Вертыкальныя рэкі святла : вершы сутоку тысячагоддзяў (1993–2006)

Васіль Зуёнак

ВЕРТЫКАЛЬНЫЯ РЭКІ СВЯТЛА

Вершы сутоку тысячагоддзяў

Вертыкальныя рэкі святла,

Ад сузор’яў – сухія Гальфстрымы.

І мая крынічка цякла

Праз мільярды гадоў нястрымна –

Покуль стала душою маёй,

Словам, песняй, трывогай, загадкай…

…Як не будзе мяне – над зямлёй

Ці пабачыце зорку, нашчадкі?..

РЭЧЫШЧА-1

1993

х х х

Мінулае – як ноч, як небыццё –

Заглядвае ў душу мне запытальна,

І astra tangens* райскі білецёр

Да спраўджання нясе мой знак астральны:

“Нямала жыў і столькі ж награшыў,–

Куды ж ты лезеш да нябесных кушчаў?..”

Я знаю сам: цяжкія барышы

Начамі не даюць вачэй заплюшчыць…

Абрынецца маўклівая сцяна,

Абудзяцца пакрыўджаныя цені –

Жыцця майго нясплатная цана,–

Хто, апроч іх, і дзе мяне сустрэне?..

Цяжэй сабе, чым Страшнаму суду,

Ва ўсіх правінах і грахах прызнацца…

Ад ночы я ўцякаў і ў ноч іду.

Няма куды, няма калі вяртацца…

–––––––––––-

*Кранаючыся зор / лац. /

х х х

Якая таемная музыка:

З-пад лёду звонкім струменьчыкам

Крынічка ў спаднічцы вузенькай

Бяжыць па марозных каменьчыках.

Якая шчымліва-гаротная

Былінка трымціць над мелодыяй,–

Якая надзея смяротная,

Што будзе вясна ўзнагародаю.

І, пэўна ж, не размарожу я

Ды і суцешыць не ўмею.

Толькі – сляды мае пожняю,

Толькі – маўкліва нямею…

Схілюся, як перад Айчынаю,

Гляну ў крынічкіны вочы:

Усе гаварыць навучыліся,

Слухаць ніхто не хоча…

х х х

Сусвет, як пясочны гадзіннік:

Галактыка ў прорву цячэ,

Каб смерцю адзначыць радзіны,

Не знаныя Богам яшчэ.

Ён толькі яшчэ прадчувае

Трагічнасць тварэння свайго,

І цепліцца радасць жывая

Ў сусветнай самоце яго.

Гадзіннік у час пераверне –

Хоць нейкая забаўка ўсё ж…

А свет назапашвае зерне –

Як носіць запазухай нож.

І раптам аднойчы пасее,

Адчуўшы, што вечна жывы,

Нахабства і смех фарысея –

І Богу прад’явіць правы!

Што скажаш, Магутны, Адзіны,

Заступнік наш і пабрацім?

З табою – у вечны гадзіннік –

Пясчынкамі – разам – ляцім…

х х х

Такі мне выпаў у жыцці тавар:

Штодня праходжу ля вітрынаў зыркіх,

Выносячы пакуты на базар,

Адлітыя ў калонках без’языкіх.

.

Вось вам радкі і строфы, смутак, жаль,

Мае грахі, і думы, і надзеі…

А перад намі – торжышча мяжа

Вужакай залатою халадзее…

Пажаліцца камусьці, расказаць,–

Я не крычу “купіце” – так вазьміце…

Ды рыфма замярзае, як сляза,

І падае пад ногі,– растапчыце…

Глядзяць вітрыны хітра на мяне

І жмурацца, нібы хаваюць позірк:

Такі тавар!..– Шкада, што не ў цане,–

Ні ў вершыках, ні, выбачай, у прозе…

Ды мы не ў роспачы – ні верш мой і ні я,

І шчасцем нашых сэрцаў не расчуліць:

Бо хто шчаслівы сёння – удвая

Няшчасны самы,– вы пра гэта чулі?!.

х х х

Што ж, каляндар як каляндар,–

Таемных лічбаў строй,–

Вузее вусцішна абшар,

Зацягвае пятлёй.

Нібы дзядоўнік ля канаў,

Старэем пакрысе,

І хто ў каханні не сканаў,

Той ціхенька сапсеў…

х х х

Уздоўж і ўпоперак адолеўшы лісцінку,

Як над абрывам, суцішае крок,

Спыняецца маленькі чарвячок:

“Вялікі свет!.. Спачну хаця б хвілінку…”

І аднадзёнка-матылёк сядае

На мур стары, дзе мох спавіў крыжы,

І думае, што вечнасць ён пражыў,–

Хоць вечнасць тая з днём яго згарае.

І толькі я, ссівелы і знямоглы,

Не маю суцяшэння – не знайшоў:

“Як мала жыў і мала як прайшоў…” –

І болей не прыдумаю нічога…

х х х

Хочаш з полымя ўзняцца жывым,

Праз сцяну пралятаць, як у казках,

Радыяцыі ўдар крыжавы

Сустракаць, як пяшчотную ласку?

Хочаш, нібы на лузе ў мурог,

Жартаўліва падаць з карніза,

Мець Зямлю за дзіцячы парог

І Сусветаў бязмежжа пранізваць,–

Дзе быццё – як само забыццё,

І ні смутку, ні слёз, ні пракляццяў?..–

Толькі ведай: гэта жыццё

Дасць табе не родная маці…

х х х

Ніхто не чуў і не бачыў, калі –

Світанняў росных куміры –

Вяртаюцца з выраю салаўі

І адлятаюць у вырай.

Ні статкаў, ні вэрхалу, ні мітусні,

Ні лопату шумных крылаў,–

І раптам: песня, якой і не сніў,

Насцеж вясну адкрые!

І не пытаешся, хто і адкуль

У песеннай той арцелі,–

Верыш надрэчнаму лазняку:

Салаўі прыляцелі!..

х х х

Раку жыцця абкурве туман –

Пластаюцца і здрада, і падман

І з чэснасцю навысілкі бяруцца

З размахам усясветных рэвалюцый.

Усё ў агул, усё ідзе пад прэс,

І ахінае шкурны інтарэс,

І як пячаткай – згода ці нязгода –

Змацоўваецца іменем народа.

А я – ніхто: адзінка, чалавек,

І ў твар смяецца мне абманны век,

Дзе палахлівец вырабіўся храбрым

І не знайсці ні ворага, ні сябра.

ДЗЯДЗЬКА ХАІМ

Згадка

У хаціну на завулку мінскім,

Дзе я рыфмы крэсівам красаў,

Помніцца, наведваўся Мальцінскі

Хаім, батальённы камісар.

Кульба па дашчаным тратуары

Грукала трыножна, і пратэз

Мулка рыпаў, ды заўжды на твары

Нёс паэт вясёлы інтарэс.

Што яго вяло ў хаціну тую,

У той рай, дзе я кватараваў? –

Гаспадыню ўмольваў ён скупую:

“Тут жа во і дожджык, і трава…”

З тлумнай камяніцы на Маскоўскай

У замшэлы местачковы храм

Ён ішоў – зусім не Маякоўскі, –

Проста Хаім, нават не Хаям.

І падскокваў радасна насустрач

Шустрым аднаногім вераб”ём,

Пра якога кнігай Заратустры

Ніцшэ мовіў: “Гэтага заб’ём…”

Ну а ён – жыве! Складае вершы

З мудрым жартам для дзяцей малых, –

Хоць не разумеў, ды чуў я першы,

Як паэт іх прамаўляў услых.

Бачу і цяпер, як школьнай ручкай

Праваруч старонку пачынаў

Дзядзька Хаім і, мабыць, з унучкай

Рагатаў – зусім не па чынах…

Нібы ручайкі, цяклі радочкі, –

Справа і налева… “Правапіс”

Наш яўрэйскі. А за ім – упрочкі

Наш сусветны, вечны наш круіз…” –

Так тлумачыў мне паэт Мальцінскі…

Толькі апусцеў наш “творчы дом” :

Я займеў кватэру і прапіску,

А яго – паклікалі ў райком.

Напаткаў я дзядзьку нечакана –

Ён ля той будыніны сядзеў

На бардзюры, быццам плечукамі

Мур халодны адштурхнуць хацеў.

І прамовіў: “Камуніст Мальцінскі

Скончыўся. Аддаў ім партбілет…”

І таропка мне руку паціснуў:

“Я ж дадому – не на той жа свет…”

Хоць не бачыў нас таварыш Брэжнеў –

Але раптам шпік які зірне? –

Дзядзька Хаім глянуў абярэжна:

“Ты ідзі, не стой тут ля мяне…”

Да зямлі, ахвяраванай Богам,

Ён паехаў – дзе салодкі дым,

Нашага не зганьбіўшы парога,

Нашай не паменьшыўшы бяды…

Правапіс – сваё святое права –

Ён павёз, каб захаваць яго:

Правапіс – паэтава Дзяржава,

Толькі ў ёй адной – ён Бог з Багоў…

І наўслед я думаў: “Дзядзька Хаім,

Вечна свет на гэтым і стаяў:

Як мая зямля мяне трымае,

Так цябе прыцягвае твая…”

АПОШНЯЯ МАЛІТВА

ЕФРАСІННІ ПОЛАЦКАЙ

Я крывінка твая – крывічанка,

Я пылінка твая – палачанка,

Як над пожняй тужлівая чайка, –

Я лячу да цябе, Радзіма,

Са святога Ерусаліма.

Я лячу, ды не маю сілы

Узляцець, бо аслаблі крылы,

А не хочацца ж так у магілу –

На святой хай сабе – ды чужыне:

Смерць, як рай, у сваёй дамавіне…

Мне б тады – і жыццё не віною,

Што не сплачана цяжкай цаною,

І агні б сплывалі Дзвіною,

Як грахі мае, як правіны,

Прад табой, маім сонцам адзіным.

Я крывінка твая – Ефрасіння,

Нада мной неба сіняе-сіняе, –

Ападаюць крылы знясілена…

Забяры мяне, Маці, Сястрыца,

Ці прышлі хоць жменьку зямліцы…

х х х

Як спявае Ніна Мацяш,

І якое ў яе дыханне!..

Божа, Божа пакутны наш,

Ці ты ў песні знойдзеш адхланне?

Ці сагрэе яна цябе,

Гэта кволая чарацінка, –

Ці ты ў вір падштурхнеш глыбей,

Ці ты ўзнімеш лёгкай хмурынкай?..

Як той голас крынічны нясе

І ўвесь боль наш і ўсе надзеі, –

Ці на тым ты покуце сеў,

І ці ў тыя мы вочы глядзелі?..

Як падмурак, як першы вянец

У мелодыю голас кладзецца,

І ад песні – о Божа-тварэц, –

Як ад праўды – няма куды дзецца…

1994

АДЗІН

Кожны дзень страсае сотні стрэсаў,

Сыпле на сівую галаву,

Кожны дзень гняце пытанне прэсам:

“Ці я мёртвы, ці яшчэ жыву?..”

Круціць вечнасць д’ябальскія жорны, –

Толькі сам: ні жонкі, ні дзяцей,

Ды яшчэ застаўся прывід чорны –

Лёс яго, што за жыццё люцей…

Лёс, што ад жыцця не адпускае,

Хоць усё з жыцця даўно забраў.

Ты адкуль, бязлюдная такая,

Пустка між людскіх сусветных спраў?

Што ты, неба, так глядзіш маўкліва, –

Колькі ж трэба плакаць і маліць?..

Любіць Бог, – любімых асабліва.

Нелюбімых некаму любіць…

х х х

Было два ласунчыкі ў мамы,

Два коцікі – Барсік і я,

І вестку без тэлеграмы

Мы ведалі тую штодня.

Мы весела беглі на выган,

Каб з пашы сустрэць чараду

І першымі крыкнуць – не выгук,

А крык пераможны: “Іду-у-ць!”

Стараліся тут жа, як долю,

Угледзець сваю між кароў…

О, час той, калі сырадоем

Звінела і пахла з двароў!..

О, момант – як свята наступіць,

Хоць мама нязлосна ўпікне:

“Ну, так жа вам, коцікі, рупіць!..” –

І першым уважыць мяне…

І п’еш, і смакуеш да схочу,

І донца не бачна ў збанка,

І вечар заплюшчвае вочы

Ад белага малака…

БАБУЛЯ

Хутар, сцежак і лёсаў клубок,

Прытуліўся ў ракаўцы ночы, –

І ніхто не зірне ў гэты бок,

І ніхто з бальшакоў не збочыць.

У акне агеньчык трымціць,

Адзіноты бяссоннае вока,

На камінку бульба кіпіць,

І да вечнасці так недалёка, –

Дзе ўжо Бог неаднойчы насіў,

Дзе адну чалавечую сілу

На мільёны касмічных сіл

Перамножыць зямная магіла…

х х х

Ударыў гром – на голы лес грамніцы,

І крупы снежныя па-зімняму сякуць.

Ды чуйна зварухнуліся крыніцы,

І ручайкі вясне абнову ткуць.

І сэрца абнаўляецца надзеяй:

Яшчэ не ўсё адолеў зімні гнёт.

Знядужаныя крылы маладзеюць,

І мроіцца – палёт, палёт, палёт…

х х х

Падцягвае за ноч марозік лужыны,

Азяблы сад галінкамі пазвоньвае,

Гракі ўсчалі перасяленне – з войнамі

Мясцовага значэння: хто адужае?..

Нясмела, басанож, ступае раніца,

А сакавік-гарэза чаравікі

Схаваў, – яму і клопат невялікі,

Што раніца ільдзінкамі параніцца…

Я НЕ ЗБУДУЮ ХРАМ…

Я храма не знаю: руіны,

Здаецца, тут вечна ляжаць.

