Le texte définitif ci-dessous a été soigneusement élaboré en tenant compte de tous les textes traduits par les participants. Cependant, après les ateliers, certaines questions subsistaient concernant les traductions. Nous avons donc sollicité l'avis de locuteurs de kibushi sur certains aspects linguistiques (choix des mots, formulation) par le biais d'un questionnaire en ligne. Nous pensons que la version ci-dessous est une traduction fiable en kibushi.
Cliquez ici pour une version prête à imprimer
Le pilote : la rencontre (texte A)
Je suis pilote. J’ai ainsi vécu seul, sans personne avec qui parler véritablement, jusqu’à une panne dans le désert du Sahara, il y a six ans.
J’essayais, tout seul, de réparer mon avion. C’était pour moi une question de vie ou de mort.
Et puis, un jour, le petit prince est venu me voir pendant que je dormais sur le sable.
PP– S’il vous plaît… dessine-moi un mouton!
Surpris, je me suis réveillé, j’ai bien regardé. Et j’ai vu un petit bonhomme qui me considérait gravement.
Je vous raconte son histoire parce que ça fait longtemps qu’il est parti avec son mouton. Cette histoire c’est pour ne pas l’oublier. C’est triste d’oublier un ami. Tout le monde n’a pas eu un ami.
Le Petit Prince venait d’une planète lointaine, qui était à peine plus grande qu’une maison !
PP– Moi, je possède une fleur que j’arrose tous les jours. On ne sait jamais. C’est utile à ma fleur, que je la possède.
Mais, il y avait des graines terribles sur la planète du petit prince… c’étaient les graines de baobabs. Le sol de la planète en était infesté. Or un baobab, si l’on s’y prend trop tard, il encombre toute la planète. Et si la planète est trop petite, et si les baobabs sont trop nombreux, ils la font éclater. C’est pour cela qu’il m’a demandé de lui dessiner un mouton, pour manger les arbustes des petits baobabs.
La rose, le serpent et les roses (Texte B)
Le Petite Prince aimait sa fleur, une rose. Il prenait bien soin d’elle tous les jours.
PP– Que vous êtes belle !
La fleur (doucement)– N’est-ce pas ? Et je suis née en même temps que le soleil…
Mais, suite à une dispute avec sa fleur, triste, le petit prince décida alors de quitter la planète en quête d’un ami.
PP– Adieu.
La fleur– Je t’aime. Tu n’en as rien su, par ma faute. Cela n’a aucune importance. Ne traîne pas comme ça, c’est agaçant. Tu as décidé de partir. Va-t’en.
Le Petit Prince visita six planètes. La septième planète fut donc la Terre. Une fois sur terre, il fut donc bien surpris de ne voir personne.
Il avait déjà peur de s’être trompé de planète, quand un serpent sortit du sable.
PP – Bonne nuit.
Le serpent– Bonne nuit.
PP– Sur quelle planète suis-je tombé ?
Le serpent– Sur la Terre, en Afrique.
PP– Ah !… Il n’y a donc personne sur la Terre
Le serpent– Ici c’est le désert. Il n’y a personne dans les déserts. La Terre est grande.
Le petit prince s’assit sur une pierre et leva les yeux vers le ciel :
PP– Je me demande, si les étoiles sont éclairées afin que chacun puisse un jour retrouver la sienne. Regarde ma planète. Elle est juste au-dessus de nous… Mais comme elle est loin !
Le serpent – Elle est belle. Que viens-tu faire ici ?
PP– J’ai des difficultés avec une fleur.
Le serpent– Ah !
PP– Tu es une drôle de bête, mince comme un doigt…
Le serpent– Mais je suis plus puissant que le doigt d’un roi. Celui que je touche, je le rends à la terre dont il est sorti. Mais tu es pur et tu viens d’une étoile…Tu me fais pitié, toi si faible, sur cette Terre de granit. Je puis t’aider un jour si tu regrettes trop ta planète.
Le Petit Prince continua son chemin. Il tombe sur un jardin fleuri de roses.
PP– Bonjour
Les roses– Bonjour.
PP (d’un air stupéfait) – Qui êtes-vous ?
