De schilddragers, een Wildeman en een Leeuw
Leeuwen komen we tegenwoordig regelmatig tegen als schildrager, dit in tegenstelling tot de Wildeman. Voorbeelden maar dan met twee Wildemannen zijn de wapens van ’s-Hertogenbosch en Bergen op Zoom. Maar de combinatie van Leeuw en Wildeman bijna niet te vinden, tot nu toe heb ik deze alleen nog maar gevonden in het wapen van de graaf van Galloway. Toch kommen we de Wildenman als schilddrager in de late 14e maar vooral in de 15e eeuw regelmatig op zegels tegen. Als een staand figuur die het wapenschild voor zich houd, in het archief van Utrecht zijn hiervan 29 voorbeelden te vinden. Friesland heb ik deze vorm nog maar een keer gevonden, en wel op een zegel uit 1473 van Albart Laus soen een burgemeester in Sneek. Niet iedereen zal in het rechter figuur (afbeelding rechts) op het groot zegel van Sneek direct een Wildeman herkenen. Dit komt omdat het hier om een originele weergave gaat, een man verkleed in een beren- of wolvenhuid. En niet zo als de huidige Wildeman, een bijna naakte man met een rokje en hoofdkrans van eikenloof. De wildeman zoals we die in de heraldiek terug vinden is afgeleid van de klassiek halfgod Herakles (Grieks) of Hercules (Romeins). Herakles doden de Leeuw van Nema, het dier bleek onkwetsbaar te zijn voor zijn pijlen en knots. Waarna hij de gevilde “ondoordringbare’’ huid gebruikte als harnas in de vorm van een mantel. Een Wildeman wordt dan ook wel gezien als een onoverwinlijke strijder.
Maar waarom vinden we nu juist in Noord Europa de wildeman regelmatig terug in de heraldiek? Dit valt te verklaren door een link met populaire Germaanse goden. Vaak werden inheemse goden aangepast aan een klassieke god, en in het pantheon van Romeinse goden.opgenomen. Zo komen we in de Romeinse tijd de Germaanse god Hercules Magusanus tegen, deze werd afgebeeld als Hercules met een knots en leeuwenhuid (afbeelding links). Ook is er een verband met de Germaanse god Wodan. Welke op zijn schimmel Sleipnir begeleidt door onverslaanbare strijders (zwarte gedaanten) door de lucht reed, Sinterklaas en Zwarte Piet zijn hier van afgeleid. Germanen trokken soms verkleed in beren- of wolvenhuiden, als strijders van Wodan ten strijde.. Deze werden “Berserkers” en later Wildemannen genoemd, en bleven vanaf de middeleeuwen tijdens volksfeesten en het carnaval een belangrijke rol spelen. In de 12e eeuw werden Wildemannen omschreven als hebbende een jas van haar over hun gehele lichaam, behalve op hun handen, voeten en hoofd. Een van de oudste afbeeldingen van een Wildeman als schilddrager komen we de tegen in de kroniek van Jean Froissart, welke in1373 werd voltooid (afbeelding rechts) In Friesland komen we tegenwoordig de wildeman alleen in het wapen van Sneek tegen. Vroeger kwamen we hen waarschijnlijk vaker in de heraldiek tegen, maar deze zijn in de loop van de tijd niet bewaard gebleven. Ik heb tot nu twee voorbeelden gevonden de eerder genoemde zegel van Albart Laus soen, en een ouder voorbeeld, maar dan met twee wildemannen, op een zegel uit 1427 van Idsart soen Hettinga uit de Hommerts. (Afbeelding beneden).
Het zegel links van Idsart soen Hettinga uit 1427, waar twee Wildeman achtige figuren op zijn te zien.
Het zegel rechts is van Albert Laus soen uit 1473, hier houd een Wildeman het wapenschild vast.
De leeuw komt binnen de Heraldiek, zo ook in Friesland veel voor, en staat symbolen voor kracht en vechtlust. Maar hoe hebben de Leeuw en Wildeman hun weg in het Sneeker wapen gevonden? Hier is al vaker geprobeerd een antwoord op te geven, deze komen eigenlijk allemaal uit op de verhalen , of beter gezegd de mythe vorming, rond Rienck Bockema. De Leeuw zou die van Judea zijn, en verwijzen naar zijn reis naar het heilige land. Terwijl de Wildeman zou herinneren aan zijn kruistocht naar Litouwen. Halbertsma wijst ons er nog op dat de leeuw ook te vinden is in de wapens van de Donia’s en Harinxma’s, en hier misschien verband mee houden. Volgens mij is de verklaring o.a. af te lezen aan een afbeelding uit ca.1450 in het getijdenboek van Simon de Varie uit de Languedoc (afbeelding links) Deze afbeelding toont nog eens aan dat de Wildeman eigenlijk Herakles is. We zien namelijk dat een Wildeman, net als de legende van Herakles, met een Leeuw vecht. Een ander opvallend detail is dat hier ook het rokje en hoofd krans van eikenloof worden afgebeeld. In de 15e eeuw konden de Leeuw en de Wildeman dus met elkaar in verband gebracht worden. Mijn conclusie is dan ook dat deze schildhouders niets met Rienck Bockema te maken hebben, maar verwijzen naar kracht, vechtlust en natuurlijk moed, iets wat het snel groeiende en invloedrijker wordende Sneek wilde uitstralen.