Budget FY 2015-16

0 सवं िधानसभा/व्यिस्थाविका-ससं दक् ो बैठकमा सम्माननीय राष्ट्रिवि डा. रामिरण यादिज्य ू द्वारा प्रस्ि ु ि आवथिक िर्ि२०७२/७३ को नेिाल सरकारको नीवि िथा कायिक्रम निे ाल सरकार प्रधानमन्त्री िथा मवन्त्रिररर्दक् ो कायािलय वसहं दरिार‚ काठमाडौं । www.opmcm.gov.np सम्वत्२०७२ आषाढ २३ गतेबधुबार 1 आर्थिक वर्ि २०७२/७३ को नपेाल सरकारको नीर्ि िथा कार्क्रि म सभामखु महोदर्‚ १. नेपाली जनिाको िाजा अर्भमिबाट गठिि संववधानसभा/व्र्वस्थावपका-संसदमा नेपाल सरकारको आर्थिक वर्ि २०७२/७३ को नीर्ि िथा कार्िक्रम प्रस्ििु गनि पाउँदा मैले गौरव महससु गरेको छु । र्स अवसरमा म नेपाली जनिाको आफ्नो संववधान आफैं लेख्ने चाहना र अर्भलाशालाई परुा गनि सहादि प्राप्त गनिुहनुे अमर सवहदहरु र गि बैशाख १२ गिेको ववनासकारी भकू म्प िथा त्र्सपर्छको परकम्पमा परी जीवन गमुाउँनु हँनुेठदवंगि सम्पूर्ि ठददी बवहनी िथा दाजभाइहरु ु प्रर्ि भावपूर्ि श्रद्धाञ्जली अपिर् गदैशोक सन्िप्त पररवारप्रर्ि समवेदना प्रकट गदिछु । घाइिे हनुु भएकाहरुको शीघ्र स्वास््र् लाभको कामना गदिछु। २. भकम्प ू पर्छ ित्कालै खोज‚ उद्धार र राहिका कार्ि अगार्ि बढाई अत्र्ावश्र्क राहि सामग्रीको आपूर्िि सर्ुनश्चिि गनि सरकारलेआफ्नो क्षमिाले भ्र्ाएसम्म कुनैकसर बाँकी राखेन । क्षर्िग्रस्ि आधारभिू सेवा‚ ववद्यिु‚ सञ्चार‚ अस्पिाल‚ खानेपानी‚ सिक‚ पलु लगार्िका संरचनाहरुको ममिि संभार गरी सेवा सचुारु गराइर्ो । र्स महाववपश्चिमा आफ्नो जीउ ज्र्ानको परवाह नगरी चौर्बसैघण्टा सेवा प्रवाहमा खवटनेसम्पूर्ि राष्ट्रसेवक‚ संघसंस्था‚ राजनीर्िक दल‚ सवसि ाधारर् महानभुाव िथा उदार हृदर्का साथ र्छमेकी एवं अन्र् र्मत्रराष्ट्रको सहर्ोग र सद्भावको उच्च प्रशंसा गदैधन्र्वाद ठदन्छु। ३. र्सबीच संववधान र्नमािर्का लार्ग हालै ववकर्सि भएको राजनीर्िक सहमर्ि र िदनरुुप शरुु गररएको संववधान र्नमािर्को कामले देश र्भत्र र बावहर रहेका नेपाली जनिा र ववदेशी र्मत्रहरुमा आशा र ववश्वास जगाएको छ । ववनासकारी भकू म्पपर्छ रावष्ट्रर् पनुर्नमािर् र संववधान सभाबाट संघीर् लोकिाश्चन्त्रक गर्िन्त्रात्मक संववधान र्नमािर्को कार्लि ाई संगै लैजाने गर्िशील प्रर्त्नलाई म हाठदिक सराहना गदिछु । अब र्थाशीघ्र नेपाली जनिा आफैंलेर्नमािर् गरेको संववधान प्राप्त गनेछन्भन्नेमा