Запросіны: 

іншамоўная паэзія, пераствораная па-беларуску



Васіль Зуёнак

 

ЗАПРОСІНЫ

 

  Іншамоўная паэзія, пераствораная па-беларуску

 

 

 

А ВЫШЫНЮ ДАВЕР НЯБЁСАМ...

 

 

З РУСКАЙ ПАЭЗІІ

 

 

 

Васіль Жукоўскі

 

 

ДОБРАЯ ПАРАДА

 

У альбом В.А.Азбукіну

 

Любоў, надзея і цярпенне:

Някепскі на жыццё запас.

Наперад жа – і ў добры час!

У Боскай волі ўсе здзяйсненні.

 

Шчаслівы, з кім любоў ідзе;

Яна жыццё за ўцеху мае,

Вясёлкаю пяшчоты ззяе

На хмары, што бяда вядзе.

 

Пакуль усход не запалае –

Бяздушны і нямы Мемнон;

А сонца выгляне – і ён

Дыханнем мармура зайграе!

 

Так і любві святло: працяг

Жывых пачуццяў, і натхненне,

І ў справах велічных памкненне!

Няма любві – няма жыцця!

 

Надзея з кубкам асалоды –

Хаўруснік добры, – вер; ды знай,

Што не зямля, а неба – рай;

Будзь добрым без узнагароды!

 

Калі ж надзея адляціць –

Зірні на ціхае цярпенне;

Яно паможа спакушэнне

Святою сілай замяніць.

 

Адно – аберагай заўсёды

Скарб неацэнны – дабрыню;

Май годны дух, а вышыню

Давер нябёсам – і свабоду!

 

1814

 

 

ШТО ТАКОЕ ЗАКОН?

 

Закон – напяты цераз вуліцу канат,

Каб пешаходаў супыняць сярод дарогі,

Альбо іх павярнуць назад,

Альбо заблытаць ногі!

Але – дарэмна ўсё! Назад ісці не рупіць,

І пачакаць ніхто не хоча!

Не выйшаў ростам – дык падніз праскоча,

А хто вялікі – пераступіць!

 

1814

 

 

 

Аляксандр Пушкін

 

 

х х х

 

Мілей мне кветкі позняй цвет,

Чым пышных першынцаў букет.

Яна жывей і спадзяванні

І мроі абуджае ў нас.

Так развітанне іншы раз

Жывей салодкага спаткання.

 

1825

 

 

х х х

 

Блукаю я ўсцяж вуліц шумных,

Ці храм шматлюдны пазаве,

Ці між юнцоў сяджу патлумных,–

Мне мроі мрояцца мае.

 

І я кажу: гады – імгненні,

І колькі тут не бачна нас,

Мы ўсе пад вечныя скляпенні

Адыдзем, – кожнаму свой час.

 

На адзінокі дуб гляджу я –

І знаю: патрыярх лясоў

Мой сціплы век перавякуе,

Як перажыў ён век бацькоў.

 

Ці немаўлятка забаўляю –

Ужо я думаю: бывай! –

Табе я месца вызваляю:

Мне вянуць час, ты – расцвітай.

 

Дзень кожны, кожную гадзіну

Праводжу з думаю адной:

Якая з іх, якой хвілінай

Са смерцю стрэнецца маёй?

 

Дзе лёс памерці накануе?

Ці ў падарожжы, ці ў баі?

Ці злягу, можа, у труну я

Ў здавён абжытым мной краі?

 

І хоць не значыць анічога,

Дзе цела мёртвае ляжыць,

Ды ўсё ж да роднага парога

Бліжэй хацелася б спачыць.

 

І ля магільнага ўваходу

Хай молада жыццё кіпіць

І раўнадушная прырода

Красой адвечнай зіхаціць.

 

1829

 

 

х х х

 

Я вас кахаў: яшчэ маё каханне

Ў душы, мабыць, пагасла не зусім;

Ды больш яно вас тубаваць не стане;

Я засмучаць вас не хачу нічым.

Я вас кахаў маўкліва і самотна,

Не мог з надзеяй рэўнасць разлучыць;

Я вас кахаў так шчыра, так пяшчотна,

Як дай вам бог каханай іншым быць.

 

1829

 

 

х х х

 

Што ў імені табе маім?

Яно памрэ, як пошум хвалі,

Што б’е самотна ў бераг дальні,

Як гук начны ў бары глухім.

 

Яно пакіне мёртвы цень

На памятнай старонцы белай,

Як моваю незразумелай

Магільны надпіс на пліце.

 

Што ў ім? Забытае даўно

Ў турботах новых і бунтоўных,

Тваёй душы не дасць яно

Пяшчотных згадак і чароўных.

 

Ды ў дзень, як смутак ахіне,

Шапні яго – хоць не пачую;

Скажы: ёсць памяць пра мяне

І ў свеце сэрца, дзе жыву я...

 

1830

 

 

ВОСЕНЬ

Урыўкі

 

VІІ

 

Тужлівая пара! вачэй замілаванне!

Прывабнасць развітальнае красы, –

Люблю я пышнае прыроды заміранне,

Апранутыя ў золата лясы,

У шатах ветру шум і свежае дыханне,

І ў небе хвалістыя хмарак паясы,

І промня рэдкі бліск, і першы звон марозны,

І ў блізкай далечы сівой зімы пагрозы.

 

VІІІ

 

І з кожнай восенню я расцвітаю зноў;

Майму здароўю даспадобы холад;

Зноў цешуся я звычкамі гадоў:

Чаргой злятае сон, чаргой турбуе голад;

І лёгка, радасна пульсуе ўсэрцы кроў,

Кіпяць жаданні, – нібы юны волат,

Я зноў люблю жыццё, – такі мой арганізм

/Прашу мне дараваць нікчэмны празаізм/.

 

Х

 

І забываю свет, і слодыч цішыні

Мне сон салодкі навявае вольным уяўленнем,

І абуджаюцца паэзіі агні:

Душа лірычным поўніцца трымценнем,

Гучыць, шукае ў невыказнай глыбіні

Выявы, што малююцца натхненнем, –

І да мяне ляціць гасцей нябачны рой,

Знаёмцы, марай акрылёныя маёй.

 

ХІ

 

Дум вольных не суняць, не палічыць, не змерыць,

І рыфмы лёгкія насустрач ім бягуць,

Рука пяро шукае, а пяро – паперу,

Хвіліна – і свабодна вершы пацякуць.

 

1833

 

 

 х х х

 

Не дай мне, Божа, звар’яцець.

Лепш драбязы жабрацкай медзь;

            Лепш торбу начапіць.

Не тое, каб я надта ім

Ашчаджваў, розумам маім,

            Меў страх яго згубіць:

 

Калі б пакінулі тады

Мяне на волі – назаўжды

            Я збег бы ў лес глухі!

Трызнення дзіўнага дзіця –

Спяваў бы ў чадзе забыцця

            Лятункавых стыхій.

 

Я б слухаў лёгкай хвалі спеў,

Шчаслівы, на сябе глядзеў

            З нябеснай пустаты.

Магутны, вольны быў бы я,

З палямі б я лясы раўняў,

            Нібы віхор круты.

 

Ды вось бяда: як страціш ты

Свой розум – тут жа ўміг браты-

            Разумнікі запруць.

Пасадзяць, дурня, на ланцуг

І як звяры, пастаўшы ў круг,

            Дражніць цябе пачнуць.

 

А ноччу слухаць буду я

Не голас звонкі салаўя,

            Не вольны шум дуброў –

А віск таварышаў маіх,

Ды крык наглядчыкаў начных,

            Ды звоны кайданоў.

 

1833

 

 

х х х

 

Стаю на могілках самотны.

Прытулак смерці – голы дол –

Спавіты шэрай адзінотай,

І толькі поле навакол.

І міма вечнага прыстанку

Дарога сельская ляжыць,

Па ёй рабочая фурманка

            зрэдку прагрыміць.

Адна раўніна – справа, злева.

Ні ўзгорка, ні ракі, ні дрэва.

Кустоў шматкі там-сям відаць.

Нямеюць камні і магілы,

Крыжы драўляныя тырчаць

І аднастайна і паныла.

 

1834

 

 

х х х

 

Айцы-пустэльнікі і праведніцы дзевы

Нямала склалі Боскіх малітоўных спеваў,

Каб сэрцам да нябесных сфераў узлятаць,

Яго перад наваламі зямнымі ўмацаваць;

Ды так мяне ніводная малітва не кранае,

Як тая, што святар на службах паўтарае

У дні журботныя Вялікага паста;

Часцей за ўсё на вусны з іменем Хрыста

Яна прыходзіць і мацуе невядомай сілай:

Нябесны валадар! Ляноты дух панылы,

Уладалюбства, што стаілася змяёй,

І пустаслоўя ты не дай душы маёй –

А бачыць дай мне ўсе грахі мае дазвання,

Хай ад мяне мой брат не знае ганьбавання,

Цярпення дай, любові, цішыні,

Святлом цнатлівасці мне сэрца ахіні.

 

1836

 

 

МАЯ ЭПІТАФІЯ

 

Тут Пушкін пахаваны; з маладою

Ён Музаю пражыў вясёлы век,

Дабра ён не тварыў, але душою,

Дальбог, быў добры чалавек.

 

1815  

 

 

КАЗКА ПРА ЗАЛАТОГА ПЕЎНІКА

 

Недзе ў царстве трыдзевятым,

У дзяржаве трыдзесятай

Жыў-быў слаўны цар Дадон.

Малады быў грозны ён

І суседзям раз за разам

Ладзіў крыўды і паразы;

Ды пад старасць папрыціх

Ад паходаў баявых

І сабраўся на спакой;

Тут суседзі талакой

Пачалі цара даймаць –

Шкоды розныя ўчыняць.

І каб спраўна, як належыць,

Бараніць краіны межы,

Мнагатысячную раць

Войска мусіў цар трымаць.

Ваяводы не драмалі,

Ды ніяк не паспявалі:

З поўдня ворага чакаюць –

Ён з усходу наступае!

Адаб’юць – ліхія госці

Лезуць з поўначы. Са злосці

Ажно плача цар Дадон,

Забываючы пра сон.

Не жыццё, а калатнеча!

І каб розум свій старэчы

Падбадзёрыць, кліча цар

На падмогу мудраца,

Шле за ім ганца з паклонам.

Вось мудрэц перад Дадонам

З мехам стаў і з меха тога

Выняў пеўня залатога.

“Пасадзі, – цару сказаў ён, –

Певуна на шост – і спраўна

Будзе пеўнік дзень пры дні

Варту несці з вышыні:

Як наўкол не ўгледзіць ліха,

Дык сядзець ён будзе ціха;

А калі з якога боку

Небяспеку ўбачыць вока –

Ці вайны шырокі наступ,

Ці набег – з набегаў частых, –

Тут жа крыкне пеўнік мой

І ў той бок грабеньчык свой,

Страпянуўшыся, скіруе,

У якім бяду пачуе”.

Цар удзячны мудрацу,

Зорных помыслаў лаўцу,

За паслугу абяцае

Горы золата й гукае:

“Волю першую тваю

Спраўджу я, нібы сваю!”

 

 

Певень з жэрдкі той высокай

Сцеражэ абшар навокал.

Ледзь пабачыць небяспеку,

Як ад сну, прахопіць векі,

Зварухнецца, страпянецца,

На харомы азірнецца

І крычыць: “кіры-ку-ку:

Праўце царствам на баку!”

І суседзі папрыціхлі,

Дух ваяцкі ўняўся іхні.

Гэтак цар Дадон заўзятым

Незычліўцам даў адплату.

 

 

Год прайшоў, другі мінае,

Певень клопату не знае.

Ды аднойчы цар Дадон

Страшны шум пачуў праз сон:

“Цар ты наш! айцец народа! –

Лемантуе ваявода: –

Валадар! бяда! прачніся!” –

“што такое? .. Суніміся...—

Цар няўцямна пазяхае...—

Што там, га?.. Бяда? Якая?”

Ваявода растлумачыў:

“Пеўнік зноў бяду пабачыў;

Страх сталіцу агарнуў...”

У акно Дадон зірнуў, –

Бачыць: пеўнік скача ўлёт

І паказвае на ўсход.

Што ж – тут нечага марудзіць:

“Гэй, хутчэй! На коней, людзі!”

Цар на ўсход кагорту шле, –

Сын старэйшы начале.

Пеўнік тут жа ўтаймаваўся,

Шум заціх, і цар суняўся.

 

 

Восем дзён прайшло паціху,

А ад войска – ані слыху:

Бойка там была ці не? –

Данясенне сын не шле.

Пеўнік зноў пачаў гукаць.

Кліча цар другую раць;

Сына меншага збірае –

Брату ў помач пасылае.

Пеўнік чуўны зноў аціх.

Вестак зноў няма ад іх!

Зноўку восем дзён праходзіць;

Людзі ў страху дні праводзяць;

Пеўнік зноў крычыць-гукае,

Рату трэцюю склікае

І на ўсход вядзе Дадон –

Сам, – на поспех ці ў палон?..

 

 

Крочаць воі дзень і ноч,

Стомлена глядзяць наўзбоч:

Ні пабоішча, ні стану,

Ні магілнага кургана

Не відно – пусты абшар.

Што за цуд? – мяркуе цар.

А ўжо восьмы дзень праходзіць,

Воска ў горы цар прыводзіць

І паміж высокіх гор

Бачыць шоўкавы шацёр.

Ля шатра, нібы ў пустыні, –

Анікога; а ў цясніне

Раць пабітая ляжыць.

Да шатра Дадон бяжыць...

Перад ім – страшней вайны! –

Два ягоныя сыны,

Без шаломаў і без латаў,

Кожны дзідаю працяты,

І не вораг бойку правіў:

Брата брат жыцця пазбавіў.

Ходзяць коні па траве,

Па крывавай мураве...

Цар – у голас: “Дзеці, дзеці!

Гора мне! якія сеці

Вам сплялі ў чужых краях?

Гора! смерць прыйшла мая!”

За царом загаласілі

Ўсе як ёсць; пад небам сінім

Ад нізін да сэрца гор

Стогн стаяў... І тут шацёр

Расхінуўся... І дзянніцай

Шамаханская царыца

Ў прамяністым ззянні зорным

Павіталася з Дадонам.

Як на сонца птушка ночы,

Цар глядзеў царыцы ў вочы

І прад ёй забыў нібыта

Пра сыноў сваіх забітых.

А яна перад Дадонам

Усміхнулася з паклонам,

За руку яго ўзяла

І ў шацёр свій павяла.

Там за стол яго садзіла

Ды прысмакамі карміла,

Адпачыць на ложак клала –

На парчовых пакрывалах.

І пасля, праз тыдзень роўна,

Быў скароны безумоўна

Прыгажосцю цар Дадон,

Здаўся чарам у палон.

 

 

І нарэшце, цар дадому

З воскам рушыў, і, вядома,

З ім была царыца тая –

Прыгажуня маладая.

Ехаў цар, і ўсцяж гуло

Перад ім навін кубло.

А ў сталіцы, ля варот,

Шумна іх сустрэў народ, –

Беглі ўсе за калясніцай,

За Дадонам і царыцай;

І вітаў усіх Дадон...

Раптам сябра бачыць ён:

У натоўпе ў шапцы белай,

Нібы лебедзь, пасівелы, –

Знаўца зорак і мудрэц.

“А, здарова, мой айцец, –

Цар звяртаецца паважна, –

Падыходзь бліжэй! Што скажаш?” –

“Цар, – мудрэц яму ў адказ, –

Разлічыцца, пэўна, час.

Помніш? за маю паслугу

Абяцаў ты мне, як другу,

Волю першую маю

Выканаць, нібы сваю.

Падары ж ты мне дзянніцу –

Шамаханскую царыцу...”

Цар здзіўлёна пазірае.

“Што ты – клёк згубіў? – пытае: –

Ці нячысцік розум твой

Звёў у спрэчку з галавой?

Што ў глузды свае ты ўзяў?

Я, вядома, абяцаў,

Ды жаданням ёсць граніца!

І нашто табе царыца?

Знаеш ты – хто я? ці не!? –

Папрасі лепш у мяне

Хоць казну, хоць чын баярскі,

Хоць каня з канюшні царскай,

Хоць паўцарства, – аддаю!” –

“Не-е – я на сваім стаю!

Падары ты мне дзянніцу,

Шамаханскую царыцу”, –

Так адказ мудрэц трымаў.

Цар аж плюнуў і сказаў:

“Ну й нахабнік!.. Дык, лічы,

Будзеш ты цяпер ні з чым.

Вось вароты, вось дарога, –

Убярыце прэч старога!”

Быў заўпарціўся стары,

Ды не любяць звад цары;

Па ілбе Дадон жазлом

Хватануў – і той нічком

Паваліўся і сканаў.

А царыцын смех лунаў:

Ха-ха-ха! ды хі-хі-хі! –

Не палохаюць грахі.

Цар, хоць быў і ўсхваляваны,

Усміхаўся ёй старанна.

А калі пад’ехаў ён

Да харомаў, тут пад звон,

На вачах ва ўсёй сталіцы,

Пеўнік – шась да калясніцы;

Як маланка, праляцеў

І цару на цемя сеў,

Дзеўбануў – і ўміг прапаў...

Мёртвы цар на дол упаў,

Апусцела калясніца –

Шамаханская царыца

Знікла ўмомант, як пры ім

Не было яе зусім...

