monnik van hart; thuis monnik zijn; klooster; online cursus meditatie en contemplatie; hoofd naar hart; christelijke meditatie online, contemplatie;
Er is een moment in mijn leven geweest, dat ik niet meer wist hoe ik verder moest. Toen hoorde ik in het voorbijgaan iemand aan een jezuïet vragen of zij de geestelijke oefeningen van Ignatius van Loyola kon doen. Dat raakte mij, dat wilde ik ook. Ik zocht namelijk geen antwoorden die wereldse levenscoaches me gaven, maar juist antwoorden vanuit een religieuze context. De geestelijke oefeningen hebben me meer gebracht dan ik verwacht of gehoopt had.
Geestelijke voeding door geestelijke oefeningen
(De afbeeldingen zijn verwijderd, voor origineel artikel zie Herademing)
Al vaker had ik de Bijbel gelezen en in groepjes lectio divina gedaan, maar deze weg die Ignatius van Loyola in de zestiende eeuw heeft ontwikkeld, bestaat niet alleen uit het verstandelijk lezen van de Bijbel. Het lezen van de Bijbel beoogt een heel proces van omvorming en genezing. De teksten zijn voor dit proces speciaal uitgekozen en staan in een bepaalde volgorde, een volgorde die overeenkomt met het leven van Jezus. De opbouw maakt dat de ziel stapje voor stapje gevoed wordt. Te beginnen met de basis, het fundament.
Het gaat bij de geestelijke oefeningen niet om uitleg van het bijbelverhaal, maar om de persoonlijke ervaring, de persoonlijke dialoog met het verhaal. Dat is iets anders dan in bijbelverhalen een moraal ontdekken of er een aansporing in vinden die je meteen in daden moet omzetten. De oefeningen maken de verbinding in jezelf. Je mag de bron in jezelf vinden. Het Woord voedt daarin je ziel. Het dagelijks leven wordt een vindplaats van God.
Dagelijks proeven
Drieëndertig weken achtereen hield ik mij dagelijks bezig met Ignatius' oefeningen. Elke dag kreeg ik een bijbeltekst aangereikt. Je leest het bijbelverhaal voor die dag, je stapt in het verhaal en ervaart het met alle zintuigen. Je gaat in gesprek met de personen in het verhaal. Je ontmoet Jezus en gaat met Hem in gesprek, met je twijfels en kritiek, alles mag er zijn. Je zet jezelf in de plaats van een apostel, bijvoorbeeld Petrus, of je hebt een ontmoeting met Petrus om hem te leren kennen en te vragen hoe hij de situatie beleeft. Je wordt de Samaritaanse vrouw bij de bron. Je proeft het verhaal in al zijn facetten en daarmee ook de facetten die in jou resoneren. Dan laat je in stilte je ervaringen nog eens doorwerken en ervaar je wat er in je bovenkomt aan vragen of ervaringen.
De geestelijke oefeningen leren je ontdekken wie Jezus werkelijk is. Vaak hebben mensen niet zoveel met Hem, of zien ze Jezus uitsluitend als een historisch figuur, waardoor Hij op afstand blijft. Door deze oefeningen laat Hij zich aan je kennen, als de aanwezige, de nabije. Af en toe gebeurt dit in een plotseling inzicht of doorzicht. Door dagelijks het Evangelie en andere delen van de Bijbel te overwegen gebeurt er iets met je ziel, iets waar je van tevoren geen weet van hebt. Dat kun je niet plannen, daar kun je alleen naar verlangen. Zulke inzichten vallen niet binnen je bewuste controle; ze vallen je in en voeren je naar nog niet gekende plekken. Mits je dat toestaat.