म दृढ ववश्वस्ि छु। ४. भकू म्पबाट भएको क्षर्िको पाँच वर्िर्भत्र पनुर्नमािर् गररसक्ने गरी पनुर्नमािर् प्रार्धकरर् अध्र्ादेश जारी भइसकेको छ । "नपेालको पनुर्नमार्को ि लार्ग अन्िरावष्ट्रिर् सम्मेलन"मा र्मत्रराष्ट्र िथा दािृ संस्थाहरुलेउदारिापूवकि सहर्ोगको घोर्र्ा गरेका छन् । प्राप्त हनुे सहर्ोगलाई समेि सदपुर्ोग गदैसमर्मै पनुर्नमािर् कार्ि सम्पन्न गनेगहन श्चजम्मेवारी हामी सबैको काँधमा आएको छ । र्स श्चजम्मेवारीलाई सरकारलेप्रभावकारी ढ्गलेवहन गनेछ । 2 ५. ववपद् बाट भएको क्षर्िको ठदगो पनुस्थापना र पनुर्नमािर् हाम्रो लार्ग िुलो चनुौिी हो । र्ो चनुौिी सामना गनि क्षर्िको मूल्र्ाङ्कन गरी पनुस्थापना र पनुर्नमािर्को ित्कालीन, मध्र्कालीन र दीघिकालीन कार्िर्ोजना बनाई कार्ािन्वर्न गररनेछ । हामी भकू म्पीर् जोश्चखमर्क्तु भगूोलमा बस्ने भएकोले आगामी ठदनहरूमा र्स वकर्समको ववपद् जोश्चखम न्र्ूनीकरर्का लार्ग आवश्र्क नीर्िगि‚ संस्थागि व्र्वस्थाका साथै सो बमोश्चजम कार्िक्रमहरु िजमिुा गरी राष्ट्रव्र्ापीरुपमा कार्ािन्वर्न गररनेछ । ६. भकू म्पबाट क्षर्ि भएका सरकारी भवन िथा आवास‚ ववद्यालर्‚ स्वास््र् संस्था‚ खानेपानी एवं सरसफाइि‚ सिक‚ ववद्यिु‚ औद्योर्गक प्रर्िष्ठान र स्थानीर् र्नकार्का संरचनाहरुको भकू म्प प्रर्िरोधी प्रववर्ध अवलम्वन गरी ममिि िथा पनुर्नमािर् सम्पन्न गरी सेवा प्रवाहलाई सचुारु गररनेछ । भकू म्पबाट अर्ि प्रभाववि क्षेत्रमा श्चजववकोपाजिनका अवसर िथा बजार पहँचु समेिमा आधाररि बस्िी एकीकरर् र्ोजना लागुगररनेछ । भकू म्पको क्षर्ि िथा भववष्र्मा आउँ न सक्ने प्राकृर्िक प्रकोपलाई सामना गनि सरुक्षा र्नकार्हरुको ववपद् व्र्वस्थापन क्षमिा अर्भबवृद्ध गररनेछ । ७. पर्िटन क्षेत्रलाई भकू म्प पूवकि ो अवस्थामा फकािई आकर्िक िथा सरुश्चक्षि पर्टि कीर् गन्िव्र्स्थलको रूपमा ववकास गनि परुािाश्चत्वक, ऐर्िहार्सक र साँस्कृर्िक सम्पदाहरुको प्राथर्मकिामा पनुर्नमािर्‚ संरक्षर् र सम्बद्धिन गररनेछ । ८. देशभरका भकू म्प प्रर्िरोध नभएका सावजि र्नक िथा र्नजी संरचनालाई अर्भर्ानका रुपमा भकू म्प प्रर्िरोधात्मक बनाउँनेर आगजनीबाट सरुश्चक्षि रहनेसंरचनाको र्नमािर्लाई समेि अर्भर्ानको रुपमा सञ्चालन गररनेछ । पनुर्नमािर्को कार्ि सम्पन्न गनि सरकारी र र्नजी लगानीलाई संर्क्तु रुपमा