 

 

Казка казкай, ды – намёк:

Малайцам на добры ўрок.

 

 

1834

 

 

 

Міхаіл Лермантаў

 

            Да ***

 

1

 

Прабач! – не спаткацца нам болей

І ў поціску рук не сагрэць;

Прабач! – тваё сэрца на волі...

Ды з іншымі шчасця не мець.

Я знаю: з адчаем пакутным

Ізноў страпянецца яно,

Калі ў ім ускрэсне нячутна

Імя, хто загінуў даўно!

 

 

2

 

Ёсць гукі – нікчэмнага чыну,

Натоўпу – для кпінаў асцё,

Але іх забыць немагчыма: –

З душою яны, як жыццё;

Нібыта ў магіле, былое

На дне гэтых гукаў святых;

І ў свеце пачуць толькі двое

Іх могуць – і ўспыхнуць ад іх!

 

 

3

 

На момант нас лёсы злучылі,

Ды вечнасць нішто перад ім:

Усе мы пачуцці спалілі

Сваім пацалункам адным;

Прабач! – аб кароткім каханні

Пакінь шкадаванні хутчэй: –

Здавалася цяжкім расстанне;

–Ды, пэўна, сустрэцца цяжэй! –

 

1832

 

 

 

Апалон Майкаў

 

З НІЗКІ “НАКІДЫ”

 

Формы, мой сябра, дыхтоўнасць – не ўсё яшчэ ў справе мастацтва.

Чыстаю хай мне знутры свеціцца ў форме душа.

 

1882–83

 

Кажаш, няма ў цябе ворагаў? – дружа, прабач, не паверу:

Столькі зрабіў ты дабра! столькім памог, паспрыяў!

Ведай: удзячнасць для нізкай душы – як ярмо, як абраза, –

Ну, а душаў высокіх – ці многа ты знаеш?.. Злічы!

 

1891

 

 

 

Валерый Брусаў

 

х х х

 

Звіваюцца бляклыя цені,

Бяззорныя прывіды ночы,

І моўчкі над безданню змрочнай

Гайдаюцца нашы ступені.

 

Сябры! Мы дайшлі ўжо да краю!

Стаім над абрывістай прорвай –

Вандроўнікі ночы бяззорнай,

Шукальнікі цьмянага раю.

 

Мы верылі нашай дарозе,

Шукаючы водбліскі раю...

І вось – нерухома – ля краю

Стаім у ганебнай трывозе.

 

Няпэўны хоць крок, на імгненне,

І ад запаветнай дарогі, –

Ні сораму і ні трывогі –

Адвечнае толькі падзенне!

 

Гайдаецца лесвіцы ўлонне,

І зорка ў трымценні няўлоўным...

Ці будзе ён, голас ратоўны:

Адкуль – ці з нябёс, ці з прадоння?

 

18 лютага 1895

 

 

х х х

 

Я помню вечар лістападны,

І кветкі змораных вяргінь,

Дзіцячы позірк, што нагадваў

Пагляд егіпецкіх багінь.

 

Не, штосьці лёс і мне пакінуў:

Натоўпу шум, нябёс пажар, –

І ў снах маіх – твае хвіліны:

Тваіх вачэй мемфіскіх дар.

 

22 ліпеня 1896

 

 

 

Аляксандр Блок

 

х х х

            Ул. Пясту

 

Май акрутны з белымі начамі!

Грукат у вароты: адчыняй!

Мроіва блакіту – за плячамі,

І пагібель – тоіць небакрай!

Смех жанчын з вар’яцкімі вачамі,

З ружай змятай на грудзях... О май,

Прабудзі! – пратні мяне мячамі

І ад жарсці лютай вызваляй!

 

Добра ў карагодным крузе лугам

З палымянай песняю прайсці,

Піць віно, смяяцца з мілым другам,

У вянках узорыстых цвісці,

Кветкі слаць чужым сяброўкам смуглым,

Сум і шчасце светлае знайсці,

А дастойней – баразной за плугам

Свежым ранкам басанож ісці!

 

28 мая 1908

 

 

 

Сяргей Ясенін

 

х х х

            Л.І.Кашынай

 

Зялёная прычоска,

Грудзей дзявочых ціш,

О тонкая бярозка,

Ты што ў ставок глядзіш?

 

Што шэпча табе вецер?

Аб чым звініць пясок?

Ці сніцца ў пасмах вецця

Грабеньчык-веташок?

 

Адкрый, адкрый мне тайну

Тваіх драўляных дум, –

Люблю твой развітальны

Перадасенні шум.

 

І шэпча мне бярозка:

“Цікаўны сябра мой:

Пастух – адзін, за вёскай, –

Праплакаў ноч са мной.

 

І покуль светлым ценем

У руні месяц ззяў,

За голыя калені

Мяне ён абнімаў.

 

І – уздыхнуў на ростань,

Сказаў пад звон лістоў:

“Бывай, мая бярозка,

Да новых журавоў...”

 

1918

 

 

х х х

 

Знак асенні: кігіча сава

Ў заімглёнасць дарожнага рання.

Аблятае мая галава,

Залаціста чупрына вяне.

 

І ў “ку-гу” тым блакіт сабраў

Я табе, маці сіні – асіна.

Хутка месяц, што ў снезе ныраў,

Будзе плаваць у кучарах сына.

 

Хутка мне без лісця замярзаць,

Звонам зор засыпаўшы вушы.

Без мяне юнакам спяваць

І старыя вярэдзіцьдушы.

 

Новы з поля прыйдзе паэт,

Лес абудзіцца ў новым свісце.

Замятае асенні след

Па-асенняму вецер лісцем.

 

1920

 

 

х х х

 

Не шкадую, не заву, не плачу,

Пройдзе ўсё, як з белых яблынь дым.

Адмірання золатам пазначаны,

Я не буду болей маладым.

 

І табе ўжо не шугаць агнёва,

Сэрца, пад павевам халадка,

І ўжо край бярозак паркалёвых

Не завабіць басанож блукаць.

 

Дух бадзяжы! стаў шукаць ты межы,

І пламенне ў слове ўсё радзей.

О, мая разгубленая свежасць,

Крыгалом пачуццяў, шал вачэй.

 

Стаў скупейшы зараз я ў жаданнях, –

О жыццё! – ці ў сне цябе спаткаў?

Быццам я вясновым гулкім раннем

На кані ружовым праскакаў.

 

Тленныя мы ўсе на гэтым свеце,

Ціха льецца з клёна лісцяў медзь...

Будзь жа вечна блаславёнай, квецень,

Што прыйшла ў жыццё, каб смерць сустрэць.

 

1922

 

 

х х х

 

Эх вы, сані! А коні, коні!

Пэўна, чорт на зямлю іх прынёс.

І ляціць у буйным разгоне

І рагоча званочак да слёз.

 

Снегавая пустая дарога,

Толькі рып, толькі снег і палі.

Ах, як неба наткала многа

Міткалю для марознай зямлі.

 

Стэп ды стэп – ні сабачага брэху

І ні месяца шлях не сустрэў.

Патрымайся, жыццё: не праехаў

Я ўсяго, не навек пастарэў.

 

Заспявай жа насуперак ночы,

Добры фурман, а я падпяю

Пра дзявочыя хітрыя вочы,

Пра юнацкую волю маю.

 

Эх, бывала, збакірыш шапку,

У аглоблі заводзіш каня,

Кінеш сена ў драбіны ахапкам,

Ляжаш, гікнеш – і згадвай імя!..

 

І адкуль ты, пастава зуха, –

Ноч праходзіла – а не да сну.

Над ракою тальянка-спявуха

Угаворвала не адну.

 

Час мінуў. Парадзеў мой волас.

Конь сканаў, наш двор апусцеў.

 

І згубіла тальянка голас,

Развучылася весці спеў.

 

Але ўсё ж душа не астыла.

Мне прыемныя снег і мароз,

Бо над тым, што было, снежыць крылы

І рагоча званочак да слёз.

 

1925

 

 

 

Ганна Ахматава

 

 

х х х

 

Не, не быць табе ў жывых,

Са снягоў не ўстаць.

Дваццаць восем штыкавых,

Агнястрэльных пяць.

 

Горкую абновіцу

Шыла сябру я.

Любіць, любіць кровіцу

Руская зямля.

 

16 жніўня 1921

 

 

З НІЗКІ “ТАЙНЫ РАМЯСТВА”

 

2

 

Навошта мне радкоў адычных веча,

Сантыментальнасць элегічных дзей.

У вершы ўсё быць мусіць недарэчы,

Не так, як у людзей.

 

Калі б вы зналі ўсё: з якога смецця

Верш, сорам страціўшы, расце парой,

Як дзьмухавец ля плоту ў пыльным цвеце,

Як лопух з лебядой.

 

Сярдзіты крык, пах дзёгцю свежы з ботаў,

Загадкавая плесня на сцяне...

І верш ужо гучыць, жывы, пяшчотны,

На радасць вам і мне.

 

21 студзеня 1940

 

 

З НІЗКІ “ТРЫ ВЕРШЫ”

 

2

 

Пашнарыўшы ў памяці чорнай, куток

Пабачыш: да локця пальчаткі,

І ноч Пецярбурга. І ложаў паўзмрок

З тым пахам, салодкім і чадкім.

 

І вецер з заліва. А там, між радкоў,

Мінуючы ахі і вохі,

Табе пасміхнецца пагардліва зноў

Блок – тэнар трагічнай эпохі.

 

1960

 

 

 

Мікалай Гумілёў

 

СЛОВА

 

Гэтым днём, калі над светам новым

Нахіляўся боскі твар, тады

Сонца ў небе супынялі словам,

Словам руйнавалі гарады.

 

Крыл сваіх арол не раскрыжоўваў,

Зоркі поўняй захіналі страх,

Калі слова полымем ружовым

У вышынях азарала шлях.

 

А жыццю ніжэйшаму служылі

Лікаў пад’ярэмныя валы,

Бо глыбіням сэнсу не чужыя

Лікі – і вялікі, і малы.

 

Сівы патрыярх і жрэц навукі

Пакарыў дабро і зло, аднак

Не рашыўся сэнс даверыць гуку –

На пяску накрэсліў лічбы знак.

 

Ды забылі мы, што палымяна

Свеціць слова між зямных трывог

І ў святым Евангеллі ад Яна

Сказана, што слова – гэта Бог.

 

Мы ж яму, нібы зямному целу,

Ставім грань мізэрнасцю асноў,

І як мёд у вулеі спусцелым,

Кепска пахне тло змярцвелых слоў.

 

 

 

Восіп Мандэльштам

 

х х х

 

Мы жывём – і не чуем краіну сваю.

Слых ні слова не ловіць – хоць побач стаю,

А калі хто і мовіць паўслоўца,

Тут жа ўспомніць крамлёўскага горца.

Яго тоўстыя пальцы – рух тлустых чарвей,

Кожны сказ – за пудовую гіру вярней,

Тараканна смяецца вачышчамі,

І халявы ззяюць начышчана.

 

Зброд – паўлюдзі – наўкола з паслугамі

Танкашыя згінаюцца дугамі,

Хто мармыча, хто свішча, хто ные –

Ён адзін ставіць тычкі прамыя.

Як падковы, за ўказам указ ён куе –

Каму ў лоб, каму ў зад, каму ў пах паддае.

Што ні кара ў яго – то маліна

І з шырокім дыханнем грудзіна.

 

Лістапад 1933

 

 

 

Барыс Пастарнак

 

ГАМЛЕТ

 

Гул заціх. Я выйшаў на падмосткі.

Стаўшы ля дзвярнога вушака,

Я лаўлю ў далёкіх адгалосках

Долю, што мой век мне прыгукаў.

 

Тысячай бінокляў морак ночы,

На мяне нацэлены, вісіць.

Калі толькі можна, Аве Ойча,

Гэту чашу міма пранясі.

 

Я тваю задуму паважаю

І ад ролі не збягаю прэч.

Толькі зараз драма ўжо не тая,

І маёй адмове не пярэч.

 

Ды канец шляхоў – наканаванне,

І разладу ў дзеях не знайсці.

Я адзін – у фарысейскім стане.

Век пражыць – не поле перайсці.

 

1946

 

 

 

Георгій Іванаў

 

х х х

 

Пустэльная і доўгая дарога,

А неба больш праменнае, чым рай,

І яхантамі на прыполе ў Бога

Праз дым туману ззяе небакрай.

 

І там, далёка, дзе вястункай ночы

Ўзлятае зорка птушкаю з гнязда,

На шар зямны глядзяць блакітна вочы,

Гайдаецца сівая барада.

 

Нібы змарыўся ён ад спраў трывожных,

Спакойны і стары, не чуе Бог,

Як крылы ластавак неасцярожных

Кранаюцца ягоных цяжкіх ног.

 

 

 

З БАЛГАРСКАЙ ПАЭЗІІ

 

 

 

Марка Ганчаў

 

ВОГНЕННАЯ ЗЯМЛЯ

 

На поўдзень з паўночнага краю

Агонь асенні шугае.

Трава, што касы не знае,

На горных схілах згарае.

Паляць траву пастухі –

Сівец і палын сухі,

І ў шлях апошні мятліца

Са стромы ляціць-залаціцца.

І ўніз з паднябесся крутога

Сцякае з агнём трывога.

Так Вогненная зямля

Сігнал падае здаля.

І полымя языкамі

Гукае:

Чаму да мяне не скасілі

Траву ў састарэлай сіле,

Хоць зналі яе нікчэмнасць?

Баяліся болю?

Дарэмна.

Бо зараз – вы гэта знаеце? –

Як полымя

Вы стрываеце?!

 

 

ЛЯНОТА

 

Пытаю сам сябе, як перад Богам:

Чаму шляхоў да славы не шукаў,

І перад ёй – з юнацтва – анічога,

Апроч ляноты дзіўнай, я не знаў.

 

Ляніўся ў кіпцюры яе зграбастаць,

Калі паміж абраннікаў сядзеў

І чуў, як нада мной крылата шастаў

Удачы дух і німбам зіхацеў.

 

Цяпер скажу вам: не маралі цнота,

Не розум адмыслова мне памог –

Застаўся радавым я ад ляноты.

І можа, мне паслаў яе сам Бог...

 

 

О ШЫПКА!..

 

Вяршынь Балканы й сёння не схілілі –

Гайдуцкай славе здрады не ўчынілі.

У недаступных нетрах

Легенду лес хавае,

Што часам запаветным

Дасць бой варожай зграі.

Дні гэты наступілі –

Час, відаць,

Пра палкавога скарбніка згадаць.

Паранены на Шыпцы,

Упаў ён і рассыпаў

Казну палка, што так умеў хаваць...

І на пясок і камяні з насілак

Цурком пакутным

Сцякала кроў нячутна.

А золата звінела ўладнай сілай –

Свяціла

Побач з нітачкай чырвонай,

Куды не дасягаў

Агонь шалёны.

І зналі апалчэнцы і салдаты,

Што ўдачу маюць рэдкую такую –

Збіраць у ранцы і млыны і хаты,

Не баючыся ні ядра, ні кулі.

Іх небяспека не падсцерагала.

Але стаялі воіны, як скалы,

І да пляча прыклады прыціскалі,

Хоць залатыя водбліскі скакалі,

На ўдачу спакушаючы старанна...

 

Была Балгарыя вось тут уратавана.

 

 

ЗАГАДНЫ ЛАД

 

Калі ў мяне, філолага зычайнага,

Аднойчы запытаюцца:

–Дзе гінуць

І куды дзяваюцца

Раптоўна ўсе

Загадчыкі-начальнікі? –

Я адкажу:

–А тут прычына тая,

Што ад слова

“Магу”

Загадны лад ад дзеяслова

Не ўзнікае.

Ну, паспрабуй, скажы

Каму вось так: мажы!

Або яшчэ – скажыце

Каму вось так: мажыце! –

І гэта з гібеллю загадчыкаў

Звяжыце.

Бо могуць загадаць:

Пасейце жыта!

Бо могуць загадаць:

Спявайце песні!

І людзі засявалі

І спявалі –

Пакорліва і цягавіта.

Але не з хлеба

Вырасла мастацтва

І не з мастацтва – хлеб.

Загадам мог

Загадчык карыстацца,

Ды адчуваў,

Што й тут ён без патрэб.

І разумеў: датуль пры ім улада,

Пакуль, як бацька – самазваны бог –

Ён чалавеку божаму загадваў

Рабіць усё, што сам рабіць не мог.

 

А я магу,

Я сам магу і знаю:

Не вам –

Сабе зрабіць я загадаю

І сам зраблю ўсё.

Сам.

 

 

ЗЯМНОЕ ПРЫЦЯГНЕННЕ

 

Туп, туп.

З рук маці маёй

Падаюць яблыкі ў кошык,

І ўверх узлятаюць галінкі,

І лёгка ўздыхаюць падпоры:

Туп, туп.

 

Туп, туп.

З-пад рук маіх на машынку,

На белы аркуш паперы

Падаюць строфы.

 

Туп, туп.

І хворае сэрца затупвае –

Ігрушападобны плод,

Што ўпаў на рукі хірурга.

 

Туп, туп.

Нервова пастукваюць пальцы

Прафесара матэматыкі.

Вось-вось узляціць з-пад рукі

Крылатая формула.

 

Туп, туп.