Les roses – Nous sommes des roses
PP– Ah !…
Le petit prince les regarda. Elles ressemblaient toutes à sa fleur. Et il se sentit très malheureux. Sa fleur lui avait raconté qu’elle était seule de son espèce dans l’univers. Et voici qu’il en était cinq mille, toutes semblables, dans un seul jardin !
PP (à lui-même) – Je me croyais riche d’une fleur unique, et je ne possède qu’une rose ordinaire.
Le renard (Texte C)
Et, couché dans l’herbe, il pleura. C’est alors qu’apparut le renard.
Renard– Bonjour
PP– Bonjour. Qui es-tu ? Tu es bien joli…
Renard– Je suis un renard.
PP– Viens jouer avec moi. Je suis tellement triste…
Renard– Je ne puis pas jouer avec toi. Je ne suis pas apprivoisé.
PP– Ah ! pardon… qu’est-ce que signifie « apprivoiser » ?
Renard– Tu n’es pas d’ici. Que cherches-tu ?
PP– Je cherche des amis. Qu’est-ce que signifie « apprivoiser » ?
Renard– C’est une chose trop oubliée. Ça signifie « créer des liens… »
PP– Créer des liens ?
Renard– Bien sûr. Tu n’es encore pour moi qu’un petit garçon tout semblable aux autres petits garçons. Et je n’ai pas besoin de toi. Et tu n’as pas besoin de moi non plus. Je ne suis pour toi qu’un renard semblable aux autres renards. Mais, si tu m’apprivoises, nous aurons besoin l’un de l’autre. Tu seras pour moi unique au monde. Je serai pour toi unique au monde…
PP– Je commence à comprendre. Il y a une fleur… je crois qu’elle m’a apprivoisé…
Renard– S’il te plaît… apprivoise-moi !
PP– Je veux bien, mais je n’ai pas beaucoup de temps. J’ai des amis à découvrir et beaucoup de choses à connaître.
Mais finalement, convaincu, il apprivoisa le renard. Quand l’heure du départ fut proche, le renard était triste, au bord des larmes.
Renard– Va revoir les roses. Tu comprendras que la tienne est unique au monde. Tu reviendras ensuite me dire adieu car j’aurai un secret à te dire.
Et comme prévu il vint dire ses adieux au renard.
PP– Adieu…
Renard– Adieu. Voici mon secret. Il est très simple : on ne voit bien qu’avec le coeur. L’essentiel est invisible pour les yeux.
PP– L’essentiel est invisible pour les yeux.
Renard– C’est le temps que tu as perdu pour ta rose qui fait ta rose si importante.
PP– C’est le temps que j’ai perdu pour ma rose…
Renard– Les hommes ont oublié cette vérité. Mais tu ne dois pas l’oublier. Tu deviens responsable pour toujours de ce que tu as apprivoisé. Tu es responsable de ta rose…
PP– Je suis responsable de ma rose…
Le pilote : les adieux (Texte D)
Après un an passé sur Terre, le Petit Prince décida de retourner sur sa planète à l’aide du venin du serpent.
Et moi, j’ai réussi à réparer mon avion. J’étais triste. Je ne voulais pas qu’il me quitte. Mais juste avant de partir, nous discutions.
PP– Les yeux sont aveugles. Il faut chercher avec le coeur. Cette nuit, ça fera un an. Mon étoile se trouvera juste au-dessus de l’endroit où je suis tombé l’année dernière…la nuit, tu regarderas les étoiles. Tu trouveras mon étoile parmi ces étoiles. Alors, tu aimeras regarder toutes les étoiles… Elles seront toutes tes amies. Et puis je vais te faire un cadeau…
Il rit.
Le pilote– Ah ! petit bonhomme, petit bonhomme j’aime entendre ce rire !
PP– Justement ce sera mon cadeau…
Le pilote– Que veux-tu dire ?
PP– Quand tu regarderas le ciel, la nuit, je rirai dans l’une des étoiles, alors ce sera pour toi comme si toutes les étoiles riaient. Tu auras, des étoiles qui savent rire !
Et il rit encore.
La nuit tombée, le serpent apparût, et le petit prince partit enfin retrouver sa planète.