अगार्ि बढाइँनेछ । र्स वकर्समको पनुर्नमािर्का लार्ग स्वदेशी प्रववर्ध र कच्चा सामग्रीको प्रर्ोगलाई प्राथर्मकिा ठदइँनेछ । सभामखु महोदर्‚ ९. ववस्ििृ शाश्चन्ि सम्झौिा अनरुुप संक्रमर्कालीन न्र्ार्लाई पूर्िि ा ठदनका लार्ग लामो समर्देश्चख गिन हनु नसकेको सत्र् र्नरुपर् िथा मेलर्मलाप आर्ोग र बेपिा पाररएका व्र्श्चक्तको छानववन आर्ोग गिन भई दवुैआर्ोगलेआफ्नो काम थाली सकेका छन्। र्ी दवुै आर्ोगलाई कार्सि म्पादन गनि आवश्र्क सबै सहर्ोग पर्ुर्ाइनेछ । र्सबाट शाश्चन्ि प्रवक्रर्ाका बाँकी कार्हि रु सम्पन्न गनि सहज हनुेछ । लामो समर्देश्चख हनु नसकेको स्थानीर् र्नकार्को र्नवािचन र्सैआर्थकि वर्ि र्भत्र गररनेछ । 3 १०. भ्रष्टाचार ववरुद्ध शून्र् सहनशीलिाको नीर्ि अवलम्वन गररनेछ । अर्नर्र्मि कार्ि हनु सक्ने जोश्चखममा रहेका र्नकार् िथा क्षेत्रहरु पवहचान गरी भ्रष्टाचार र्नर्न्त्रर्का प्रवद्धिनात्मक िथा र्नरोधात्मक सबैउपार्हरु अवलम्बन गररनेछ । अश्चतिर्ार दरुुपर्ोग अनसुन्धान आर्ोगलाई स्रोिसाधन िथा आधर्ुनक प्रववर्धर्क्तु बनाउँनकु ा साथै‚ रावष्ट्रर् सिकििा केन्द्रकको संस्थागि क्षमिा अर्भबवृद्ध गररनेछ । ववकास आर्ोजनाहरुको प्राववर्धक परीक्षर् गनि केन्द्रकको आफ्नै सवुवधा सम्पन्न प्रर्ोगशाला स्थापना गरी र्नमािर् कार्िको गर्ुस्िर जाँच गररनेछ । ११. सावजि र्नक लेखापरीक्षर्को ववश्वसनीर्िा बढाउन र सूचना प्रववर्धमा आधाररि लेखापरीक्षर् प्रर्ाली अवलम्वन गनि आवश्र्क पने पूवािधार एवं संस्थागि व्र्वस्था गररनेछ । १२. सबै संवैधार्नक र्नकार्हरुको संस्थागि क्षमिा अर्भबवृद्ध गनकिु ा साथै आवश्र्क पने साधन-स्रोिको व्र्वस्था गररनेछ । १३. नेपाललाई सन् २०२२ र्भत्र अर्िकम ववकर्सि मलु कु बाट ववकासशील राष्ट्रमा स्िरोन्नर्ि गने लक्ष्र्का साथ आवश्र्क नीर्ि िथा कार्िक्रमलाई पनुरावलोकन गदैसन् २०३० सम्ममा नेपाललाई मध्र्म आर् भएको राष्ट्रको स्िरमा लैजानेगरी दूरदृवष्ट‚ २०३० िजमिुा गरी कार्ािन्वर्न गररनेछ । चालूिेह्रौं र्ोजनाको समीक्षा गदैआगामी ठदनमा न्र्ार्पूर्¸ि संवद्धृ र आधर्ुनक नेपाल र्नमािर्का लार्ग चौधौं आवर्धक र्ोजनाको िजमिुा गररनेछ । १४. आगामी आर्थिक वर्िको बजेटलाई आर्थिक बवृद्धलाई सघाउँने गरी भकू म्पले पर्ुर्ाएको क्षर्िको पनुर्नमािर्‚ उजाि‚ भौर्िक पूवािधार ववकास, कृवर्को