Млынар папраўляе латок –

І з-пад ягоных рук

Б’ецца жыцця вадаспад.

 

Туп, туп.

Прыйдзе час – і ўпадуць з вышыні

Тыя, хто з рук рассыпаў

Толькі воплескі і прывітанні.

 

Туп, туп. Туп, туп.

Вы чуеце гэты шум? –

Прыцягненне зямное агортвае

І мускулы, і душу.

 

 

ОДА АДСУТНАСЦІ

 

Дык вось, зусім адсутны і не слынны

Пры вашай славе я,

Ды толькі мне

Яе не трэба –

Ні ў маёй краіне

І ні тым больш у роднай старане.

 

Я не тырчу ў прэзідыумах пышных –

За кветкамі на штучным дыване,

Ні ў першым радзе паміж усявышніх,

Ні ззаду не пабачыце мяне.

 

Маю фігуру сціплую з насмешкай

Вы абыякава трактуеце цяпер

І лічаце яе той збітай пешкай,

Што стаць фярзём выношвала намер.

 

Адсутнасць памнажаецца ў ступені.

Ды не віной адсутнасць тут мая,

А ўжо высновы вашага ўяўлення,

Што і ў адсутнасці адсутнічаю я...

 

І ўсё ж вы адчуваеце трывожна:

Улада ваша – як гуллівы госць.

Мяне ўявіць зусім адсутным – можна.

А я ўсё ж ёсць. Адсутны – але ёсць!

 

 

 

Марын Георгіеў

 

ДЗЕНЬ І НОЧ, НОЧ І ДЗЕНЬ

 

Усіх утаймаваннем змрок загушкаў.

Жыццё і смерць ідуць на супачын.

Драпежнікі даюць адхланне птушкам.

Спяць пад адной страхой лаўцы і ўцекачы.

Хай ноч цямнейшая, чым прышласць чалавека,

Хай змрокам перапоўнена, як лёс,

Хай стоена рыхтуе небяспеку

Варожасці, якую бой прынёс, –

Ды ўсе наступствы – не халодны жвір:

Ёсць толькі мір,

Ёсць толькі мір...

 

Але ўзыходзіць сонца над гарой –

Зноў свет распалавініць, хоць не бог,

І зноў усіх выводзіць на двубой.

Зноў паўстае варожасці парог.

І сонца – ўратавальнік альбо кат?..

Спадае на зямлю дзён белізна.

Бясшумны крок у пераможцы – як пагляд.

Ахвяра прыткасцю надзелена спаўна...

Пасля, пасля – святло, як сівізна.

А спрэс – вайна,

А спрэс – вайна...

 

 

 

Пырван Стэфанаў

 

БЕЛАЯ ПТУШКА

 

Снілася белая птушка.

Калісьці

Былі мы сябрамі шчырымі.

 

Забытага саду лісце

Нашаптала мне госцю з выраю.

 

Вітаецца птушка са мною,

Глядзіць і чакае:

Чаму, як і тою парою,

Я сёння

Не сустракаю.

 

Маўчу.

А яна ўзлятае

Над сцяжынкай майго маленства.

А навокал – зямля расцвітае

І гайдаецца ў веснім шаленстве.

 

Ці пазнаў? – Абступаюць птушкі і кветкі,

Мальва – вазаю з гліны чырвонай.

Як сказаць усім, хто прыйшоў у адведкі,

Што не помню ўжо іх імёны?

 

А яны, як тады, весяляцца.

Казак шмат мне прынеслі новых...

Толькі як, толькі як мне прызнацца,

Што забыў я іх мову?

 

...І прачнуўся.

Раса на руцэ маёй ззяе,

Ці то горка плакаў у сне я?..

Птушкі, кветкі і дрэвы, –

Як мне вас не хапае!

Збег ад вас, каб шукаць з надзеяй...

 

Толькі ўжо немагу вас паклікаць.

Пераблытаў вашы імёны.

І нікога са мной.

Толькі больвялікі

З цішынёй утрапёнай.

І вялікая белая птушка

Са сну майго адлятае...

 

Вунь яе далягляд разгушкаў –

Світае...

 

 

 

Сімяён Уладзіміраў

 

БЯЗМОЎНА

 

Самаасуджаны на маўчанне,

Хоць бачу ўсё і знаю ўсё:

Хто гвалтаўнік, а хто ахвяра.

Маўчу. Ні гуку. І руку

Я ўзняць не здольны для пратэсту,

Бо ўласная мая рука

Сама сціскае горла мне.

 

1988

 

 

 

Эўцім Эўцімаў

 

З ІНТЫМНАЙ ЛІРЫКІ

 

 

ЗА ДЗВЕ РУКІ...

 

За дзве рукі, што да мяне ўзлятаюць,

Прайсці зямлю да краю згодны я.

За вочы, у якіх дзве зоркі ззяюць, –

Пяшчота ўся і цеплыня мая.

 

Удзячным рэхам за твае два словы,

Натхнёных мною, – будзе голас мой.

За дзве твае слязінкі я гатовы

Піць акіяны з горкаю вадой.

 

Чакаў: зярнятка на тваёй далоньцы,

Дажджынку на засмяглы першацвет, –

А ты прыйшла – вялікая, як сонца,

Прынесла мне адразу цэлы свет.

 

Прынесла ты мне ад вятроў заруку,

І зор агні, каб мне не сумаваць.

Як з мукі – песню, так і з песні – муку, –

І як усё мне гэтае стрываць?!.

 

О, хто і векавечны той і юны

Агонь патушыць? І якой цаной?

І калі сэрца разарвуцца струны,

Адно каханне – усяму віной.

 

 

ЖАНЧЫНА НА БАЛКОНЕ

 

Жанчына, нібы стройная званіца,

Перад маім паўстала алтаром.

Нашто святым быць і нашто маліцца,

Калі я нарадзіўся званаром?!

 

Дзе ў свеце знойдзеш гожую такую,

Што пакарае магіяй сваёй?

Як д’ябал, маё сэрца трыумфуе,

Што я ў яго ў закладзе – з галавой!

 

Які агонь у тых вачах нябесных,

Пяшчоты колькі!.. Я маўчу ў мальбе...

О Божа, дай адну мне гэту песню –

Я з песень пабудую храм табе!..

 

 

ВІННАЯ

 

Зямны мой і нябесны вінаграднік,

Ты сэрца саграваеш весялосцю,

Да гронак я тваіх прыпасці рады,

Пакуль не абабраў іх іншы хтосьці.

 

І зноў, і зноў – і цуд, і шал спатканняў:

Я ад тваіх дарункаў зап’янелы, –

У іх бунтуюць градусы кахання,

І слодыч вуснаў, і гарачнасць цела.

 

У гронках магія жаночая іскрыцца,

Мяне ў абдымках сонечных трымае.

Сапраўднае віно, а не вадзіцу

Я з кубка залатога выпіваю.

 

Мой лёс цяпер пазначаны: я п’яны,

Табою п’яны, д’яблава парода.

Я ў сэрцы гэтым вінным – госць жаданы,

Яно адкрыта для мяне заўсёды.

 

 

 

З РУМЫНСКАЙ ПАЭЗІІ

 

                                          Пераклад прысвячаецца Анатолю Іванавічу

                                          Бутэвічу, Надзвычайнаму і Паўнамоцнаму Паслу

                                          Рэспублікі Беларусь у Румыніі /1998 – 2000/

 

 

Габрыэль Кіфу

 

У БОГА НА ВЫСЕЛКАХ

 

1

 

няўцямнымі сіламі пастаянна мяняюцца

абрысы цела майго.

адна рука робіцца доўгай нібы рака і ледзянее

другая працягваецца баракамі без дахаў

дзе лівень з градам сячэ

і блукае сляпы жабрак

ён трымае ў руцэ пагаслую свечку

і за дзяцей памаліцца хоча

ды малітву забыў і ўспомніць не можа.

не здзіўляюся я і пытанняў не маю мой боль анямеў.

 

2

 

я ў люстэрку сябе не бачу.

не магу ў люстэрка праціснуцца. не ўмяшчаюся.

гэтак і смутак гнятлівы мой не ўмяшчаецца ў словы.

 

3

 

гэты смутак нібы паштальён пераходзіць

і пісьмы разносіць.

смутак кожнаму з нас пакідае вестку сваю.

напачатку пісьмы кароткія

“прывітанне” і больш нічога

ды з кожным днём

разрастаюцца пісьмы.

нібы літары сэрца і кроў мозг і лёгкія

ў сказы смутку зліваюцца

і цякуць раманам-ракой у кожнага з нас унутры

 

4

 

і мы ўжо не бачым сябе ў люстэрку

і не змяшчаемся ў словы і ў гэту прастору якая

плюе на нас і адвярнуўшыся іншых людзей уяўляе

і яны замест нас пачынаюць жыць імёны прысвоіўшы нашы.

глядзім як яны нараджаюцца, як жывуць, паміраюць.глядзім

нібы тыя змарнелыя дзеці што праз шыбу з прахуканым вочкам

глядзяць на калядную ёлку дзе ў зыркіх пакоях

раздаюцца святочныя падарункі

глядзім з марознае цемры на тых ашчасліўленых новай рэальнасцю

/і не здагадваемся што можа й яны гэтаксама глядзяць на нас?../

 

5

 

хтосьці ці штосьці плішчыцца паміж мною і мною: ну і што!..

матылькамі гараць дзеясловы што ляцяць у агонь паэмы: ну і што!..

і ўзрастае з памяці ветра храм калісьці недабудаваны: ну і што!..

не здзіўляюся я нічому і пытанняў не маю мой боль анямеў.

 

6

 

жывём у Бога на выселках

дзе ўсё можна

і нельга нічога.

як армада рымская непераможная

як акіян мільённаногі

прыходзіць маўчанне з музыкай і барабанным боем

нас пахаваць.

 

 

ПЫТАННЕ І АДКАЗ

 

ты намерыўся пракласці тунель

праз сэрца Бога.

і Бог маўчыць.

паўтараеш пытанні розныя

ды пра што б ні пытаўся маеш

усё той жа маўклівы адказ.

і час ад пытання твайго да адказу

гэткі доўгі што можаш скакаць да яго

хоць на самым хуткім стаенніку

конь састарыцца твой і ўпадзе але мэта

недасяжнаю застанецца.

як разбіты стары карабель

у гавані між пытаннем тваім і адказам

умяшчаецца цэлы свет

што ахоўваецца бялюткім ягняткам

а Бог маўчыць.

 

 

 

Адрыян Папеску

 

ТАМ, ДЗЕ ШЛЯХІ РАЗЫХОДЗЯЦЦА

 

Там, дзе шляхі разыходзяцца

і адзін на захад ідзе, а другі на поўдзень,

я ўспомніў аб шчупаках,

што задыхаюцца ў канавах меліярацыйных

і на парозе ночы і дня па траве спружыніста скачуць,

аб карэнне і камяні збіваюць луску серабрыстую,

вар’яцеюць ад паху вады, жывой і свежай,
 блізкай і гэткай далёкай вады,

дзе чакаюць віры і плёсы,

хай сабе і з небяспекай рыбацкай.

 

І хто скажа, ці гэтак бы хутка сасмяглі іх целы,

як у пакутах палону,

ці знясілела б малако,

як гланды мужчын, што больш не кахаюць,

свет пакрыўся б пылам палёў

і нічога б не засталося

адшляхоў,

што разыходзяцца на скрыжаванні.

 

 

АДСУТНАСЦЬ

 

Профіль не твой, але я суцяшаю сябе:

Пэўна, ён так змяніўся, пакуль ты ўцякала

Па дарогах чужых да чужых гарадоў,

Што помняцца мне адтуль, з таго свету.

Ты ці не ты? Цень яшчарацы праходзіць

І шапоча адзеннем па пругкіх нагах,

З-пад каменя выпаўзаючы,

Што трэснуў на сонцы і цёплы, як бохан хлеба.

А ўсмешка? І яна магла расцвісці

Ва ўсмешцы другога, ды ці так, як раней? –

Шлеганулася ўсмешка галінай вярбовай

Па грудзях і па твары, у пустаце.

 

 

 

Лучыян Васіліу

 

БЕЗ ЦЯБЕ

 

Без цябе нібы ў чэраве я цыстэрны пустой,

блукаю ў цемры пачварнай

уздоўж закураных сцен, слухаю стогны званоў,

грукат таварнага паражняку

ў полі па рэйках настылых,

 

у гэтай пустой капэле,

што нематою закамянела,

у гэтым вагоне на мёртвым шляху

 

я тану ў спаконвечнасці хмар

і ва ўласнай крыві чытаю аб’яву аб смерці

 

неразважнасць узросту, пусты вакзал:

сэрца б’ецца непаслухмяна,

сэрца – жменька саломы, травы пучок –

пра мяне

амаль не ўспамінае

 

 

 

Іаан Флора

 

ГЛЫБОКАЯ МЕЛАНХОЛІЯ

 

“Нервы ў мяне былі на абрыве,

з каструлі, у якой я віно кіпяціў,

малаком патыхала, і гэта злавала мяне.

Дык вось, нервы мае, калі хочаш, былі на абрыве,

а я – у стадыі глыбокай меланхоліі быў,

наогул, у глыбокай стадыі;

на вуліцы панаваў мароз

і завіруха чырвоных і жоўтых зданяў,

а сяляне – так паказваў тэлевізар, –

патанаючы ў ледзяной куламесе, абувалі пакутніц-кароў.

 

Боты гумавыя надзявалі сяляне каровам,

ратавалі пакутніц.

А я

меланхоліяй быў глыбокай ахоплены”.

 

 

 

Касіян Марыя Спірыдон

 

ТРАГІЧНАЯ ПАСТЭЛЬ

 

на мяжы смерці

ружы па горла ў зямлю закапаныя

нібы выклік зіме

расцвілі

 

над імі жанчына бялізну развешвае мокрую

праменіцца ў вочы святлынь

а зорка на небе дарогу вяшчуе халодную

 

 

НЕ ІСНУЕ

 

Няма больш хлуслівай істоты

чым існы паэт

калі ён гаворыць /кахаю/

не вер

бо ўжо ў сэрцы ягоным

складаецца іншы верш

больш важны /будзь пэўная ў гэтым/

чым тыя ўрачыстыя словы

што з языка зляцелі

/даволі дзіўныя праўда

для вытанчанага паэта

які хоць крыху сябе паважае/

не вер ніколі паэту

нельга верыць таму хто не любіць

нават самога сябе

ён пэўнасці і надзеі

на сны свае не ўскладае

ён іх руйнуе ілжэ ім

і ў вершы іх заганяе

каб жыць спакайней было

ён быць жадае і часта

здараецца што бывае

тым хто іншых ад спячкі будзіць

тым хто верыць яму гатовы

калі ён крычыць /мне больна

мая душа нібы рана/

не верце яму /прашу вас/

ён хлусіць /папраўдзе душа

даўно ўжо яго пакінула/

ягонае “я” распалася

злілося з травой з каласамі

але

не забудзьце пры гэтым

/хоць не тоіць свайго вар’яцтва/

ён усё разумее

і хлусіць

 

 

 

З УКРАІНСКАЙ ПАЭЗІІ

 

 

Іван Драч

 

х х х

 

Шчасце – тое, што ўжо было,

Шчасце – не тое, што будзе.

Нябёсаў набрала ў грудзі

І, бадай, адгуло.

Шчасце – тое, што ўжо было.

Шчасце – маной лунае.

Шчасце – тое ўсё, што мінае,

Як не мінае зло.

Не падамне непагода

Шчасце – жар-птушкі пяро,

Шчасце – ад Бога нагода

Тварыць дабро!

 

 

х х х

 

Пяць гадоў я займаўся палітыкай –

Здаецца, у пяць разоў падурнеў:

Праспіртаваны плёткамі плыткімі,

Яшчэ й дасёння не працверазеў...

А ў такім хлуснеградусным затлумленні,

Калі ўсё мітусіцца ў жыцці,

Дужа лёгка коўзацца на сумленні,

Дужа цяжка па праўдзе ісці.

 

 

ВЕРДЫКТ

 

Кожны ўкраінец – нібы траісты музыка:

Адно – думае, другое – кажа, трэцяе – робіць.

Адтаго ў нас і вынік вялікі:

Што першы спародзіць, дык трэці на скон увасобіць.

 

У гэтым кансенсусе й век дажываем,

Шкадуем сабе нават добрага слова:

Суседская восень даўно ўжо ідзе з ураджаем,

А наша вясна яшчэ сеяць збіраецца дурнагалова.

 

Бо мы маладыя яшчэ. І памром маладымі.

Ніяк не здадзім свій дзчржаўны экзамен.

Палац рамантычны будуем з дзяржаўнага дыму.

І дымам развеемся – працятыя ў сэрца слязамі.

