Forum Boarium

Zoals de naam al aangeeft is dit een plein. Het ligt tussen de drie heuvels de Palatijn, de Capitool en de Aventijn in. Het tweede deel van de naam, Boarium, betekent van runderen. Samen moet dit vertaalt worden als rundermarkt, en dit was dan ook de vroegere functie van het plein. Naast deze markt waren er vooral olijfhandelaren en zouthandelaren. Olijven, zout en runderen stonden dus centraal op deze markt, en dit is op verschillende punten terug te zien. Zo is er voor de olijfhandelaren de Vestatempel opgericht ( zie apart kopje ), en werd de grootste weg die in de oudheid naar het forum toeliep Via Salaria ( zoutweg ) genoemd.De runder- en zouthandel zijn het oudst. Al in de bronstijd liepen er in de streken om Rome herders, die in de winter hun runderen lieten grazen op de velden, en in de zomer kwamen ze bij de Tiber samen om zout in te slaan en runderen te verkopen. Zout was zeer belangrijk: het was niet alleen zeer waardevol (Hier komt ons woord salaris vandaan: Romeinse soldaten werden gedeeltelijk uitbetaald in zout (salaris) , omdat dit zo waardevol was. Iedere maand ontvang je dus je ‘zout’.), maar om eten te conserveren was het onmisbaar, zeker in het warme klimaat in Italië. Dit zout kwam uit de zoutmoerassen aan de monding van de Tiber. Dit alles gebeurde in een tijd waarin Rome nog niet eens bestond, en bij het Forum Boarium stond slechts een kleine nederzetting met een haven, de Portus Tiberinus ( tegenwoordig liggen hier de bruggen Ponte Rotto en Ponte Palatino ). De Tiber kruiste bij deze markt de Via Salaria, een weg die naar Etrurië en Campanië liep. Hierlangs werd het zout verder vervoerd naar deze streken. Tevens werd er wellicht handel gedreven met de Griekse koloniën in de buurt. Dit vermoedt men, omdat er niet zo lang geleden bij het forum een Griekse vaas is gevonden uit de 8^e eeuw voor Chr. Men deed dit juist hier, omdat de rivier hier doorwaadbaar was.

Doordat er zoveel handel was met verschillende volkeren moest het Forum Boarium dus wel groeien in omvang, en het zal niet geheel toevallig zijn dat Rome omstreeks deze plaats ontstaan is.

Toen Rome zich goed en wel ontwikkeld had, verloor het Forum Boarium zijn belangrijke functie. Er werd nog wel dezelfde handel gedreven en af en toe werden er gladiatorengevechten gehouden. Het Forum Boarium is de oudst bekende plek waar deze gevechten gehouden zijn: al in 264 v. Chr. werden ze gehouden. Ook kwamener soms mensen bijeen om politieke vergaderingen te houden. De haven verloor ook zijn functie. De Romeinen hadden een grotere haven nodig en door zijn ligging kon de Portus Tiberinus niet uitgebreid worden. Toen door Marcus Aemilius Lepidus het Emporium gebouwd werd in 179 n.Chr., werd de haven geheel overbodig en kreeg nog maar heel weinig schepen te verwerken.

Tegenwoordig is er niets meer van te zien, behalve de Ponte Rotto ( letterlijk ‘kapotte brug’ ). Deze is ook gebouwd door Aemilius Lepidus en heette toen dan ook de Ponte Aemilius. Hij is nu te zienals een losstaande boog in de rivier.

Het Forum Boarium lag dus tussen de drie heuvels de Palatijn, de Capitool en de Aventijn. Het verhaal gaat dat tussen deze heuvels ooit een moeras lag, Velabrum genaamd. Verschillende namen herinneren hieraan: San Giorgio in Velabro bijvoorbeeld of de straat waarin deze staat: Via del Velabro. Om iets te kunnen bouwen zouden de Etruskische koningen dit moeras hebben drooggelegd. Ze stonden dan ook bekend om hun rioleringssystemen, die hiervoor gebruikt werden. Dit zou best waar kunnen zijn: een deel van dit rioleringssysteem is nog te vinden bij de oever van de Tiber, de Cloaca Maxima. Dit zou het knappe staaltje rioleringswerk zijn van de Etrusken. Tevens was het de riolering van het oude Rome. Jammer is wel dat het slechts net zichtbaar is vanaf Ponte Palatino, samen met al de zwervers die daar onderdak zoeken. De rest van de bezienswaardigheden op het Forum Boarium is echter nog wel goed zichtbaar.

Twee tempels staan nog overeind: de Vestatempel, een ronde tempel die door zijn functie als kerk goed bewaard is gebleven, en de Tempel van Portunus, een van de best bewaarde tempels in Rome. Deze twee staan aan de rivierkant van de straat, die het forum in tweeën snijdt en die evenwijdig loopt met de rivier: de Via di Theatro di Marcello. Deze loopt door het plein Piazza Bocca della Verita. Aan dezelfde kant staat ook de Tritonfontein, een replica van de Tritonfontein op het Piazza Barberini.