'Eet Mijn woorden'
De Bijbel wordt je voeding, zoals in het verhaal waarin God tot Ezechiël zegt:'Mensenkind, vul je maag en je buik met deze boekrol, die Ik je geef.' Hij at de rol op die' zo zoet als honing was'. Dagelijks zegt God tegen ons hetzelfde: 'Eet mijn woorden'. De Bijbel is niet louter historie. De Bijbel is Gods Woord in de eeuwige tijd dat nu tot ons spreekt. Het is het neergeschreven Woord waarin God zich uitdrukt en dat ons in zich opneemt: Jezus zelf. Het Evangelie lezen is Jezus ontmoeten, naar Hem luisteren, van Hem ontvangen, je laten opnemen in Hem. De uitnodiging klinkt om je over te geven aan Hem, door je in Hem om te laten vormen. Als we biddend de Bijbel lezen, vragen we om Gods Woord te mogen begrijpen met ons hart en verstand, en bidden dat het Woord vlees en bloed mag worden in ons dagelijks leven. Jezelf overgeven aan Gods Woord, en het eten met al je liefde die je in je draagt, maakt het 'zoet als honing'. Door het goede voedsel van het Schriftwoord kan God zijn werk in de ziel doen en de ziel zijn wil tonen.
De Bijbel krijgt door de dagelijkse oefeningen een centrale plaats in je leven. Het is goed de Bijbel thuis op een zichtbare plaats open te leggen. Dat nodigt uit tot lezen, ervan te 'eten'.
Evenals zuurdesem zijn onzichtbare kracht toont aan het hele deeg, zo zal de kracht van het Evangelie, het Woord van God als zuurdesem door de hele ziel trekken en haar omvormen. Dat is, denk ik, de grootste waarde van de oefeningen, dat ze uiteindelijk in het proces echt alles vragen, wil je tot die voortdurende verbinding komen. Je dagelijks leven wordt gevoed met de aanwezigheid van God. Dat vervult. De leegte verdwijnt.
Vervuld verlangen
Het is daarmee in mijn ogen een onverwacht transformatieproces, dieper en anders dan je bij de start van de geestelijke oefeningen voor mogelijk hield. Ik zie dat ook terug bij degenen die ik begeleid. Gedurende de oefeningen in het dagelijkse leven maak je op een gegeven moment een keuze in je leven, een keuze die te maken heeft met 'zelf-gave'. Je geeft jezelf over aan Gods wil, aan je bedoelde bestemming. Daarvoor is het nodig te ontdekken waarin jouw wil van Gods wil verschilt.
Het antwoord dat ik zelf hoopte te vinden op mijn persoonlijke vraag, kwam heel onverwacht. Ik had allerlei ideeën over wat ik met mijn leven kon doen, maar ik wist eigenlijk niet wat God nu van mij wilde. Opeens kwam een vraag uit de Bijbel heel duidelijk binnen, waardoor ik wist wat mij werkelijk te doen stond. Het maken van die keuze maakte me gelukkig. Het lag uiteindelijk niet eens zo ver af van wat ik zelf bedacht had. Het gaf me veeleer de moed om nu echt mijn voorgenomen stappen te zetten. Ik voelde opeens dat ik er alles voor over had om die weg te gaan.
[Tot zover mijn verhaal, nu over de geestelijke oefeningen van Ignatius van Loyola:]
De geestelijke oefeningen zijn absoluut voedsel voor de ziel vanwege de verbinding die gedurende het proces wordt gelegd met je diepste verlangen en je vragen. God zelf is de bron die voortdurend antwoord kan geven, ook 'na' de eigenlijke oefeningen. In ieder mens ligt een diep verlangen naar God, zelfs als dat verlangen niet gekend wordt. God kan het verlangen vervullen en de vragen beantwoorden. Als je deze bron eenmaal hebt ontdekt, zul je altijd weten waar en hoe je dorst gelest kan worden. In moeilijke tijden wordt het Woord Gods het houvast om je door de pijn en moeite heen overeind te houden. Je kunt je vasthouden aan een diepere laag in je. Daar klopt het, daar is God er voor je, daar voel je je verbonden en gesteund, wat er ook gebeurt.