 

 

НАСТАЛЬГІЯ МАРКА ШАГАЛА

 

Нядаўна нагадала Ніна Велехава з “Литературной газеты”: “Марк Шагал, мастак невымернай сілы фантазіі, жыў большую частку свайго жыцця ў Па-рыжы, але ў галоўны пакой у сваім шыкоўным беласнежным будынку, у пакой, размаляваны з нізу да верху, захапіўшы і саму столь, у пакой, напоўнены пейза-жамі вуліц Віцебска, ён заходзіў вечарам, як у свой родны Віцебск, дзе правёў жабрацкае, убогае дзяцінства. Там ён пакутваў, там ён страціў сваіх родных, адтуль паехаў, каб быць шчаслівым. І вось у цудоўным горадзе Парыжы ён стварыў паўтарэнне Віцебска і кожны вечар акунаўся ў тое, цяпер ужо неда-сяжнае для яго, шчасце прайсціся хісткімі, дашчанымі, цёмнымі і гнілымі ходнічкамі горада дзяцінства, паглядзець на яго пахілыя будыначкі, на даху аднаго з якіх ён захоплена маляваў свае першыя дзіцячыя малюнкі. Гэта і ёсць любоў да айчыны, яна не заўсёды звязаная з узнагародаю, як між іншым, усякая любоў...”

Мяне ж здаўна яго карціны ўражваюць паяднаннем, здавалася б, непаяднальнага: неймавернай прастатой, аж хочацца залічыць выдатнага мэтра да прымітыві-стаў вышэйшага разраду, і неймавернаю, шалёнаю, непакорнаю фантазіяй, якая ўзрасла на элементарных дражджах будняў, а сталася ашаламляльным каларыс-

тычным святам, ад якога некуды схавацца.

Горкая настальгійнасць насычае яго творчасць уразлівымі глыбінямі, а шалёная лятучасць няйнакш пазычыла душу ў птушак. Згадваю адзін каларытны роспавед беларускіх сяброў. Гэта было даўно, а можа, і нядаўна. Ды гэтага, мажліва, і не было, настолькі яно простае і мажлівае. Погалас кажа, што калісьці ён быў за-прапанаваў роднаму горадузапоўніць цэлы музей сваімі карцінамі. “Памяшканне – за вамі, карціны – за мною. Хай будзе музей Марка Шагала ў родным Віцебску. Бясплатна аддаю сотні карцін...” Кажуць, раіліся бюракраты ад мастацтва і цвёрда вырашылі: “Не, гэта занадта. Музей? Для аднаго чалавека? Для Марка Шагала? Не, гэта ўжо занадта. Ды й памяшканне грошыкаў нямала пацягне. А ў нас жа колькі народу без кватэр. Школы патрэбны, дзіцячыя садкі... Пачакаем...”

І пабудавалі сабе яшчэ пару персанальных катэджаў... персанальных паляўнічых катэджаў са складамі адмысловых французскіх стрэльбаў фірмы “Марк Шагал”...

 

 

х

 

Як бы доля мая ні шугула,

А ўваччу ў мяне – васількі:

Пасланцамі Марка Шагала

Ў родны Віцебск ляцяць напрасткі.

 

Ляціць і ляціць вырай прымроены, –

Карціны ляцяць, а ў іх людзі ляцяць.

Лёсы пакроены, душы пакроены –

Барвы ў цемры начной зіхацяць!

 

Карціны-мішэні: страляюць чынушы –

І зайздрасцю кожны набоі натоўк:

Шагал аблачыны складае ў папушы,

Неба блакітнае кроіць, як шоўк.

 

З мальберта колеры ўсе разляцеліся.

На скрыпцы іграе калгасны бычок,

Каханка-вакханка на пеўня ўсселася,

Паказвае целяпням свой язычок.

 

А як жа паруюцца! – вірам віруюцца:

Папарна ў яго ўсе, – урок ці намёк?

Не “рэва...”, а “парна...” ў яго: парналюцыя, –

Стары за кардонам растраціў клёк...

 

Паўстала аблава на Марка Шагала.

Паўстаў афронт стары мастадонт.

Ды тут неспадзеўка іх падсцерагала –

Паўстаў абароны народны фронт.

 

І, зрэшты, лацвей у мастацтве лётаць –

Бо тут “лятальных талерак” няма,

Па якіх чынадрал з чыноўнага рота

Можа ў Марка пальнуць проста так, задарма.

 

х

 

Адстрэльваюць зорку пры першай патрэбе, –

Дык у неба вышэй, бо такая пара...

А ў небе не зоркі – валошкі ў небе,

У небе парыжскім “Гранд-Опера”.

 

Ісцін няма ў мастака невядомых –

Віцебск вучыў, і не супраць Парыж:

Тым хутчэй ты вернешся зноў дадому,

Чым вышэй у неба – у неба ўзляціш...

 

21.03.1987.

 

 

УКРАІНСКІ PERPETUUM MOBILE,

або

МАШЫНА ЎКРАІНСКАЙ НЕЗАЛЕЖНАСЦІ

 

“Краўчучка” стала “кучмавозам”:

Наперад рушыць родны край, –

На злосць марозам і прагнозам

Яшчэ трымаецца, бадай.

Народ вязе – і пахвалёны! –

Абы па-рабску пот не ліў.

Яго ўсе вучаць, а вучоны –

Ён робіць так, як і рабіў.

Народ цягучы – вочы з лоба:

Дзе з гаманой, дзе ціхама.

Няхай падчас і точыць злоба –

Машыны ж іншае няма.

Нутро выжыльвала “краўчучка”,

А яшчэ болей – “кучмавоз”.

Той транспарт – хітранькая штучка,

Ды рух ёсць рух, калі ўсур’ёз.

“Краўчучка” стала “кучмавозам”...

Машына зменіцца, бадай,

Але, насуперак марозам,

Не спыніцца наш родны край!..

 

 

х х х

 

Україна гароды капае.

Можа, год, можа, век пражыве.

А калі ўжо дзяржаву прыдбае,

Дык і неба тады страсяне.

Україна капае гароды.

Можа, й горад пракорміцца з іх.

Сее – хоць з балбатлівай пароды

Іншы раз вырастае жмых.

Україна гароды капае, –

Бачыў сам на шляхах крутых

Пеклавання зямлі і раю,

Што на небе і ўзлессях святых.

Украіна капае гароды.

Україна – вялікі гарод.

Не чакае сабе ўзнагароды

Мой вялікі гародні народ...

 

Красавік, 1995

 

 

 

Пятро Перабійнос

 

 

ПАКЛОН БЕЛАРУСІ

 

Рэхам светлым заўсёды самной:

З Берасцейскага шляху старога,

З Беларусі, зоркі зямной, –

Майго сэрца і думак дарога.

 

З-пад пажарышчаў ліха-бяды

Б’е-струменіць вада жывая –

Неўміручасць крыніц маладых,

Крывяноснасць славянскага краю.

 

У калысцы вярбовай маёй

Ёсць з палескае пушчы галіна.

Беларусь, кветкай мроі сваёй

Ты мяне саграваеш, як сына.

 

Бачу поле ў жытнёвай сяўбе,

Сам ільном квітнею на свяце.

Я Дняпром абдымаю цябе,

Беларусь, мая доля і маці!

 

Беларусь, край нябеснай красы,

Край зямное славы быліннай,

Я імя тваё з чыстай расы

Слаўлю іменем Украіны.

 

 

х х х

 

Патрэсквае салома прахалодай,

Якую сёння з маладой нагоды

Сцяліла маці нам – твая свякроўка.

І мы ўдваіх. І нам крыху нялоўка:

Як толькі зварухнуцца мы захочам,

Спалохана салома зашапоча.

А рута пахне тайнаю дзявочай,

А каласок шчаку маю ласкоча...

І за акном у міжпланетнай цішы

Пчала на крылцах мёдны чад калыша.

 

 

ДУША ЖУРАЎЛІНАЯ

 

Душа жураўліная стыне,

Марознае б’ецца крыло.

А дзесьці на снежнай раўніне

Не спіць у сумётах сяло.

 

Над ім – ні дарогі, ні следу –

Аблокі стаяць, як стагі...

Пакіну я ўсё і паеду –

У белы сусвет, у снягі.

 

Вішнёвай зіме пакланюся,

Табе, мой падольскі мароз.

Сцяжыну маю да матусі

Там студзень снягамі занёс.

 

Спачну там душой жураўлінай

Ад сцежак расстайных, сівых.

І ціха, шчымліва слязіна

Засвеціцца ў зрэнках маіх.

 

Блакітнага дыму празрыстасць

Насустрач мне выветрыць дзень.

Па снезе высокім і чыстым

Да мамы мой след павядзе.


N.B. – НА КНІЖНЫХ ЗАКЛАДКАХ

 

 

 Ггэта неяк само сабой зрабілася ў мяне добрым спосабам “замацавання” адпаведных тэкстаў, – адно што не заўсёды яны ўмяшчаліся на той маленькай “пляцовачцы”, і даводзілася “пашыраць” яе звычайным аркушам паперы....

N.B. – знак ад лац. nota bene –“заўваж добра”. А заўвагі тыя маглі быць і мае ўласныя, і пэўныя фрагменты з прачытанага, – у тым ліку і пераклады з паэзіі.

Выбар, пэўне ж, “ падказваўся” тымчасовым уражаннем і настроем душы...

 

 

 

Апалон Грыгор’еў

            Да Твораў у двух тамах

 

БАРАЦЬБА

 

Раздзел 18

 

О, калі праўда, што з душой жаданай, роднай

Дум запаветных не разлучыць далячынь, –

Скажы: мой покліч марны і нязводны

            Ці чула ты ў глухой начы?

 

Скажы: ці знала, як у смутку несупынным

Пакутуе душа разбітая мая,

Ці чула ў сне альбо нядрэмнаю хвілінай,

            Як праклінаў і плакаў я?

 

Ці чула іншы раз дакоры і замовы

Над іменем тваім, анёл далёкі мой?

І між радкоў для ўсіх ты ці чытала словы,

            Нябачна поўныя табой?

 

Ці зразумела ты, што мовы палымянасць,
 Памкненне кожнае тых трапяткіх радкоў –

Сустрэчы нашай той наканаванасць

            І рэха з далечы гадоў?

 

Скажы: ці чула ты? Скажы: ці зразумела?

Каб у жыццё душы адолеў я сумнеў, –

Скажы – каб знаў, што свеціш з далечы знямелай

Ты зоркай таямнічай мне!

 

1857

 

 

 

Караліна Паўлава

 

            Да Поўнага збору вершаў /”Б-ка поэта”/

 

х х х

 

Не ганарыстай барацьбою

Сваю адолеем бяду,

А з Богам зліўшыся душою,

Памкненнем сэрцаў і задум.

 

Праз гора пройдзем і нягоды

Мы, племя згубленай зямлі, –

Як, нібы сушаю, праз воды

Яўрэі мора перайшлі.

 

І як ахоўніцай марская

Сцяна для іх была ў той час,

Так будзе наша доля злая

Святым апірышчам для нас!

 

1862

 

 

 

Уладзімір Салаўёў

           

            Да кнігі “Стихотворения. Эстетика.

            Литературная критика”

            /Серыя выд-ва “Книга” “Из

            литаратурного наследия”/

 

х х х

 

Прыйшла на свет, паміж сівых туманаў,

Ты ў завірушны край,

І, беднае дзіця, між двух варожых станаў

Прытулку не шукай.

 

Ды ваяўнічыя цябе не страшаць клікі,

Мячоў і латаў звон,

І думна слухаеш ты запавет вялікі

Даўно мінулых дзён:

 

Як Бог абранніку Яўрэю з яснай сіні

Адкрыцца абяцаў,

І як прарок тады ўсявышняга ў пустыні

З малітваю чакаў.

 

І грымнуў грукат пад зямлёй глыбока,

Круг сонечны знямог,

Зямлю трасло, і тстрах скаваў прарока,

Ды страх – яшчэ не Бог.

 

Віхор закручвае шалёнае дыханне,

Гучыць вышынь парог,

Агонь вялікі асляпляе ззяннем,

Але агонь – не Бог.

 

І змоўкла ўсё, і змог прарок здранцвенне:

Не марна ён чакаў,

І ў ціхім подыху і ў райскім летуценні

Ён Бога распазнаў.

 

Масква 1882.

 

 

 

 

Валерый Брусаў

 

            Да Выбраных твораў у двух тамах

х х х

 

З несупыннымі малітвамі –

У паўтор, за кругам круг, –

Я праходжу паміж бітвамі,

Незачэпны, нібы дух...

 

Ад сваіх сяброў адлучаны,

Іх трыумф прадбачу я;

І байцоў уздым агучвае

Песня ўзнёслая мая.

 

Будзе ўдача не знячэўная.

Толькі знай, сяброў сям’я:

З перамогі той нікчэмнае

Засмяюся першым – я.

 

1899

 

 

 

Іван Бунін

 

            Да Збору твораў у 5-і тамах

            /Біб-ка часопіса “Огонёк”/

 

АДЗІНОТА

 

І вецер, і дождж, і імгла

            Над халоднай пустыняй вады.

Тут жыць вясна не змагла,

            Да вясны апусцелі сады.

Я на дачы адзін. Цёмна мне

За мальбертам, і стынь у акне.

 

Учора была ты ў мяне,

            А ў душы тваёй – смутак і жаль.

Покуль дзень азяблы сцямнеў,

            Ты здалася мне жонкай амаль...

Што ж, бывай! Твой цяжар я здыму –

Сам як-небудзь збядкую зіму...

 

І сёння ідуць ланцугом

            Тыя ж хмары – града за градой.

Ля ганка твой след пад дажджом

            Расплыўся, наліўся вадой.

І балюча самотны мой зрок

Ападае ў вячэрні змрок.

 

“Вярніся!” – я вокліч стрымаў:

            Параднёны з табою жыць.

Ды вяртання ў жанчыны няма:

            Адкахала – і стаў ёй чужы.

Што ж! Камін запалю, буду піць...

І сабаку няблага б купіць.

 

 

 

Канстанцін Случэўскі

 

            Да кнігі “Стихотворения. Поэмы. Проза”

 

х х х

 

Мы скакуны, бадай, ад нараджэння!

Любы Хама ў нас робіцца прарокам;

Блазнуем мы са святасцю малення,

А молімся – упрысядкі, з прыскокам...

 

 

 

Дзмітрый Меражкоўскі

 

            Да Збору твораў у чатырох тамах

 

х х х

 

Што ты можаш? Адчай барацьбы

Не прыносіць жаданай свабоды:

Пакарыся ж, мой дух, без журбы

Тайнам лёсу і сілам прыроды!

 

І пакоры надзея жыве!

Хай душа аб адным толькі знае:

Ненадоўга пакуты твае,

Ненадоўга і радасць зямная.

 

Ведай: памяць зямным забыццём

Аб айчыне нябеснай не сцерці,

Вучыць смерць хай і вучыць жыццё –

Ні жыцця не баяцца, ні смерці!

 

 

 

Велімір Хлебнікаў

 

            Да кнігі “Творения”

 

 ПА-ЛЮДЗІ

 

Птушка па вышыню

Да неба ўзлятае,

Панна па вышыню

Ўзносіцца на абцасах.

Калі я не маю абутку,

Іду купляць на базары.

Калі няма ў каго носа,

Ён воску на нос купляе.

Калі няма ў народа душы,

Ён ідзе да суседа

І за плату яе набывае –

Ён, душы пазбаўлены!..

 

1912

 

 

 

Рурык Іўнеў

 

            Да кнігі “Избранное”

 

х х х

 

Вы мне з усмешкай мяккаю сказалі

І прабачэння мусілі прасіць:

– Сваё жыццё памылкай вы псавалі

Ўсяго адною, што не ўмелі жыць.

 

Я адказаў вам сціпла і сардэчна –

Час захаду над намі прамянеў:

–Што я жыцця не знаў, лічыце вечным

І найвялікшым шчасцем для мяне.

 

 

 

Булат Акуджава

 

            Да кнігі “Стихотворения”

 

ВЯСНА

 

Неба сіняе, як на карцінцы.

Ранак. Ціша. Прамень ля шчакі.

Усміхаецца жук на былінцы,

Быццам ён імяніннік які.

 

Свет змарыўся ад завірухі,

Кожны ўдосталь расцвелены ёй.

Колькі б слоў пра зіму я ні слухаў –

Ды навошта ж быць доўгай такой...

 

Снег – не ўбачыш, дзе хто ледзянее;

Ноч бяздонная, быццам турма;

Замяла ўсё жывое завея,

А навошта – не помніць сама.

 

Хто згубіўся ў тых сініх буранах,

Той міжволі сляпы і нямы...

Не ўжо – збаўце ад формул складаных,

Ад пракуд і вар’яцтваў зімы.

 

Дзякуй богу, званочкі ў пупышках

Перагукваюцца ўсё званчэй.

Хай вясна легкадумная крышку –

Дык затое ж і дыхаць лягчэй!

 

П’е прырода вясны насалоду,

Зорка ў небе і звер у лясах;

І з-пад самага сэрца ў народа

Вырываецца доўгае “ах!”.

 

1974


ЭСЭ Ў ЛЮСТЭРКУ ПЕРАКЛАДАЎ

 

 

 

ПУШКІН І З ПУШКІНЫМ

 

 

 

 

Пераклады рабіліся проста: “без аглядкі” – па любові. Яны нічым не планаваліся. Апроч магічнай сілы аднаго імені. Зачараванасці ім. Яны прыходзілі вольна і нечакана.

Пераконваць сябе няма падстаў, іншым навязваць не хачу – гэта мая любоў... Да Пушкіна. Як і да тых, каго ён любіў ці хто яго любіў, – чые лёсы перасякаліся...

Атрымаўся сам сабою – і якраз да 200-годдзя паэта – своеасаблівы пушкінскі вянок...