Et maintenant, bien sûr, ça fait six ans déjà… Je n’ai jamais encore raconté cette histoire. Je me demande comment va le Petit Prince et si le mouton n’a pas mangé sa fleur. Mais je suis certain que non, et que tout va bien pour lui sur sa petite planète.
Maintenant regardez le ciel. Demandez-vous : le mouton oui ou non a-t-il mangé la fleur du petit prince ? Et vous verrez comme tout change…
Ampandei ropulani : mahatodzi (texte A)
Zahu ampandei ropulani. Zahu ti, nikueshi za reki karaha tihi kamwa wala tsi nisi ata havagna meti ikuragnaku, ata ndrika zahu nandeha rekitri an’tani fasinyi ni Sahara, fa nahampi mwaka tshuta etu.
Zahu nagnanu djitihadi za reki ata hagnadzari ropulani nakahi. Mahala nisi zahu zenyi lalagna tsi naru : awa za hu mati awa za hu velugnu.
Ata, nisi zuva areki zenyi, zanaka ampandzaka navi nahatodzi zahu wakati zahu agnati ni fandriagna ani fasinyi yo.
ZA – Swamahani… ho izi. Anurata ka sanamu ni baribari zahu !
Tehitri zahu, nifoha zahu, nizahaku tsara beki. Abuko ro zahu nahita tseki lalahi midzilu zahu mare koni.
Ijo zahu havi ikuragna izi an’nareu anga izi tsu hadignaku, mana fa yela rangu nandihanani izi ndreka sanamu baribari nazi. Halahala mampalahelu holugnu hadigna mwandzani mana tsi holugnu djabi ro misi mwandzani.
Zanaka ampandzaka yiu, boka an’tani hafa lavitri, fo habezagna tani nazi yu ata tsi lavitri ndrika ni tragnu. Wakati ze nikuragna, izi nagnabara zahu amba !
ZA – Zahu (ho izi) misi fulera nakahi zenyi, ziu kuroziku kila zuva. Ah ! heyi tsika ayia ?
Meti amba misi manufa an’fulera nakahi yiu amba za ro tompini. Fo, nisi ri vuwa ni kakazu ki namuna ani tani ni zanaka ampandzaka anyi… vuwa ni raha rewu vuwa ni vudi ni buyu. Ata etu kamwa fotaka ni tani yi fa fenu vudi ni buyu yiu. Ndrika vudi ni buyu nehika amena nafasi lotra, izi mangala tani yi djabi koni. Haya nehika tani heli lotra ndreka vudi ni buyu maru lotra, tani yigni mbu kongamidzandreu, safike yu ro raha nikusonga ata izi navi nagnambara zahu anutra sanamu ni baribari yi, anga andi hinagna ri haitri ni vudi ni buyu maniri anyi renyi.
Mahua, bibilava & mahua renyi (Texte B)
Zanaka ampandzaka mitia fulera nazi swafi. Fulera yu mahua. Zi nitarimini tsara kilazuva.
PP – Ano zenyi tsara !
Fulera (moramora) – Ava ? za nipiyaka wakati areki ndrika zuva…
Be navi amba misi zuva areki zenyi zanaka ampandzaka nankani ndrika fulera nazi. Zuva yiu izi nazu ni hamu, nalahelu swafi ata hamwe izi nivulagna amba izi iboka an’tani nazi andi tsakaraka mwandzani.
ZA – Maeva ho izi.
F – Ano tiaku. Be tsi niheno, wala za kamwa ro nagna ata ano tsi nehei. Fa tsisi ka varani fitiavagna tihi. Vuleza mihendrihendri yo karayu, be mampahetsaka. Ano nahita bora ano andeha. Basi araha lalagnano.
An’musafara nazi yiu, Zanaka ampandzaka namangui tani tshuta. Fa ha fitu tani nivangini, tani fotaka, kahindreu « La terre ». Wakati izi tunga tan’tani yeu izi nikushanga mana izi tsi nahita ata hulugnu areki.
Izi fa natahutru tshofuka izi niveri lalagna. Be misi bibilava niboka boka agnati fasinyi wo.
ZA – Alinyi tsara, ho zanaka ampadzaka yi
BL – Alinyi tsara ka, ho bibilava yi.
