O MULLÓN
En a zaguer e terzena Trobada d’aragonés d’Alquezra de chinero de 2025, o biernes día 10 se bi leyó un “Manifiesto por l’aragonés” en O Mullón.
Ye esclatero que O Mullón amuestra una fonetica chenuinamén aragonesa. Prexinando en primeras e rechirando dimpués sopre ixe toponimo soi plegato ta istas considerazions:
Mostolay siñala que mullón ye recullito en Alquezra ya en 1905 (Saroïhandy) e que “podría tratarse del mojón castellano”. “En Echo: hematoma producido por un golpe”.
L’Aragonario lo traduze por “chichón, hematoma, moretón”. En Martínez se troba “hematoma”, e o mesmo en Andolz.
En o dizionario d’o EFA se presientan tres azeuzions: 1: “chichón, hematoma”. 2: “mojón, hito”. 3: “sopa, trozo de pan empapado”.
Mullón promana d’o latín ispanico mutŭlo -onis, d’o clasico mutŭlus: “voladizo, piedra que sobresale de una pared”. L’aragonés mullón ye “molló” en catalán e “mojón” en castellano, promanando d’o mesmo bocable latino ya esprisato.
Encara que mullón puestar sinonimo de fita, talmén en o d’Alquezra faiga referenzia a o suyo sinificato orichinal latino “modillón”. Ye dizir una peña que “surte” d’a parer. En iste causo serba un peñón chigán que en o cobaxo poderba ser o teito d’una espelungueta.
En ixe puesto d’ O Mullón se beye bien platero como una peña asabelo de graniza s’esnapó d’a enormidá d’o peñón que ye l’alazet d’o castiello-colechiata d’Alquezra. Talmén antis de cayer-se ixa gran peña “surtiba” d’a paret, fendo en o cobaxo una mena d’espelunga. O estrepito e tamborinazo que fazió al cayer, ye de dar que estase más que chigán. Malas que a peña s’eslizó, aturó emparata en o gran peñón d’a colechiata, acubillando agora sí entre as dos, mai e filla, una espelunga completa.
Por ixo, o bocable mullón, encara que pueda traduzir-se por mojón, (fita) no cal escartar l’azeuzión orichinal latina de “salién”. Ixe mesmo conzeuto se tresmina en l’aragonés cheso fendo referenzia a un “chichón”. L’azeuzión de “pan mullato, u sopa” que en iste causo promana de “mullar” no tiene cosa que beyer con iste pincho toponimo alquezrano.
Consultato o nuestro cheologo de capezera, Pau Arbués siñala que O Mullón fa parti de un conchunto de rocas calsinas orichinatas por acumulazión de partis calcarias d’organismos marinos en una mar somera en o Eozeno meyo.
Seiga como seiga, O Mullón ye un toponimo aragonés que siñala un puesto emplito de machia, más que más de nueis. Puesto ideyal ta acubillar l’inte d’enzetar una trobada d’aragonés con manifiesto por a nuestra luenga incluyito, arruxiato con anís d’arañons d’a nuestra tierra. Como cal.
Chinero de 2025
BOMBOLÓN BUXO