Геній – па-за ўладаю свету і часу. Бо ён – ад Бога.Вуснамі яго і словам яго выяўляецца Боская існасць. Боскай воляю ён пакліканы служыць ісціне. І сапраўдныя паэты заўсёды ўсведамлялі увесь трагізм свайго наканавання. Так разумеў яго і Аляксандр Сяргеевіч Пушкін...

Гаварыць з Пушкіным – гаварыць з геніем.

І кожны, чыя душа выхоўвалася на высокім мастацтве і не падначалена д’ябальскаму шуму і вэрхалу, імкнецца ўсёй істотаю сваёй менавіта так гаварыць з паэтам, далучацца да яго прарочай мудрасці...

У мяне ж размова гэтая часцей схілялася да таго, што я шукаў для Пушкіна яго ж, пушкінскія, словы, толькі сказаныя па-беларуску...

А кароценькія рэмаркі і заўвагі – усяго толькі сведчанні аб імпульсах, што паклікалі спробу перакладаў, – як і пушкінскія словы аб паэтычных сябрах і паплечніках...

 

 

Верш, які любіў і неаднойчы ў сямейным, сяброўскім коле чытаў Л.М.Талстой.

А пераклад нарадзіўся падчас чытання В.Булгакава: “Лев Толстой в последний

год его жизни”.

 

 

УСПАМІН

 

Калі смяротных пакідае шумны дзень,

І стогны горада нямыя

Ахутае празрысты ночы цень

І сон – як дар за клопаты зямныя, –

Тым часам мне прыносіць цішыня

Турбот нядрэмныя хвіліны:

Начны спакой у сэрцы, як змяя,

Агнём распальвае правіны;

Лунаюць мары; і цяжар гнятлівых дум

Мой розум і душу сцінае;

Маўклівых успамінаў горкі сум

Старонкі прада мной гартае:

І, з прыкрасцю чытаючы свой лёс,

Хвалююся і праклінаю,

І горка скарджуся ў палоне горкіх слёз,

Ды слоў журботных не змываю.

 

 

 На гэты раз перакладу спадарожнічала чытанне В.Верасаева: “Пушкин в жизни”. І быў зроблены ён як запіс на закладцы да кнігі...

 

ПАЭТ

 

Пакуль паэта не пакліча

Да зор ахвярных Апалон,

У клопатах будзённых звычна

І маладушна грузне ён;

І ліра песняй не сагрэта,

І ў сне халодным думы спяць.

І між людзей нікчэмных свету

Ён найнікчэмнейшы, відаць.

 

Ды слова з боскай цішыні

Да слыху толькі дакранецца,

Душа паэта страпянецца,

Нібы арол у вышыні.

Сумуе ў забаўках няшчырых,

Не ловіць гаманы людской,

Да ног народнага куміра

Не прыпадае галавой;

Бяжыць ён, дзікі і суровы,

Сугуччаў збуджаны палёт,

На берагі пустэльных вод,

У вольнашумныя дубровы...

 

А да гэтага пушкінскага верша паклікаў радок з яго, занатаваны ў дзённіку Пімена Панчанкі: “...счастья нет, но есть покой и воля” /дзённікавы запіс ад 17 красавіка 1989г. – без пачатковага “на свете...” і далей – “...счастья нет.../

 

 

х х х

 

Пара, мой друг, пара! спакою сэрца просіць, –

Ляцяць за днямі дні, і кожны міг адносіць

Быцця часцінку, і хоць вабіць час –

Мяркуем доўга жыць, а глядзь, памром якраз.

Лёс шчасця не дае, ды ёсць спакой і воля.

Даўно зайздросныя мне мроі цешыць доля –

Даўно, стамлёны раб, задумаў збегчы я

Ў край, дзе пяшчота, праца й цішыня.

 

 

Пушкін успамінаў: “Гэта было ў 1815 годзе, на публічным экзамене ў Ліцэі.

 

...Я прачытаў мае “Успаміны ў Царскім Сяле”, стоячы за два крокі ад Дзяр-жавіна. Я не ў сілах апісаць стан душы маёй:к алі дайшоў я да радка, дзе згад-ваю імя Дзяржавіна, мой голас хлапечы зазвінеў, а сэрца забілася з чароўнай уз-нёсласцю... Не помню, як я скончыў сваё чытанне; не помню, куды збег. Дзяржа-він быў у захапленні: ён мяне патрабаваў, хацеў мяне абняць... Мяне шукалі, ды не знайшлі”.

Пушкінская словы сталі ў рускай літаратуры крылатымі і сімвалічнымі.

Пушкін прыняў паэтычную эстафету ад Дзяржавіна .

 

 

 

Гаўрыла Дзяржавін

 

ПРАВІЛА ЖЫЦЬ

 

Суцеш паклонам ганарліўца,

Зваж аплявухаю сварліўца,

Улашчы маззю скрып варот,

Заткні сабаку скібай рот, –

Іду ў заклад, клянуся шчыра:

Замоўкнуць тут жа ўсе чатыры.

 

 

   Пушкін высока цаніў талент Баратынскага. “Баратынскі, – гаварыў ён, – на-лежыць да ліку выдатных нашых паэтаў. Ён у нас арыгінальны – бо мысліць..., мысліць па-свойму, правільна і незалежна, між іншым, як адчувае моцна і глы-бока...”

 

 

 

Яўген Баратынскі

 

ЗНЯВЕРАНАСЦЬ

 

Не спакушай мяне вяртаннем

Пяшчотных позіркаў тваіх:

Хто перажыў расчараванне,

Душой не ўзвесніць дзён былых!

Не веру больш я абяцанням,

Каханню больш не веру я,

І зноў шукаць душа мая

Тых сноў абманлівых не стане!

Маёй журбы сляпой не множ,

Слоў не растрачвай аб мінулым,

Пакуту, друг мой, што заснула

Ў збалелым сэрцы, не трывож!

Я сплю – ні слёз, ні хваляванняў, –

Забытых мар не варушы:

Пакутны боль, а не каханне

Разбудзіш ты ў маёй душы.

 

1821

 

 

            Радніць паэтаў лёс штодня,

            Свяціцца крэўнасць іх натхненнем,

            Авідыя клянуся ценем,

            Языкаў, я табе радня!

 

                                          Аляксандр Пушкін

 

Мікалай Языкаў

 

ЭЛЕГІЯ

 

Яшчэ маўчыць душа народа

І розум рускі ў кайданах,

Яшчэ ў прыгнечанні свабода

Хавае смелых дум размах.

 

О! Доўга ланцугі цяжкія

З цябе, айчына, не спадуць,

Стагоддзі грозна працякуць –

І не абудзіцца Расія!

 

1824

 

Пушкін пісаў пра Дэльвіга: “Любоў да паэзіі абудзілася ў ім рана... Оды “Да Дыёна”, “Да Лілеты”, “Дарыдзе” напісаны ім на пятнаццатым годзе... У іх ужо бачна незвычайнае пачуццё гармоніі і той класічнай стройнасці, якой ніко-лі ён не здраджваў...”

 

 

 

Антон Дэльвіг

 

НАТХНЕННЕ

 

Санет

 

Не часта акрыляе нас натхненне,

Кароткі міг яно ў душы гарыць;

Ды служка муз умее міг цаніць,

Як ад зямлі – пакутнік – адлучэнне.

 

Кахання зман і дружбы адчужэнне,

Атрута ў тым, чым сэрца прагне жыць, –

Наканавана ўсё ўтой міг забыць:

Валодае паэтам захапленне.

 

І, пагарджаны, між людзей чужы,

Блукае ён пад зорнымі агнямі

І размаўляе – праз вякі – з вякамі;

 

Ён гонарам высокім даражыць,

Паклёпу помсціць славай на крыжы

І дзеліцца бяссмертнасцю з багамі.

 

Пачатак 1820-х гадоў

 

 

 

Аляксандр Адоеўскі

 

АДКАЗ НА ПАСЛАННЕ ПУШКІНА “У СІБІР”

 

Прарочых струн жывыя гукі

Дайшлі да зімнай стараны,

Мячоў шукалі нашы рукі,

А зазвінелі кайданы.

 

Ды будзь спакойны: ланцугамі

І лёсам ганарымся мы

І за варотамі турмы

Наш смех пануе над царамі.

 

Пачатак быў – растане лёд,

І з іскры полымя ўзгарыцца,

Пад сцяг святы ідзе народ –

Адрыне цемру, не скарыцца.

 

Мы з ланцугоў скуём мячы,

Запалім полымя свабоды:

І затрапеча царскі чын

І радасна ўздыхнуць народы.

 

 

1827

 

 

 

«И жить торопится и чувствовать спешит», – гэты паэтычны радок, што вянчае эпіграфам “Яўгенія Анегіна”, Пушкін абраў у Вяземскага: дэталь яскравая і адметная.

 

 

 

Пётр Вяземскі

 

ТРОЙКА

 

Тройка шпарыць, тройка скача,

Б’ецца пыл з-пад капытоў;

А званочак то заплача,

То ўзвяселіцца без слоў.

 

То рагоча галасіста –

Раздаецца яркі звон;

То лунае рэхам чыстым,

То застогне глуха ён.

 

Быццам д’ябал дражніць ведзьму,

Перагукваецца з ёй,

Ці русалка ў падсуседзі

Кліча звонкай балбатнёй.

 

Ноччу ў стэпавых абшарах –

З паэтычнай весткай госць!

Многа ў ёй і думак-мараў

І раздолля многа ёсць.

 

Выгінаючы пярсцёнак,

Месяц выглянуў з-за хмар,

Падарожнаму сцюдзёным

Бляскам пырснуў проста ў твар.

 

Хто вандроўнік той, адкуль ён?

Ці далёка шлях ляжыць?

Сам у цемру ён такую

Ці прымушана імчыць?

 

На вяселле ці хаўтуры,

Ці ў гняздо – пад родны дах,

Ці ў чужынны край пахмуры

Ён адольвае той шлях?

 

Сэрца цешыцца вяртаннем

Ці глядзіць журботна ў даль?

Ці чакае ён спаткання,

Ці пакінутых шкада?

 

Ці пярсцёнак заручальны,

Ці на бальзавуць сябры?

Ці вядзе звон пахавальны

Над магілаю сястры?

 

Як узнаць? Ужо далёка

Падарожнік! І нырнуў

Зноўку месяц у аблокі,

І званочак – як заснуў...

 

1834

 

О, колькі думак, малюнкаў, вобразаў, пытанняў абуджае ўсяго адзін-адзіны званок!..

Ведаў Аляксандр Сяргеевіч, чыю паэтычную музу паклікаць, каб блаславіла ў дарогу яго раман у вершах!.. У пятай главе “Яўгенія Анегіна” Пушкін згадаў пра паэта, які “раскошным стылем”

Жывапісаў нам першы снег

І фарбы зімнія пацех...

Два вершы Вяземскага Пушкін адзначаў у захапленні: “Першы снег” цуд. “Журба” цудоўней...”

 

 

 

З радкамі-эпітафіяй Жукоўскага заканчвалася маё чытанне кнігі “Последний год жизни Пушкина” /як запіс на закладцы/...

 

 

 

Васіль Жукоўскі

 

НЯБОЖЧЫКУ

 

/А.С.Пушкіну/

 

Ён ляжаў нерухома, нібы пасля цяжкае працы

Рукі свае апусціўшы; маўкліва над ім

Доўга стаяў я, адзін, з галавою схілёнай,

І ў вочы глядзеў; ды заплюшчаны вочы былі;

Твар ягоны, такі мне знаёмы, нібыта змяніўся:

Што свяцілася ў ім – пры жыцці аніколі

Мы на твары не бачылі гэтым.

Ні натхнення агню і ні вострага розуму ззяння –

Не! ды нейкаю думай, глыбокай, высокаю думай

Быў прасякнуты ён, і здавалася мне, што яму

Ў гэты міг незямная адкрылася тайна

І звяршылася штосьці... І хацелася мне запытацца: што бачыш?..

 

 

P.S. – праз дзесяць год: у літаратурным выпуску газеты “Новы час” – таксама да Пушкінскай гадавіны – з’явіўся опус “Пушкін як крывое люстэрка літаратуры” /а калі адкінуць гэта нікчэмна-кароценькае “як” – дык і што застанецца?../. Ну што тут сказаць? Былі, былі ўжо такія – “звяргальнікі”, “хулители” вялікага паэта, – іх “дэкларацыі” цягам стагоддзя ляжаць пад друзам. І вось – яшчэ адзін.

Значыцца і подпіс: Алесь Акуліч... Не знаю такога. Не знаю – і не знаць бы...

 

 

/ Час. “Маладосць”, №7, 1999/

 

 

 

 

ПАРАДА ПЕЧНІКА

 

Прачытаў /10.03.2007/ згадку Янкі Брыля, як на пачатку творчага шляху параіў яму вясковы пячнік і паэт “...прачытаць у Лермантава “Не верь себе...”

Вось той верш... /Дарэчы, цудоўны адказ – асабліва эпіграф! – названаму вышэй “ганьбавальніку” Пушкіна/.

 

 

 

Міхаіл Лермантаў

 

НЕ ВЕР САБЕ…

 

Que nous font après tout les vulgaries abois

De tous ces charlatans qui donnent de la voix,

Les marchands de pathos et les faiseurs d’emphase

Et tous les baladins qui dansent sur la phrase?

 

                                         A.Barbier.*

Не вер, не вер сабе, о летуценнік мой,

    Як язвы, бойся юнага натхнення…

Яно – палоннай думкі неспакой

    Ці хворае душы твёй трызненне.

Нябёс прыкметы ў ім дарэмна не шукай:

    –То кроў кіпіць, то сілы неспакою!

Жыццё сваё ў турботах сунімай –

    Не знай атрутнага напою!

 

А здарыцца адкрыць у запаветны міг

    Нязнаную, таемную крыніцу

Ў душы, даўно маўклівай, хай твой слых

    Салодкім спевам тым не наталіцца, –

Бязвольна не скарайся чарам тым,

    Накінь на гукі забыцця пакровы:

Халодным вершам, словам ледзяным

    Не выявіш ты сэнс іх адмысловы.

Калі журба затоіцца ў душы,

    Ці жарсць успыхне бурнай навальніцай, –

З сяброўкаю шалёнай не спяшы

    На баль людскі пасмешышчам з’явіцца;

Не прыніжай сябе. Саромся гандляваць

    Ты гневам ці журбой сваёю думнай

І гной душэўных ран пыхліва выстаўляць

    На подзіў чэрні ветранай і тлумнай.

 

 

Што нам з таго, пакутваў ты ці не?

 Навошта знаць пра хваляванні тыя,

Пра час, што ў мроях марных адзвінеў,

    Пра шкадаванні і развагі злыя?

Пабач: перад табой натоўп ідзе

    Гулліваю дарогаю і звыклай,

І на святочных тварах ты нідзе

    Не ўгледзіш ні турбот, ні слёз апрыклых.

 

І ў той жа час між іх хаця б адзін

    Знайшоўся, што пакутай не памяты,

Што праз гады дабраўся да маршчын,

    Не зведаўшы злачынства альбо страты!

Павер: ім смешны плач твой і дакор,

    І твой напеў завучана-натхнёны,

І ты, нібы ў трагедыі актор,

    Наперавес з мячом кардонным.

 

1839

––––––––––––

*Якая справа нам урэшце рэшт да грубага брэху ўсіх гэтых крыклівых шарлатанаў, гэтых гандляроў пафасам, што ўчыняюць шум, і ўсіх гэтых паяцаў, што таньчаць на фразе.

                                                                                 А.Барб’е. /Рэд./

 

 

 

 

 

МІЖ ЗОРАК...

 

Афанасій Фет, па традыцыі – і не беспадстаўна – лічыцца песняром чыстага кахання і красы. Аднак – і зноў жа не беспадстаўна – нельга не заўважыць, што “атэстацыя” гэтая далёка не вычарпальная. Сведчанне? Наступны верш. Можна толькі прыйсці ў захапленне /і здзіўленне!/: які касмічны пагляд у паэта! Быццам узляцеў ён у ракеце, апынуўся – у вобліку сучаснага касманаўта – на арбіце, у стане бязважкасці, – і адтуль бачыцца яму Зямля. І адчуванне – міжзорнае!..

 

 

 

Апанас Фет

 

х х х

 

Паўднёвай ноччу ў стозе сена

Да неба тварам я ляжаў,

І зорны хор, жывы, праменны,

Бязмежна нада мной дрыжаў.

 

Зямля, як цьмяны сон, нямая,

Прэч ад мяне плыла наўзбоч,

І, як насельнік першы раю,

Адзін – я ў твар убачыў ноч.

 

Ці я – у зорнае бяздонне,

Ці зорак рой імчаўся ўніз?

Нібыта ў велічнай далоні,

Я над бяздоннем тым павіс...

 

І з заміраннем і ўзрушэннем

Мой зрок глыбіні вымяраў,

Куды ўжо я не на імгненне,

А беззваротна патанаў.

 

1857

 

 

 

 

ПРАРОК І ПРАРОКІ

 

Два вершы – двух геніяльных паэтў: дужа горнуцца яны адно да аднаго, – два “Прарокі” яскрава люструюць рух жыцця, змену эпох...

 

 

Духоўнай смагі пабрацім –

З пустыняй я звязаў блуканне, –

І шасцікрылы Серафім

Адкрыўся мне на скрыжаванні.