ZA – Za yo mwan latsaka an’tani aiya ?
BL – Ano yeu an’tani fotaka, mahala kahindreu « la Terre » an’tanana Afrique.
ZA – Ewala ! ... donku tsisi ata holu an’tani etu basi ?
BL – Atsika etu an’tani fasinyi. An’tani fasinyi ze mahala tsisi holu. Fo tani ti be koni.
Zanaka ampandzaka nipetraka an’vatu arinyi, abuko izi nisagnandra an’maingu :
ZA – Za mikufikiri neka lakintagna ro mikupatsa anga kila holu ahita ninazi. Zaha tani naka zi agnabu tsika yo kamwa… be zi ze kara hitatsika lavitri !
BL – Wala zi tsara (ho bibilava yinyi) ! ano mwan navi nagnanu inu atu ?
ZA- Za misi taambu ndreka mahua nakahi (ho zanaka ampadzaka).
BL – Ewala !
ZA – Ke ano bibi modeli, mahiya kara tondru…
BL – Be raha tsi heno, za misi nguvu mandilatra tondru nampandzaka. Kula raha pakaku, izi ampudiku an’tani nibwahani. Be ano zaza ndreka ano boka an’lakintagna… ano kuskuniaku swafi, mana ano mbola malemi an’tani be ti. Za mbu ahalo itahitahi ano zuva areki, ka ano maharenyi mila ipudi an’tani no.
Boka yo, Zanaka ampandzaka nagnarka lalagnani.
Izi nandeha nifoka an’shamba fenu mahua.
ZA – Kwezi.
Mahua re – Mbona.
ZA – Zanaka ampandzaka kushanga, anaro mwan azovi ?
Mahua re – Ze mahua.
ZA – Ewala ! ...
Zanaka ampandzaka yi mizaha ro. Reu yi djabi meragna ndrika fulera nazi yi. Izi nalahelu avo fulera nazi yi nambara izi amba tsisi ka fulera hafa meragna ndrika izi duniani etu. Izi nambara zanaka ampadzaka yi amba izi tu ro fulera mahua duniani etu djabi. Ke ndrenyi izi navi nahita amba misi hafa ka maru meragna ndrika zi, wala agnati jardeni areki fun !
ZA – Za tarinyi nidzeri, amba za tagiri mana za misi fulera mahua nakahi ze, tsihita mahala hafa ka, mana nakahi yi fu ro duniani etu. Navi nitodziku amba mahua nakahi inyi fenu hafa kara zinyi an’shamaba zenyi wo.
Fandroka-di (Texte C)
Mitumwanyi zanaka ampandzaka, mandri an’salalia ari. Yo ro fandroka-di yi nagnatugnu izi.
Fandroka-di – Akori.
ZA – Tsara. Ano azovi ? ano tsara…
Fandroka-di – Za fandroka-di.
ZA – Avia ka misoma ndreka za, mana za yo malahelu swafi.
Fandroka-di – Za tsu heti isoma ndreka ano, mana za « di » tsi nitsungandro.
ZA – Ãh ! swamahani basi… Mana « mitsunga » yu inu ?
Fandroka-di – Ano tsi ki etu ava ? Ano yo mwan mitsakaraka inu ?
ZA – Iya tsi ki etu, za mitsakaraka mwandzani. Ke ambara ka za mana « mitsunga » yu inu ?
Fandroka-di – ze raha hadigna ni binadamu. Be manani ziu « magnanu fi havagnana ».
ZA – Magnanu fi havagnana ?
Fandroka-di – Iya. Ani nakahi ano mbola tseki lalahi heli kara tseki lalahi hafa renyi. Ano, tsisi fotini an’nakahi, kara za tsisi fotini an’no. An’no za fandroka-di meragna ndreki labandi hafa renyi. Be, neka za tarimino, kila holu mbuhila musada an’namani. Ani nakahi tsu hisi hafa kara ano duniani etu. An’no tsu hisi hafa kara zahu duniani etu… kila holu mbu hila havani. Ano mbu ninaka, za mbu nino duniani etu.
