Oorsprong van het Piazza Navona
In den beginne was er een veld aan de Tiber, dit veld behoorde toe aan de koning die er onder andere graan op liet verbouwen. Toen de Romeinen de koningen wegjoegen werd dit veld eigendom van het volk. Omdat dit veld buiten de muren en het gedeelte van Rome waar men geen wapens mag dragen lag, werd dit veld gebruikt om triomftochten samen te stellen. Ook werd dit veld gebruikt als oefenterrein voor het leger en werden de legioenen hier samengesteld. Of dit was omdat het veld al toegewijd was aan Mars, of dat het veld toegewijd is aan Mars omdat men deze militaire gebeurtenissen hier plaats liet vinden, is niet bekend. Het veld werd later in ieder geval bekend als Campus Martius omdat het gewijd was aan Mars. In de republikeinse tijd begon men met het bebouwen van de Campus Martius. In 220 voor Christus heeft men de Via Flaminia door de vlakte aangelegd. In ongeveer 20 voor Christus liet Marcus Agrippa het Aqua Virgo aquaduct bouwen, dit verzorgde later ook het water voor het Piazza Navona. Nadat in 80 na Christus een grote brand de bebouwing op het veld grotendeels hat verwoest, bouwde men onder Domitianus onder andere het Circus Domitianus (zie afbeelding).
Op de oude funderingen van deze atletiekbaan heeft men later de gebouwen rondom het Piazza Navona gebouwd, hierdoor heeft het zijn karakteristieke vorm te danken. Aan het begin van de derde eeuw werd het stadion gerepareerd waarna het in verval raakte. Gedurende deze periode van verval veranderde het Circus Domitianus langzaam in het Piazza Navona. Deze periode duurde tot de Renaissance. Na de val van het Romeinse Rijk werden de aquaducten door plunderende barbaarse stammen vernietigd. Hierdoor verhuisden veel Romeinen naar het Campus Martius, intussen omgedoopt tot Campo Marzio, waar wel water was. Hierdoor was dit het nieuwe centrum van Rome geworden.
Gebeurtenissen op het Piazza Navona
Vanaf de bouw van het Circus Domitianus tot na de middeleeuwen werden op het Piazza Navona openbare executies gehouden, hiervan geef ik later nog een voorbeeld. Tussen 217 en 227 na Christus werden de gladiatorenspelen in het Circus Domitianus gehouden na een blikseminslag in het Colosseum. Ook werden voor het plein geplaveid werd, op het plein nepzeeslagen gehouden ter vermaak. Het plein is een tijd gebruikt als marktplein en ook als schoonmaakplek voor paarden. Tegenwoordig is het plein een van de bekendste van Rome en staan er veel levende standbeelden en andere straatartiesten (zie afbeelding).
La Fontana dei Quattro Fiumi
De Fontana dei Quattro Fiumi of de fontein van de vier rivieren is in 1651 gebouwd. Hierover zei men dat omdat Paus Innocentius X het Piazza Navona zo leeg vond, hij een fontein wilde laten maken. Om de keus makkelijker te maken schreef hij een wedstrijd uit, waarbij het winnende ontwerp gemaakt zou worden. Men verwachte dat Borromini deze wedstrijd zou winnen, maar Bernini stak daar een stokje voor doordat hij een zilveren model aan Olymphia Maidalchini, de schoonzus van de Paus, gaf. Zij was zo onder de indruk van het fonteintje dat zij haar schoonbroer vroeg om die neer te laten zetten. En zo gebeurde het. De fontein bestaat uit vier reuzen en een obelisk, de gehele fontein is gemaakt van Travertijn. De obelisk is een Romeinse vervalsing afkomstig uit het Circus Maxentius. Men weet dat dit een vervalsing is, omdat ergens op de obelisk de naam Domitianus in hiërogliefen staat. Een groot deel van de obelisk is beschreven met hiërogliefen, en er zit een duif met een olijftak in zijn snavel bovenop (afbeelding).
Deze duif is volgens Dan Brown zijn Bernini Mysterie een heidens symbool voor een engel en zou naar de Engelenburcht wijzen. Voor zover wij, ondanks het feit dat de fontein in de steigers stond, hebben kunnen zien is dit echter niet het geval. Ook is deze duif met de olijftak het familiewapen van Paus Innocentius X.
De vier reuzen staan voor de vier op dat moment als grootste rivieren bekend staande rivieren. De Rio de la Plata, de Donau, de Ganges en de Nijl. De Rio de la Plata is een atletisch figuur dat op een berg munten zit. De berg munten staat voor de rijkdommen die op de bodem van deze rivier te vinden zijn. De Donau wordt afgebeeld met een snel renpaard, waarschijnlijk omdat hij in het begin redelijk snel stroomt. De Ganges wordt afgebeeld met een boomstam in zijn handen die hij als een soort van vaarboom gebruikt, dit is naar mijn mening omdat er langs de Ganges veel hout gekapt wordt en dat men de boomstammen dan in de rivier gooit om ze te vervoeren. Als laatste is er de Nijl, deze is gesluierd en zou een leeuw en een palmboom bij zich hebben, deze heb ik helaas niet kunnen vinden doordat er zoals eerder genoemd steigers voor stonden. De Nijl zou volgens de verhalen gesluierd zijn zodat ze niet naar de Sant’Agnese in Agone kon kijken. Volgens dezelfde verhalen zou de Rio de la Plata wegduiken van en met uitgestrekte arm naar deze kerk als verbeelding van Bernini’s angst dat de kerk in zou storten. Beide verhalen zouden blijk geven van de afgunst van Bernini naar de door zijn grote concurrent Borromini gebouwde kerk. Hoe mooi de verhalen ook zijn, ze kunnen niet kloppen. De belangrijkste reden hiervoor is dat men nog moest beginnen met de kerk ontwerpen toen de fontein al klaar was. De sluier van de Nijl is waarschijnlijk bedoeld om uit te beelden dat men niet wist waar haar oorsprong ligt. De vier rivieren staan ook voor de toen bekende continenten: de Rio de la Plata voor Amerika, de Donau voor Europa, de Ganges voor Azië en de Nijl voor Afrika.