Маіх вачэй крануўся ён –

Быў дотык лёгкі, нібы сон:

І вешча зрок мой бліскавіцай

Успыхнуў, быццам у арліцы.

Маіх вушэй крануўся ён, –

І іх напоўніў шум і звон:

Пачуў нябёсаў я трымценне,

Анёлаў сонечны палёт,

Марскіх пачвар падземны ход

І ніцае лазы гібенне.

Да вуснаў ён маіх прынік

І вырваў грэшны мой язык,

Што словы траціў на забавы,

І джала мудрае змяі

У вусны мне, каб грэх знялі,

Уклаў дзясніцаю крывавай;

І грудзі мне рассек мячом,

І сэрца выняў, і барвяны

Ён вугаль, што палаў агнём,

Усунуў у жывую рану.

Як труп, я на пяску ляжаў.

Ды з неба голас прагучаў:

“Устань, прарок, глядзі і слухай,

І з боскай воляй у народ

Ідзі – і морам, і пасуху, –

Запальвай словам сэрцаў лёд”.

 

Гэта – Аляксандр Сяргеевіч Пушкін.

А вось – Міхаіл Юр’евіч Лермантаў:

 

З тых дзён, як вечнасці суддзя

Мне даў прарока дар правідчы,

Распусту й злосць чытаю я

Ва ўсіх вачах, ва ўсіх абліччах.

 

Любоў пачаў я веставаць

І праўды чыстае вучэнне,

А блізкія давай кідаць

Па мне раз’юшана каменнем.

 

Сваю пасыпаў галаву

Я попелам – і па-жабрачы

Збег у пустыню і жыву

Чым Бог паслаў, – як птах няйначай;

 

Тут запавет вякоў жыве:

І жыўнасць служыць мне зямная,

І зоркі слухаюць мяне –

Праменні радасныя ззяюць.

 

Калі ж праз вэрхал гарадскі

Я прабіраюся паспешна,

Старыя, нібы цуд які,

Малым паказваюць з насмешкай:

 

“Глядзіце: прыклад вам якраз!

Ён горды быў, не ўжыўся з намі:

Бядак, хацеў запэўніць нас,

Што размаўляе ён з багамі!

 

Глядзіце, гордасць што нясе:

Які худы ён і маркотны,

Змарнелы, голы і гаротны, –

Як пагарджаюць ім усе!”

 

 

Пушкінскі прарок – класічнага ўзору: старазапаветны – як Майсей; як у Кнізе прарока Ісайі:

“Вокруг Его стояли серафимы; у каждого из них по шести крыл; двумя закрывал каждый лицо свое, и двумя закрывал ноги свои, и двумя летал…

…погиб я! ибо я человек с нечистыми устами, и живу среди народа также с нечистыми устами…

…тогда прилетел ко мне один из серафимов, и в руке у него горящий уголь…

…и коснулся уст моих, и сказал:

…беззаконие твое удалено от тебя и грех твой очищен…

…И услышал я голос Господа, говорящего: кого Мне послать? и кто пойдет для Нас? И я сказал: вот я, пошли меня…

…и сказал Он: пойди, и скажи этому народу…

…ибо огрубело сердце народа сего…»

Усё амаль як у Пушкіна!..

Толькі пушкінскі прарок блукае ў пустыні, а Ісайя сустракаецца з Богам і серафімамі ў храме... Пустыня ў Пушкіна – ад Майсея...

У перакладзе з’явіўся “народ”, хоць у пушкінскім тэксце ёсць толькі “людзі”, – нават не яны, а “сердца людей”; затое ў Ісайі Бог двойчы бласлаўляе прарока ісці “ў народ”: “пойди, и скажи этому народу”, “...ибо огрубело сердце народа сего...”

Прабачце, Аляксандр Сяргеевіч, за маю гэтую перакладчыцкую “нявольную воль-насць”...

Лермантаўскі прарок – Новага запавету: ён ад Хрыста, ад сына Боскага і чалаве-чага. Гэта ўжо той прарок, што “пайшоў у народ”, зведаў усё падзенне духу чалав-ечага, ён прысланы ахвяраваць жыццём у імя ўратавання чалавецтва... Гэта не класічны прарок, а прарок-рамантык – трагічны, Богам і лёсам асуджаны дзеля вялікай мэты...

 

 

 

Да слоў паэта Дзмітрыя Венявіцінава /1805 – 1827/ аб прароках варта дадаць, што ў 1826 годзе ён разам з Пагодзіным выдаваў часопіс “Московский

вестник”, у якім Пушкін надрукаваў свайго славутага “Прарока”.

А першым друкаваным творам самаго Венявіцінава быў “Разбор статьи о «Евгении Онегине» /”Сын Отечества”, 1825, ч.100, №8/. Ёсць звесткі, што Пушкін прачытаў артыкул Венявіцінава “з любоўю і ўвагаю”...

 

 

 

Дзмітрый Венявіцінаў

х х х

 

Любі ахвярніка натхнення

І розум перад ім схіляй;

Ды ў асалодзе захаплення

Не кожнай арфе давярай.

 

Не шмат сапраўдных ёсць прарокаў,

Не ўсе знак тайны здабылі –

З дарамі велічных урокаў,

Са словам неба на зямлі.

 

1827

 

 

 

Пачатак ХХ стагоддзя ператварае Прарока, Валадара Духу, у пакутнага летуценніка /ён бяжыць з пустыні – схавацца за каменныя сцены дамоў/, што засведчана вершам Мікалая Гумілёва; альбо “зніжае” Прарока ў “рангах” і выяўляе анёлам з канкрэтным паэтычным іменем, названым, да прыкладу, Марынай Цвятаевай: Аляксандр Блок, пакладзены ў труну за пяць гадоў да смерці, ці Уладзімір Маякоўскі – толькі ў “чыне” архангела – анёла старэйшага, – як салдата з яфрэйтарскім лычкам...

 

 

 

Мікалай Гумілёў

 

ПРАРОКІ

 

І сёння ёсць яшчэ прарокі,

Хоць у руінах алтары,

Іх позірк светлы і глыбокі –

Прадвесце будучай зары.

 

Ды кліч змагарны іх лякае,

Іх душыць гнёт бяздонных слоў,

Яны спалохана ўцякаюць

У гмахі стылыя муроў.

 

І толькі ў смутку невыказным

У нас адрынуты прарок

У неба ўзносіць позірк ясны

Вачэй, што працінаюць змрок.

 

Вар’яцтвам ён сябе пазначыў,

Але жыве з душой святой,

І кажа, што Хрыста пабачыў

Ён у журбе шматдумнай той.

 

Што Боскі промысел шматвокі,

І шчодрая дае рука,

Што ёсць яшчэ, як ён, прарокі:

Вартуюць дабрыню ў вяках.

 

Што свет не страшны, хоць бязмежны,

Што ён Зары Наступнай цар...

Ды толькі духі цёмных вежаў

Смяюцца ўслых з ягоных мар.

 

 

 

Марына Цвятаева

 

Цыкл “ВЕРШЫ ДА БЛОКА”

 

Частка 6

 

Думалі – чалавек!

І свет пакінуць зняволілі.

Зараз памёр. Навек.

–Плачце аб мёртвым анёле!

 

Зорнай песняй граніў

Ён прыгажосць вячэрнюю.

Васковыя тры агні

Ў прымхлівым б’юцца свячэнні.

 

І ад яго прамяні –

Струны па снежнай ростані.

Васковыя тры агні –

Яму! Сонечнаноснаму!

 

О паглядзіце – як

Стынуць павекі цёмныя!

О паглядзіце – як

Крылы апалі зломлена!

 

Чорны чытае святар,

Топчыцца люд няпрошаны...

–Мёртвы ляжыць пясняр,

Святкуе сваё ўваскрошанне.

 

9 мая 1916

 

 

МАЯКОЎСКАМУ

 

Вышэй і крыжоў і труб,

Хрышчоны ў агні і дыме,

Архангел і цяжкаступ –

Здароў у вяках, Уладзімір!

 

Ён вознік і ён жа конь,

Ён прыхамаць, ён жа й права.

Дыхнуў, папляваў на далонь:

–Гудзі, ламавая слава!

 

Грымотных плошчаў пясняр –

Здароў, ганарлівец мурзаты,

Што выбраў каменны цяжар

Бурштынам назло і агатам.

 

Здароў, брукаваны гром!

Зяхнуў, казырнуў – і ў дарогу:

Грабе аглобляй – крылом

Архангела ламавога.

 

18 верасня 1921

 

 

 

А потым... Потым паявіўся прарок іншага кшталту, які гаварыў і раіўся не з Богам, а выключна з самім сабою, бо ўважаў за бога ўласную персону. І іншым да-водзіў – каварствам, а дзе трэба – насіллем і крывёю, – хто ён такі ў паднябессі.

Сам не паэт /хоці і грашыў у маладосці рыфмаваннем/, але прарочы дар паэтаў як бы рэквізаваў і прысябечыў. Паэты ж – верылі ці не – а хвалу мусілі спяваць яму, пазбыўшыся прарочых парыванняў. Цана адваротнага раўнялася ўласнаму жццю...

 

 

 

Аляксандр Твардоўскі

 

З ПАЭМЫ “ЗА ДАЛЛЮ – ДАЛЬ”

 

Калі, жывы, сцяной крамлёўскай

Быў ад жыцця схаваны ён,

Як грозны дух над нашым лёсам, –

Не зналі іншых мы імён.

 

Гадалі, як слаўнеў уславіць

Яго сталіца і сяло.

Тут ні адбавіць,

Ні прыбавіць, –

Так гэта на зямлі было...

 

...Было:

               гучала чвэртку века –

Як кліч на працу і на бой –

Імя крутое чалавека,

Радзіму засціўшы сабой.

 

Яно не знала іншай меры,

Ужо гатовае прыняць

Правы, што ў душах моцнай веры

Займае боскае імя.

 

І ён – было ўсім гэтак ясна –

Праз люлькі дымразгледзець мог

Усё на свеце самаўласна

І ўсім загадваў, быццам бог...

 

...Ды хто з нас варты быць у суддзях –

Віну і праўду вызначаць?

Аб людзях гутарка, а людзі

Багоў прывычныя ствараць...

 

І нарэшце: які прарок ідзе? Якога прарока створым?..

На нашых вачах у правідцы пнуцца, прарокамі самааб’яўляюцца элементарна “ўлюблёныя ў дыктатуру”... І паэты, страціўшы боскія арыенціры, ужо гатовыя ўчыніць самазванцам хваласпеў, – з наступным раскаяннем...

Так, у кожнага свой прарок...

Меў намеры і перакладчык, каб ён, прарок, быў і ягоны. Прарок сапраўдны, ісцінны. Ад Бога.

                                                                     /Газ. “ЛіМ”, 23.Х.1998/

 

 

 

 

ДРУГОЕ СПАТКАННЕ З ГІЛЬГАМЕШАМ

 

Калі тое было – вучоба ў сямігодцы і “Гісторыя старажытнага свету”, – паўстагоддзя мінула, а помніцца “Паэма пра Гільгамеша”, малюнак “Бог Мардук перамагае страшыдлу”. Гэта: даліна Тыгра і Еўфрата, шумеры, акадцы, асіра-вавілонская культура... От жа гучаць як музыка і сёння – тыя, такія далёкія тады ад побыту і звычак беларускай вёскі, – і такія казачна блізкія назвы, легенды, міфы... Бо вучылі мы ўсё па-беларуску /пэўне ж, падручнік быў усесаюзнага ўзору, але пера-кладзены ў нас: мова была родная, – таму і збліжала нас так проста і непасрэдна з далёкім па часе і па зямной адлегласці жыццём і краем/. І, кажучы мовай методыкі, матэрыял быў выкладзены жыва, цікава, з пэўным мастацка-вобразным бачаннем і адчуваннем і прадмета, і дзіцячай псіхалогіі. Я заўважаю гэта не выпадкова – маю на гэта прычыну: зазірнуў аднойчы ў падручнік /сын вучыўся/ – і не пазнаў тую гіс-торыю, якую помніў з Узнацкай сямігодкі. Нечым сухім, казённым патыхнула са старонак: голыя даты, пералік імёнаў і фактаў...

Аднак я жыву з гісторыяй тою...

З тым адчуваннем і ўзяўся я, нарэшце /нарэшце – бо набыта кніжка ажно ў 1981 годзе – у Слоніме, на святкаванні 50-годдзя Алега Лойкі/, за штудзіраванне літа-ратурных Вавілоніі і Асірыі.

А называецца зборнік “Я адкрыю табе запаветнае слова” – радок з эпаса пра таго самага героя, “на дзве траціны бога, на адну чалавека”, – Гільгамеша...

Вось толькі шкада, што гамонка з Гільгамешам усё адкладвалася ды адклад-валася... А пагаварыць было з кім! – героі старажытнасці былі не толькі адважныя і моцныя, але і па-боску мудрыя: “Забудзься пра смерць, – жыцця дасягнеш”, – гэтак угаворваў Гільгамеш свайго сябра і пабраціма Энкіду, –натхняючы на подзвігі.

Гэты радок з эпасу падштурхнуў і мяне, чытача, запісаць некалькі радкоў на закладцы да кнігі:

 

                                          Эпох старажытных героі

                                                     З адвагай – як лук са стралою,

                                                     І мудрасць з імі была

                                                     Таксама – як з лукам страла.

 

                                                     Таму й да багоў далучаліся,

                                                     Што мудрасцю вызначаліся.

 

                                                     Гэта ж адзін з іх сказаў – Гільгамеш:

                                                     “Забудзься пра смерць – жыцця дасягнеш!”

 

Аднак успомніць пра смерць Гільгамешу давялося – і вельмі хутка...

Тоё –сёй з багоў выказаў незадавальненне подзвігамі двух сяброў, што ўжо ўступалі ў суперніцтва з боскімі “прэрагатывамі”. І прысуд быў суровы:Энкіду пазбавіць жыцця, а Гільгамеша адправіць у пустыню /у ссылку, па-сённяшняму/...

Вось тады і ўспомніў Гільгамеш пра смерць, а дакладней пра бяссмерце, калі не вы-прасіў у багоў даравання свайму баявому сябру. Гэта толькі багам дадзены /самі ж сабе і далі/ прывілей на вечнае жыццё. А нейкаму Энкіду – народжанаму і выхаванаму ў звярыным статку – бяссмерце недаступнае. Як і самому Гільгамешу – бо толькі “на дзве траціны ён бог”...

І тады выпраўляецца герой на самы галоўны подзвіг – здабыць бяссмерце чалавеку /чым не Фаўст?!/.

Пройдзем жа і мы з Гільгамешам тою дарогай. /Агаворымся: тут не ўнікнуць пэў-ных заўваг і каментарыяў, каб хоць з большага зразумелай была – пры скарачэннях – хада падзей і ўчынкаў/.

 

Раптоўна голас з неба пачуўся:

“Спрадвек, Гільгамеш, назначана людзям:

Земляроб рыхліць глебу ды ўраджай свой збірае,

Пастух з паляўнічым жыўнасць пільнуюць,

Апранаюцца ў шкуры і мяса ядуць.

Ты ж таго захацеў, Гільгамеш, чаго не бывала

З таго часу, як вецер мой гоніць воды...”

 

То быў голас аднаго з трох вярхоўных багоў – Эліля. Засмучоны і бог Шамаш – апякун Гільгамеша...

 

...Кажа ён Гільгамешу:

“Гільгамеш, куды ты імкнешся?

Жыццё, што шукаеш, табе не знайсці!”

Гільгамеш у адказ яму мовіў:

“Пасля таго, як блукаў я па свеце,

Хіба ў зямлі спакоем здаволюся?

Быццам праспаў я гады ўсе гэтыя!

Хай жа сонечным ззяннем напоўняцца вочы:

Цемра пустая, – патрэбна святло!

А ці дадзена мёртваму бачыцца з сонцам?”

 

Гільгамеш па Энкіду, сябру сваім,

Горка плача, бяжыць у пустыню:

“Ці не гэтак і мне паміраць, як Энкіду?

Журба ў нутро маё пасялілася,

Смерці мне страшна, бягу ў пустыню...”

 

Пра горы ён чуў – называюцца Машу, –

Як толькі да гэтых гор падышоў ён,

Што ўсход і захад пільнуюць штодзённа,

Наверсе металу нябёс дасягаюць,

Грудзьмі – апраметнай унізе,

На варце трымаюць людзей-скарпіёнаў:

Грозны іх выгляд, пагібельны позірк,

Пры бляску якога руйнуюцца горы, –

Вартуюць яны сонца ўзыход і захад, –

Як толькі іх Гільгамеш убачыў,

Жах і спалох твар ягоны азмрочылі.

З духам сабраўся – да іх Гільгамеш падыходзіць...

 

Чалавек-скарпіён Гільгамешу крыкнуў:

 

“Чаму ідзеш ты шляхам далёкім,

Якою дарогай дасягнуў да мяне ты,

Рэкі ўсе пераплыў, з пераправай цяжэйшай?

Ты навошта прыйшоў, хачу знаць я,

Куды шлях твой ляжыць, хачу знаць я!”

 

“...Энкіду, сябра майго, якога я так любіў,

З якім мы клопаты ўсе дзялілі,

Спасцігнуў лёс чалавека!

 

Збаяўся я смерці, не знайсці мне жыцця:

Не дае мане спакою пра героя думка!