व्र्ावसार्ीकरर्‚ औद्योर्गक ववकास‚ पर्िटन प्रवद्धिन‚ रोजगारी सजृ ना र सामाश्चजक ववकास िफि केश्चन्द्रकि गररनेछ । ववस्ििृ सम्भाव्र्िा अध्र्र्न ववना बजेट ववर्नर्ोजन गने प्रवश्चृिलाई र्नरुत्सावहि गदै र्नमािर्पूवकि ा चरर्हरू पूरा गरेका आर्ोजनाहरूको लार्ग मात्र बजेट ववर्नर्ोजन गने नीर्ि र्लइनेछ । ववगिदेश्चख कार्ािन्वर्नमा रही अधरुो रहेका आर्ोजनाहरुलाई समर्मैसम्पन्न गनि जोि ठदइँनेछ । १५. अथिि न्त्रका प्रमखु क्षेत्रहरुमा भकू म्पका कारर् परेको प्रभाव र श्चशर्थलिालाई सामान्र्ीकरर् गदै अथिि न्त्रलाई पनु:गर्िशील बनाउँन साविजर्नक-र्नजी साझेदारी िथा सहकारी र समदुार्मा आधाररि जनसहभार्गिाको अवधारर्ालाई कार्ािन्वर्नमा ल्र्ाइँनेछ । रावष्ट्रर् गौरवका र िूला आर्ोजनाहरूमा कार्सि म्पादनमा आधाररि प्रोत्साहन प्रर्ाली लागुगरी आर्ोजनाहरूको कार्ािन्वर्न क्षमिा बवृद्ध गररनेछ । ववद्यिु‚ सिक‚ 4 खानेपानी लगार्िका पूवािधार र्नमािर्मा देश्चखएका जग्गा प्रार्प्त‚ मआु ब्जा र क्षर्िपूर्िि जस्िा समस्र्ाहरु समाधान गनि आवश्र्क कानून िजमिुा गरी कार्ािन्वर्नमा ल्र्ाइँनेछ । १६. उच्चस्िरीर् कर प्रर्ाली पनुरावलोकन आर्ोगका सझु ावहरु क्रमश: कार्ािन्वर्न गररनेछ । स्वेश्चच्छक कर सहभार्गिाको प्रवद्धिन गदैकरको आधार ववस्िार गनि राजश्वका नर्ाँ क्षेत्रको पवहचान र दार्रा ववस्िार गररनेछ । सम्पश्चि सद्धु ीकरर् सम्बन्धी कानूनहरुको प्रभावकारी कार्ािन्वर्न गररनेछ । १७. सावजि र्नक संस्थानहरुको कार्सि म्पादनमा सधुार गरी र्मल्दोजल्ुदो प्रकृर्िका संस्थानहरुलाई एक आपसमा गार्भनेछ । सञ्चालनमा नरहेका सावजि र्नक सस्थानहरुको जग्गा उपर्ोग गरी साविजर्नक वहिमा प्रर्ोग गररनेछ । १८. भकू म्पबाट घर क्षर्ि भएका पररवारलाई पनुर्नमािर्का लार्ग सहर्ुलर्ि व्र्ाजदरमा ऋर् उपलब्ध गराइँनेछ । प्रभाववि क्षेत्रमा ऋर्को सीमा‚ ऋर्ीको आर्थिक अवस्था र क्षर्ि समेिको आधारमा व्र्ाज र ऋर् भक्तु ानी िार्लकाको पनुसंरचना गररनेछ । १९. पनुर्नमािर् र पनुस्थािपनामा अनत्ुपादक खचि र्नर्न्त्रर् गदै पारदश्चशििा र वविीर् उिरदावर्त्व सर्ुनश्चिि गररनेछ । र्सका लार्ग आर्ोजना स्वीकृर्ि, बजेट र्नकासा, लेखापालन, खचकि ो प्रर्िवेदन, अनगुमन िथा मूल्र्ाकं न र लेखापरीक्षर्को प्रभावकारी व्र्वस्था र्मलाइँनेछ । २०. भकू म्प िथा