Здаецца, і Бог нас пакінуў,

І маці не хочуць раджаць.

Ні хрэсбінаў, ні вянчанняў,

Дарога ў казліных слядах.

І кожны над лёсам начальнік,

Пакуль не ўдарыць бяда.

Пакуль злое д’яблава мліва

Не ўчыніць чумы ці вайны, –

Тады і бягуць пахапліва

Да храма людскія сыны.

І моляцца боскаму сыну,

І просяць ратунку зямлі,

І ксцяцца на тыя руіны,

Што самі быллю аддалі.

І ажывае ў скляпеннях

Стылых стагоддзяў кроў,

І мроіцца грэшным ценям

Боскае Маці Пакроў.

І, босая, па вуголлю

Цаглянага друзу

мая

Памяць ідзе.

І ніколі

Храм не збудую я.

Са мною той, зруйнаваны,

Дзе ксцілі матуся й татусь,

Каб вольны, абрабаваны

Быў я, як ты, Беларусь…

х х х

На першы ліст маёй бярозкі,

На ліст прачысты і святы,

Ляцяць – як снежня адгалоскі –

Сняжынкі майскае слаты.

Галінкі хіляцца азябла,

А ў каранях бушуе сок,

І ў рост ідзе нябёсаў сябра –

З-пад белай смерці – кветка-сон.

Гляджу на колер, сэрцу мілы,

Як з небыцця, адтуль, здалёк:

Як быццам на маю магілу

Прыбег пагрэцца васілёк…

СЫШЛА ВЯСНА НА СТАНЦЫІ ЗЯЛЁНАЕ…

Восьмага траўня. Зялёнае. Ластаўкі:

Промні двухкрылыя позняй вясны –

Вёрткім “віць-віць” перакрылі ўсе застаўкі

Стылым вятрам і снягам навясным.

Гэтак зіма неадступна трымалася,

А перад кволенькім вострым крылом

Нешта ў душы зледзянелай зламалася,

І захліснулася,

І задыхнулася

Траўным цяплом.

х х х

Ці ты ў песні даўно пагас,

Ці душа на слаце адсырэла,

Ці падбіўся на бруку Пегас, –

Што ж твой верш так глядзіць азвярэла?

Ні праменьчыка цеплыні

Ў гэтых зрэнках – вар’яцкіх рыфмах:

За сцяблінку вазьмі, трасяні, –

Як хрушчы, асыпаюцца рыхла.

Хай патоп, хай абрынецца свет –

Ты не вернешся зноў у людзі:

Ты – “ахвярнік, прарок, паэт”, –

І ратунку табе не будзе.

ДЗВЕ СКАРГІ СТАРОГА ХАЛАСЦЯКА

АХ…

Ах, якая маладзіца, ––

Кожнай рыскаю ірдзіцца,

Кожным крокам ганарыцца,

Ах, якая маладзіца…

Ах, якая маладзіца, –

Паглядзець – як утапіцца,

Як у лесе заблудзіцца, –

Ах, якая маладзіца…

Ах, якая маладзіца, –

Чым і як адгарадзіцца?

Праклінаць альбо маліцца?..

Ах, якая маладзіца…

МАЛАДЗІЦА-НЕ-ЎДАВІЦА

Маладзіца-не-ўдавіца, –

Сонца ў позірку ірдзіцца,

Весела дурэе,

Свеціць, ды не грэе.

Малдзіца-не-ўдавіца, –

Смех крыніцаю бруіцца,

Толькі з той усмешкі

Плачуць мае сцежкі.

Маладзіца-не-ўдавіца, –

Ці ўваччу вясна дваіцца,

А ці ты ўсё тая,

Што вясну вяртае?..

Маладзіца-не-ўдавіцца, –

Я ўжо сам не сам як быццам

Ад тваёй няўвагі,

Ад людское звягі.

Маладзіца-не-ўдавіца, –

З-за цябе ні ажаніцца,

Ні знайсці кабету

Мне да скону свету.

Маладзіца-не-ўдавіца, –

Ні ўтапіцца, ні ўдавіцца:

Як цябе пабачыш—

І ў пятлі заскачаш.

БЛАСЛАВЕННЕ

Васю

У дзень Багародзіцы, Боскае Маці,

І ты свой прыход абвясціў –

Не ў роднай, а ў зводнай, радзільнай хаце

З маім блаславеннем:

 –Расці!.. –

Галінкай нябеснай прапрашчураў-продкаў –

Як вечны іх позірк і слых,

Праменьчыкам светлым праз век мой кароткі –

У вечнасць нашчадкаў зямных.

У дзень Багародзіцы думы сыходзяцца

Над лёсам маім і тваім:

З грэхам агульным кожны народзіцца,

А пойдзе з жыцця са сваім .

Хай сцежак-дарог тваіх д’ябал не топча,

Не зманьвае шляхам чужым .

Няхай цябе Маці Прачыстая, хлопчык,

Ахінае Пакровам сваім .

Нямала раскідана ў свеце спакусаў –

Не бяжы на салодкі дым:

Нарадзіўся, жыві, будзь беларусам –

Як прадзеды і дзяды…

Табой прарастаючы ў родным народзе,

Буду слухаць з-пад каранёў,

Як на дрэве лістота юна ўзыходзіць,

Небыццё абвяргае маё.

х х х

Не даўжынёй, а дабрынёй

Пазначаная Богам,

Мяне сцяжынка з мітуснёй –

Як вечнасці дарога –

Рассватала. І даланёй

Крануўся я зямнога

Вяршэнства шчасця: дзе з сяўнёй

Праходзіў бацька мой раллёй,

Дыхнула хлебнай цеплынёй

Ад коласа жытнога…

х х х

Чалавек чалавека не кліча,

Не чакае і не шукае,

Не гукае: куды ж ён знік?..

Пры сустрэчы па-воўчы клыча

І зацята бярэ на клык.

Чалавек чалавеку лічыць

Свой працэнт, калі ўсмешку пазычыць.

Чалавек нават плакаць адвык –

Толькі гвалт, толькі лямант і крык.

А сумленне – у боце цвік.

Чалавек той цвік вырывае .

Чалавек аблічча купляе –

Рэч купіць сёння ў нас зазвычай…

Чалавек не жыве – выжывае…

І хоць я з мужыкоў мужык,

Ды і я ўжо сябе пытаю:

“Ты Васіль ці ягоны двайнік?..”

х х х

Мне горад лёгка праклінаць:

Я ў горадзе не нарадзіўся.

Мне, быццам, толькі сон прысніўся:

Каменных дыназаўраў раць.

Ад гэтых шэрых скразнякоў

Я Начаю адгарадзўся

І мерцвяком блукаць згадзіўся

Паміж дзябёлых мерцвякоў.

Здарова, хлопцы, – вы адкуль,

Якога веку і пасеву?

Чаго так рана палыселі –

Ад недароду ці ад куль?..

Ад бізнесу? Тады і мне

Пара з чупрынай расквітацца:

Ён і мяне дадолу гне,

Не абяцаючы датацый.

Ён мне не зычыць перамог –

Я ў горадзе не нарадзіўся,

Я ў гэтым горадзе згубіўся –

Не адшукае нават Бог.

У кронах гмахаў вараннём

Тут род гандлярскі распладзіўся…

Я ў горадзе не нарадзіўся –

Я тут не маю каранёў.

Мне тут няма што ўспамінаць –

У гэтым чэраве каменным,

Ды – неадступна і нязменна –

Я помню: мне тут паміраць…

Я вам зайздросціць не магу:

Вандроўнік я з планеты іншай,

Аднак тастаментна запішам:

Я вам яшчэ дапамагу…

х х х

І поле з жытнёвымі плёсамі,

І выспа з грыбной баравінаю,

І грозны Пярун пад нябёсамі,

І вадапоі ласіныя,

І жаўранка песня праменная,

І ўцемкі ажынна-вужыныя,

І ўзмежкаў задуха кменная,

І шлях з ручайкамі-сцяжынамі,

І акуні старарэцкія,

І зоры загадкава-дзіўныя, –

Усё з нараджэннем даецца нам,

І ўсё мы завём Радзімаю.

І ўсё – да драбніцы саменькай –

У сэрцы нясём і ў памяці,

І песня – на Йвана раненька –

Ніякай навалай не спаліцца…

Радзіма… Як маці адзіная…

Ты загадзя не выбіраешся…

А як цябе зваць Айчынаю,

Калі ты сябе цураешся?.

Чаго ж ты такая падатная

Перад прайдзісветам з прыплодамі

І нават сваёю хатаю

Амаль ужо не валодаеш?

І хваляць цябе з ухмылкаю –

Хадзі і трасі сабе трантамі.

Завуць цягавітай кабылкаю,

Але на свой лад – талерантнаю…

З усімі такая ветлая,

А беды твае незлічоныя.

Надзеі такія светлыя,

А неба такое чорнае…

РАНДЭВУ ПА МЕМАРЫЯЛЬНЫМ ВІЦЕБСКУ

Ў ДЗЕНЬ АДКРЫЦЦЯ ПОМНІКА УЛАДЗІМІРУ КАРАТКЕВІЧУ

Сваволіць вецер над Дзвіной,

Шпурляе хвалі шэрыя,

Драбнее Пушкін за спіной

У зорнага Машэрава.

На боскім ці зямным судзе

Парк надвая падзелены? –

І Караткевіч неўспсдзеў

Займеў суседства ў Леніна…

Адзін Шагал знайшоў прагал –

Асобна раскашуецца:

Не быў бы той усё ж кагал –

Мудрэц на ўласнай вуліцы!..

Па-гаспадарску ўсе як ёсць

У Віцебску расселены –

У ім ніхто не лішні госць

І славай не абдзелены.

І мы па Віцебску ідзём,

І я ў той гурт дапушчаны:

І Караткевічу відзён,

І ўжо, здаецца, Пушкіну!..

PERPETUUM MOBILE*

Неўраджай выспявае ў голад,

Выспявае голад у бунт:

Пралетарый, босы і голы,

Вылятае, як з бочкі шпунт.

Крышыць бунт абручы і клёпкі

І ў прысклепку і ў галаве,

Покуль нехта паставіць кропку:

Рэвалюцыяй бунт назаве.

І як скварку ў булён – для аздобы –

Палітычную затаўку дасць.

І над бунтам – свядомасці пробай –

Сцяг лунае крыві пад масць.

І тады расце палітмаса

У партмасу і ў партактыў

І жыруюць – іменем класа –

Партакаты і парткаты .

І курком і лозунгам строгім

Дыбяць вёскі і гарады,

Вызначаюць шляхі і дарогі,

Ды не ведаюць толькі – куды?..

Бо ўжо маса перад партбосам

У дрыгву разгойдвае грунт.

І той самы – голы і босы –

Выспявае на новы бунт.

_______________

*Вечны рухавік /лац./

НІКА

Ах, якая ў Нікі мордачка!

Язычок ляціць з талеркі,

Як цукерчына абгортачка,

Калі Ніка есць цукерку.

Вочы – розуму фужэрыкі:

Ніка п’е таксама ўмеру.

Станік стройны: як абжэрнікі,

Выглядаюць факстэр’еры.

Ах, якія ў Нікі лапкі:

Ходзяць мякка, нібы ў тапках,

А як грымне дзе трывога,

Дык тады ўжо ў Нікі – ногі, –

І адкуль такая сіла:

Носяць Ніку, як на крылах!..

Хоць хваліць сваіх нялоўка,

Ні сяброў і ні сабаку, –

Ніка – шчырая сяброўка.

А ў жыцці іх – кот наплакаў…

І не здраджваюць ніколі –

Ні маленькім, ні вялікім –

Тыя, хто з пароды колі .

А з такой пароды – Ніка.

ТРЫЦЦАЦЬ ПЯЦЬ

Валі

Год не мёд: цягні, не збоч…

Ну а тут жа, з гэткім Васем,

Як радоўку – дзень і ноч –

Трыццаць пяць гадоў адпасвіць!..

Ні валютчык, ні гандляр,

Ні герой з усёй павагай…

Хоць бы, зрэшты, камінар –

То была б у печы цяга…

Дык жа рыфмаю шкрабе,

Як іржавы цвік па блясе…

Так і ёсць… І сам сябе

Тут хваліць не стане Вася.

Ты не перац, я не мёд,

Але Бог не марна звёў нас:

Знаў стары: праз сотні год

Мы сустрэнемся ўсёроўна.

Трыццаць пяць. Ні даць, ні ўзяць.

Не пазычыць і не ўкрасці…

Але ж нашы – трыццаць пяць, –

Нам і гора, нам і шчасце!..

ДЗЯДУЛЕВА КАЛЫХАНКА

Месячык свеціць,

І зоркі спяваюць:

Спаць трэба, дзеці,

Баенькі-баю…

Баенькі-баю, –

І я падпяваю,

А ў Васілёчка

Сон ані ў вочка…

Баенькі-баю, –

А Васілёчак

Не засыпае,

Зорачку сочыць –

Што прылятае

Кропелькай сонца

І пазірае

Ў наша аконца…

Баенькі-баю, –

Пройдуць гадочкі,

Зорка заззяе

І ў Васілёчка .

Баенькі-баю, –

Зорка зямная,

Што зачаруе

І заспявае:

А з Васілёчкам

Кароткія ночкі,

І дня не хапае,

І мама гукае…

Баенькі-баю…

х х х

Гляджу я ў зорны сусвет,

Як у буквар дашкольнік,

І разумею: сакрэт

Тых літар не ўзнаю ніколі.

Не ўчую, як і не ўчуў

Я голас начных праменняў.