Дальняй дарогай бягу я ў пустыню:

Пра героя Энкіду думка не дае мне спакою –

Дальнім шляхам блукаю ў пустыні!

Як змаўчаць мне, як супакоіцца?

Сябра любімы зрабіўся зямлёю!

Энкіда, мой сябра любімы, зрабіўся зямлёю!

Так жа, як ён, ці не лягу і я ў магілу,

Каб не ўстаць з веку ў век?

 

Я спяшаюся да Утнапішці,

Да таго, што патоп перажыў

І да сонму багоў быў прыняты

І жыццё ў ім займеў:

У яго я спытаю пра жыццё і пра смерць!”

Чалавек-скарпіён свае вусны адкрыў, абвясціў Гільгамешу:

“Гільгамеш, не бывала дарогі ніколі,

І ніхто не хадзіў яшчэ горным тым ходам:

На дванаццаць прадонняў сягае ён у глыбіні –

Цемра густая, не бачна святла:

Пры ўзыходзе Сонца зачыняюць вароты

Пры захадзе Сонца адчыняюць вароты...

 

Ты – як жа ты зможаш тым ходам прайсці?

А зойдзеш – то болей адтуль не выйдзеш!”

 

“У плоці пакутах, у смутку сэрца,

У сквар і ў сцюжу, у цемры і змроку,

У слязах і зўдыханнях – наперад пайду я!

Цяпер адчыні мне вароты ў горы!”

 

Па дарозе трапляе Гільгамеш да гаспадыні багоў Сідуры, што “жыве на абрыве ля мора і брагаю іх частуе...”

 

Гаспадыня мовіць яму, Гільгамешу:

“Гільгамеш! Куды ты імкнешся?

Жыцё, што шукаеш, не знойдзеш!

Багі, калі чалавека стваралі, –

Смерць прызначылі чалавеку,

А жыццё – у сваіх руках утрымалі.

Ты ж, Гільгамеш, напаўняй сабе страўнік,

Будзь вясёлы і днём, і ноччу,

І спраўляй сабе свята штодзённа,

Днём і ноччу гуляй і скачы!

Хай светлым будзе тваё адзенне,

Чысты будзь, абмывайся вадою,

Хай дзіця за руку цябе ручкай трымае,

У абдымках сваіх ты сяброўку радуй –

Толькі ў гэтым уся чалавечая справа!”

Мовіў так Гільгамеш гаспадыні:

“Лепш скажы – дзе дарога да Унтапішці?

І якія яе прыкметы, –

Дай мне іх:

Калі можна – скіруюся морам,

Калі ж не – пабягу пустыняй!”

 

“Гільгамеш, не было пераправы ніколі,

І не мог пераправіцца морам ніхто,

               хто б ні быў тут здаўна, –

Толькі шамаш-герой пераправіцца морам, –

Апроч Шамаша, хто гэта зможа?

Пераправа цяжкая, дарога цяжкая,

Воды смерці глыбокія, што яе заступаюць.

Ды і што, Гільгамеш, калі пераправішся,

Водаў смерці дасягнеш, – што будзеш рабіць?”

 

Пасля доўгіх прыгод Гільгамеш усё ж дабіраецца да Унтапішці, які, дзякуючы апецы Эёі, бога мудрасці і ахоўніка чалавечых лёсаў, перажыў патоп, – чым была парушана дамова багоў аб знішчэнні ўсіх людзей, – і Унтапішці, хоць быў і пакінуты ў жывых, і далучаны да боскага “сходу”, быў прызначаны як бы адказным за вусці рэк, “паселаны ў аддаленні” /зноў: ганаровая ссылка – у правінцыю!../, далей ад багоў...

І вось –

 

Гільгамеш яму мовіць, дальняму Унтапішці:

“Я ж, дайсці каб да дальняга Унтапішці,

Каб убачыць таго, аб кім ходзяць паданні,

Я доўга бадзяўся, краіны ўсе абышоў,

Я ўзбіраўся на горы цяжкія,

Цераз моры я ўсе пераправіўся,

Сном салодкім вачэй не замружыў,

Я пакутваў у цяжкім бяссонні,

Плоць сваю я замучыў журбою,

Я апратку дашчэнту знасіў,

Ідучы да багоў гаспадыні,

Забіваў я мядзведзяў, гіен, тыграў, барсаў, ільвоў,

І аленяў, і сарнаў, і іншую жыўнасць у стэпе,

Еў іх мяса, іх шкурай сваё цела я песціў, –

 

Так, – знайду я жыццё, якое шукаю!”

Унтапішці кажа яму, гільгамешу:

“Ты чаму, Гільгамеш, перапоўнены смуткам?

Ці таму, што багоў і людзей карані ў тваім целе,

Ці таму, што бацька і маці смяротным стварылі цябе?

А ці ўзнаў ты: калі-небудзь крэсла для смяротнага Гільгамеша

Ці стаўлялася ў сходзе багоў?

Ёсць смяротнаму строгія межы:

Нібы масла – багі, а смяротныя людзі – маслёнка,

Чалавек з багамі – як мякіна і зерне!

Паспяшаўся ты простую шкуру

Па-царску накінуць на плечы, –

А таму – і не маю на тваё запытанне адказу,

Слоў парады ніякіх няма для цябе!

Да людзей да сваіх, Гільгамеш, абярніся:

Іх правіцель – носіць рыззё?

 

Не шкадуе ярая смерць чалавека:

Ці ж навекі мы ўзводзім жыллё?

Ці ж навекі ставім пячаткі?

Ці ж навекі ў братоў дзяльба?

Ці ж навекі нянавісць у людзях?

Ці ж навекі талыя воды ў рацэ?

І з лічынкі ўзляціць страказа ці навекі?

Позірку, што супрацівіўся б позірку сонца,

Са старажытнага часу яшчэ не бывала:

Мёртвы з палонным падобны адзін на другога –

Ці не воблікам смерці з’яднаны яны?

І хіба чалавек – валадар?

 

Лёс рашаюць багі вялікія:

Яны – смерць і жыццё вызначаюць,

Ды смяротны час утаілі,

Запавет багоў: жыць жывому!”

 

Гільгамеш гэтак мовіў яму:

“Утнапішці, гляджу на цябе я:

Звычайны ты ростам – такі, як і я, ты,

І сам ты звычайны – такі, як і я, ты.

І не боязна мне пазмагацца з табою;

Адпачыць і ты на спіну кладзешся, –

Як жа ўцалеў ты, скажы, і да сонму багоў быў прыняты,

                                          і жыццё там здабыў?

Утнапішці так мовіў яму, Гільгамешу:

“Я адкрыю табе, Гільгамеш, запаветнае слова

І тайну багоў табе раскажу я...

 

...пра жыццё клапаціся:

Пракляні багацце, душу ратуючы...

 

Я адкрыю табе, Гільгамеш, запаветнае слова

І тайну кветкі табе раскажу я:

Гэта кветка – як цёрн на дне мора,

Шыпы ў яе, як у ружы, – руку тваю моцна паколяць.

Калі кветку рука дастане –

Дык ты вернешся да юнацтва”.

Як пачуў Гільгамеш пра гэта,

Адкрыў ён крышку калодзезя,

Камяні цяжкія да ног прывязаў –

Пацягнулі яны ў глыбіню акіяна.

Ухапіў ён кветку, хоць руку пакалоў;

Адрэзаў ад ног камяні цяжкія –

Вынесла мора яго на бераг.

 

“Тая кветка – славутая кветка,

Бо з ёй чалавек жыццё спасцігае.

Прынясу яе ў горад родны Урук,

Накармлю мой народ – і праверу кветку:

Як старыя памаладзеюць,

З’ем і я – і юнацтва вырну...”

 

На гэтай аптымістычнай мроі, бадай, і развітаемся з героем-летуценнікам: не хочацца бачыць яго засмучэнняў. А іх яшчэ столькі будзе: ад Гільгамеша да Фаўста, – 5 тысяч гадоў надзей і руйнавання...

Ісці і ісці чалавецтву. І кожнаму з нас. І помніць заклік Гільгамеша да сябра свайго Энкіду перад чарговай перашкодай:

 

Сябра мой, няўжо быць нам такімі нікчэмнымі?

Столькі гор мы адолелі ўжо,

Дык хіба ж нас спалохае гэта, што зараз прад намі?..

 

І здзіўляцца-здагадвацца: з кім гэта ўступілі ў супрацьборства героі, хто гэта такі – “апрануты” ў ахоўныя прамяні, быццам у кальчугу, ды яшчэ і з памочнікамі – “прамянямі ззяння”?.. Што гэта за касмічна-лазерная амуніцыя?..

І пазнаваць карані – не толькі слоў, але, магчыма, і чалавецтва:МАМІ – старажыт-нейшая багіня, стваральніца людзей, прамаці; альбо яшчэ адна багіня шумерскага пантэона –БАБУ /у варыянтах: БАБА/, – нібы рэха з тысячагоддзяў: мама, баба, бабуля...

 

                                                                                 /Час. “Роднае слова”, №5, 1999/

 

 

 

 

ГЕНІЯЛЬНЫЯ “КУБІКІ”

 

На прэзентацыі кнігі перакладаў В.Стралка “Трыяда” /30.1.09/ У.Някляеў зняважліва абазваў верш А.Блока “Ночь, улица, фонарь, аптека...” “перастаўляннем кубікаў” /гэта хутчэй за ўсё, каб “куснуць” В.Зуёнка, які заўважыў, што радок “бессмысленный и тусклый свет”, перакладзены : “святло – не трэба й задарма”, гучыць амаль парадыйна ў святле геніяльна-трагічнага верша Блока /. Здаецца, і сам перакладчык не адмахваўся ад заўвагі: не дацягнуў...

Аднак жа – як узняцца да блокаўскіх нябёсаў?..

Карцела паспрабаваць... Хаця б так:

 

х х х

 

Ноч, вуліца, ліхтар, аптэка,

Няўцямна цьмяніцца святло.

Шляхоў няма... І цягам веку

Ўсё будзе так. Як і было.

 

Памрэш... зноў прыйдзеш – і навалай

Падступіць паўтарэнне ў твар:

Ноч, рабізна таго ж канала,

Аптэка, вуліца, ліхтар.

 

Ну, прынамсі, хоць нейкім чынам захавалася блокаўскае “Исхода нет”– стрыжнявое! –/“шляхоў няма”/, якое “знікла” ў перакладзе Стралка.

А Някляеву я пасля сказаў: жыццё “кубікі перастаўляе”, Блок толькі гэта засведчыў,– проста, а таму – геніяльна...

 

 

 

 

ПРАМЕНЬЧЫК У СВЕТ ЗНАЁМСТВА...

 

 

Пачатак даў голас з “мабільніка”: тэлефанаваў Вячаслаў Рагойша – з прапа-новай паўдзельнічаць у перакладзе вершаў Багдана-Ігара Антоныча. Украінцы маюць магчымасць выдаць яго кнігу з паралельнымі тэкстамі: у арыгінале і па-беларуску. Я шчыра прызнаўся, што, да сораму майго, не знаю гэтага паэта, не чытаў. А цяпер раблю крок да спазнання: даў згоду перакладаць...

Неўзабаве атрымаў пакет ад Вячаслава з адбіткамі часопісных старонак – вершы Багдана-Ігара Антоныча.. Пачалося знаёмства з добрай надзеяй. Але... Але – гэтае “чаргаванне”: то верш па лексічна-вобразнай палітры, па сінтаксічнаму ладу празрысты і просты, то – змест “хаваўся” ў складаных, асацыятыўна- галаваломных канструкцыях... Я разумеў, што тут ёсць нейкая загадка, нейкая таямніца. Якая? – было толькі прадчуванне... Тым больш – цікава: гэта якраз і стварала інтрыгу. Творчую, мастацкую...

Асабліва не паддаваліся /а час падганяў!/ строфы з пачатковым радком “На кичерах сивасті трави...” На гэта якраз і звярнуў увагу Вячаслаў Рагойша ў сваім першым водгуку – гэтакай міні-рэцэнзіі: ”Ддзякую за своечасовую і адменную /у цэлым/ працу над перакладамі... Прасіў бы толькі дапрацаваць 1-ю страфу верша “На кичерах сивасті трави”. Па-першае, “выдмішчы” – гэта не “кичері” /лысая гара, гара з бязлеснай вяршыняй; можа быць, лысуха, лысіца?../”. А што, пага-дзіўся я: “лысіца” цудоўнае слова, хоць было і шкада “выдмішча”... “Ды і хацелася б, – працягваў Вячаслаў, – не згубіць вобраз: черлений камінь. Па-руску “червле-ный”, г.зн. “темно-красный, багряный”. Слова гэта – яшчэ са “Слова аб палку Ігаравым”. Думаю, можна і запазычыць у нашу сучасную мову: “чарлёны”...

Трэба яшчэ дадаць ад сябе як перакладчыка: трохі збіла мяне тут у бок “ус-кладненняў”вызначальная ўсё ж рыса паэтыкі Антоныча, таму і радок з “каме-нем” атрымаў такое напаўненне: “у рэчцы камень шліфуе дні” /у арыгінале проста: “черлений камінь у ріці”/; на гэткае ж “узмацненне”, ці што, пацягнула мяне і ў першым радку: “сівыя травы” ўступілі месца “сівасці травам” /гэта ж здорава, думалася, закручана: “травы сівасці”!../ А разам гэтыя “прыфарбоўкі” незаўважна “ выбілі” страфу з рытмічнага малюнка, што не засталося па-за ўвагай і Вячаслава Рагойшы... Прыйшлі да згоды...

Гісторыя з вершам на гэтым аднак не скончылася. Яна займела нечаканы працяг. “Справа ў тым, – паведаміў Вячаслаў Пятровіч, – што верш, які ты перакладаў, аказваецца, толькі невялікі ўрывак з “Елегіі про співучі двері”...

Падвяло адно выданне... Спадзяюся, што ты з такім жа натхненнем і з такім жа поспехам узновіш па-беларуску і ўсю элегію. І той урывак, што пераклаў ра-ней, управіш – нібыта той дыямент – у агульную дыядэму верша...”

І вось, нарэшце, Вячаслаў Рагойша ставіць заключную кропку: “Дзякую за аператыўнасць і за выдатны /наколькі магу меркаваць па першым чытанні/ пе-раклад Антонычавай “Елегіі про співучі двері”. Малайчына! ...Ага, адно пытанне. Ці не можна было б у тваім перакладзе, у назве верша, слова “пявучыя” замяніць словам “спеўныя”?” “Чаму ж не!” – адказваю.

А цяпер – слова паэту.

 

 

 

Багдан-Ігар Антоныч

 

ЭЛЕГІЯ ПРА СПЕЎНЫЯ ДЗВЕРЫ

 

Дзвярэй пявучасць, шызы явар,

стары, падфарблены парог, –

край дзён маленства светлай явай

навек я ў памяці збярог.

Няхай і ройная па часе

туманіцца малюнкаў плынь,

і песня рэхам спавілася –

абсягі вузяцца няўспынь,

ды спеў той зноў і зноў хвалюе,

трымціць праніклівы міраж,

і без залішніх слёз малюе

ўспамінаў выснены пейзаж.

І зноўку перажыць хачу я

дзяцінства радасці і буры.

І ў жылах кроў ідзе шпарчэй,

пагляд шчаслівіцца пахмуры,

рука вядзе пяро лягчэй.

 

На лысіцах сівеюць травы,

чарлёны камень рацэ.

Ноч, як смала, і дзень смуглявы –

з цыганскай метай на шчацэ...

Са смехам палкія патокі,

нібы каханцы да дзяўчат,

злятаюць да раўнін глыбокіх,

дзе ў сне цямрэе далягляд.

Курыцца пах з квяцістых нетраў,

нібы з вішнёвых піпак дым.

Трымцяць яліны ў лапах ветру

і плачам жаляцца нямым,

уніз сцякаюць кроплі шуму,

як з пнёў смала ў спякотны дзень.

Спавіты ў зелень і задуму,

ваду з крыніцы п’е алень.

На дне імшаным у крыніцы

спіць сонца з кветкамі ў радні,

кустом агністым таямніцы

выходзіць ранкам з глыбіні.

Спявае пушча сном кашлатым,

прадаўнім шумам загуло.

На схіле горным, нібы лата,

прышыта да лясоў сяло.

 

Карчма, бы куст, што родзіць зоры,

палае свечкамі ўначы,

правідчы дым, дух непакоры

з гарэлкі б’е; скрыпяць ключы.

Красаюць спеў смычкі цыганаў,

гудзе-туруе бас-буркун,

пячэ душу і голас цьмяны,

і перазвон сп’янелых струн.

Бягуць па флейце дзесяць пальцаў –

з музычным дрэвам палымнець.

Нібы са збана-самаграйца,

глухая з бубна льецца медзь...

 

Згарае скрыпка, ціхне, вяне,

і сэрца бубна б’ецца п’яна.

І пра паўстанцаў соты раз

апавядае ў песні бас:

з замовай кулі, літы пояс,

чад зелля, з борцямі бары,

глухая ноч і смерць напояў,

што чорт каханцам заварыў.

Шалёны месяц – мройны тэнар

з містычнай песняй цемнаты.

Танок спадніцы вераценіць

дзяўчатам – феям пекнаты.

 

Успамінаю: на вадзе

іскрынкі-знічкі ранак сее.

Успамінаю: дым ідзе

над хатай з дрэва і надзеяў.