Ontvankelijk zijn
De honger die we voelen, is het verlangen om tot die verbinding met God en jezelf te komen. De honger voelt soms als een heimwee naar iets onbestemds. Een ieder heeft voedsel nodig voor het geloof. In je zoektocht leer je zo uiteindelijk dat God het fundament van je leven is. Niemand zit op holle woorden te wachten. We willen woorden die als hartig voedsel en goede wijn zijn. Het meest voedend is de confrontatie met de noodzaak om jezelf echt uit handen te geven. Ook jij moet jezelf volledig geven.
Om de geestelijke oefeningen in het dagelijks leven te doen, hoef je niet al bekend zijn met de Bijbel of zelfs niet christelijk te zijn, maar je moet er wel open voor staan. Zelfs, of misschien juist door beperkte bagage, is het mogelijk veel te laten gebeuren. Voorwaarde is wel dat je ontvankelijk bent. Als de ziel eindelijk toekomt aan zichzelf, eindelijk gevoed wordt, heeft zij een houvast gevonden die haar door moeilijke tijden heen helpt. Dit heb ik bij veel mensen gezien en gehoord. De materiële gehechtheden en dagelijkse drukke bezigheden worden minder belangrijk dan de zelden eerder ervaren diepte, daar waar God ons aanraakt en ons tot het ware leven roept. Die ontdekking en ontmoeting met God kan ervaren worden als genade en kan ons bevrijden van angsten en onzekerheden.
Begeleiding nodig
Ook is het belangrijk om regelmatig, het liefst wekelijks, met je begeleider te spreken over wat je onderweg tegenkomt. Begeleiding is absoluut noodzakelijk, blijkt uit ervaringen. De begeleider maakt dat je goed moet verwoorden wat er in je leeft. Door het te verwoorden wordt het ervarene meer een realiteit. Als je je innerlijke gedachten formuleert, hoor je jezelf praten en hoor je zelf wat je innerlijk al hebt gevonden, maar nog niet uitgesproken hebt. Dit hardop verwoorden kan ook schroom oproepen. Je voelt jezelf misschien erg vroom of sentimenteel als je het woorden geeft. Dat komt omdat je het tegelijkertijd hoort met je verstand, dat altijd oordeelt. Dan hoor je jezelf opeens woorden zeggen die je van anderen verschrikkelijk of wel erg devoot vond. Nu is het jouw werkelijkheid geworden en heb je ervaring met die werkelijkheid. Ook het ontzag voor de grootheid en de diepte van het geluk maakt je beschroomd. Voor je hart is het niet meer vreemd, voor je verstand misschien nog wel. Doordat de begeleider jouw woorden en ervaringen met het hart beluistert, heeft hij geen oordeel, maar hoort hij juist je geraaktheid en bewogenheid erachter. Dat helpt je enorm om je religieuze bewogenheid te aanvaarden.
Iemand die ik begeleidde zei: Als ik iets als zinvol heb ervaren, dan is dat het uitspreken. Je hoort jezelf iets zeggen, soms schrik je er zelf van, maar het uitspreken heeft absoluut zin, meer dan je zou denken. Zelf merkte ik dat ik fluisterde als iets echt heel belangrijk was, alsof ik iets uit het diepst van mijn ziel zei.'
Een ander schreef ` Mijn geestelijke oefeningen waren echt voedsel voor de ziel door de regelmaat van gesprekken en het daarbij behorende 'huiswerk', deze zorgden voor verdieping van geloof. Het zorgde ook voor vermeerdering van kennis van het geloof. Ik was op zoek naar zingeving in een moeilijke periode. Het belangrijkste was een met mij meelevend persoon, iemand die mijn onuitgesproken vragen óók verstond, iemand die zelf diep gelovig was en daarover met een zeker gemak kon praten. Het minst voedzaam aan de geestelijke oefeningen waren de teksten of zelfs een hele week, die me niet beroerden, waar ik niet bij kon komen of die ik niet kon toelaten op dat moment.' Weer een ander zei: 'Sommige dingen heb ik moeten kauwen en herkauwen; wat wil God mij zeggen? Waarom komt het niet binnen?'
Niet alleen via voedsel dat je lekker vindt, maar door ook taai, ongekruid of te pittig voedsel doet God zijn werk. Door sommige teksten die moeilijk te verteren zijn toch te blijven herkauwen, kunnen ze alsnog op hun plek vallen.
Het vraagt dus om een begeleider die met zijn of haar hart en vanuit liefde luistert. Hier horen geen oordelen, God is aan het werk. Degene die begeleid wordt, moet zich volkomen op zijn of haar gemak voelen en op het gemak gesteld worden. Werkelijk kunnen luisteren is het belangrijkste talent dat de begeleider moet hebben. En natuurlijk moet hij of zij zelf de oefeningen doorgegaan zijn, een diep gelovige basis hebben en een relatie met God. De begeleider houdt het proces in de gaten en helpt te onderscheiden vanuit welke geest gesproken wordt. Denk daarbij aan de negatieve geest, die kapot maakt en onwaarheden spreekt, en de goede geest die levenskracht en vreugde geeft.
Proces van overgave
Het eerste stadium van de geestelijke oefeningen legt het fundament, een stevige bodem van vertrouwen in God. Daarna begint het onderscheid tussen goed en slecht voedsel wat men in het verleden 'at' en nog steeds kan 'eten', en de ontmoeting met de Bron van alle voedsel. Welk voedsel past bij jou, wat heeft jouw ziel nodig? Je gaat naar het voorbeeld van Jezus leven. Je gaat met Hem door onverteerbare zaken. Je moet soms door de zure appel heen bijten. Hoeveel moeite hebben we ervoor over om werkelijk onze opdracht in het leven tot uitvoer te brengen? Zijn we bereid er moeilijkheden voor te doorstaan? We vinden ons geluk in het mogen zijn zoals we door God bedoeld zijn, maar je kunt van tevoren niet inschatten wat dat betekent. De duur van negen maanden is een veilige bedding voor het proces van overgave. Het proces mag de tijd hebben en krijgt de tijd om het zo echt te kunnen doorvoelen. Door de structurering van de dagelijkse aandacht wordt het een onderdeel van je dagelijks leven.
Het is belangrijk je geestelijke inzichten te consolideren. De geestelijke oefeningen zijn een gebedsschool op het meest diepe niveau, namelijk in de directe verbinding met Christus zelf. Een ander heel belangrijk aspect van de geestelijke oefeningen, ook heel concreet, zijn de twee krachten die Ignatius noemt: de 'Lucifer, doodsvijand van onze menselijke natuur' en `de weg van Christus'. Het onderscheiden van deze twee krachten is heel wezenlijk. In de begeleiding wordt daarop volop de aandacht gericht. Door het onderscheiden van Lucifer en Christus kan de keuze voor de weg van Christus plaatsvinden.
Als wij open worden voor God en zijn nabijheid waarmaken, worden wij meer mens: wij worden meer wie wij in aanleg zijn, meer zoals wij bedoeld zijn. We komen meer tot werkelijk leven. Het gaat erom hoe Jezus nu tot jou in jouw bestaan tot je spreekt.
Goede spiritualiteit is als desem in het levensdeeg en geeft ook een concreet perspectief. Om echt mens te zijn, hebben wij meer nodig dan alleen maar een gevulde maag en materiële welstand. Wij voelen een diepere, geestelijke honger. Honger naar persoonlijke erkenning en waardering, naar liefde en vergeving, naar samen zijn met anderen, naar vrede en zinvolheid. Dat is toch wel het leven waar wij allen naar hunkeren. Voor die diepere honger, die elke mens ervaart, biedt Jezus zich aan. Het echte leven is een 'zichzelf-gevend' leven, zoals Jezus deed. Wij zullen op onze beurt onze tijd, onze talenten, onze mogelijkheden, ons leven, voor anderen in liefde willen breken en delen. De oefeningen hebben tot de kern geraakt waar het om gaat in het Evangelie, ook omdat het jou ten diepste geraakt heeft. •
Literatuur
Hem achterna. Geestelijke Oefeningen van Ignatius van Loyola in het dagelijks leven, Sociëteit van Jezus, Brussel / Den Haag