Усё стракаціць уваччу –

Ні сэнсу і ні найменняў…

Ды хто мне скажа: чаму

І па якой патрэбе

На зло беспрасвеццю свайму

Блукаю пакутліва ў небе?

Сузор’е, ад сілы два,

Па-дылетанцку адзначу

І чую, як шэпча трава,

Што быць і не можа іначай…

Касмічнае немаўля,

Скаванае ланцугамі, –

Я твой да скону, зямля,

І цёмны грунт пад нагамі.

Гляджу на мора святла

І толькі пытаюся горка:

Якой ты часцінкай была

Якой адгарэлай зоркі?..

НА ПЕРАДЗІМ’І

Калі падрастала вяргіня,

Не верыў ніхто, што ўцалее,

Казалі, як плюхалі глеем:

–Ударыць мароз – і загіне.

Ды покуль завея прыспела

І ўспырхнулі белыя мухі, –

Апошнім дыханнем і духам –

Вяргіня маўчком расквітнела.

Нібыта гукнула ўрачыста:

У кошыку лета на донцы

Схаваўся кавалачак сонца,

Як жнівеньскі мёд залацісты.

х х х

Васю – верш навыраст

Знай: калі з’явіўся ты на свеце,

Значыць, хтосьці думаў пра цябе, –

Космасу, Прыроды, Бога дзеці –

Мы заслон Хаосу, што ў гульбе

Дзікага, сляпога беспрасвецця

Без душы і розуму гібеў.

Знай: усё асвечана ў Прыродзе –

Кожны мае свой высокі знак.

Вольны быць пад сонцам на выгодзе

Чалавек і дробненькі чарвяк,

То жыві і ты з усімі ў згодзе,

Злу не патакаючы аднак…

Кожнаму сваё ёсць прызначэнне, –

Помні, што жыццё ёсць дар з дароў.

Не тушы святло ў душы вячэрняй

І ў світальнай распалі наноў.

Ворагу даруй замарачэнне

І бяздумна не губляй сяброў.

Не мінай бяседы гаманкія,

Што дзядзькі за чаркаю вядуць,

Ды ад п’янкі адбівайся кіем.

А спаткаеш гора і бяду,

Знай, што ёсць нагоды і такія, –

Бог не кіне –

Свінні не з’ядуць.

ЗЭЛЬВА

Быў у Нью-Ёрку, а ў Зэльве не быў…

Зэльва – зліццё і залева,

Лівень шапоткі, з якога грыбы

Нібыта падаюць з неба.

Зэльва – царква і спічасты касцёл

Ногі ў Зальвянцы палошчуць,

Зэльва – з ільва ля трыбуны казёл

І Ленін раённы на плошчы.

Тут побач усё: міліцыя, суд,

Прадмаг, дзе ад бублікаў дзюркі,

Піўная – зальвянцаў палітінстытут –

І школа Голуба Юркі.

Ёсць і раймаг, ёсць і райвыканком –

Усё, як ва ўсіх пры саветах,

І вечнае: кот падступае крадком

Да вераб’ёў ля штыкета…

Зэльва – замоўнае зелле шаптух,

Што моцы набрала пад поўняю.

Тыповае тут – у вачах маладух,

Астатняе ўсё – не тыповае.

Тут між ялін у барах растуць

Ракеты канцырагенныя.

А над пералескамі хмаркі плывуць,

Як вершы Ларысы Геніюш.

Тут паэтэсы апошні прычал:

На ўзвышшы самотны камень,

А Зэльва – ля ўзножжа: наказ крывічам

Злівацца ў раку ручайкамі.

І паміж гор – у крутой цішыні –

Возера, нібы люстэрка,

На спадарожнікі шле прамяні, –

Кажуць, што бачна Амерыка!..

х х х

Пэўна, гэта не я адзін,

І не першы з усіх, прыкмеціў:

У шпіёнаў і катаў наўздзіў

Дужа сантыментальныя дзеці.

Сантымента вядзе сантымент,

Нават, быццам на допыт, – цягне:

Не нашчадак, а элемент

Захаплення – нязменны і прагны.

То ў калысках – не буркатня,

А па нотах гудуць меламаны,

То на ўцеху суседзям штодня

Музыцыруюць на фартап’яна.

То цалуюць у нос шчанюкоў,

Калі тыя брэхам аглушаць,

То праколваюць матылькоў

І на шпільках жывымі сушаць.

То снуюць захапленне сваё:

У альбом – з паэтаў цытаты,

У калекцыю – маркі з краёў,

Дзе таемны пашастаў тата…

Сантымент – як да раны бінт,

Што бацькоўскія сны трывожыць,

Як медаль за сакрэтны флінт,

Што насіць і ўадкрытую можна.

Тут адзін паратунак для іх, –

І пасля работы праклятай

Будуць вечна на дзецях сваіх

“Расслабляцца” шпіёны і каты…

х х х

Як мяне трывожыць крык гусей…

Нават – не, не той, не паднябесны,

А вось гэты, што гусак нясе

З выгана шаляпінскаю песняй.

Мілыя шаляпіны мае, –

Спевака я не хачу прынізіць –

Хай сабе і forte выдае,

І piano з цішынёю зблізіць…

Але гэты перадзімны кліч…

Як лязо па выгінастай шыі,

Песня, што на спрытны магарыч

Ці на стол бяседны задушылі…

Я вас пасвіў, песні, за сялом –

Гусяняткі, жоўтыя званочкі, –

У залеву саграваў цяплом

Пад крылом ізрэбнае сарочкі.

Падрастайце, дробныя мае…

Хтосьці стане гусачкаю шэрай –

Той прыпеўкай, што дружбак спяе

На сяброўскай ранішняй вячэры.

Ну а хтосьці – хай вам Бог дае, –

Ёсць жа ў свеце песенныя дзівы:

Лапкі натапырыўшы свае,

Вырасце з паставай лебядзінай…

Не крычыце, гусі… На бяду

Ці на радасць, як раней на пашу,

Сцежкай вераснёваю іду

Я ў дзяцінства адгалоскам вашым…

х х х

Стаю адзін, як бусел, на жніўі –

Раз’ехаліся ўсе і разляцеліся…

Ну вось і ўсё – і лета пражылі,

І павуцінне сцелецца мяцеліцай…

Адзін – на ўсе абшары і вякі:

Ні цёзкі-ўнука, ні суседа-жаўранка…

Клён дагарае, і крычаць гракі,

Счарнелыя ў куродыме пажарнікі.

А ельнік пасінеў, нібы азяб

На Лысагорскай выспе ветрагоністай.

І сонца – летняй талакі прараб –

У лістападнай жальбіцца агоніі.

І хтосьці ўжо займае небакрай

І шэпча, непадступны і вялікасны:

“Ты болей непатрэбен тут, – бывай, –

Ты знаеш сам, што мы цябе не клікалі…”

РАДУЙСЯ

Радуйся, радуйся,

Мой маленькі хлопчык:

Засмяешся з раніцы –

Дзень не затопча.

Радуйся сонцу,

Радуйся ягадам,

Што з рукі маёй бярэш,

Як птушаняці.

Дзе ўпадзеш,

Саломкі падсцялю загадзя, –

Радуйся ў людзях

І ў сваёй хаце.

Радуйся, радуйся, –

Радасць ад парога

Мячыкам хай скача

Наабгон са смехам.

А калі й заплачаш –

Толькі на пацеху.

Радуйся, радуйся, –

Радасць ад Бога.

х х х

Жывём да “ўсё наадварот”,

Мяняем карту генную,

І хутка круглы ідыёт

Пачне лічыцца геніем…

НЕБУ

На зорах гайдаючы тайны,

Ты кожную ноч да мяне

Прыходзіш мільёнам пытанняў,

Маўклівых, як вечнае “не”.

Як сцверджанае адмаўленне

Мяне з маім векам зямным.

Прыходзіш маўклівым здзіўленнем,

Але не мёртвым – жывым.

І па-зямному бруіцца

Пытанне з наіўнай мальбой:

І ты – з таямніц таямніца,

А што там далей – за табой?..

Я ведаю: неба тайны

Не выдасць, – і ўсё ж, і ўсё ж…

Маўчанне – як абяцанне.

Як вечны на горле нож.

ПРЫЗНАННЕ ВЯСКОВАГА МУДРАЦА

Ёсць мудрацоў кітайскіх абет:

Каб жыцця не зазнаць хворага,

Добра паснедай, выкінь абед,

Вячэру аддай ворагу.

Я гэта ўсё зведаў –

Ды ў іншай манеры:

Снедаў, абедаў

І добра вячэраў.

І злёг ад хваробы?

Наадварот –

Горш не магло быць:

Жыву! Соты год.

ДЗІЦЯЧАЯ ГУЛЬНЯ НА ПЯСКУ

У Мінску маленькім

Высокія горы,

У горах высокіх

Глыбокія норы,

У норах глыбокіх

Людзі жывуць,

Кватэрамі

Гэтыя норы завуць…

АМАЛЬ ТРЫЯЛЕТ, ЗАПІСАНЫ ВЕРЛІБРАМ

У Беларусі

Хадзіць з працягнутай рукой

Сорамна.

Сорамна не беларусу,

А Беларусі,

У якой не сорамна

Хадзіць з працягнутай рукой…

СОН У СНЕ

Мне ўва сне сказаў Барадулін,

Што зрэдчас Караткевіч сніў,

Як на фота, свае старонкі,

А пасля перапісваў іх, –

Вось і я цяпер не бядую:

Пасля дзённае мітусні

Мне, бывае, сніцца, як звонка

Я рыфмую натхнёна ўслых.

А прачнуўшыся, так шкадую, –

Хоць за локаць сябе кусні, –

Ды не кінешся наўздагонку:

Верш у снах застаецца тых…

х х х

У адказ на здзіўленне: чаму,

На аснове якой высновы

Мы па-рабску слову свайму

Знак далі: Таварыства Мовы, –

Быццам мы ўжо ідзём на звод

І народ – безнадзейны выстар.

Ці ўжо мы і зусім не народ,

А ўсяго толькі – таварыства…

Ды на жаль, ды на жаль, ды на жаль…–

Цяжка з гэтым не пагадзіцца…

Хто ідзе? – беларус? ці маскаль?.. –

Памяць вылілася вадзіцай…

А таму я папраўку даю

/ Беларусы на гэта гатовы / –

Так назваць суполку сваю:

Талака Ўратавання Мовы.

х х х

Светлая радасць асенняя:

Праз аблачынак сіта

Сонца лісцё прасейвае,

Шэпча лясную малітву.

Супакаенне з бярозак

Вусцішна ападае:

Што адмаўляе розум,

Ціха душа прымае.

Будзе за раніцай вечар,

Дзень абляціць пазалотай.

Вечная толькі вечнасць.

Іншае ўсё – лістота.

БАЛОТНІК

Дзе б мяне ні насіў мой лёс:

Ці на моры, ці ў пыльнай пустыні,

Ці на горы нябесныя ўзнёс, –

Гэты водар мяне не пакіне.

Водар траў, імхоў, багуну

Мне дзікунскія ноздры вярэдзіць.

Там ён, там, хто мой свет паглынуў, –

Бог балотны – хаваецца недзе…

У надрэччы альшаным не спіць –

Захлынаецца песняй салоўкі,

Носіць з кнігаўкай волатам піць

З ручая да старой валатоўкі.

Ён са мной, ён з дзяцінствам не знік,

Праразаецца асакою.

Мне і сёння стажар’я сяннік

Лугавінай шуміць пад шчакою.

Дзе багністы зыбун плыве,

Я іду першабытным зверам.

Раздзімае грудзі мае

Дух мячэўніку і аеру.

Прадзіраюся праз чараты,

Не турбуючы гнёздаў качыных.

Я дзікун не людской пекнаты,

Хоць і знаюся з воляй ваўчынай.

Я нашчадак мёртвых азёр,

Што пайшлі пад зямлю свядома,

Каб замовіць свой шлях да зор

Самай простай дарогай – дадому.

Я самотным сінім агнём

Па карчах збуцвелых качуся.

Я не бачны сонечным днём,

Але ноччу затое свячуся…

Нас не будзе, ды будзе час,

І прышэльцы з далёкай планеты

У маіх балотных вачах

Прачытаюць паданні Сусвету.

х х х

Спачатку забудзеш віно,

Пасля да жанчыны астынеш,

А потым сяброў на дно

Бяздоннай памяці кінеш…

І ўсё: не жыві, дагарай

Вячэрняй астылаю знічкай

І падай на саменькі край,

Дзе толькі занудныя звычкі…

х х х

Святло вячэрняе,

Як звон нябесны,

І зоры чэргамі

На Млечны Шлях.

Чаму ж тужліва так

І гэтак цесна

Душы на жнівеньскіх

Пустых палях?..

Нібы закінуты

Сюды заложнікам,

Ды не адрынуты:

За мной здаля –

Сваім атожылкам,

Зямным астрожнікам –

Цікуе іншая зямля.

І крэўнасць тую,

Як позірк Бога,

Пад восень чуе

Душа сама.

Стаю. Нікога.

І ўсё лячу я…

Лячу, бо змогі

Ўстаяць няма.

х х х

У нетрах лясныя дарогі,

Нібыта рэкі ў пустыні:

Сцякае-ўцякае пад ногі –

І раптам прывідна гіне…

Там, дзе вірылі буруны,

Мора барханаў ляжа,

І адваротны кірунак

З пяскоў рака не пакажа…

Сыдзе на сцежку дарога,

Сцежка на след саб’ецца,

Згубіцца след – і наогул,

Лесавіком адгукнецца…

Таму па лясах не блукайце

І рэкі ў пясках не шукайце, –

Даверцеся толькі жанчыне:

Гэта і лес і пустыня.