अन्र् प्रकोप पश्चाि् हनुे ववशेर् पररश्चस्थर्िमा पनुर्नमािर्को लार्ग खररद प्रकृर्ा सरल‚ पारदशी र ववश्वसनीर् बनाइँनेछ । ववद्यिुीर् खररद प्रर्ालीलाइि सदृुढ गरी सावजि र्नक खररदको व्र्वस्थापनमा ववद्यिुीर् सूचना सम्प्रर्ेर् पद्धर्िको ववकास गररनेछ । २१. सरकारी वविीर् प्रर्िवेदन प्रर्ालीलाई अन्िरािवष्ट्रर् स्िरको बनाउँन नेपाल सावजि र्नक क्षेत्र लेखामान केन्द्रकीर् स्िरका र्नकार्हरुमा क्रमश: कार्ािन्वर्न गररनेछ । कािमािौ उपत्र्का र्भत्र लागुगररएको राजश्व व्र्वस्थापन सूचना प्रर्ालीलाई थप श्चजल्लाहरुमा ववस्िार गररनेछ । कम््र्टरु प्रर्ालीमा आधाररि लेखा प्रर्ालीलाई नेपाल सरकारका सवै र्नकार्हरुमा लागुगररनेछ । २२. बढ्दो चालुखचलि ाई र्नर्न्त्रर् गनि सञ्चालन खचमि ा कटौिी गररनकु ा साथै साविजर्नक खचिको दीघिकालीन दावर्त्व कम गररनेछ । र्सलाई अनमुानर्ोग्र् बनाउँनका लार्ग नर्ाँ र्नर्क्तु हनुे र्नजामिी‚ नपेाली सेना‚ नेपाल प्रहरी‚ सशस्त्र प्रहरी‚ श्चशक्षक लगार्ि अन्र् सावजि र्नक र्नकार्मा कार्रि ि सम्पूर्ि कमचि ारीका लार्ग र्ोगदानमा आधाररि र्नविृ भरर् प्रर्ाली र्सैवर्ि लागुगररनेछ । 5 सभामखु महोदर्‚ २३. मलु कु को रावष्ट्रर् आवश्र्किालाई प्राथर्मकिा ठदंदै जलस्रोि क्षेत्रको एकीकृि व्र्वस्थापन िथा बेर्सन अवधारर्ाको आधारमा कोशी, गण्िकी‚ कर्ािली िथा महाकाली बेर्सनका जलववद्यिु ववकास गरुुर्ोजनाहरुलाई अर्धकिम प्रर्िफल हार्सल हनुे गरी अद्यावर्धक गररनेछ । जलश्रोिको एकीकृि एवं ठदगो ववकासका लार्ग जलश्रोि ऐनलाई समर्ानकुुल संशोधन गररनेछ । नेपाल ववद्यिु प्रार्धकरर्को पनु:संरचना गररनेछ । प्रसारर् लाइनको र्नमािर् कार्िमा र्नमािर् र हस्िान्िरर् मोिल अनरुुप र्नजी क्षेत्रलाई समेि समावेश गराइँनेछ । जल िथा उजाि आर्ोगलाई पनु:संरचना गरी अर्धकार सम्पन्न बनाइँनेछ । २४. अन्िरदेशीर् प्रसारर् लाइन गरुुर्ोजना िर्ार गररनेछ । "जनिाको ववद्यिु जनिाकै लगानी"को अवधारर्ामा साविजर्नक, स्थानीर् र्नकार्, सहकारी, र्नजी साझेदारीमा स्थानीर् जनिाको स्वार्मत्व िथा अपनत्व हनुे गरी जलववद्यिु उत्पादनमा लगानी गनि प्रोत्साहन गने नीर्िलाई र्नरन्िरिा ठदइँनछ । े २५. ववद्यिु आपूर्िकि ो लार्ग बहउुद्देश्र्ीर् र जलाशर्र्क्तु ववद्यिु आर्ोजनाहरुको पवहचान, अध्र्र्न िथा ववकासलाई प्राथर्मकिा ठदइँनेछ । बाह्र सर् मेगावाट क्षमिाको बढुीगण्िकी जलाशर्र्क्तु आर्ोजनाको र्नमािर् कार्ि प्रारम्भ गररनेछ । त्र्सैगरी चारसर् दश मेगावाट क्षमिाको जलाशर्र्क्तु नलर्संहगाि जलववद्यिु आर्ोजनाको ववस्ििृ पररर्ोजना प्रर्िवेदन िर्ार गररनेछ । नौमरुे बहउुद्देश्र्ीर् पररर्ोजनालाई संस्थागि संरचनामा लर्गनेछ । २६. र्नमािर्ाधीन ववद्यिु उत्पादन‚ प्रसारर् िथा वविरर् आर्ोजनाहरुलाई समर्मा नैसम्पन्न गने व्र्वस्था गररनेछ । थप नर्ाँववद्यिु आर्ोजनाहरुको अध्र्र्न िथा र्िजाइन कार्ि अगार्ि बढाइँनेछ । ववद्यमान ववद्यिु केन्द्रकहरु पूर्ि क्षमिामा सञ्चालन गनि ममिि संभार गनेिथा ग्रीि र सौर्ि उजािको समेि ववकास गरी लोिसेर्ि्गलाई आगामी सतुखा र्ाममा अर्धकिम दैर्नक ८ घण्टामा सीर्मि गररनेछ । २७. ववद्यिुको सहज आपूर्िकि ो लार्ग नवीकरर्ीर् वैकश्चल्पक उजािको ववकासमा जोि ठदइँनेछ । सतुखा र्ाममा ववद्यिु आपूर्िि सहज बनाउँन श्चचनी र्मलबाट उत्पादन हनुे ववद्यिुको समेि उपर्ोग गररनेछ। २८. कृवर् क्षेत्रको उत्पादन िथा उत्पादकत्व बवृद्ध गदै खाद्य िथा पोर्र् सरुक्षाको प्रत्र्ाभर्ूि गररनेछ । कृवर्को ववश्चशष्टीकरर् र व्र्वसार्ीकरर्मा जोि ठदंदै सामूवहक‚ सहकारी र करार खेिीलाई प्रोत्साहन गररनेछ । 6 २९. आर्थिक िथा सामाश्चजक रुपमा पर्छ परेका मवहला, गरीब, सीमान्िकृि, भर्ूमहीन िथा वपछर्िएका समदुार्लाई सहकारी व्र्वसार्माफि ि जीववकोपाजिनको कार्िमा लगाउँन सरकार सहकारी साझदे ारीमा फलफूल‚ कृवर्, पशपुालन, मत्स्र्पालन जस्िा उद्योगहरुको स्थापना र सञ्चालन गने सहकारीहरुलाई पंजीगि अ ु नदुाँन उपलव्ध गराइँनेछ । ३०. फलफूल िथा िरकारीको आर्ाि प्रर्िस्थापन गनि उत्पादन बवृद्ध िथा शीि भण्िार र्नमािर् गररनेछ । िराईका १२ श्चजल्लालाई धान उत्पादनका लार्ग ववशेर् पकेट क्षेत्र घोर्र्ा गरी चामल आपूर्िमि ा आत्मर्नभरि हनुे आधार िर्ार गररनेछ । राउटे‚ चेपा्ग‚ मसुहर िथा भर्ूमहीन‚ मक्तु कमैर्ा, हर्लर्ा‚ कमलरी लगार्िका सीमान्िकृि र्वुालाई लश्चक्षि गरी व्र्ावसावर्क कृवर् कार्क्रि म सञ्चालन गररनछे । व्र्ावसावर्क खेिीमा र्वुाहरुलाई आकवर्िि गनि कृवर्मा सहर्ुलर्ि िथा अनदुाँनको व्र्वस्था गररनेछ । राष्ट्रपर्ि उत्कृष्ट कृर्क परुस्कार कार्क्रि मलाई ववस्िार गररनेछ । ३१. प्रा्गाररक मलको उपर्ोगमा बवृद्ध गररनेछ । कृवर् चनु कारखाना