Sant’Agnese in Agone
Volgens de overlevering is de Sant’Agnese in Agone gebouwd op de plaats van een bordeel. In dit bordeel zou de heilige Agnes tentoongesteld zijn, nadat zij geweigerd had om iets te beginnen met de zoon van een prefect. Hierom werd de prefect zo boos dat hij haar in een bordeel liet werpen en daar uit liet kleden. Toen ze naakt tentoon werd gesteld, groeide bij haar het haar zo snel, dat het haar kuisheid beschermde. Daarna werd zij op de brandstapel gegooid, maar de vlammen waaierden uit naar de toeschouwers en zij bleef ongedeerd. Na nog een paar van dit soort voorvallen heeft de prefect haar uiteindelijk maar met een zwaard laten onthoofden. Haar schedel is nog steeds te zien in de kerk. Voor deze kerk is door paus Innocentius X opdracht gegeven in 1652. De architecten Rainaldi, zowel vader als zoon, namen de opdracht aan, maar werden een jaar later door Borromini vervangen. Deze was tot 1657 bezig met deze kerk. Hij handhaafde het oorspronkelijke ontwerp, maar voegde de halfronde façade toe die de koepel beter moest laten uitkomen. Het beeld van Agnes op de gevel zou de Rio de la Plata op de fontein van net geruststellen dat de kerk inderdaad stabiel is.
Palazzo Pamphilj
In 1644 werd Giovanni Batista Pamphilj gekroond tot paus Innocentius X. Tijdens zijn bewind overstelpte hij zijn familie met rijkdommen, vooral zijn schoonzus Olymphia Maidalchini, voor wie hij dit liet bouwen. Dit is het eerste grote gebouw dat aan het Piazza Navona gebouwd is. Het is ontworpen door Rainaldi en heeft een hele galerij met werken van Borromini. Tegenwoordig is het de Braziliaanse ambassade. Op dit gebouw heeft waarschijnlijk het beeld Pasquino gestaan. Dit beeld heeft de middeleeuwen grotendeels doorgebracht als straatsteen, tot het in 1501 op een hoek werd gezet, dit was vlak bij de kraam van een kritische schoenlapper. In die tijd was vrijheid van meningsuiting niet de hoogste prioriteit van de regering, dus schreef deze schoenmaker zijn teksten op, en hing ze ’s nachts aan het beeld. Andere Romeinen volgden met spreuken en gedichten. Ondanks het feit dat de autoriteiten er straffen op zette, bleven mensen tot in de 19e eeuw als uiting van volkscultuur, teksten aan het ‘sprekende beeld’ hangen. Na dit beeld volgden ook enkele andere beelden met satirische teksten. Pasquino heeft met redelijk wat andere beelden gesprekken gehouden over actuele onderwerpen. Tegenwoordig is het beeld met stickers waarop spreuken staan, beplakt, wat naar mijn mening behoorlijk afbreuk doet aan het beeld.
Fontana del Moro
De tweede fontein die ik behandel is de Fontana del Moro oftewel de fontein van de Moor, deze staat voor het Palazzo Pamphilj. De originele fontein werd i 1576 gebouwd, deze was ontworpen door Giacomo della Porta. Dat waren een zeeschelp en twee dolfijnen. Later zijn de meeste beelden vervangen in opdracht van paus Innocentius X, hij liet Bernini er een Moor zetten en een aantal kleinere watergoden toevoegen. Hierdoor wordt deze fontein vaak verward met de laatste fontein die ik zal bespreken, namelijk de Fontana del Nettuno. De moor is aan het vechten met een dolfijn, ook al lijkt die meer op een soort slang met tanden en vinnen. In 1874 is de gehele fontein vervangen door een kopie.
Fontana del Nettuno
Als laatste behandel ik de Fontana del Nettuno oftewel de fontein van Neptunus. Men is begonnen deze fontein te bouwen in 1574, maar volgens kunstcritici is de fontein pas in 1878 voltooid. Dat komt omdat men toen de zogenaamde Neptunussculptuur en de Nereïden heeft toegevoegd. De originele fontein is ontworpen door dezelfde Giacomo della Porta die ook de andere fontein ontwierp, maar ook bij deze fontei heeft Bernini wijzigingen aangebracht. Tot 1878 waren de fonteinen asymmetrisch maar nu zit er redelijk wat symmetrie in. Deze fontein werd ook een tijd lang Fontana dei Calderari genoemd. Men gaat er vanuit dat dit was omdat hij vlak bij een metaalsmederij of werkplaats lag, calderari is namelijk Italiaans voor smid.
Bronvermelding
Capitool reisgidsen Rome
ISBN: 9041033947
Rome Oxford Archaeological Guides
ISBN: 0192880039
Rome Henk van Gessel
ISBN: 9025734901
http://www.scholieren.com/werkstukken/12927
http://nl.wikipedia.org/wiki/Rio_de_la_plata
http://nl.wikipedia.org/wiki/Nijl
http://nl.wikipedia.org/wiki/Donau
http://nl.wikipedia.org/wiki/Ganges_%28rivier%29
Tekst: Peter van der Eijk
Contact: peter.webmaster @ gmail.com