х х х

Бярозы, вечныя сяброўкі

Маіх дзядоў, маіх бацькоў,

Хто вас паставіў ва ўзгалоўку

Іх ціхіх, несканчоных сноў?

Чаму не сосны, не яліны,

Не дуб, сівых стагоддзяў брат,

А вы іх вартаваць павінны:

Спаткаўшы, не пускаць назад?

Вы, кволыя, з душой жаночай,

Чаму ўзялі той крыж адны?

Ці, можа, бачаць вашы вочы,

Што прагнуць паглядзець ЯНЫ?

І, можа, ваш ціхуткі пошум –

То подых памяці жывой,

Які ЯНЫ на суд апошні,

На Страшны суд пашлюць са мной?..

Ці мой прапрашчур быў паэтам

І першы, як з карчмы дамоў,

Ён, не жальбуючы, са свету

У гай бярозавы пайшоў?..

НОСЬБІТЫ

Узапрэлі носьбіты культуры…

Хто на плечы ім усклаў той груз?

Самі ўспёрлі: ёсць мускулатура! –

Радуйся і дзякуй, беларус…

Радуйся, што носьбіты знайшліся,

Дзякуй, што культураю завуць

Свой арцельны пустазельны высеў,

Жнуць, малоцяць – і нясуць, нясуць…

І таўкуць: – Дацягнем да Еўропы!..

А каб…мацьтваю … было лягчэй,

Мысляць: ля якіх бы чарнатропаў

Скінуць груз з намыленых плячэй?.

х х х

Волі няма нідзе.

Воля – фантом. Нічога.

Волі няма ў людзей,

Волі няма і ў Бога.

Самы нявольнік Ён –

Вечнасць і Дух Прыроды:

Самы пакутны палон –

Рабства свабоды.

х х х

Верасень – кастрычнік – лістапад…

Ты прыходзіш, восень неўпапад.

Калі сама летаваць бы мне –

Раптам золь са снегам сыпане.

Замяце дарогі, занясе –

І ўжо на нейтральнай паласе

Стыну, як паранены салдат,

Дзе ўжо ні наперад, ні назад:

І падняцца вораг не дае,

І не могуць вынесці свае…

І цяпер гукай ці не гукай –

Толькі снежны вецер з краю ў край,

І адказу ад вясны няма –

Што там за табой, мая зіма?..

х х х

Па зямлі да сканання хадзі і слядзі, –

Колькі бруду дажджамі змылася!..

А на неба, стаіўшы дыханне, глядзі, –

Каб не разбілася.

х х х

Колькі на свеце маланак і дрэў,

Велічных скал і пясчынак,

Колькі снягоў і агнёў на сугрэў,

Нетраў глухіх і сцяжынак,

Колькі надзеяў і колькі смугі,

Колькі абдымкаў і здрады, –

Знаюць жанчыны, і знаюць багі ,–

Столькі на свеце загадак…

          х х х

Восень, шэры Гамлет, –

Быць альбо не быць?

Шэрымі кругамі

Ў небе галубы.

Шэрая дарога

Ў шэры свет бяжыць…

Не пытайся ў Бога:

Жыць альбо не жыць?..

Кожнаму параіць,

Кожнага любіць…–

Ён і Сам не знае,

Што з Сабой рабіць…

1995

х х х

Пад крыжамі ў грудках зямля,

І з бяроз – ціхапад касмічны,–

Колькі вас: да мяне і пасля,–

Лёсы, лёсы, імгненныя знічкі…–

Колькі вас адгарэла, сышло,

Колькі ўспыхне – яшчэ няісных:

Гэта ўсё са мною было,

Гэта будзе – “и днесь и присно”…

Гэта ўсё праз вякі, праз мяне,

Ды са мной у зямлю не ляжа,

А што ў небе маім прамільгне –

Неба знае, але не скажа…

Хто на зорнае тое жніўё

Кінуў шлях: як нуль – па арбіце,

Хто замовіў жыццё маё,

Як білет у вечным транзіце?..

х х х

“О Божа, як мне сумна,

Што не магу пабыць

Ні дрэвам многадумным,

Ні рыбінай, –

каб плыць…

Каб выныраць на хвалях

І глухнуць глыбінёй,

І каб мяне хавалі

Нябёсы вышынёй…

Каб гнутка плаўнікамі

Вяртацца ў той хаос,

З якога над вякамі

Смяротнага ты ўзнёс…”

“Бязмерна – як хімерна”, –

Сказаў – і даў мне знак

Згінацца аднамерна

І поўзаць, як чарвяк.

Каб цень жратвы нязводна

Ўладарыў нада мной:

Галоўны ці галодны

Ты на зямлі сваёй?..

Каб прачытаў аднойчы

Ў газеце: як сынок –

Па-роднаму, па-воўчы –

Матулі ўрок “изрек”:

“Старуха, ты мне мешаешь,–

Я сброшу тебя с балкона!..”

х х х

Нашто ж мы Бога праклялі

І небу вочы закрывалі?

Каб д’ябал гойсаў па зямлі

І дух наш закілзаў трывалей?..

Якія ж міфы нам складаць,

Якія казкі і быліны,

Каб Богу зноў душу аддаць, –

Мы з кім пабыць яшчэ павінны?..

УРОК ПА ФІЗІЦЫ

Я цяпер нічога не помню,

Толькі ноччу было ўсё гэта:

На стале задрамала поўняй

Галава, як з п’янкі ў паэта, –

Поўняй, поўнай матафар і рыфмаў…

Ды не верш я ў прысанку бачыў:

Мая поўня над формулай дрыхла,

Мая поўня рашала задачу:

Вызнаць масу зямнога шара,

Падлічыць усё, да пясчынкі,–

У начы падсвядомасці шарыў

Розум светлаю аблачынкай.

Я не помню, знакі якія

Мне таемны ліхтарык высвечваў, –

Я рашыў! – нібыта закінуў

Шар зямны на худзенькія плечы…

КІРМАШОВАЯ ЗГАДКА

Двойчы ў год

Такое ў нас было:

Пёр народ –

Аж да нябёс гуло!

На фурманках,

Верхам

І пяшком:

Ад світанку, –

І ніхто цішком! –

Ехалі,

Скакалі

І ішлі:

На кірмаш

Склікалі

Паўзямлі!

Двойчы ў год

Былі два бальшакі,

Нібы дзве –

У крыгаход –

Ракі.

А збіралі плёскат

У віры

Вёскі

Хацюхова і Шчаўры.

Сёмуха і Ўшэсце –

Шанец наш:

Трэба ўсё занесці

На кірмаш.

Хто прадаць,

А хто купіць,

Хто прыдбаць,

А хто прапіць!..

А найболей песняў

Неслі ў шлях, –

І ў гармоні цесна

І ў грудзях!..

Бубны палыселі –

Як грамы!..

Хлопцы –

Да вяселля

Шлях прамы.

І дзяўчаты –

З сонейкам у твар:

Што ні хата –

Нападбор тавар!..

…Сёмуха і Ўшэсце…

Цішыня…

Выпіць ды пад’есці…–

Як штодня…

Тэлевізар з віскам

“Лабухоў”…

Ды яшчэ транзістар

Пастухоў…

І калі ж, народзе,

Ты аглух?

У якой свабодзе

Спаланіў

Свой дух?..

Чым ты, родны краю,

Саграшыў,

Што цябе мінаюць

Кірмашы?..

х х х

Я знаю: малітвы такія ёсць –

Ад слёз прагарае каменне,

І ціхія прсьбы таго, хто тут госць, –

Даць вечнае супакаенне.

Харалы я слухаў, асанну чуў

І сам, як умеў, маліўся.

Але аб іншым сказаць хачу –

Як свет мне ў слове адкрыўся:

Ці самы грэшнік, ці самы святы –

З душой, як жаўрук на праталінцы,

Да Бога спрадвеку толькі на “ты” –

Ніхто на “вы” не звяртаецца.

РАТУЙ, ВЕНЕРА…

Ад атлусцення ідзе лячэнне,

Як ад брыдоты злой ачышчэнне.

А хто ад немачы галадання

Нямоглым душам лекі дастане?

Хто іх адверне ад той напасці,

Што сее зерне лютага шчасця,

Што абляпляе заедным гнюсам:

Якім аддацца яшчэ спакусам?..

Ці гэта смерць, ці жыццё такое –

Стаяць з працягнутаю рукою

Сваёй красы і прадажнай цноты, –

Страшнейшай, пэўна, няма работы…

Але рабыні не знаюць стомы

І ў рай грахоўны вядуць паромы,

І робяць працу, – прабач, Венера, –

Што сорам быдлу, птушцы і зверу…

Ні ў чым не вінныя перад табою –

Яны чысцей і вышэй сабою.

Хоць не ў марской купаліся пене –

Ні мнагажэнец вясковы – певень

І ні Барбос – бадзяга сталічны –

Хвароб не ведаюць венерычных.

Твае ж ахвярніцы звар’яцела

Распрадаюцца душой і целам.

Рабыні оптам, рабыні штучна –

Сябе падносяць уласнаручна…

Купляйце, юныя, купляйце, хлопчыкі,

І не зважайце, што душы топчыце.

Дзядзькі – купляйце, дзяды – купляйце

І плоць знямоглую захапляйце…

Ратуй, Венера, ратуй, багіня:

Краса і вера ў жанчыну гіне…

ЗНАЙСЦІ СКАЛУ…

Знайсці скалу – у моры-акіяне

Людскога гора, смутку, слёз пакутных

І ціхаю малітваю, нячутнай,

Разбіць душу аб камень пакаяння…

ВЕТЭРАНЫ

Ветэранам ветрана.

Цягнуць скразнякі…

Брыль абвіслы фетравы

Тоіць дум шматкі.

Там яны – тапырацца –

У гняздзе старым.

А калісьці ж – пырхалі,

Ім было няўстрым!

Галаву прыспешвалі

І зямны ўвесь шар,

Як хадзіў за Першага

Думак гаспадар.

З апанентам рэзаўся,

Учыняў разгон,

І маліўся тэзісу,

Калі зверху ён.

Німбы кіраўнічыя

Згаслі без патрэб.

Галава падлічвае

Пенсію на хлеб.

Думкі ж – як забыліся,

З кім яны сябры,

І перасяліліся

Ў аблінялы брыль…

МУДРЭЙШЫ САМЫ…

Мудрэйшы самы быў па чыне

Мысліўцам. Значыць – мысліць мог,

І мог упаляваць дзічыну,

І стан ад ворага бярог.

Мысляр і думнік: род і племя

Карміў і розуму вучыў,

І сеяў будучыні семя,

І нёс з мінулага ключы.

Яднаў ён сэнс адзіным словам,

З аднога кораня ўзрастаў.

На думных лавах і на ловах

Жыў з галавы, а не з хваста.

То першабытны быў парадак.

А сёння – чыняць слову здзек,

Калі, палюючы на ўладу,

Сябе губляе чалавек.

То ён трыбунны вой, то блазен,

Але часцей за ўсё круцель:

Калі пачне на трон залазіць,

Прадасць загоншчыкаў арцель.

І ў гэтым дзікім паляванні

Свой род пускаючы на звод,

Мыслівец едзе на абмане,

Пакуль размысліцца народ.

Тады й мысліўца закілзае, –

З прымоўем: “Добрая мысля,

Як людзі добрыя казалі,

Заўжды прыходзіць апасля…”

Я МОГ БЫ…

Я мог бы механіка папрасіць

У адваротным кірунку

Стрэлкі гадзінніка запусціць, –

Ды што мне ў гэтым рахунку?

Хай справа налева закруціцца ўсё –

Хіба гэта час паверне?

Не ўспырхне на крону старое лісцё,

Як рунь не згорнецца ў зерне.

І не пераселіць у маладосць

Бег шасцярэнек “лявацкі”.

І будзе тое з табою, што ёсць

У шэсцьдзесят год, а не ў дваццаць…

х х х

Прыйшоў бы які бяздумнік,

Прыйшоў бы які бяздушнік…

Бяссонне ўначы гадую –

Ніякі змрок не затушыць…

Няспяй ва ўзгалоўі стаіць –

Сон адганяе – не спіць.

І сам не засне і мне

Шэпча, нібыта ў труне:

Што я ўжо не тут, а між тых,

Каго не помніць мой слых,

Каго не не знае мой зрок.

Што я ўжо зрабіў той крок,

Адкуль не ступіш назад…

Ды раптам – мамін пагляд:

“Бога, сынок, не гняві, –

Я пачакаю – жыві…”

х х х

“О, Захад ёсць Захад, Усход ёсць Усход…” –

Усклікнуў аднойчы Кіплінг.

І толькі мы, мой пакутны народ,

Не знаем, куды прыліпнуць…

З Усходу кліча вялікі брат

Адзінствам сям’ю памножыць,

А з Захаду цягнецца гжэчны сват

З абдымкам “ад можа да можа”…

О, Захад ёсць Захад, Усход ёсць Усход,

А ў цэнтры – стагоддзяў імпрэза,

Дзе сведчыць з удзячнасцю мой народ,

Як напал душу сваю рэзаць…

х х х

Уважыць Бог пасля зямных згрызот:

Нябёсаў дасць бязмежную адсутнасць

І вечнасць – адзіноту з адзінот,

Пакутнейшую самую з пакутных…

х х х

Як гэта горка і страшна, калі

Свае сваіх забіваюць…

А мы ж тут усе свае – на зямлі:

У Бога чужых не бывае…

х х х

Знае неба, ды не скажа хатам,

Прашаптаным зманлівым “люблю”,

Колькі нараджаецца крылатых,

Каб трагічна ўпасці на зямлю…

х х х

То крывічы, то русічы-ліцвіны,

То беларусы – мы жылі вякамі

Тут, на зямлі на гэтай, на адзінай, –

 А Бацькаўшчыну ўсё яшчэ шукаем...

х х х

Я д’ябальскі гэты бачыў прыход,

Чуў д’ябальскае пытанне:

Ці выдасць мову сваю народ

На варварскае растаптанне?

І ён згадзіўся – маўчаць, як сканаць.

А мне – нявер’е расплатай:

Ці недастойны народ праклінаць,

Ці быць самому праклятым?..

Кайданіць думы бяссоння турма,

І ўжо надзея не свеціць:

Другога народа ў мяне няма –

Ні тут, на зямлі, ні ў сусвеце…

          х х х

Не здолеў сасватаць

Гады для пацех,

Хоць доляй

 Не быў пакараны.

 Юнацтва не святасць,

А старасць не грэх,

І поле

Да снегу ўзарана.

А вы засявайце,

Як прыйдзе вясна, –

Яна маладых

Не абмане.

Мяне ўспамінайце,

Калі ярына

Адчуе ўскалых

Красавання.

І чарку прыносьце,

Дзе з плугам хадзіў,

Дзе я дзірваны

Разварочваў.

Прыходзьце не ў госці, –

Хай поле глядзіць:

Вось гэта яны,

Хто з маёй баразны

Ніколі не збочыць…

х х х

О Божа, мой Божа, чаго я так плачу,

Як быццам не будзе сустрэчы з табою…

Грахі ўсе мае ты наперад адзначыў,

Але не судзі, – слова маю такое, –

І не апраўдацца – аб чым там размова!..—

Я ж ведаю, грэшны: з табой не схітруеш,

А я табе, Божа, скажу тое слова,

Што сам ты заплачаш і ўсё мне даруеш…

х х х

Не бойся жыцця: гэта выява Бога,

Не бойся і смерці: гэта таксама Бог.

Жыццё і смерць – з нічога няма нічога.

А звыш – гэта ўсё, каб ты богам зрабіцца не змог…

ЖАЛОБНІК

Было: матылька пабачыш

З крылом, як цемра начная, –

Бяжыш за ім, ледзь не плачаш,

А ён ад цябе ўцякае.

Бяжыш – і зусім не знаеш:

Жалобнікам мятлік завецца, –

На чорным полі жывая

Істужка срэбрам віецца.

Як месяца ўпала кропля,

Каб цемру аздобіць гранёна…

Расы лугавое шматкроп’е

З-пад ног вылятала сцюдзёна…

Было… З матылём тым не ў згодзе

Дзяцінства даўно прамільгнула.

А радасць? Хоць зрэдку прыходзіць?

Ды так – з бядою агулам…

А ўбачыш жалобніка ўвесну –

Як ноч ападзе на вочы:

Якую чорную вестку –

Адкуль? і калі? – напрарочыць?..

ЯК ПЛАЧ ПЕРАПЁЛКІ…

Івану Чыгрынаву

Я маю сяброў –

І віхурных, і сцішных,

Зайцоў і зуброў, –

І ніхто з іх не лішні.

Маю заносістых,

Маю выносістых,

Маю крылатых, –

І гэтым багаты.

Люблю і пракуду,

Люблю і зануду,

Бо часта здараецца,

Што ролі мяняюцца…

Вітаю задумных,

Разбойных, і тлумных,

І тых, што жывуць,

Як на вакзале,

І гэтых, што п’юць,

І што “завязалі”…

Бо ўся мая брація

З іскраю божай,

І ўсё дараваць ім

Божа паможа.

Сяброў прыбывае –

Шумней гаспадарка.

А лішняй бывае

Толькі лішняя чарка…

Хоць я адзінотнік –

Але не самотнік:

Калі адзінота

Мяне адшукае,

Душа мая ўпотай

Усіх вас гукае.

Гукае шчымліва,

Тужліва гукае, –

Як плач перапёлкі,

Балючы і золкі…

х х х

На здымак гляджу – і не знаю,

І пэўна не скажуць рукі:

Каго на руках трымаю –

Малога сына ці ўнука?

Як усё паўтараецца! –

З вамі, Сярожа і Вася…

Ці гэта час разбураецца,

Ці я раствараюся ў часе?..

х х х

Я з Богам па-свойму хачу размаўляць, –

Ну, значыць, па-беларуску,

А мне пярэчаць: Богу ствараць

Не трэба лішняй нагрузкі…

Ці варта яму назаляць драбязой –

Без гэтага клопату хопіць…

А мне той рэзон – як да горла лязо,

А я – незгаворлівы хлопец.

А я – недаверлівы той Фама

З біблейскай гісторыі слыннай –

Калі ўжо доказаў іншых няма,

Спытацца ў цябе павінны:

Магутны Божа, няўжо і ў вас

Усё на зямной аснове:

Змагацца трэба за першы клас

На беларускай мове?..

х х х

Бушуе ліпеньская брага,

Гуляе ў сонечнай дзяжы.

Ручай з прыпёку перасмягла

Схавацца ў лазнякі бяжыць.

Мядовы звон гайдаюць пчолы,

І нават трутні ўдосталь п’юць.

Цвіркоча конік – скрыпачовы

Спакою лаўры не даюць.

У сто вясёлак лугавіна

Пераліваецца ўваччу.

Вось зараз рукі лёгка ўскіну –

Чмялём па кветках палячу!..

х х х

Асімілятар –

Злучны гуж патуж! –

Абсемяняльнік

Штучны

Штучных душ.

Мовазмяшэнне –

Люб ты ці не люб, –

Моваўдушэнне

Тоіць гэты шлюб.

Глуханямыя –

Дыспуты вядуць,

Духанямыя –

Дзеці ў свет ідуць.

Вянец ахоўны,

Габляваны брус –

Скапец духоўны:

Рускамоўны беларус…

х х х

І мора, і хваляў пракосы –

Прыснілася ўсё ці было? –

Трапеча касынка на косах,

Як чайкі касое крыло.

Гляджу на стары фотаздымак,

Дзе нас узнімаў Кара-Даг:

Ідзём, як тады, маладыя, –

Ды ўніз – па прыступках-гадах…

х х х

Знізу – ціхенька загавары –

Да вяршыні ўзляціць не голас, а глас.

Крыкні ўніз з высокай гары –

Ці пачуюць унізе? Магчыма. Хто-небудзь. І то іншы раз…

Так і з Богам: ён чуе кожнага з нас –

Ці хто шэпча, ці ў роспачы лютай крычыць.

Колькі ў нас перад ім – не злічыць – усяго напаказ,

Толькі ён, каб пачулі, над намі па-боску маўчыць…

х х х

Канешне, развітвацца цяжка:

Якое ні ёсць, а жыццё.

Ды вось жа такая прамашка:

Збірацца пара ў небыццё…

Ды я перад тым не бядую,

Я так уяўляю: памру –

І з Богам, як з добрым дзядулем,

На прызбе пагавару…

НЯВЫСНЕНАЕ

Колькі білася думак

У гэтай сферы замкнёнай!..

Там і цьмеюць: ладунак

Небыццём заімглёны…

Там і цьмеюць – з праклёнам

А ці з радасцю светлай,

Што не зведаюць скону

На скрыжалях сусвету.

Не народжаным з цемры –

Ім і смерці не вызнаць, –

Без пакутаў і церняў

Ценем самнамбулізму…

Як сферычная поўня,

Лёс пад крыж закаціўся:

Што збылося – не помню,

І што будзе – забыўся…

х х х

Зоркі не паміраюць –

Яны калапсуюцца ў кропку:

Напоўненыя да краю,

Святло паглынаюць таропка.

Ні промніка не выпускаюць –

Ніхто іх ужо не бачыць.

Ды перапоўненасць тая

Смерцю сябе ці пазначыць?

Ці небыццём назавецца?..

Не, тут парадак іншы…

І толькі нам падаецца

Мёртваю гэта ціша…

Гляджу на далёкія зоры,

На вокны, што свецяцца ў хаце,

На поле ў жніўным уборы –

І ціха кажу: –Бывайце…

Бывайце, лясы і рэкі… –

Сябе суцяшаю горка. –

Можа, і смерць чалавека –

Скалапсаваная зорка?..

І ўспыхне наноў між зорак –

Не згасне імгненнаю знічкай.

А смерць – толькі час і прастора,

Якіх мы баімся панічна…

ДАСТАТАК

На кожнага кніжніка –

Трыццаць аблыжнікаў,

На кожную ліру –

Сто трыццаць куміраў,

На кожнага сейбіта –

Сейм і паўсейміка,

На кожную хату –

Па кандыдату…

Вось так і займелі –

Поўны дастатак…

х х х

Не чую зорак, хоць і не аглух,

Не бачу сноў, хоць і не аслеп як быццам, –

Які агонь у вечнасці патух,

І хто адкажа мне: ці разгарыцца?

х х х

Дуб у тры абхваты,

Крона ў сем ствалоў, –

Вогненна-вусаты

Гром не раз-малоў.

Сыпаліся жорны

Іскрамі з-пад хмар,

І рабіўся чорным –

З белага – млынар…

На мяжы пушчанскай

Зелянее гмах, –

Вечнасці сучаснік,

Мой ахоўны дах.

Моўчкі пагамонім

З існым і былым –

І ляцім пагоняй

Над бясчассем злым.

Мудрыя стагоддзі

Ў снах не адгулі, –

З небам на выгодзе,

З прагай да зямлі…

ШУМЕЛІ СОСНЫ…

Шумелі сосны на вятры,

Шапталі словы, –

Навук лясных прафесары,

Адкрыйце мову…

Хачу з табой пагаварыць,

Мой бор спрадвечны, –

Як гэта немата баліць

Па-чалавечы…

З такой загадкай, як і ты,

Сказаць бяруся

На мове, што завуць “латынь

Ад беларуса”…

Зайздросціў Грыша Ходжар мне,

Нанайскі класік:

“Тебя ещё в твоей стране

Читают, Вася…

А я, – і Грыша загінаў

Па-руску матам, –

Перевожу оригинал

Родному брату…”

Я разумею – згарача

Зайздросціў Грыша:

Мярцвее мова на вачах,

А мы ўсё пішам…

О бор, мой лёс, як і ў цябе,

І з гэткай воляй,

Дзе разумею сам сябе, –

І ўсё. Не болей…

… Шумелі сосны на вятры –

Прастор гайдаўся.

Аб чымсьці думаў бор стары,

Ды не прызнаўся…

х х х

За всё, за всё тебя благодарю я…

М.Ю.Лермантаў

За ўсё, за ўсё я дзякую табе!

Ты, як само жыццё, дарыла ўдосталь

І гнеў, ліхі прыспешнік у журбе,

І ласку невымоўную на ростань.

За ўсё, за ўсё я дзякую табе –

За леты незваротныя і зімы,

Дзе ў мітусні завейнай і гульбе

І дар нябёс вясны спазнаць змаглі мы.

За ўсё, за ўсё я дзякую табе –

За радасці цнатлівыя і страты,

За ўсё, за ўсё адпомшчу сам сабе,

Перад табою вечна вінаваты…

ГАЛІНКА З-ПАД ПАЛЬЦАЎ ХЛОПЧЫКА

Бегла ганчарнае кола –

Па крузе – планетаў пайшчыкам,

Гліны кавалак голы

Трымалі тонкія пальчыкі.

Хлопчык, малы гадамі,

Богам сядзеў паважным,

Хоць і ляпіў не Адама,

А толькі гаршчок нехлямяжы.

Шаптала ганчарнае кола,

Што справа тут не цагельная.

І прарастала квола

Праз гліну галінка генія.

Галінка з-пад пальцаў хлопчыка

Шукала пад сонцам выйсце,

Каб прах, па якім мы топчамся,

Стаў духам, як быў калісьці…

х х х

Прапануе мудрэц-гараскоп

Сто пытанняў і сто адказаў:

Што чакае і што было б…

А што ёсць – не сказаў ні разу.

І яшчэ не сказаў: на зямлі

/ Не паверыце, то праверце/

Ці бываў і ці будзе калі

Час, прыдатны для смерці…

х х х

Пакроў быў як не на зіму:

Гуляла сонца летняе,

Важак гусіную гурму

Ганяў, як безбілетную.

Відаць, што і яму няўцям

Было: што з тропу збіла іх,

Чаму нястройна так ляцяць

Сяброўкі шэракрылыя.

Чаму крычаць тужліва так,

Самотна азіраюцца, –

Над полем робіць круг важак,

Нібыта з сонцам раіцца:

Ці зноў на поўнач павярнуць,

Ці сесці дзе пад вывараць

І карту неба разгарнуць –

Маршрут дакладней выверыць?..

ЛАЗНЯ

–Цецярук, цецярук,

Хадзі парыцца!..

–Не пайду, не пайду –

Дзеўкі сварацца…

Покуль пасварыліся,

Покуль памірыліся –

То й вады ні каліўка,

І астыла каменка…

Сталі ў лазні зноў паліць,

Сыраваты корч смыліць…

Певень з нафтабазы

Коціць бочку газы.

Як лінуў,

Як “газануў” –

Печ агонь перавярнуў!

Хто куды! Хто куды! –

Бег апальшчык да вады.

Цецярук цераз пляцень

Плюнуў на блазноту

Ды хутчэй паляцеў

Да свайго балота.

Лазня загарэлася –

Мыцца расхацелася…

х х х

Адкуль прарокі ў нас, калі

Штодня інфаркт-навіны:

Вястуюць згоду на зямлі,

А маці рэжа сына?