ZA – Ãh ! hazuku mahala mila haviano yo ijo. Misi mahua naka ze wo… za midzeri amba za nitarmini !
Fandroka-di – Basi tafadali… tsunga zahu !
ZA – Za mila tro, be za tsisi nafasi maru. Abuko za misi mwadzani maru tokutru tsakarahiku. Ndreka misi raha maru tokutru andi dzuroku. Farani, Zanaka ampandzaka yi nikubali itarimi fandroka-di yigna.
Wakati izi fa marini iboka, fandroka-di yi nalahelu, ata shoku itumwanyi.
Fandroka-di – Mipudana ano madeha mizaha mahua renyi (ho fandroka di inyi). Ano mbu kufahamu amba nino yi tsisi miragna ndreka zinyi duniani etu. Boka yeu, mbu ipudi ano havi agnabara za maeva, mana za yo misi siri shoku ambaraku ano.
Navi kara modeli nivulagnindro yi, nipudi zanaka ampadzaka yi navi nanodzi fandroka-di yi nabarani maeva.
ZA – Ndretu za nipudi « maeva ».
Fandroka-di – Ĩhĩ siri naka yi ndretu. Zu raha mora fun : misi raha maru tsi hita an’masu fo hita an’rohu. Ho za teu holu mahita tsara ndriki rohu tu. Muhimu tsihita ndriki fanenti.
ZA – Muhimu tsi hita ndriki fanenti.
Fandroka-di – Yu wakati nalano an’mahuano yi, ro nagnanu amba izi ro muhimu an’no.
ZA – Wakati nariyaku an’mahua nakahi yi…
Fandroka-di – Binadamu hadigna ankitinyi yiu. Be ano tsi tokutru hadigna ziu. Ano tokutru mangala dhwamana wala tsi tambitri ni raha nitarimino. Ana misi dhwamana ni mahuano.
ZA – Ankitinyi amba za misi dhwamana ni mahua nakahi…
Ampandei ropulani : maeva (Texte D)
Mwaka areki nomba ani tani Terre. Nia ni zanaka ampandzaka yi hipudi ani tani nazi ndreki tahitahi ni sumu bibilava yinyi. Haya zahu, nahaleu nagnadzari ropulani nakahi. Zahu, nalahelu mana tsi nihilaku izi agnambela zahu. Be aluha izi niboka, zehei nikuragna.
ZA – Fanenti retu gua. (ho zanaka ampandzaka yinyi) Holu tokutru mitsakaraka ndreka rohu. Alinyi tihi, mbu agnanu mwaka areki rangu naviaku an’tani tihi. Basi lakitagna nakahi mbu hita tsika kamwa mahala zahu nilatsaka mwaka djana yinyi.. Matugnalinyi ano mbu izaha lakitagna reu. Mbu todzino lakitagna nakahi ani lankitagna reu. Basi mbu tiano hizaha lakitagna reu djabi… reu djabi mbu mwadzanino. Abuko ano mbu ameku zawadi. Izi nimuehi.
AR – Halahala ! tseki tihi, tseki tihi tiaku maharenyi yehino yu !
ZA – Zawadi nakahi mbu yu kamwa.
AR – Ano yo mwa mila ivulagna inu ?
ZA - Matugnalinyi, wakati ano mbu hizaha vingu, zahu mbu imuehi agnati lakitagna areki, safike an’no zu mbu kara amba lakitagna renyi djabi mimuehi. Ano mbu ahazu lakitagna mehei mimuehi !
Izi nimuehi ndroi.
Andra tsofutru, bibilava yi nifoka, abuko zanaka ampandzaka nahazu nipudi an’tani nazi.
Haya nomba mwaka tshuta rangu nandihanani…, za tsendriki nidzizi nganu ti an’holu ata reki. Ijotihi, Za midzeri, zanka ampadzaka yi mwan nagnanu akori ndreki baribari nazi yi, tsi nihinagna mahua nazi yi asa ? Be heku amba ãhã, ndreka kuragna djabi tsara ani gudru tani nazi.
Ijotihi zahanareu vingu. Mikufikiria anareu, nihuani ni baribari yi fulera ni zanaka ampandzaka yinyi ? Mbu hitanareu amba raha djabi mihova.