SABİT ve GERİ ÇEKİLEBİLİR İNİŞ TAKIMLARI

Uçak iniş takımlarının diğer sınıflandırmaları iki kategoriye ayrılabilir: sabit ve geri çekilebilir. Birçok küçük, tek motorlu hafif uçak, birkaç hafif ikiz gibi sabit bir iniş takımına sahiptir. Bu, dişlinin hava taşıtına bağlandığı ve hava akımı uçarken akıntıya maruz kaldığı anlamına gelir. Bir uçağın hızı arttıkça, parazit sürüyor. Parazit sürtünmeyi ortadan kaldırmak için iniş takımını geri çeken ve istifleyen mekanizmalar, uçağa ağırlık kazandırır. Yavaş hava taşıtlarında, bu ilave ağırlığın cezası sürüklenmenin azaltılmasıyla ortadan kaldırılmaz, bu nedenle sabit dişli kullanılır. Uçağın hızı arttıkça, iniş takımının neden olduğu sürüklenme artar ve mekanizmanın ağırlığına rağmen parazit sürtünmeyi ortadan kaldırmak için dişliyi geri çekmenin bir yolu gereklidir.

Sabit İniş Takımları

Hafif uçak iniş takımlarının neden olduğu parazit sürtünmesinin büyük bir kısmı, mümkün olduğu kadar aerodinamik olarak dişli çarkı ile ve çıkıntı yapan düzenekleri geçen hava akışını düzene sokmak için çıtalar veya tekerlek pantolonları ekleyerek azaltılabilir. Yaklaşan rüzgâra küçük, pürüzsüz bir profil, iniş takımlarının parazit sürüsünü büyük ölçüde azaltır. Şekil 9, üreticinin ışık düzlemlerinin çoğunda kullanılan bir Cessna uçak iniş takımını göstermektedir. Yay çeliği direklerinin ince kesiti, parazit sürtünmeyi en aza indirerek sabit iniş takımlarının performansını arttırmak için tekerlek ve fren tertibatının üzerindeki yuvalarla birleşir.

Şekil 9

Tekerlekli kaportalar veya pantolonlar ve düşük profilli destekler, sabit dişli uçaklardaki parazit sürtünmeyi azaltır

Geri Çekilebilir İniş Takımları

Geri çekilebilir iniş takımı, uçuş sırasında gövde veya kanat bölmelerinde yer alır. Bu tekerlek kuyularına bir kez takıldığında, dişliler kayma önündedir ve parazit sürtünmesine neden olmazlar. Çoğu geri çekilebilir dişli, dişli tamamen geri çekildiğinde, uçak cildiyle birlikte gelen, onlara takılan bir yakın montaj panosuna sahiptir.Diğer uçaklar, dişlinin girmesine veya çıkmasına izin veren ve sonra tekrar kapanacak şekilde açılan ayrı kapılara sahiptir.

Şekil 10

Bir Boeing 737 fuarının geri çekilebilir donanımı, gövdedeki girintilere. İniş takımlarına bağlı paneller, desteklerin üzerinde düzgün hava akışı sağlar. Tekerlek tertibatları, kapılar olmadan aerodinamik akış sağlamak için contalarla eşleşir.

İçeri alınabilir iniş takımları şu elemanlardan meydana gelir;

1/Ana ve yardımcı iniş takım dikmeleri 2/Hareket sağlayan elaman(jak)

3/Destek dikmesi 4/Kilit mekanizması

5/İniş takımı kapakları 6/Damperler

7/Ortalayıcı mekanizma 8/Gösterge sistemleri

9/Kumanda sistemi 10/Emniyet sistemi

Ana ve Yardımcı İniş Takımı Dikmeleri

İniş takımlarının uçak yapısı içine sığmalarının sağlamak amacı ile dikmelerin ya bir eksen etrafında dönebilir olmaları, veya kendi boylam eksenleri yönünde doğrusal hareket edebilmeleri gerekir. Dikmenin uzunluğu ve tekerlek çapı bu elemanın tek bir parça olarak uçak yapısı içindeki yuvasına girmesine uygun değilse, o zaman dikmeyi katlanabilecek şekilde mafsallı ve iki parçadan yapmak icap eder. Dikme yapısı, uçak yapısına bağlı olan bir silindir ile tekerleğe bağlı olan bir piston kolunda oluşmaktadır. Mafsallı dikme bacakları, silindir ve silindiri uçak yapısına bağlıyan üst dikme çubuklarından meydana gelir.

Hareket Sağlayan Eleman (jak)

Dikmeyi ekseni etrafında veya boylamına hareket ettirebilmek için ya el ile çalışan bir mekanizmaya yada elektrik, hidrolik veya pnömatik güçle çalışan bir yardımcı sisteme ihtiyaç vardır. Ana hidrolik veya pnömatik sisteme bağlı olan piston-silindir mekanizması pilot tarafından kumanda edilen bir valf aracılığı ile açılıp kapatılır. Genel olarak silindir uçak yapısına, piston ise iniş takımı dikmesine veya direnç dikmesine bağlıdır.

Destek Dikmesi

Uçak yerde iniş takımı üzerinde dururken, dikmenin kapanmasını önlemek için hareket silindirinin içindeki hidrolik basıncı yeterli emniyet sağlamayabilir. Ayrıca iniş yükleri iniş takımını kapanmaya zorlayabilir. Şu halde, iniş takımı dikmesinin açık konumda kalmasını sağlamak ve dikmeye gelen yükleri uçak yapısına bir kaç noktadan dağıtmak için yerleştirilen yapıdır.

İniş Takımı Kapakları

İniş takımı yuvasının, aerodinamik direncinin azaltılması için kapaklarla örtülmesi gerekir. Bu kapaklar ya dikme bacağına sabit olarak bağlanırlar ve dikme kapandığı zaman yuvayı örterler, veya ayrı parçalar olarak menteşelerle uçak yapısına bağlanırlar. Genel olarak, kapaklar iniş takımları içeri alınırken kapanmaya başlarlar ve dikme kilidi ile birlikte tam olarak kapanırlar.

Bazı uçak tiplerinde, bilhassa büyük uçaklarda, kapak boyutlarının büyük olması açık konumda bırakılmalarına engel olur. Çünkü, açık konumda kalan kapaklar çok büyük direnç artışına sebep oldukları gibi, türbülans nedeni ile titreşimler geliştirirler. Bu durumu önlemek için, bu tip uçaklarda, iniş takımları dışarı çıktıktan sonra kapaklar tekrar kapanarak iniş takımı yuvasını örterler.

Kilit Mekanizması

İniş takımı hem açık hem kapalı konumda iken, yerinden hiç oynamadan duracak şekilde sabitlenmesi gerekir. Yukarıda anlatıldığı gibi, her ne kadar hareket silindirinin içinde daima basınç olması ve iniş takımı açıksa destek dikmesinin bir geometrik kilitleme yapması, iniş takımının konumunu korumak için yeterli ise de emniyeti tam olarak sağlayamamaktadır.

Bu emniyeti sağlamak için, iniş takımının dikme bacağı veya destek dikmesi bir kilit mekanizması ile uçak yapısının en uygun bir noktasına tespit edilir. İniş takımlarının içeri alınması veya dışarı çıkarılması için başlatılan işlem ilk olarak kilit mekanizması açar, ondan sonra dikme bacağının hareketi için hareket silindirine hidrolik basınç iletilir. İçeri giren, ya da dışarı çıkan iniş takımı son konumuna geldikten sonra kilit mekanizması hareket alır ve iniş takımı kilitlenir.

Damperler

İniş takımları kapanırken, ve bilhassa açılırken, jak basıncı ve iniş takımının ivmelenmesinden doğan atalet kuvvetleri, hareketin sonunda çarpmaya sebep olabilirler. Bu çarpmalardan doğan darbe yüklerinin azaltmak için, ya dikme bacağı ile uçak yapısı arasına, veya jak ile uçak yapısı yada dikme bacağı arasına bir hidrolik silindir-piston mekanizması , damper yerleştirilir. Hafif uçaklarda damperin vazifesini dikme ile yapı arasına yerleştirilen lastik bloklar yapar.

Ortalayıcı Mekanizma

İniş takımları içeri alınırken, burun tekerleğinin yuvasına düz olarak girmesi gerekir. Burun tekerleği ya serbest olarak sağa-sola dönebilen tipten olur veya pilot tarafından direksiyonla kumanda edilebilen bir sisteme bağlıdır.Kalkışta dikme üzerindeki yük azaldıkça, dikme şaftı silindir içinde dışarı doğru hareket edecek ve sonunda piston silindir dibindeki bir flanşa dayanıp duracaktır. Pistonun alt yüzeyine yerleştirilen bir çıkıntının, silindir altındaki flanşta açılmış bir yuvaya oturması sonucu bahsedilen ortalama otomatik olarak sağlanır.

Gösterge Sistemleri

İniş takımlarının her birinin içerde veya dışarıda kilitlenmiş olduğunun pilot tarafından bilinmesi, uçağın emniyeti bakımından gerekmektedir. Bu sistem hem pilotlar tarafından kolaylıkla görülebilen ışıklı göstergeler, hem iniş takımlarının içerde olduğunu belirten sesli ikazlar, hem de gerektiği zaman pilotların gözle kontrol edebilecekleri mekanik göstergelerden oluşur.İniş takımlarının içerde unutularak iniş yapılmasını önlemek için, bazı hafif uçaklarda motorun gücü belirli bir noktanın altına indirildiği ve flaplar iniş konumuna getirildiği zaman iniş takımlarının otomatik olarak açılmalarının sağlayan bir sistem kullanılmaktadır.

Kumanda Sistemi

Pilotun iniş takımlarını hareket ettiren sisteme, kumanda etmesini sağlamak için, rahat erişilebilen bir konumda iniş takımı levyesi bulunur. Pilotların flap kumanda levyesi ile iniş takımı kumandasını, bilhassa süratli işlem yapmak gerektiği hallerde, biri birine karıştırmalarını önlemek için, iniş takımı levyesinin tutanak parçası tekerlek biçiminde yapılır. Hidrolik sisteme ek olarak emniyet açısından birde pilot tarafında kumanda edilen el pompası bulunur.

Emniyet Sistemi

İniş takımları içeride iken yanlışlıkla gövdesi üzerine indirilmesini önlemek için, emniyet sistemi yapılmıştır. Bu sistem, gaz kolu belirli bir konumdan daha geriye çekilince, yani gaz kesilince ve flaplar iniş konumuna getirilmiş durumda iken, pilota otomobil kornası gibi sesli bir ikazda bulunur.İniş takımı yuvaları olarak kullanılan uçak elemanları, kanatlar, gövde ve motor kaportalarıdır.