З якім мне богам размаўляць?

Што з д’яблавай сарочкі

Вылазіць свет наш бласлаўляць

І пеклам ззяюць вочкі?..

Дзе прыхінуць душу маю,

Збалелую ў пакутах,

Калі народ мой прадаюць

Пад выбухі салютаў?

Якія поскачкі ў гульбе,

Якія, браце, гімны,

Якія знакі на ілбе,

Калі Радзіма гіне?!.

х х х

Неба пад нагамі,

Глеба над галавой, –

І хлебам не памагаюць,

І дух – пустазель-травой…

Жыву ў перавернутым свеце,

Дзе праўда слыве маной,

Дзе ашуканец на вецер

Сыпле засевак свой.

І я ў эпіцэнтры ілжывым

Іду за ўласнай труной,

Сістэмы заложнік рэжымны –

Сам вязень і сам канвой.

Улева крок, як і ўправа,

За ўцёкі лічыць прывык.

Каму і якая справа –

Я сам глытаю свой крык…

Неба пад нагамі,

Глеба над галавой, –

Галодны, але пад сцягамі,

З выпраўкай страявой.

Высмяглы гараджанін,

Нікчэмны здраднік зямлі, –

Калі зажыву з ураджаем

І стану мудрым калі?..

х х х

Бачыў я разгубленае неба

І зямлю ў палоне забыцця,

Бачыў, як у неба просіць хлеба

Чалавецтва – вечнае дзіця.

Вось яно: хлапчук рукой худзенькай

Паміж зор шукае райскі стол.

Вось: маленькі – як зусім сівенькі –

Ападае на смяротны дол…

І ніхто абачліва не крыкне :

Можа й лепей там, за той мяжой?..

Крыкнуў я. І выжыў. Стаў вялікі.

Толькі памяць зябкая – вужом…

І дзіўлюся сам: навошта вынес –

Гэту бежанку з вайны далёкай я?..

Не злічыў усіх дзівосаў Гінес, –

Можа памяць што дадасць мая?

З тым дзяцінствам што зраўняць маглі б вы?

Вочы і сумленне чым закрыць

Небу, што бездапаможным німбам

Над зямлёй пакутнаю гарыць?..

АНАРХІЧНЫЯ СТРОФЫ

“Анархія – маці парадку…” –

Як лаянку, я паўтараў.

І толькі на сёмым дзесятку

Ідэйны прыўзняў футарал.

З-пад велічна-ўладных праграмаў,

Што чадна кадзілі мой хрост,

Мне даў князь Крапоткін напрамак, –

Да вольнае волі наўпрост.

Мы з ім – не паны і не слугі –

Тым казачным шляхам пайшлі,

Дзе ўсе – без дзяржаўнае пугі –

Па-людску жывуць на зямлі.

Дзе вам ні начальства, ні ўлады,

Ні зада, што ўспёрся на трон, –

А бачце: і лад, і парадак,

І кожны сабе Цыцэрон!..

Хвала бездзяржаўнаму князю –

Анархіі салаўю!..

Ды трэба вылазіць з фантазій –

Вяртацца ў дзяржаву сваю…

Гісторыі конь наравісты

Мяне па выбоінах нёс…

Не-не, я не стаў анархістам –

Я вольнасцю толькі прарос…

х х х

Рабіна –

Восені рыбіна

Чырвонапёрая –

Трапеча ў імглістай стыні.

Рабыня

Вятроў –

Ты сталася мне апораю

Ў мітуслівай людской пустыні…

Густыя –

Луской

Шапатлівай –

Лісты а-

па-

да-

юць,

Як дні залатыя,

Мае незваротныя.

З табою

Абое шукаем сустрэч нешчаслівых,

Абое – сыходзімся, як маладыя, –

Абое – смяротныя…

З табой мы

Горкай часінаю,

Блуднай, знявечанай,

Ратуемся разам ад ліха:

Ты боль мой

Спагадай рабінавай,

Я твой – чалавечаю

Ціха вылечваю…

1996

ЧАЛАВЕК

Сын адрынуты нябёсаў,

Сон, да шэрых дзён прыкуты,

Раб – іду душою босай

Па шыпах зямных пакутаў.

Што мне смех ваш і вяселле,

Птушкі, дрэвы, сонца, воды,

Калі поле горкім зеллем

Я засеяў назаўсёды.

І са смерцю пагадзіўся,

Бо жыццё не знае раю:

У пакутах нарадзіўся

І ў пакутах паміраю…

х х х

Як і помню я, не пугай,

А трубою берасцянай

Наш пастух на ўсю акругу –

І далей яшчэ! – быў знаны.

І ў рыштунку пастуховым

Струмант росна-зухаваты

Быў прадвесцем і асновай

Паслухмянасці рагатай.

Маладзіц будзіў, і статак

Не пяньковым цешыў свістам:

Вырабляў у будзень свята

Маладзік той галасісты!

І глядзець і слухаць люба!..

Ды аглухлі ў вёсках высі:

Пастухі згубілі трубы –

Толькі пугі засталіся…

І на золаку за хмарку

Ад бязладдзя і разброддзя

Маладзік, як берасцянка

Анямелая, заходзіць…

НАДЗЕЯ

Там ні вясны, ні лета,

Зімы і той няма.

Маўклівыя сусветы

І небыцця турма.

Там вечнасць халадзее

І кволіцца ў журбе…

Адна, адна надзея,

Надзея на цябе.

Там не быве цудаў,

У царстве нематы.

Я, пэўна, ўсё забуду.

А ты? Ці ўспомніш ты?..

х х х

Калі шукаў твае сляды,

Шаптаў прызнання словы,

За пацалунак твой тады

Памерці быў гатовы.

А як спаткаў, пацалаваў, –

О ўсе багі і чэрці! –

Было, як я наканаваў,

Адно забыў – памерці!..

х х х

Не зварухне асноў

Расстання медзь –

Хай свет адзін

І ў свеце ты адзіны:

Каб ад’язджаць,

Дарогу трэба мець,

А каб вяртацца,

Трэба мець радзіму.

х х х

Я жыву, – хоць і замеццю высвеціў верасень –

Развінаецца сцежка мая:

Заўтра з вамі – юны – сустрэнуся,

З вамі – юнымі – удвая!

А памру, – вы за гэта мяне не асудзіце?–

Абарвецца не толькі мая каляя:

Без мяне – хто адкажа – кім заўтра вы будзеце? –

Без мяне – вы не вы, як без вас – я не я…

х х х

З кратэраў –

Як з картатэк,

Дзе стагоддзі планеты

Зафіксаваны,

Аднойчы выбухне

І наш, дваццаты, век,

Д’яблам

Яшчэ пры жыцці

Кананізаваны.

Калі гэта будзе? –

Праз тысячу год

Ці мільён –

Не сказаў Настрадамус,

Не вылічыў Глоба…

Адно толькі пэўна:

Між полымя і грымот,

Як праклён,

Прамаўчыць землятрусна Чарнобыль.

Гарбачоўскага кратэра

Мёртвы пагляд

Не раскратае

Д’ябальскіх знакаў сакрэтных, –

Толькі атамны вецер,

Прасторы і часу распад,

Як было да стварэння свету,

І дзеці –

Заплачуць – з дваццатага веку –

Над Прыпяццю дзеці…

х х х

Азірніся ў магілу стагоддзяў,

Глянь у космас наступных вякоў,

Дзе не быў ты, куды не заходзіў, –

Вязень боскі зямных акоў, –

І пабачыш у чорным канверце

Ліст, напісаны небыццём:

“Хочаш жыць – рыхтуйся да смерці:

Смерць даецца разам з жыццём…”

ТАПОЛЯ Ў СВЯТЛЕ КАМЯНІЦ

Што было пад гэтаю таполяй,

Чый прытулак і чыя страха, –

Як не знаў, не ўзнаю я ніколі:

Хто тут жыў і хто каго кахаў…

Ні слядоў на падкарэнні чорным,

Ні засечак на жывой кары,

Толькі часам з вуліцы Падгорнай

Прыляцяць, як з цемры, снегіры.

Прыляцяць, каб высветліць з нябыту

Вуліцу былую і мяне,

Што жыве тут, хоць не жыў, – нібыта

Цень мой тут адбіўся на сцяне…

Не – няма, напэўна і не будзе,

Подыху майго на міражах,

Што ўзвялі чужма-чужыя людзі

На Падгорнай – на чужых крыжах.

Прашчуры каменных падвуголляў –

Валуны валяюцца наўзбоч,

Як святыня хат, што з-пад таполяў

З дня на дзень глядзяць у нашу ноч…

Нараджалі тут і адпявалі –

І таполя ўсё нясе ў вякі.

Тут нас, на Падгорнай, не чакалі,

Тут прышэльцы мы і чужакі…

х х х

Нас у нязбытнасць – часу невады –

За годам год – адносяць незваротна.

Мы больш ужо не вернемся туды,

Дзе ўчора сонца ззяла несмяротна.

І перад гэтай змрочнаю сцяной,

Што непазбежнасцю найменавала доля,

Ні д’ябальскай, ні боскаю цаной

Тварыць абман нам сэрца не дазволіць…

НА СТУДЗЕНЬСКАЙ ШЫБЕ…

На студзеньскай шыбе аконнай

Мне кветкі шапталі: “Мы тут

Навечна з табою. Да скону

Ты будзеш разгадваць наш цуд…”

Ды ўсмешка насустрач марозу

Ад сонца праменна прыйшла –

І ціхія кроплі, як слёзы,

Змахнуў я рукою са шкла…

х х х

Не сказана ў Кнігах прарочых нідзе,

І вечнасць заслону не ўздыме:

Якімі паўстанем на Страшным судзе –

Знямоглымі ці маладымі?..

Напэўна, ад Бога такі запавет:

Закрэсліць той знак на скрыжалях, –

Каб мы не спяшылі ісці на той свет,

Да старасці дажывалі…

х х х

Цела, – свет, завершаны, цэлы.

Пацалунак – яднання мяжа

Ў адно цэлае, як хацела –

З дзвюх зрабіцца адною – душа…

А ў сярэдзіне цэлага – сэрца,

І душа без яго – удава…

Сэрцы, сэрцы, – адкуль вы, прышэльцы?—

Вас, на жаль, аказалася два…

х х х

Тамы – слоў прыручоных раць, –

Як з вуснаў экстрасенса.

А сэнс у кожнага – схаваць

Глыбей карэнні сэнсу…

Перабіраю слоўны тлум –

Стаўляю агароджу.

А для таемных, ціхіх дум

Імёнаў не знаходжу…

х х х

Няўжо і мне наўшчэнт прыстаць,

Да рысы той дажыць калісьці,

Каб радасць смерці прывітаць –

Як паратунак і як выйсце?

Калі ўжо будзе зрок і слых

Блукаць у паднябесных сферах,

Не азірнуцца б мне ў той міг

І зноў вясне зямной паверыць!..

БАЕЧКА

Ёсць сведчанні пра штатнага казла,

Што служыць “правакатарам” на бойні:

Пад нож – хоць у мазгах ані вузла –

Быдлячы статак водзіць за сабою.

Капыцікамі цокае ў памост,

Нібыта на абцасіках какотка

А бугаі цугуюць – нос у хвост –

І не равуць, і дыхаюць салодка…

Аж покуль там, дзе дрэмле пастка-люк,

Дзе “правакатар” скача лёгкай птушкай,

Бугай уніз не шусне, – і каюк:

Выходзіць на круку чырвонай тушай…

Напэўна б, гэты факт не ўспомніў я,

Каб на парозе прыклад не стаяў:

Такі казёл / магчыма, і баран /

Штодня вылазіць на тэлеэкран

І заклікае быдла за сабой, –

Пра рай блякоча, а вядзе на ўбой…

х х х

Грызуць палітыкі

Ўлады арэх:

Ім – харч,

А людзям – патрава…

Ідэйны брэх на ідэйны грэх…–

Сабачая, браце, справа…

х х х

Хто мог і не мог –

У стагоддзях –

То “бут”, то “сапог”

Тапталі і топчуць на жмых.

А корань на выдмах эпох

Не засмяг, не засох –

Застаўся ў жывых.

І каб перамогу не правіў

Бязродны Бурбон

У імперскай гульбе,

Мы мову сваю

Беражом, як апошні патрон, –

Для сябе.

ПЕЙЗАЖ

Як патырчакі, з панелі

Ўзняліся тугой аб лістоце, –

Таполі аслупянелі

Не па сваёй ахвоце.

Таполям абсеклі голле,

Таполям абрэзалі крылы,

Каб тапаліная воля

З небам не гаварыла…

Абараняючы поле

Электра-камунікацый,

Забараняюць таполям

З птушкамі сустракацца.

Піла бензінным напоем

Дыхне і ўразаецца крута…

Ніколі, ніколі таполі

Не зналі такой пакуты…

Крывяняцца сокам засечкі,

Няма катаванню адхлання, –

Прыйшлі, як патухлыя свечкі,

На ўласнае пахаванне…

АДРУНЕЛА БАБА…

Не сказаць, што рана аўдавела,

Што самота плішчыцца з нудой, –

Адрунела баба – і здурнела:

Зноўку быць жадае маладой.

Прапусціць, крый божа, вечарынку!

Ці нараду, ці які актыў!.. –

Грызці будзе муж тры дні скарынку,

Сухама шкадуючы аб тым.

Пойдзе ў скокі – божа літасцівы! –

Тут і выкрутас, і выхіляс! –

А прыпеўкі – быццам год пасціла, –

Прагне разгавецца наўзапас:

Я не знаю, як за светам,

Але ў нас у Мядзелі

Год па сорак пяць кабеты

Хлопцаў папрынадзілі!..

