Jazy i śluzy

Jaz

Jaz to konstrukcja piętrząca wodę, by utrzymać stały poziom wody w rzece. Dlatego statki i barki mogą swobodnie płynąć i nie osiąść na mieliźnie. Jazy pozwalają również regulować ilość wody w korycie rzeki w razie powodzi.

Wrocławskie jazy zaczęto budować już w XVI wieku (jaz Szczytniki). Miał za zadanie skierować większą ilość wody w stronę centrum miasta. Dzięki temu zapewniono ciągłą drożność drogi wodnej. Po 1945 roku jazy miały konstrukcję kozłowo-iglicową, tzn. wodę zatrzymywano za pomocą iglic (drewnianych drągów o średnicy około 10-15 cm), które ustawiano gęsto w specjalnym stelażu w poprzek koryta rzeki. Stefan Kowalczyk, długoletni pracownik stopnia wodnego Bartoszowice, wspomina jak wyglądała praca przy ustawianiu iglic:

„(… )Położyć i postawić taki jaz, to był problem. Koło bramy, koło portierni, stoi „pies”, to jest taki wózek na czterech kółkach i z jednym dużym kołem u góry. Służył on do stawiania jazu. Jaz miał sto dwadzieścia metrów i składał się ze złączonych ze sobą kozłów jazowych. Jak się podciągnęło jeden taki kozioł, to szedł drugi, a za nim kolejne. A później łapało się łańcuch, przypinało do liny i korbami… dawaj! Potrzebnych było wielu ludzi żeby postawić ten jaz. Tam było zawsze sześciu ludzi. Jak się go stawiało i uszczelniało, to już była cała zmiana, bo było przy tym dużo roboty. Musiałem patrzeć na to i uważać na BHP, to było bardzo ważne.”

Wrocławskie jazy (do zaznaczenia na dołączonej mapie):

• • Jaz Bartoszowice

  • Jaz Opatowice

  • Jaz Zacisze

  • Jaz Szczytniki

  • Jaz Psie Pole

  • Jaz Różanka

  • Jazy Macieja

  • Jaz Klary

  • Jazy przy elektrowniach wodnych

  • Jaz Rędzin

Śluza

Śluza żeglugowa to budowla hydrotechniczna mająca na celu umożliwienie pokonania różnicy poziomów wody na rzece przez jednostki pływające. Składa się ona się z komory i dwóch par wrót. Działanie śluzy polega na tym, że statek wpływa przez jedną parę wrót do komory, która następnie zostaje szczelnie zamknięta. Potem, w zależności od potrzeby, poziom wody w komorze zostaje podniesiony lub obniżony. Po wyrównaniu się poziomów w komorze i w kanale wylotowym wrota zostają otwarte i statek może płynąć dalej.

Pierwsze śluzy powstawały w XVII w. jako konstrukcje drewniane. W XVIII w. wykorzystywano już cegły i kamień. Najstarsze tego typu konstrukcje we Wrocławiu to śluzy Piaskowa i Mieszczańska, a najdłuższe – Rędzin I i Rędzin II. Śluza Różanka, dzięki systemowi zamykania górnych wrót za pomocą tzw. segmentu opuszczanego pionowo, jest unikatowym obiektem w skali kraju.

Na obszarze Wrocławskiego Węzła Wodnego znajduje się 10 śluz:

• • Śluza Bartoszowice

  • Śluza Opatowice

  • Śluza Zacisze

  • Śluza Różanka

  • Śluza Miejska

  • Śluza Szczytniki

  • Śluza Piaskowa

  • Śluza Mieszczańska

  • Śluza Rędzin I

  • Śluza Rędzin II

Plan konstrukcyjny jazu Rędzin.

Archiwum Państwowe we Wrocławiu

Rędzin, Śluza nr 1 na Odrze (1919 r.) – plany konstrukcyjne.

Archiwum Państwowe we Wrocławiu

Przygotowanie do składania jazu Różanka.

FOMT

Pociąg holowniczy podczas opuszczania wody w śluzie.

FOMT

Jaz Bartoszowice.

Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu

Jaz Rędzin.

Archiwum Mariana Mokwy

Widok na wrota dolne śluzy Opatowice przed 1945. W tle widoczny tzw. most Wysokich Masztów.

Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu.