναν τις έξι χιλιάδες, ο κατηγορούμενος εξόριζόταν από την Αθήνα, δίχως όμως να χάσει τα πολιτικά του δικαιώματα.

Μετά τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, πραγματοποιήθηκαν κι άλλες σημαντικές αλλαγές στον πολιτικό χώρο (5ος αιώνας). Οι πιο σημαντικοί πολιτειακόι θεσμοί ήταν:

1. η Εκκλησία του Δήμου: Μια λαϊκή συνέλευση, στην οποία μπορούσαν να εκφέρουν γνώμη και να ψηφίσουν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες για θέματα της πόλης. Οι λειτουργίες της ήταν:

• να ψηφίζονται εκτελεστικά ψηφίσματα (π.χ για το αν θα γίνει πόλεμος ή όχι)

• να εκλέγονται αξιωματούχοι

• να νομοθετούνται και να δικάζονται πολιτικά εγκλήματα, κάτι το οποίο σταμάτησε να γίνεται τα μετέπειτα χρόνια

2. η Βουλή των Πεντακοσίων: η οργανωτική επιτροπή της Εκκλησίας. Τα μέλη της κληρώνονταν μια φορά τον χρόνο. Οι λειτουργίες της ήταν:

• να ετοιμάζει τη θεματολογία των νομοθετικών προσχεδίων που θα ψηφίζονταν στην Εκκλησία

3. Το Δικαστήριο της Ηλιαίας: το κυριότερο δικαστήριο του Αθηναϊκού κράτους, αποτελούμενο από 6.000 δικαστές, οι οποίοι εκλέγονταν και οι προϋποθέσεις για την συμμετοχή στις εκλογές ήταν να είναι Αθηναίοι πολίτες άνω των 30 ετών. Οι λειτουργίες του δικαστηρίου ήταν:

• να ελέγχεται ο κάθε πολίτης από το σύνολο των πολιτών, καθώς και το σύνολο από τον κάθε πολίτη χωριστά, αποτελώντας μια βασική αρχή της δημοκρατίας.

Συνοψίζοντας, το σύστημα που επικρατούσε στην Αθήνα, ήταν εν μέρει άμεσα δημοκρατικό, αλλά μόνο για τους πολίτες της Αθήνας, δηλαδή τους ενήλικους άνδρες που είχαν Αθηναίους γονείς. Αν όμως παραλείψουμε αυτόν τον κοινωνικό συντηρητισμό, δύσκολα μπορεί κανείς να ισχυριστεί πως το τωρινό σύστημα είναι πιο δίκαιο από αυτό που ίσχυε τα αρχαία χρόνια.

Θοδωρής Μωραΐτης-Μάρκος Παπαδάτος (Α3)