У запечку муж стары,

Дзеці ў інкубатары.

За мной гужам даяры

І механізатары!..

Нанач твар смятанаю шпаклюе,

Абмывае цёплым малаком,

За маршчынкай кожнаю палюе,

Як ліса зімой за шараком…

Пры гаршках і пры хлявах прарабам

Знелюдзелы муж сапе штодзень:

Што рабіць з абмаладзелай бабай:

Збегчы? ці самому маладзець?!.

х х х

Я не люблю зацыкленых газет,

Мне без патрэбы іх стандартны ляскат, –

Скажы ім перайначыць белы свет

У чорны – і пачуеш: “Калі ласка!”

Змяшаць з гразёю, утаптаць у бруд

Ці на вяршыню палымяна ўзнесці, –

Узмах пяра – і праўда ўся, і суд,

Абы далі што выпіць і паесці.

Літраб крамзоліць, а дыктуе бос:

Калонкамі – атака мазгавая.

Газетнаю каростай люд аброс,

І языкі на сверб спажыву маюць:

Сенсацыяў газетны галалёд,

Дзе коўзаецца век непадкаваны,

Ды ў рай зямны чарговы паварот,

Зязюлямі пяра пракукаваны…

х х х

Штодня на сябе глядзіш –

Як з вечнасці –

На маладога.

І кожны дзень твой

Паміж

Табою і вечным Богам.

Штодзень да смерці бліжэй –

Не збочвае каляіна.

І з кожным днём даражэй

За вечнасць

Жыцця хвіліна.

МОЙ КРЫЖ

Каму Парыж,

Круты барыш,

А мне – Мачулішча,

Мой крыж.

Мяне расчуліцца

Не змог

Прымусіць

Босаў бог –

Нью-Ёрк.

І, мусіць,

Шлях бы мой прагорк

Без гэтай грэблі,

Дзе масток

І ціхай Талінкі выток.

І што патрэбней,

Каб мой лёс

Пластаў і ўзносіў да нябёс?

Вось гэты крыж,

Які мяне

І пасля смерці

Не міне…

ЖЫЦЦЁ Ў ШАСЦІ СКЛОНАХ

Навошта дадзена жыццё ? –

Каб траціць дні манетай звонкай,

З сабою бегчы ўперагонкі, –

Касмічнае ілжэдзіцё?..

Каго мне выкінуць з жыцця ? –

Гадзюку, што застыла ў скруце,

Атруце молячыся ў скрусе,

За мной цікуючы з трысця?..

За што мне дзякаваць жыццю ? –

За гэты вечар адзіноты,

За ветах, хворы на сухоты, –

Як знак на ўласную куццю?..

За што мне бласлаўляць жыццё ? –

За вечнае бяссонне маці,

Адну, самотную ў той хаце,

Што ўкрыла мёртвае лісцё?..

Што мне вымольваць за жыццём ? –

Дарогу без шыпоў і церняў,

Дзе сноўдаюць бяздумна цені,

Пранізаныя небыццём?..

Каму даверыцца ў жыцці ? –

Жанчыне, што мяне кахала

І тым каханнем праклінала, –

Дарогай пекла ў рай ісці?..

х х х

Паэту, кажуць, свой адзначан час:

Як салаўю па веснавой паводцы.

Ёсць час? – Але ж і вечнасці запас,

І з музай – пажыццёва ў адзіночцы.

І ў сорак – паэтычная пара.

Адно б не страціць юнай непакоры:

Калі пачне маліцца за цара –

Паэт знікае, будзе царадворац.

І голас будзе звонкі, як медаль,

І песня будзе з лентаю на шыі,

І апраўданне ля труны: на жаль,

На жаль, цары паэта задушылі…

І прэзідэнты, і прэм’еры спрэс,

І кожны за паэта – галавою…

Няма цароў, паэтаў у абрэз,

А царадворцы – рыфмай кальцавою…

ПРАДЧУВАННЕ

Яшчэ за сівым небасхілам

Маланкі змаўляюцца ўпотай,

І хмары не дамясілі

Цеста – пячы грымоты;

Яшчэ ў зеніце спякотным

Маўчыць землятрусная сіла, –

А ўжо трапеча лістота

На дубе, як на асіне…

 ПЛОШЧА

Плошча Незалежнаці,

Плошча Не-жалезнасці.

Плошча нашай існасці,

Плошча непахіснасці –

На здзіўленне людскасці

Стала плошчай гнуткасці.

Стала плошчай хісткасці,

Плошчай тэлерантнасці,

У якой ад існасці

Свіснулі гарантыю…

Плошча Незалежнасці,

Плошча Не-жалезнасці.

А была б жалезнаю,

Стала б – незалежнаю.

х х х

Вякамі турэмны нагляд

Заседчыў няволі барыш:

Рукі склаўшы назад,

Шпарка не пабяжыш.

Той “зэкаўскай” мудрасці плён

Палітыкі ўшыркі бяруць

І ўсім дакляруюць закон:

Галовы назад павярнуць.

І вучаць людзей чмуты,

Як у труне маладзець,

Як скручаным позіркам тым

У будучыню глядзець.

Не важна, дойдзеш ці не…

Калі ж у вачах туман,

Дубінкаю на спіне

Дакладны накрэсляць план.

Азорваюць далягляд

Д’ябальскія прамяні:

Наперад – значыць, назад, –

Будучыню не праміні!..

х х х

Лецішчы лысагорскія

І пералескі грыбныя

Рэхам дзіцячым не гойкаюць,

Ад безгалосся ныюць.

І цішынёй нагадалася:

Ля піянерскага лагера

Сцежка мая гайдалася

Ад барабанных шлягераў.

Я нерваваўся, праходзячы,

Бэсціў фізкультінструктараў,

Што на слыху ўсіх родзічаў

Глушаць дзяцей рэпрадуктарам.

А сёння сцежка сумелася,

Сцежкай глухой ішоў я:

Ад піянерскага “меласу”

Вызваліла безграшоўе.

Ні сумятні апраметнае,

Ні маршыровак парадных, –

Цені блукаюць бяздзетныя

Па карпусах атрадных…

Хоць лета ў самым фарватары,

Ды лагер не дорыць натхнення

Аўтаасенізатарам

Пладамі аздараўлення…

І я лысагорскія ўзлобкі,

Здзічэлы, абследую ў леце, –

Голасам радыёкропкі

Гукаю, шукаю вас, дзеці!..

АНТЫКАНФЕСІЙНАЕ

Ці над пракосамі

Ў лузе малюся

/ Небу, ці космасу,

Ці Беларусі /,

Ці каля Сожа,

Ці пад Пекінам, –

Божачка-божа,

Ты ў нас адзіны…

Белым, і жоўтым,

Ці чорным,

Як вугаль,

Накрэслены чортам

Не круг твой,

А вугал.

Ці то ж па-боску,

Ці па-чалавечы,

Каб мы цябе

Ўроссып,

Вякі за вякамі,

Кожны свайго –

У цемень рукамі –

Між берагоў

Варажнечы

Шукалі?..

х х х

Прадзім’е на парозе –

Дае сігнал зіма:

Буслы даўно ў дарозе,

І ластавак няма.

Барвовыя хусцінкі

Ў лясах не стракацяць:

Куды і як? – лісцінкі

Апошнія трымцяць.

Цішком касы-гарбулі

Звон у стагах асеў.

Дзяцей драчы абулі –

І збеглі па расе.

Яшчэ шпакі жыруюць,

Ды ўжо трывожна спяць:

Вось-вось гусей пачуюць –

І следам паляцяць…

Граку – і то збірацца

Ўжо трэба пакрысе:

Каб і хацеў застацца,

Дык ветрам панясе…

І лета бесхацінцам

Тут не захоча жыць –

Па восеньскіх гасцінцах

У вырай пабяжыць…

х х х

У свеце прыватных думак

Жыве мой прыватны радок:

Такі не-калгасны ладунак –

Эгацэнтрызму віток.

І я / гэта значыць “эга”/,

Прыватнасцю горды сваёй,

Схіляюся вешчым Алегам

Над чэрапам з мудрай змяёй…

ПЕРАДБАРАВІКОВАЕ…

Усё знямела: грыбнікоў

Ні гоману, ні галасу:

Схапілі каласавікоў –

І сцежкі пагубляліся;

І салавей асалавеў;

І сойка стала сонькаю;

І дзік – хоць заганяй у хлеў:

Рахманіцца пад сонейкам;

Рыхтуе ўпотай пчолам збор

Палянка верасовая;

Чырвоны лыч свой мухамор

На людзі не высоўвае;

Мурашнік, нібы вар, кіпіць

І талакуе стоена;

І кнігаўка не просіць піць –

Маўчыць сухмень застольная;

Крумкач, хоць пры кар-цах радня,

Глякі не ад-кар-коўвае… –

Такая ў лесе цішыня

Перадбаравіковая…

ЧЫРВОНАЯ…

Гэта бокс: каляровы экран

Мне трагічную бойку высвечвае,

Дзе без выбухаў, стрэлаў і ран

Ціха падае негр пакалечаны.

Мне здавалася – гэта пот

Па абліччы сцякае глянцавым

І крапліста ў чырвоны рот

Абрываецца пратуберанцамі.

Аж пакуль секундант на рынг

Белы сцяг ручніка не выкінуў,

І накаўтаў кароль – чорны кінг –

Быў з памоста няславай пакліканы.

Вось тады і пабачыў я,

Што хаваў ад вачэй чорны глянец той, –

Не, не потам ручнік набрыняў:

Чорны твар чырвона крывяніцца…

Гэта бокс… А калі – яна? –

Перад тронамі і амвонамі

Сведчу: знаем – я і вайна:

Кроў і ў белых, і ў чорных – чырвоная…

У ТРАЕЦКІМ ПРАДМЕСЦІ…

У Траецкім прадмесці, дзе спяць

Над вякамі вякі, спластаваныя,

Сёння ў зборы пратэзы рыпяць,

Цяжкай памяццю звеставаныя.

У Траецкім прадмесці не гром

Пераможных салютаў глушыць,

У прадмесці – афганскі сіндром,

Што дратуе і сёння душы.

У Траецкім прадмесці – звон:

Асвячаецца ў Мінску каплічка –

Як афганскай вайне праклён,

Як палеглых сыноў пераклічка.

У Траецкім прадмесці – шоў:

Купка люду, не надта густая,

Ля крамлёўскіх стаіць барышоў,

Што збіраліся ў Афганістане.

У Траецкім сплачваюць доўг

Растаптаным імперскай прастораю.

І глядзіць са стагоддзяў Міндоўг:

Што ж, і гэта – таксама гісторыя…

У Траецкім – пытанняў гужы, –

Каб і мне памаліцца таксама:

А ці ўсе тут з палеглых на тым рубяжы,

А ці тут яны – дзеці іслама?..

У Траецкім прадмесці – народ,

І рашыць хрышчоным няпроста:

Хто закручвае зноў калаўрот –

Востраў ганьбы ці памяці востраў?..

х х х

Вы прабачце, гарадскія хаты,

Ці як вас – дамамі – тут завуць:

Шматваконны ваш пагляд зіркаты

Цэдзіць не святло, а каламуць.

Ён удушна сцелецца са смогам,

Топчацца нагамі ў шэры брук, –

Як у душах, што зракліся Бога,

Д’ябальскае месіва і бруд.

Горад мой, ты не віноўны ў гэтым,

І маёй віны тут не відаць:

Людзі, раз’яднаныя планеты,

Дзе нам сонца крэўнае шукаць?..

Горад мой, не палічы за здраду,

Што не звёў я на шляхах сваіх

Сонечныя вочы палісадаў

І харомы поцемкаў шкляных…

ПАРАСЯ

Мне даводзяць: які народ,

Гэткі будзе і цар: леў ці шаўка.

Гэткі хрэн, які агарод,

Ці інакш – па Сеньку і шапка…

Мне трактуюць: які народ…

А які ён – хто знае мерку?

Можа ўсё яно наадварот,

Калі ў іншую глянуць паперку?..

Можа ў Сеньку і загваздка ўся:

Пагадзіцеся – кажуць жа людзі,

Што паршывае парася

Цэлы статак – адно! – запаскудзіць…

х х х

Мне здраджвалі

І музы і сябры

/ Не ўпэўнены,

Ці здраджвалі жанчыны:

Хто сваё шчасце ставіў на абрыў, –

Тут іншы сказ і іншыя прычыны /.

Я не пра гэта.

І не мой сумнеў

Тут расхістаў

Апірышча зямлі:

Да ўдачнікаў я зайздрасці не меў,

І ворагі ў апале не былі.

Жывіце ўсе! Я ўсім падам руку, –

Падумайце, вы нават не прасіце,

Пасмейцеся: панадна ж дзіваку

Быць між людзей, як перапёлка ў жыце…

Жывіце ўсе!

Не я стварыў парог

У гэты свет,

А тым важней – адгэтуль, –

Малюся, каб душою не засох

І не сышоў ваш маладзік на ветах…

За ўсіх малюся.

А хто мне памог –

Пра гэта знаем

Толькі я і Бог.

х х х

Генадзю Бураўкіну

Няўжо, Генадзь,

Гацілі гаць,

Радком масцілі

Грэблю,

Каб вылез шлях той зруйнаваць

Якісьці непатрэбнік?..

Няўжо, бяздумны

Наш народ,

Каб зноў таптацца ў багне,

Куды вядзе

Бяздомны

Зброд,

Што толькі ўлады прагне?..

Не –

Не да дэмбеля ж дурыць

Люд

Красамоўству ротнаму:

Ілжэпрарокі – да пары,

А праўда – несмяротная!..