स्थापना गनि चाहँने कम्पनीलाई अनदुाँन उपलब्ध गराई माटोको अश्चम्लर्पनामा सधुार ल्र्ाइँनेछ । मत्स्र्पालनका लार्ग िराईका श्चजल्लामा लागि साझेदारीमा पोखरी र्नमािर् गररनेछ । ३२. भर्ूमस्रोिको दीगो उपर्ोग गनि आगामी पाँच वर्र्िभत्र पचहिरवटै श्चजल्लाको भ-ूउपर्ोग नक्सा िर्ार गररनेछ । नवीनिम प्रववर्ध अवलम्वन गरी नापनक्सा कार्मि ा शद्धु िा बवृद्ध गररनेछ । भर्ूम प्रशासनसँग सम्बश्चन्धि सेवाहरु अनलाइन प्रववर्ध माफिि प्रवाह गने व्र्वस्था र्मलाइँनेछ । भर्ूम सम्बन्धी कानून ल्र्ाइँनेछ । भकू म्पले क्षर्ि पर्ुर्ाएका स्थलरुप नापी र्नर्न्त्रर् र्बन्दहुरु पनुस्थापना र स्िरोन्नर्ि गररनेछ । ३३. कृवर्का लार्ग र्संश्चचि क्षेत्रको ववस्िार गरी वर्ैभरी भरपदो र्संचाइ सेवाका लार्ग अन्िर जलाधार जल स्थानान्िरर् िथा जलाशर्र्क्तु बह-ुउद्देश्र्ीर् पररर्ोजनाहरुको र्नमािर्मा जोि ठदइँनेछ । सनुकोशी-कमला, सनुकोशी-मररन, काली गण्िकी-र्िनाउ‚ िूलीगाि-कैलाली र कन्काई उच्चबाँध पररर्ोजनाहरुको ववस्ििृ अध्र्र्न िथा पररर्ोजना प्रस्िाव िर्ार गररनेछ । मझौला, र्लफ्ट िथा ट्यूवेल र्संचाई आर्ोजना, कर्ािली र सेिी महाकाली र्संचाइ ववकास कार्िक्रम, महाकाली र्संचाई आर्ोजनाको िेस्रो चरर् कार्ािन्वर्न अगार्ि बढाउँनकु ा साथै र्सक्टा, रानी जमरा कुलररर्ा र बबई र्संचाइ आर्ोजनाको र्नमािर् कार्िलाई शीघ्र सम्पन्न गने गरी र्नरन्िरिा ठदइँनेछ । भेरी कोररिोर बहउुद्देश्र्ीर् ववकास कार्क्रि म र भेरी-बबई िाइभसिन आर्ोजनाको र्नमािर् कार्िलाई र्नरन्िरिा ठदइँनेछ । ३४. कोशी पम्प नहर, चन्द्रक नहर, कमला, वाग्मिी, नारार्र्ी र्लफ्ट, गण्िक पश्चिम नहर िथा वार्ग्गा र्संचाइ र्ोजनाहरुको पनुस्थािपना कार्ि अश्चघ बढाइँनेछ । 7 ३५. गि वर्ि मध्र्पश्चिमाञ्चल र र्सन्धपुाल्चोकको जरुेमा गएको बाढी पवहरोबाट क्षर्िग्रस्ि क्षेत्रहरुको पनुःस्थापना िथा जोश्चखमर्क्तु वस्िी संरक्षर् कार्ि सम्पन्न गररनछे । सस्ुिा क्षेत्रको संरक्षर् गनकिु ा साथैपलु र्नमािर् गनेकार्लि ाई अगार्ि बढाइँनेछ । सभामखु महोदर्‚ ३६. वन नीर्ि‚ २०७१ ले र्नठदिष्ट गरे बमोश्चजमका स्थानीर् र रावष्ट्रर् समवृद्धमा र्ोगदान पर् र्ा ु उनेकार्क्रि महरु सञ्चालन गररनेछ । ३७. संकटापन्न वन्र्जन्िुिथा वनस्पर्िको अन्िरािवष्ट्रर् व्र्ापारलाई र्नर्मन एवं र्नर्न्त्रर् गनि