Успамінаю: над ракой

у сонцы мост хрыбетнік грэе,

нібыта кіт з глыбі марской

прыплыў і ў сне ляніва млее.

І дым, і мост, мабыць, стаяць,

але мяне ўжо абмінулі

і толькі памяццю баляць.

Крук над мастом галодна крумкаў,

плыло ракою сонца ў свет.

Я ракаў вабіў з плыні струмкай –

у пяць гадоў лавіў абед.

Калола пальцы мне шыпшына,

кроў вуснамі з наколаў ссаў.

Між зорак вандраваў хлапчына,

але сваёй не адшукаў.

 

Сівое неба тут і вочы

у заклапочаных людзей.

Слата плюшчыць і шыбы мочыць,

гамонку сцішана вядзе.

Сівое неба ахінае

зямлю ядлоўцу і аўсу.

Самота мохам спавівае

краіны думную красу.

Як знак нястачы вырастае

галодных зелле – лебяда.

І неба вечнае без краю,

і нэндзы вечная жуда.

 

На патаемных кручах Лада

варожыць хлопцам маладым.

А ў цэрквах тхне духмяна ладан

і ўзносіцца малітвы дым.

На небе ж, пэўна, толькі зоры

пачуюць спеў той, як астрожны,

людзей, няхітрых і бяскрылых,

што ў скрусе і нямой пакоры

цалуюць алтароў падножжа,

і вусны, чорныя ад пылу,

пакрытыя шляхоў парошай,

маленні шлюць Хрысту і Духу,

каб дапамог агораць грошай

на хлеб, на соль і на сівуху.

 

Зямля не родзіць, вее вецер,

на полі ўхутаў мох папары,

а людзі, як паўсюль на свеце,

у свет прыходзяць, каб памерці.

Праходзяць поўні і пажары,

пустэчаў несучы дары,

ракочуць войны-людажэрцы,

мяняюцца валадары,

час, нібы з гор вада, цячэ,

і пра паўстанцаў дождж асенні

ужо ўспаміны толькі тчэ.

Нямала бур так прагуло.

Ды толькі ў памяці нязменна

жывеш ты, роднае сяло.

 

Туды, бы стрэлы, словы шлю,

ляціць мой спеў – ніхто не спыніць!

З сяла я выйшаў і люблю

яго, пясняр – і верхавінец!

З людзей я шчырых і звычайных,

з тых, што рывалі долі пай,

з паклонам да нябеснай тайны

ішлі пад сімвалам сярпа.

І, можа, тут бы і застаўся,

калі б усё рашаў я сам,

перад зямлёй штодня б схіляўся,

маліўся радасным аўсам,

ды Той, што даў імклівасць сарне,

а пчолам кветкі ўзалаціў,

надаў сталёвасць кіпцям рысі,

пявучасць слова дараваў мне

і востры дух, каб у жыці

я цвёрда й проста бараніўся.

 

За сэрца свет нашмат шырэйшы

і ветра сельскага прастор.

І не змясціць у гэтым вершы

ні неба, ні зямлі, ні зор.

І шлях шырокі мой, без краю,

хлапцом у свет паехаў я.

О так, супынку час не мае, –

ды ўсё спазнаеш спакваля.

Турботы, радасці, абманы,

каханне, здрада, ночы цьмянасць

і шэравокае дзяўчо.

Адчаю шал і пал кахання,

хмель шчасця, сябрава плячо,

і малітоўны дух літанняў,

празмерная. да схочу, сыць,

і творчасці высокай ласка, –

усё жыццё дало, як казку.

Яму – паклон і велічанне.

я клічу дням: мяне п’яніць,

п’яніць мяне! Хай смерць бліжэе,

хай на мінулым цень іржы,

няхай бушуюць снегавеі,

а думкі будуць, будуць жыць,

і ў кожнай яснасць, бы крышталь.

А маладосць адна, нажаль,

ды без заган і не старэе!

 

Пявучы цень, крылаты явар

і звонкі , чэсаны парог.

О так зрабіліся вы явай,

сляды маіх хлапечых ног.

 

 

І чым глыбей я ўчытваўся ў паэтычныя тэксты, пранікаў у малюнкі і вобразы Антоныча, тым усё больш набліжаўся да мяне гэты свет і набліжаліся разам з ім мае родныя мясціны, – тая ж Сяліба, напрыклад,ад якой сёння, папраўдзе, заста-лося ў жывых толькі найменне, ды і яно, здаецца, адмірае, глухне ў свядомасці на-шчадкаў... А Сяліба ж наша займела назву не дарма: было, было – нехта ж сяліўся, прыжываўся тут калісьці, на гэтым узвышаным узбярэжжы Начы... Магло быць тут і Свяшчэннае Капішча: бо паабапал, з двух бакоў, прабіваліся да рэчкі крыніч-ныя струмкі, дзе ў зялёнай непралазі /нават не сенакоснай/ таілася царства вужоў ды вужак...

 

 

ДРЫВАСЕК, ч. 2.

 

О чорны дух, пугач, не плач,

што смутак свет зняволіў,

бо ёсць жа ён яшчэ, пабач,–

хто з песняй дровы коле.

 

Ёсць, ёсць вясёлы дрывасек,

з жыццём ён рукапашны бой вядзе,–

як дуб, вясёлаю чупрынаю трасе.

О чорных рук паэт, сей зернейка надзей!

 

Бо прыйдзе, прыйдзе ўзнагароды дзень

цярплівым, храбрым і душой не дробным.

Не будзе замінаць журботных песень цень

мець шчасце найвялікшае – быць добрым.

 

І несці радасць і любоў

да хат, што зналіся з нядоляю ліхою,

і ўгрэвістых насекчы столькі дроў,

каб зажыло цяпло пад кожнаю страхою.

 

Аўторак, 29 сакавіка 1932

 

 

Радок за радком адкрываў я для сябе, паэтычна абжываў цудоўны куточак горнай Украіны – Лемкаўшчыну на Галіччыне, радзіму Багданаа Антоныча. Тут ён прыйшоў на гэты свет 5 кастрычніка 1909 года ў сям’і святара. Тут вучыўся – спачатку дома, а потым у гімназіі. З 1928 па 1933 год Антоныч – студэнт Львоў-скага універсітэта /спецыялізуецца па славянскай філалогіі/. З дзіцячых гадоў заз-наў паэт, як польскія шавіністы душылі ўкраінства на яго роднай Лемкаўшчыне.

Ды гэта толькі загартоўвала душу юнака. Ён, знешне не надта кідкага тэмпераменту, часцей самотны і маўклівы, быў увесь у духоўнай стыхіі свайго роднага краю... “Гаворка лемкаў – адзін з самых аддаленых прытокаў Дняпра агульнаўкра-інскай мовы....” – гэты радок са Слова выдатнага паэта сучаснасці Дзмітра Паў-лычкі пра аднаго з выдатных папярэднікаў – Багдана-Ігара Антоныча, – раптам ускалыхнуў мяне магутнаю дняпроўскаю хваляй /”Реве та стогне Дніпр широ-кий...”/. Няхай сабе Паўлычка мае на ўвазе моўную плынь – але!.. але – як узгарэ-лася душа мая, маё сэрца, мая свядомасць, уся істота мая – вось гэтай роднасцю: “...адзін з самых аддаленых прытокаў Дняпра...” Ды гэта ж як пра маю Талінку, што бярэ крынічны пачатак ля маіх дзіцячых сцежак-дарожак, за дзве сотні метраў ад бацькоўскай хаты... Талінка, – гэта самая-самая аддаленая галінка Дняпра. Далей ужо няма куды: на другі бок ад выспачкі, дзе агоралася маё Мачулішча, – ужо гайдануліся крынічкі ў іншы бок – да Заходняй Дзвіны, Даўгавы...

Як парадніў ты мяне, бацька Дняпро,– праз тысячы кіламетраў, праз безліч крыніц, ручайкоў і рачулак – з іменем і безыменных, – як зблізіў з самаахвярнай постаццю на ніве Украінскага Слова – Багданам Антонычам!.. І якімі непаў-торна-роднымі фарбамі, адценнямі засвяціліся для мяне яго паэтычныя вобразы...

 

 

ВЯСНА

 

Расце Антоныч, і трава расце,

і кучарава зелянеюць вольхі.

Ой, нахіліся, нахіліся толькі –

пачуеш: слоў сэнс тайны прыляцеў.

 

Вясна, залевай майскай не трывож!

Хто б’е там, быццам вазу з крышталю, блакіт нябесны

і сыпле, як лісцё, друзкі на ўбор твой весні?

Ці ў рэшата лавіць ты хочаш дождж?

 

Гай мову найдзіўнейшую схаваў,

і зоркі ў стрэльбе ночы, нібы кулі,

на вольхах поўню раздзяўбуць зязюлі,

расце Антоныч, і расце трава.

 

 

РАННІ ВЕЦЕР

 

Крылаты вецер, дужы вецер,

што зоркі, лісце й ластавак нясе,

сп’яняе сэрца. Эх, у квецень,

у просінь песень ляціце ўсе!

 

Падняўся дзень аленем з кручы,

ноч караблём сплывае ў сон.

Крылаты вецер і пявучы,

нібыта шабель срэбных звон.

 

 

Першая кніжка Багдана-Ігара Антоныча “Вітанне жыцця” пабачыла свет у 1931 годзе. Так, то была сапраўдная сустрэча з жыццём, не прыдуманым, а пабачаным, перажытым...

Лёс простых людзей – і адзначаных добрай планідай, і гарапашных – стаўся творчым лёсам Антоныча цягам усёй яго паэтычнай дарогі...

 

 

ЖАБРАК ПАД ЦАРКВОЮ

 

Лахматы, замшэлы, патлаты,

крывы ды клышаты, ля парога да Бога

ад знямогі падкурчыўшы ногі,

сонца цень ловіць вокам бяльматым.

 

Вузкаплечы, худы ды зрудзелыя ў брудзе грудзі,

рот бяззубы, рыззё на шкілеце...

О так ясна сонца ўсім свеціць,

і на свеце ўсе роўныя людзі...

 

Знакавай для паэта была другая кніжка –“Тры пярсцёнкі”. Яна, як зазанчае Дзмітро Паўлычка, “...паставіла Антоныча ў першы рад заходнеўкраінскіх пісьменнікаў. У ёй былі ўжо ўсе мастацкія рысы, філасофскія разгалінаванні, бліскучыя моўныя перамогі яго паэзіі. Прастата “Трох пярсцёнкаў” перакрыжоў-ваецца з вобразнай ускладненасцю іншых яго кніжак, як промень сонца з прамен-нямі пражэктараў у тумане...”

 

 

ВЯЛІКАЯ ВАНДРОЎКА

 

У дарогу далёкую рушу, і ружаў не дасць мне ніхто,

ні ад кога не жадаю нічога, і нішто ўжо мяне

не лякае, хоць у вочы ліхтарняў у сто

падазрона вакзал пазірае праз шыбаў пенснэ.

 

Над крутаверцю станцыйнай – абажурам скляпення лук.

Вакол – раўнадушша вачэй і постацяў мною нязнаных,

і кожная клункі свае валачэ, жыцця свайго ўюк.

І я сваю радасць і скруху вязу пад замком чамадана.

 

Ды не знаю, куды я паеду з тым шэрым натоўпам

і куды нас цягнік завязе, гайдаючы, нібы дзяцей у калысцы.

Рэйкі-шпагі абсяг працінаюць; конь у збруі жалезнай імчыцца галопам,

сонца даль нахіляе і месца ў раі абяцае, як абяцала калісьці.

 

А кандуктар, як ноч суровы, з павагай спытае квіткі –

спраўдзіць права на гэты маршрут.

Прамаўчаць у здзіўленні тупым ездакі,

я ж падам як квіток сваё сэрца яму на прысуд.

 

За звяном дабаўляе звяно кожны дзень у вандроўны ланцуг,

і здаецца, што марна чакаю, дзе канец ужо будзе яму.

Дзе прыпынак апошні, дзе спыніць цягнік вечны рух,

скрыню з грузам нябёсаў з пакутных плячэй дзе здыму?..

 

Сын вёскі, Багдан Антоныч пачуваўся беспрытульным душою ў халодным урба-ністычным свеце... Ці не пра тое сведчыць і гэты верш і згадка сяброўкі паэта: “Расказваў мне пра тое, як блукаў вуліцамі Вены, арыентуючыся толькі па кіна-афішах, якія вельмі дакладна памятаў. А каб не трапіць пад колы аўтамабіляў, увесь час ішоў ходнікам пад самымі сценамі будынкаў...”

 

 

ЛІСТ

 

На шкуматку паперы

рука напіша слова

кароткае:

бывай.

Ды зноўку

вачэй

цёмныя сховы

абяцаюць

салодкі адчай.

 

На шкуматку паперы

рука напіша дрыготка,

што цесна двум сэрцам

на свеце

шырокім.

 

Вясна 1933

 

 

СВЕЧКА

 

Пакоя сцены цішыню, як рукі,

трымаюць – палахлівую – у жмені.

Зялёнай сівізной шарэюць цені,

мільгае свечка, гонячы дакуку.

 

Далёкія шушукаюцца гукі.

А кноцік стрэмя васкавое ўздзене, –

як вершнік, мройна топіць задуменні

і стэарынавай ашуквае зарукай.

 

То гасне, то ясней упыхне зноўку:

хоць спіць усё – снам стала ва ўзгалоўку,

згарае целам, ды святлее ў смерці,

 

на гузік цемру засцягне агнёўкай –

і ноч яе кароціць, як па мерцы...

Падобнае да свечкі наша сэрца.

 

 

КІРМАШ

 

Мой брат – кравец хлапечых мар,

ён сшыў з зямлёю неба.

Тут хусткі – нарасхват тавар,

і ў сто калёраў грэбень!

 

Спяваюць цеслі, бубны б’юць.

Адкрыю таямніцу:

сягоння сонца прадаюць

на кірмашы ў Гарліцах.

 

20 студзеня 1935

 

 

ЗАХАД

 

Над лугам хмарак кучаравых

пасе, нібы авечак, месяц.

Растуць дзяўчаты, быццам травы,

і хлопцы ўцеху ў сэрцах месцяць.

 

Валы рагамі сонца колюць,

аж кроў струменіцца барвяна.

Пачырванелі травы ў полі –

то захад сочыцца, як рана...

 

23 красавіка 1935

 

 

Жыццёвы шлях Багдана-Ігара Антоныча абарваўся 6 ліпеня 1937 года. Ён пера-нёс аперацыю на апендыцыт – і тут жа падкасіла пнеўманія,запаленне лёгкіх...

Дваццаць сем год – такі зямны век Багдана Антоныча. Дваццаць сем, – каб здзейсніць, паспець ажыццявіць зададзенае не на адно ці два дзесяцігоддзі...

Міхаіл Лермантаў, наш Максім Багдановіч, – тыя ж “дваццаць сем” / з невялі-кім, у колькі месяцаў “недаборам” ці “пераборам”/... І тая ж – “сямёрка”, тая – з Пушкінскай “тройцы” /”тройка, сямёрка, туз...”/, і з той жа, Пушкінскай, на-канаванасцю – толькі “пасунутай” на дзесятак: “трыццаць сем”... Гэтыя ж “трыццаць сем” перапынілі зямную дарогу Уладзіміру Маякоўскаму, Веліміру Хлебнікаву... А “37” – з нашага агульнага 20-га стагоддзя? Колькі іх – у росквіце жыцця і таленту – было абрынута ў магілу сталінскім антычалавечым тэрорам...

Лічба “7”... “Сядміца” – сем дзён тыдня; “сем сядміц” – Сёмуха, Тройца... Сем цудаў свету...Сем колераў вясёлкі... Сем гукаў музычнай гамы... Сямізор’е – сем бачных зорак Вялікай і Малой Мядзведзіцы... “Сем” – карэннае слова народнай мудрасці: сем разоў адмерай, а раз адрэж; сямёра аднаго не чакаюць; чорт сем пар лапцей стаптаў, пакуль такую пару дабраў... Бывае і “пад задзёр”: сем пятніц на тыдні; сем шкур дзерці; сем патоў сагнаць... А то і весялейшае штосьці, як у гэтай прыпеўцы:

                     У калгасе добра жыць:

                           Адзін косіць – сем ляжыць.

                           А як сонца прыпячэ,

                       Дык і гэты уцячэ...

 

Магічная лічба “7”... У міфалогіі многіх народаў, у фальклоры лічба са светлым арэолам... Тады чаму ж? Чаму ў рэальнасці “магічная” ператвараецца ў трагіч-ную?..

Адкажы, лічба “7”... Можа, у тваёй наканаванасці – боскае прадвызначэнне абраным, улюбёным?...

 

 

ВІШНІ

 

Антоніч быў хрушчом, калісьці жыў на вішнях,

на вішнях тых, што ўслаўлены Шаўчэнкам.

Мая краіна зорная, біблейна і ўсявышна

шляхі мне асвятляеш ты, як вішні з салавейкам!

 

Дзе вечары з евангелля й світанкі,

дзе неба сонцам прываліла сёлы,

цвітуць, як пры Шаўчэнку, вішні п’янка,

натхнёна поіць песню хмель вясёлы.

 

16 красавіка 1935

 

Песня Багдана-Ігара Антоныча ідзе шляхам Вялікага Кабзара – Тараса Шаўчэнкі...