Friese familie en stadswapens
Wapen van Agge Harinxma van Sneek 1597-1604
Familiewapens
De grootste trots van de eigenerfde Friezen was het met rechten belaste erfgoed. Hierdoor vind je eigenlijk in alle Friese wapens wel een of meer kenmerken van dit eigendom, daarnaast vind je meestal ook een verwijzing naar de familie of de persoon zelf het zogenaamde stam- of geslachtswapen. Als we goed kijken zien we in veel stam- of geslachtswapen drie keer hetzelfde symbool voorkomen. Deze staan voor het erfelijkheidsbeginsel waaruit het “heerlijke recht” voortvloeit, je was pas een eigenerfde als je kon aantonen dat het (erf)goed voor ten minste drie generaties in het bezit van je familie was geweest, dit gaf je met drie gelijke symbolen aan. De meest logische rangschikking van deze symbolen is dan paalsgewijs. Dit geeft aan dat de drager van dit wapen de eerste erfgenaam in lijn van het erfgoed was. Deze zoon erfde ook het stam- of geslachtswapen, jongere broers moesten het wapen aanpassen of een andere kiezen. Dit werd meestal opgelost door het wijzigen in de plaatsing van de symbolen. In de loop van de 14e/15e eeuw claimde de lokale adel steeds meer hun grondrechten. Daarnaast ontstond er ook een levendige handel in deze erfgoederen, met de daarbij behorende rechten. Om aan te kunnen tonen dat je de rechtmatige erfgenaam van het erfgoed was, en niet een koper, ontstonden in deze periode de meeste stam en geslachtswapens.
Stadswapens
Friese stam- of geslachtswapen ontstonden vooral in de loop van de 14e en 15e eeuw, toen de oude Friese adel hun grondrechten claimden. Stadswapens zien we vooral in het begin van de 15e eeuw ontstaan. Waneer steden steeds meer invloed kregen. En als stad waren vertegenwoordigd bij het sluiten van verdragen. In een aantal Friese stadswapens zien we een sprekend figuur, die verwijzen naar de naam van de plaats zelf. Maar we moeten niet vergeten dat de meeste Friese stadswapen zoals we die nu kennen, er in de 15e eeuw anders hebben uitgezien. Bij een aantal Friese stadswapens wordt wel gewezen op de rol van de hoofdeling in het stadsbestuur. Deze Friese hoofdeling had geen leenband met een leenheer, en was de heer van stad, dorp of buurtschap. Deze rol was zowel juridisch als militair, en bepaalde zo als leider en beschermer van de gemeenschap het politiek en militair toneel in het Friesland van de 14e en 15e eeuw[1]. Ondanks de groeiende invloed van de ontwikkelende steden in de 15e eeuw, bleven de lokale hoofdelingen een belangrijke rol spelen en wisten deze zelfs te versterken. Zo geeft het stadsboek van Sneek, een bevestiging van deze macht. Hierin kreeg Bocke Harinxma en zijn nakomelingen een beschermde status met een vaste zetel binnen het stadsbestuur, en wisten zo hun rol en gezag erfelijk te maken. Door de rol van deze hoofdelingen zouden de stadswapens van Leeuwarden, Dokkum, Workum maar ook Sneek zijn afgeleid van hun (oude) familiewapens, maar klopt dat wel ? Het stadswapen van Leeuwarden lijkt te zijn afgeleid van de leeuw, welke een symbool was van de heilige Sint Vitus, de beschermheilige van Leeuwarden. De symbolen in het stadswapen van Dokkum lijken te verwijzen naar de Mariaverering. Terwijl het stadswapen van Workum ouder is dan die van de Inthama's, terwijl de lelie ook een symbool in de Mariaverering is. Daarom concludeer ik dat geen van de genoemde stadswapens is afgeleid van een familiewapen, maar dat ze elementen bevatten die te maken hadden met verschillende vereringen (zie hieronder).
Leeuwarden
Het wapen van Leeuwarden werd vooral in de 19e eeuw in verband gebracht met de familie Minnema, welke in de 15e eeuw een belangrijke rol in de stad speelde. Maar Noomen vindt dit verband al onwaarschijnlijk[2] Maar waar komt de leeuw dan wel vandaan? Het heeft in ieder geval niets te maken met de naam Leeuwarden, het leeuw in deze heeft niets te maken met het dier maar slaat waarschijnlijk op een oud-Fries woord dat luwte betekent. De leeuw was een symbool van de heilige Sint Vitus, de beschermheilige van Leeuwarden. we naar een zegel uit 1422 (afbeelding) dan zien we onder de kerk een liggende leeuw. Op munten uit ca. 1430 (afbeelding) komen we de leeuw tegen als symbool voor de stad, maar nog niet in de huidige vorm op een wapenschild. Dat gebeurt pas op een munt van Leeuwarden uit 1471. Dus het wapen van Leeuwarden lijkt te zijn afgeleid van een symbool van haar beschermheilige.
Dokkum
Het huidige wapen van Dokkum wordt ook wel in verband gebracht met de familie Riemersma. Hun wapen bestond uit drie klavers van goud in een blauwe achtergrond met een omgekeerde wassenaar (maan sikkel) van zilver. Echter op een munt van rond 1430 (afbeelding ) geslagen in Dokkum zien we een ander wapen. Het wapenschild bevat, links een wassenaar en rechts een stralende zon. Kijken we naar een zegel uit 1491 (afbeelding) dan zien we een kerk met erboven in de hemel de zon, maan en elf sterren. Deze symbolen verwijzen naar de Mariaverering, het lijkt er dus op dat deze Maria symbolen hun weg in het wapen van Dokkum hebben gevonden. Dit oorspronkelijk wapen heeft dan ook niets te maken met de Riemersma.
Workum
Hier wordt vaak gewezen op de overeenkomst tussen het stadswapen en dat van de Inthiema’s. Maar hier is echter een fout gemaakt, we komen het wapen van Workum al op een zegel uit 1426 tegen (afbeelding). Terwijl de Inthiema’s pas in de 16e eeuw het bewind over Workum in handen kregen. Hierdoor werd het oudere wapen van Workum opgenomen in familiewapen van de Inthiema’s. De lelies in het Workumer wapen zijn waarschijnlijk symbolen uit de Mariaverering.