х х х

Зрываюць дрэвы жоўты каляндар,

Ляціць лістоў крылатая завея,

І толькі дуб, абшараў валадар,

Па-летняму вячыста зелянее.

Шуміць сабе, – і памяць жалудоў

Дае засеў на будучыя вёсны.

…Прашу яго над капішчам гадоў:

“Будзь дню майму і слову бацькам хросным…”

х х х

Хто сказаў, што камп’ютар вар’ят,

Што ён дурань, калі адключаны, –

Не, ён сам сабе кум і сват:

Ён ужо і ўключацца навучаны!..

Хто сказаў, што камп’ютар не воўк

І не кінецца ў лес, знелюдзелы, –

Ён не з тых ужо, каб замоўк

На абшарах зямных перадзелаў.

Хто сказаў, што камп’ютар знямог, –

Сам сябе ён стварае і лечыць.

Значыць, боскі адолеў парог –

Не сусветны, дык чалавечы.

Хто сказаў, што камп’ютар памрэ, –

Не, ужо на парозе пытанне:

Знак які ён сабе абярэ –

Ці ён богам, ці д’яблам стане?..

Хто сказаў, што камп’ютар стварыў

Чалавек без абману злога, –

Ну а хто ж сам сабе падарыў

І канец свайго свету зямнога?..

х х х

Калі схілялася зямля

Над памяццю ўсіх мёртвых,

Анёл-ахоўнік спакваля

Маё дасье разгортваў.

І ўсё над нечым уздыхаў,

Задумліва ўзіраўся,

А я зняверана чакаў:

“Хоць раз бы засмяяўся…”

І вось аднойчы, нараспеў,

Зарагатаў ён звонка.

Ды я заўважыць не паспеў

Ні словы, ні старонку…

х х х

Планета наша – брацкая магіла:

Мы з праху ў прах, усе з зямлі ў зямлю.

Мы дружна ўсе ідзём пад крыж пахілы:

Каго ганьбую і каго люблю.

Ад нараджэння з намі вырак лёсу:

Быць толькі тлом у вечным ланцугу…

Ну што ж, ну што ж – і тым задуме боскай

І творчаму здзяйсненню памагу…

х х х

Будзе рай, і песня будзе

Па-анёльску закалыхваць,

І задыханыя грудзі

Супакой агорне ціхі…

Будзе мудрасць без пазнання,

І каханне без пакутаў,

І грахоўнае жаданне –

Зноў глынуць зямной атруты…

х х х

О Божа, злітуйся над тымі,

Хто прадае душу маю,

А я перад людзьмі святымі

Бяздушным ідалам стаю.

І вы мяне не дакарайце,

Каго я ў зман бяздушна звёў, –

У гандляроў у тых спытайце:

Нашто душу ірвуць звяр’ём?

Але па-боску іх судзіце,

Не захлынайцеся ў кляцьбе:

Вы паглядзіце… паглядзіце –

І ў іх пазнаеце сябе…

х х х

Яшчэ ўсё дыхае зямля,

Хоць грудзі смог сцінае,

Яшчэ зялёнаю здаля

Яна здаецца ў маі.

Але прыгледзься – і ў журбе

Апірышча лясное

Раскажа праўду пра сябе

Атрутнай жаўцізною…

Такі паэт, натхнення брат:

Вясна бушуе ў словах,

А ўжо на сэрцы лістапад

Зашэптвае замовы…

х х х

Аж да аскомы пахрумствае

Яблычны дух на гарышчы.

Гусі чародкамі тлустымі

Нясуць валлякі з іржышча.

А над палямі пустыннымі

Ў небе злінялым, няяркім

Туліцца сонца астылае

За непрытульную хмарку…

х х х

Як ні разлічвай, ні загадвай:

Святая ноч, і змрочны дзень,

І знічка блізасці, і здрада,

І дум былых атрутны цень,

І поспех, і насмешак раны,

І славы дым, і забыццё,

І нават смерці міг нязнаны, –

Усё купляецца жыццём…

х х х

Як зоркі ў сусвеце – далёкія,

На безліч гадоў светлавых –

Ствараюць сузор’і, і зрокава

Ў адзінства злучаем мы іх, –

Так людзі пад небам сыходзяцца,

Маленькія зоркі зямлі…

Якое сузор’е народзіцца?

Што вызначыць лёс і калі?..–

Ніхто і нічога не ведае,

І толькі кахання святло

Яднае – ці шчасцем, ці бедамі –

Што будзе, і ёсць, і было…

х х х

Я думаў: хто ж гэта такі

Ліхтарыкам на ўзлеску свеціцца,

Калі яшчэ беразнякі

Па-жнівеньску наўкола лецяцца?

А падышоў: ды гэта ж клён! –

Знаёмец мой – барвянай выспачкай,–

Нібы з глыбінь зялёных ён

На сонейку пагрэцца выскачыў.

“Ты што – здалёку не пазнаў?—

Клён прашаптаў лісцём усмешліва:–

Барвовасць – тая ж сівізна,

Як і ў цябе, яшчэ й з прыплешынай…”

Я пахваліў чупрыны медзь:

Няхай крыху сябрук пасвеціцца,–

Яму вясною зелянець,

Мне ж – веснаваць пад зімнім месяцам…

Мы развіталіся… Паклон

Жніўю з вятрамі пералётнымі…

Свяці, ліхтарык, наўздагон

Майму вяртанню незваротнаму…

ПЫТАННЕ ДА ЗОРАК

Ці вы – пакутныя вандроўніцы,

Бязмэтна кінутыя ў шлях,

Якому Бог адзіны роўніца,

Дзе ні пачатку, ні канца,

Ці я – надзеі вашай крах,

Смяротны водгалас тварца,

Што мной ад вечнасці бароніцца, –

Хто з нас важнейшы ў тых вянцах,

З якіх паўстаў сусвету гмах?

За кім так час шалёна гоніцца:

За вамі, зоркі, ці за мной

З маёй імгненнасцю зямной?

Не знаю я, а з вас хто скажа:

Ці міг, ці вечнасць пераважыць?..

х х х

Узвіжанне – вужакі і вужы

Віюцца зябка ў парудзелых травах,

Віжуюць, каб без ордэраў лаўжы

Ўзяць пад зімплошчу – са змяіным правам…

Ніхто тым днём – ані нагою ў лес:

Крый божа ў той паток паўзучы трапіць!..

Што чалавек!—ніколі звер не лез

На ўзвіжны шлях ні капытом, ні лапай…

Узвіжанне… Ніводзін варажэй

Той ход спыніць ці адвярнуць не можа.

Ды ёсць сакрэт: чым будзе лес бліжэй

І чым радней, тым лепш табе паможа.

Я знаю кут, што вечна дрыгвянеў

У чадных буяках і журавінах,

І ведаю, што тут супроць мяне

Не выдаваў дэкрэтаў цар змяіны.

Я там хадзіў, нібыта пропуск меў.

Глухія нетры сцераглі вужакі.

І ўзвіжанне, каб мой суняць сумнеў,

Лес ахінаў таемнаю імжакай…

ТОЛЬКІ…

Тыя ж зорныя над галавой

Пяць Касцоў – Касіяпея…

Толькі што ж яны – і зімой

Дакасіць сенажаць не паспеюць?..

Тая ж рэчка і ў тых берагах,

Тыя ж пояць яе крыніцы,–

Толькі ў жаб зябкі жах у вачах,

І не ходзіць шчупак бліскавіцай…

Бор такі ж, як і вечна быў, –

Толькі ў небе ягоным зялёным

Узышлі аблачынкі журбы –

Купкі жоўтых бяроз і клёнаў…

Я таксама, здаецца, той:

Яшчэ летнія думы ў зеніце.

Толькі вырай – на думы слатой:

Гусі, гусі, лета вярніце…

ЗЕРНЕ

Яно нікуды не спяшаецца:

З ім смерць – як вечнасці запас.

Яно ніколі не спазняецца:

Зерне заўсёды прыходзіць у час.

Яно злятае імгненнаю крэскай,

Кладзецца ў глебу з цёплай рукі –

І памірае, каб уваскрэснуць

У зерні будучым. Праз вякі.

ЗАЎВАГА ДА “ФІНАНСАВАЙ

СПРЭЧКІ ВЫДАЎЦА З ПАЭТАМ”

Не бывае паэзія стратнай.

Гэта выдумка таўстасумаў.

Паэт – аратай з нябеснаю ратай,

А ў раце – бясплатныя думы.

Неаплатныя думы… Бярыце –

І паэту любоўю плаціце.

Ці хаця б – нікчэнай увагай:

От жа ёсць ад нябёс бадзяга…

Можна й так: “летуценны вандроўнік”,

Ці прасцей: “не адгэтага свету”…

Толькі знайце: ён душаахоўнік, –

Гэта й будзе плата паэту.

Ды яшчэ пры рахунку, зазвычай,

Застанецца ён вам вінаваты.

А ці сплаціць? – хто знае, хто злічыць…

Гэта й будзе вашая страта…

х х х

На ланах тамоў і прытомкаў

Каментарыі – як крэматорыі:

Дапальваюць косці патомкаў, –

І гэта завуць гісторыяй.

Як пальцы да царскай пальчаткі,

Прымерваюцца палітыкі

Да тэзісаў, што нашчадкам

Трактуюць з вякоў аналітыкі.

У цьмяны крышталь аналогіі

 Глядзяцца, нібыта ў люстэрка,

Прарокі, душой убогія,

Нахабныя да істэрыкі.

Парткормнік са скуры дзярэцца:

Здымае і дзесяць, і сто грахоў.

І сцяг святыні ірвецца –

На сувеніры з аўтографам.

Частуецца пойлам атрутным

Народ з катлоў тэлерадыё.

Блазнуе слязой пакутнай

Сіямскі блізнец з уладаю.

Насмерць самаробны геній

Стаіць у даспехах паношаных.

І д’ябальскі вынік, як венік,

Змятае надзеі апошнія…

х х х

Адкуль любоў?

З нянавісці. Спаўна.

Любоў адна –

Як поўная адсутнасць.

Вужакаю з нянавісці яна

Вылузваецца:

Сутнасцю –

У сутнасць.

І нездарма

Пра той, адзіны, крок

Гавораць закаханыя

З адчаем:

Той крок

Не адваротны –

Ён знарок

Дзве бездані

Над безданню злучае.

Той крок –

Нібы абачлівы прарок:

Ён знае ўсё

І вучыць, каб не зналі,

Якія сілы –

На зарок і ўрок:

Як вусце і выток,

Святло і змрок, –

Любоў з нянавісцю

Смяротна павязалі…

х х х

Кудысьці з жыцця адлятаюць

/ Пра гэта ад сведак я чуў –

Каго з той дарогі вяртаюць /…

Што ж, пэўна, і я палячу…

Святлом да святла далучуся.

А потым – ты станеш чыя, –

Часцінка святла Беларусі,

Душа трапяткая мая?..

Ці пылам касмічным вецер –

Няздзейсненыя ў Хрысце –

Мой след і мой цень у сусвеце

На зорных шляхах замяце?..

І ўсё. І ніякай разгадкі.

Як простая мудрасць Тварца:

Дарога не мае пачатку,

Дарога не знае канца…

х х х

Жыццё – і развітанне і абман:

Імгла ў былым і ў прышласці туман.

Жыццё – пытанне на крыжах дарог:

Накрэсліў лёс, ды разгадаць не змог.

Жыццё – малітва небу і зямлі,

Што міг бяссмерця і табе далі…

х х х

І радасці, і самоце

Не так сабе ўсутнены круг:

Плакаць – на адзіноце,

Смяяцца – гуртам ці ўдвух…

х х х

Не ў тым сакрэт: “было” ці “не было”? –

Ці ты паэт, ці з кірмашу патлумак.

Не ў тым сюжэт: “зламалася крыло”,

А ў тым – якія абудзіла думы…

х х х

Маўчаннем, як нямое небыццё,

Ці выдыхам, нібы надзея, даўкім, –

Урэшце рэшт канчаецца жыццё

Кароценькай адмоўнаю прыстаўкай:

“Неда-…”

“Неда-…” – бывае ў кожнага сваё:

Недачакана і недаспаткана,

Недаспявана і недакахана, –

І ўсё яно – маё, маё, маё…

“Неда-…”

ПАХАВАННЕ ПАЭТА

Зямля не цеснай і не вузкай

Была. Ды ён з усіх дарог

Абраў апошнюю без музыкі

І ціха між вяскоўцаў лёг

Ля матчыных стамлёных ног,

Каб вечна гаманіць па-людску.

Пакінуў гарадскі парог,

Дзе мова ўсім была нагрузкай,

Дзе ўжо і сын сказаць не мог

Яму двух слоў па-беларуску…

х х х

Каго пытаеце, сыны:

Хто вінаваты без віны?

Чый шлях прамы кудысьці збочыў?

Каму – усё наадварот:

Калючы дрот – гаючы дрот?

Хто сам грабецца да труны,

Кладзецца, закрывае вочы?..

Краіна рабская, народ,

Які народам быць не хоча…

Над кім галосіце, сыны?..

1997

х х х

Мароз і сівер – на лісцё,

На карані – пясок-жаўцяк, –

А як жывём, а як расцём?..–

Калі жыццё не ёсць жыццё,

А ўратаванне ад жыцця…

х х х

Я ведаю, што дрэвам паміраць,

Згараючы ў агні, наканавана,

Ім сонца – кожнай клетачкай збіраць,

Каб выбухнуць аднойчы палымяна…

Я гэту “веду” выдумкай заву:

Не наш агонь тут і не нашы дрэвы, –

Я толькі моўчкі падаю ў траву –