Aan de ander kant van de weg vindt men de Santa Maria in Cosmedin, een kerk waarin men de bekende Bocca della Verita bewaart ( zie kopje ). Aan deze zelfde kant van het Piazza Bocca della Verita staat de Boog van Janus, een boog met vier ingangen, en de kerk San Giorgio in Velabro, met daar tegenaan de Arco Degli Argentari, een kleine boog.

Ik bespreek hieronder deze monumenten apart.

De Vestatempel

Deze tempel is een van de alleroudste tempels in heel Rome die in redelijke staat bewaard is gebleven en is helemaal van marmer, op de bovenkant na. Hij was gewijd aan Hercules, of om precies te zijn, Hercules Invictus, de onoverwonnen held. Maar Hercules vervulde ook nog een andere rol hier, namelijk die van Hercules Olivarius, de beschermer van de handelaren in olijfolie. Hij was dan ook de patroonheilige van het olijfhandelarengilde. De plaatselijke bewoners aanbaden hem vroeger, omdat Hercules de reus Cacus doodde, toen deze zijn runderen stal. Hercules beschermt het forum dus tegen rovers en wilde dieren.Dit heiligdom heeft vele namen gehad in de loop van de geschiedenis. Oorspronkelijk de Herculestempel genaamd, werd het door de Christenen omgedoopt tot Santo Stefano Rotondo, omdat het als kerk werd gebruikt. Dit is ook de reden waarom de tempel zo goed bewaard is gebleven, want als kerk werd het goed onderhouden. Later werd de tempel gewijd aan de patroonheilige van de koetsiers, en werd SantoStefano delle Carozze genoemd. De naam Santo Stefano Rotondo gaf men toen aan de bijzondere ronde kerk op de Coeliusheuvel. Overigens bestaat deze tempel op de Coeliusheuvel niet meer onder deze naam.

In 1560 vond men in de Tiber een drijvende kist. Niemand wist waar hij vandaan kwam, maar toen hij werd opgevist bleek er een Madonnabeeld ( =Mariabeeld ) in te zitten. Een dame van 115 jaar oud bracht het onder in haar huis. Na enkele dagen zag ze echter een lichtstraal, even fel als een zonnestraal, van het beeld af komen. Men verklaarde het beeld heilig, en het werd naar de Santo Stefano delle Carozze gebracht. Toen kreeg de kerk de derde naamsverandering: het werd Santa Maria del Sole genoemd. Ik heb dit Mariabeeld zelf niet gezien, omdat er een hek in een wijde cirkel om de tempel is gezet (zie afbeelding hiernaast).

Tegenwoordig staat de tempel bekend onder wéér een andere naam, namelijk de Vestatempel, omdat hij erg lijkt op de Vestatempel op het Forum Romanum, ook al is daar nog niet de helft van over van wat er van de Herculestempel is te zien.

Hij werd gebouwd in de tweede eeuw voor Chr., door een koopman, Octavius Herrenus, en was ontworpen door Hermodorus van Salamis. Één zuil van de twintig ontbreekt er, en het verhaal gaat dat de Phocaszuil op het Forum Romanum de ontbrekende is. Merkwaardig is dan waarom men hem daar neergezet zou hebben, en bovendien is het qua grootte onmogelijk dat dit waar is, want de Phocaszuil is te groot om in de Vestatempel te hebben gestaan. Ook is het raar dat de basis en de top van de zuil nog te zien zijn in de Vestatempel. Als je een zuil weghaalt, zou je verwachten dat je deze stukken ook meeneemt. Deze stukken zagen er bovendien nogal ruw uit, niet netjes afgezaagd.

Binnenin is een standbeeld van Hercules, gemaakt door de beroemde Griekse kunstenaar Scopas de Jongere. Ook dit standbeeld was van buitenaf helaas niet te zien. Het bovenste gedeelte van het monument is helaas veranderd, toen de tempel werd veranderd in een kerk door de christenen. Deze is namelijk van metselwerk gemaakt. De fresco’s binnenin komen uit de 15^eeeuw.

Ook al was de binnenkant niet te bezichtigen, ik vond het toch een erg mooie tempel. Je ziet niet veel ronde tempels in Rome. Jammer was wel dat er een groot hek omheen stond. Tevens waren er glazen gezet in de openingen in de tempel. Ook het metselwerk aan de bovenkant deed wat af aan de Romeinse uitstraling. Ik vraag me echt af wat voor kerk dit voor de Christenen geweest moest zijn, want hij is hooguit 4 meter in doorsnede.

De tempel van Portunus

Dit is een klein rechthoekig gebouwtje, gewijd aan (inderdaad) Portunus. Hij was oorspronkelijk de god van sleutels en deuren, en ook van ( hoe toepasselijk ) het vee. Vanwege de gelijkenis tussen porta, deur, en portus, haven, of iets vrijer vertaald: de poort tot de zee, werd hij op den duur ook gezien als beschermgod van de haven. En zoals eerder vermeld, was er een haven op het Forum Boarium.De tempel van Portunus is de best bewaarde tempel in heel Rome. Men weet niet precies hoe oud hij is: ofwel dateert hij uit 50 v.Chr. ( meest waarschijnlijk ), of hij stamt uit de tijd van Servius Tullius. In het laatste geval zou de tempel meer dan 2500 jaar oud zijn, wat het ook meteen tot de oudste tempel in heel Rome maakt.Soms noemt men deze tempel ook wel de Tempel van Fortuna Virilis, maar deze tempel staat op het Forum Olitorium.

In 1872 werd het een kerk, gewijd aan de heilige Maria van Egypte, die de overtocht vanuit Egypte had betaald met haar lichaam. Dit was dus de kerk van de prostituees.

Men bouwde een klooster tegen de linkerkant van de tempel. Deze is echter afgebroken in 1930.

Men weet niet wie de tempel ontworpen heeft, maar het heeft zes Ionische zuilen, en twaalf halfzuilen, die half in de muur zijn geplaatst, net als de kapitelen. Het is een van de weinige tempels die Romeinse en de Griekse architectuur combineren.

Hij staat op een verhoging, die oorspronkelijk nog hoger was. Door de vele overstromingen van de Tiber is het grondniveau echter zo gestegen dat een deel van de verhoging onder de grond verdwenen is.

Hij schijnt zeer aantrekkelijk te zijn bij maanlicht. Of dat normaal gesproken zo is weet ik niet, maar door werkzaamheden zal dat de afgelopen tijd wel niet het geval zijn geweest. De hele tempel is namelijk gehuld in steigers wegens restauratiewerkzaamheden. Desondanks vond ik het een van de mooiste tempels in heel Rome. Hij is namelijk inderdaad zeer goed bewaard gebleven, en ziet er precies zo uit als ik me een Romeinse tempel altijd voorgesteld had. Niks ontbreekt er, en afgezien van de wat verweerd uitziende textuur van het gebouw, is hij onaangetast.

Santa Maria in Cosmedin

Ook wel genoemd de Janus Quadrifons. Oorspronkelijk was het bedoeld als versiering van een kruispunt in de tijd van keizer Constantijn, 4^eeeuw n.Chr., maar ook wel om de macht van de keizer aan te geven.Dit is geen gewone boog. Hij heeft namelijk aan elke kant een ingang, zodat het niet een gang is, maar eerder een soort kruis. Het is de enige boog in zijn soort die bewaard is gebleven in Rome. Hij bood schaduw aan de handelaars van de veemarkt, en bescherming tegen slecht weer. Ook zal dit door het gebrek aan licht een ideale plek zijn geweest voor zakkenrollers en dieven.

Op de vier met marmer bedekte pilaren waren reliëfs aangebracht van Roma en Juno, die zitten, en Minerva en Ceres, die staan. Ze zijn nauwelijks meer te zien tegenwoordig. Er waren ook inscripties, maar die worden bewaard in de San Giorgio in Velabro. In de middeleeuwen gebruikte een zekere familie Frangipane de boog namelijk als fundament voor een kleine vesting, en men wilde deze inscripties op de gevel van de toren plaatsen. Dit is in 1827 weer ongedaan gemaakt, en de inscripties zijn ondergebracht in de nabijgelegen kerk.

De boog is gewijd aan Janus, de god met twee gezichten, oorspronkelijk de zon en de maan, maar later ook van het begin en het einde, binnen en buiten, jong en oud, en de tijd. Meestal stond de god zelf dan in het midden van deze dingen. Hoewel hij maar twee gezichten heeft, Janus Bifrons en Janus Geminus, werd hij soms Janus Quadrifons genoemd ( de viergezichtige), vandaar ook de naam.

Om eerlijk te zijn vond ik het een lelijke ruïne. Het lichte marmer tussen de wat meer donkere huizen, en het hek dat eromheen stond maakten het van zijn versieringen ontdane gebouw er ook al niet mooier op. Wel was het fijn dat hij inderdaad voor schaduw zorgde, en ook de achterliggende Via del Velabro was erg beschaduwd.

San Giorgio in Velabro

Een sobere kerk, genoemd naar het moeras Velabrum, waarin de herder Faustulus Romulus en Remus, de stichters van het Romeinse rijk, zou hebben gevonden. Het heeft een grondplan in de vorm van een trapezium, en een klokkentoren, al is deze niet zo groot als die van de Santa Maria in Cosmedin ( zie afbeelding ). Rechts naast de ingang, en links tegen de binnenmuur zijn panelen met inscripties, die op de Boog van Janus stonden, neergezet.

Binnen is een altaar waar men het hoofd van Sint-Joris bewaart. Deze heilige zou een officier zijn geweest in het Romeinse leger. Toen hij de opdracht kreeg van keizer Diocletianus om Christenen te gaan vervolgen, weigerde hij, aangezien hij zelf christen was. Hij werd gearresteerd en gemarteld. Onder andere kokende olie en gif hadden geen enkele uitwerking, en door dit wonder bekeerde de vrouw van Diocletianus, Prisca, zich tot het Christendom. Toen men niet meer wist hoe ze Joris konden folteren, hebben ze hem onthoofd, samen met Prisca, in 303.

De kerk is gebouwd in de 7^e eeuw n.Chr., waarschijnlijk in opdracht van paus Leo II. De kerk was toen gewijd aan Sint Sebastiaan, maar een belangrijke reden was ook om de in de buurt levende Grieken te vriend te houden.

Tussen 1923 en 1926 werd de kerk gerestaureerd en dit heeft grotendeels de kerk opgeleverd die nu te zien is.

Op 28 juli 1993 ontplofte er een autobom voor de kerk. Waarschijnlijk was dit een maffia-aanslag. Er vielen geen slachtoffers, maar omdat de auto naast de kerk stond, stortte de kerk bijna in en werd er veel schade gedaan. Veel is gerepareerd, na 5 jaar aan reparaties, maar niet alle schade is aangepakt, als herdenking van de aanslag.

Ook al leek de kerk qua opbouw van binnen veel op andere kerken in Rome, door zijn sobere opbouw en beperkte lichtinval was hij toch heel anders. Er waren ook geen nissen of dergelijke, alleen twee rijen bankjes en een altaar.

De kerk was inderdaad nogal beschadigd, maar ik vond het moeilijk om te zeggen welke schade van de autobom kwam, en welke van de 1300 jaren van verval. Er stond wel een bord met foto’s van plaatsen die door de bom aangetast waren, maar die waren niet echt duidelijk.

Arco Degli Argentari

In 204 na Chr. Gebouwd door veehandelaren en bankiers, als boog ter ere van Septimius Severus en zijn familie. Hij is bijna zeven meter hoog en heeft twee bakstenen pilaren met een marmeren architraaf. Op de grote panelen zijn keizer Caracalla, twee soldaten met een barbaar en nogmaals Caracalla, die een plengoffer doet. Naast hem moet Geta hebben gestaan. Geta was de broer van Caracalla, maar laatstgenoemde vermoordde hem, en heeft daarna alle afbeeldingen van hem laten verwijderen. Op de boog staan Septimius Severus en zijn vrouw, op de architraaf staat Hercules met een leeuwenhuid en naast hem een beschermgeest.Op de afbeelding is het moeilijk te zien, maar er zitten een aantal gaten in de rechtermuur. Dit zijn overblijfselen van pogingen om een schat te vinden, die de bankiers zouden hebben achtergelaten. Deze vermeende schat is nooit gevonden.Ik moet zeggen dat als ik Septimius Severus was geweest, ik niet zo onder de indruk zou zijn geweest van deze boog. Hij is nogal klein namelijk, en hij staat ietwat weggemoffeld tegen de San Giorgio in Velabro aan. Een man op een paard zou er nauwelijks onderdoor hebben gekund. Ik kon hem ook niet meteen vinden, omdat ik dacht dat deze boog een deel van de kerk was.

Bronvermelding

Boeken

*Capitool Reisgidsen, 2003 [2003]. Rome. Houten, Van Reemst Uitgeverij.

Sofia Pescarin, 2003 [2000,2001]. Rome. Utrecht, Veltman Uitgevers.

Marco Bussagli, 2000 [1999]. Rome, kunst & architectuur. Keulen, Könemann Verlagsgesellschaft mbH.

Brigitte Hintzen-Bohlen, 2005 [2005]. Rome, kunst & architectuur. Amsterdam, Tendem Verlag GmbH

Internet

Wikipedia-bijdragers, ( geciteerd in Juni 2007) http://nl.wikipedia.org/wiki/Forum_Boarium

Wikipedia-bijdragers, (geciteerd in Juni 2007)

http://nl.wikipedia.org/wiki/Tempel_van_Portunus

Wikipedia-bijdragers, ( geciteerd in Juni 2007) http://nl.wikipedia.org/wiki/Tempel_van_Hercules_Invictus

Wikipedia-bijdragers, ( geciteerd in Juni 2007) http://nl.wikipedia.org/wiki/Boog_van_Janus

Tekst: Peter Hazemeijer