कानून िजमिुा गररनेछ । वन्र्जन्िहुरुको व्र्वस्थापन र संरक्षर् गनि प्रार्ी उद्यान एवं पनुस्थापना केन्द्रक स्थापना गररनेछ । साथैमानव वन्र्जन्िुद्वन्द्व न्र्ूनीकरर् गने खालका संरचना िर्ार गरी राहि वविरर्लाई सरल र प्रभावकारी बनाइँनेछ । ३८. वनको वैज्ञार्नक व्र्वस्थापन गररनेछ । सामदुावर्क, कवर्ुलर्िी, साझेदारी, संरश्चक्षि, मध्र्विी सामदुावर्क िथा धार्मकि वन लगार्िका समदुार्मा आधाररि वन व्र्वस्थापनको ववकास िथा ववस्िार गररनेछ । िराई-मधेश िथा मध्र् पहािमा खेिी गनि छोर्िएका र्नजी िथा सावजि र्नक जग्गाहरुमा कृवर् वन ववकास कार्िक्रम ल्र्ाइँनेछ । राष्ट्रपर्ि चरुे िराई-मधेश संरक्षर् कार्क्रि मलाई थप प्रभावकारी बनाउँन र चरुे, िराई-मधेश क्षेत्रको एकीकृि रुपमा ठदगो व्र्वस्थापन गनि चरुे क्षेत्रको गरुुर्ोजना िर्ार गरी कार्ािन्वर्न गररनकु ा साथैर्सका लार्ग छुट्टैकानूनको िजमिुा गररनेछ । ३९. जलवार्ु पररविनि , प्राकृर्िक ववपश्चि, वनववनाश, प्रदूर्र् िथा मरुभमूीकरर्बाट मानव स्वास््र् र वािावरर्मा पने नकारात्मक प्रभावहरु न्र्ूनीकरर् गररनछे । मौसम पूवािनमुान िथा बाढी भववष्र्वार्ी प्रर्ालीलाई वैज्ञार्नक र भरपदो बनाइँनेछ । ४०. स्वदेशी िथा ववदेशी लगानीकिािहरुलाई एकै स्थानबाट सबैसेवा उपलब्ध गराउँन एकल ववन्दुसेवा केन्द्रकको स्थापना गररनेछ । रुग्र् उद्योग पनुः सञ्चालन र पनुव्र्वि स्थापनको व्र्वस्था र्मलाइँनेछ । कम्पनी ऐन, गर्ुस्िर िथा नापिौल ऐन र खानी ऐनमा सामवर्क संशोधनको गररनेछ । ४१. सम्भाव्र्िाका आधारमा नर्ाँ औद्योर्गक क्षेत्र िथा कररिोरको ववकास गररनेछ । भैरहवा ववशेर् आर्थकि क्षेत्रलाई सञ्चालनमा ल्र्ाउँनकु ा साथै र्समरा र पाँचखाल ववशेर् आर्थकि क्षेत्रको पूवािधार र्नमािर् कार्िलाई अगार्ि बढाइँनेछ । र्नजी क्षेत्रले आफैं जग्गा व्र्वस्थापन गरेमा औद्योर्गक क्षेत्रका लार्ग न्र्ूनिम पूवािधार र्नमािर् गनि सहर्ोग गररनेछ। 8 ४२. नेपाली कला र संस्कृर्ि झश्चल्कने वस्िकु ो उत्पादन बवृद्ध गरी र्नर्ािि प्रवद्धिनलाई प्रोत्सावहि गररनेछ । सावजि र्नक र्नकार्मा स्वदेशी वस्िको ु उपर्ोगलाई जोि ठदइँनेछ । ४३. र्वुा उद्यमश्चशलिा र औद्योर्गक जनशश्चक्त ववकास ववशेर् कार्क्रि म माफिि र्वुाहरुलाई स्वदेशमैउद्यम गनिप्रोत्साहन गररनेछ । लघउुद्यम ववकास कार्िक्रमलाई ववस्िार गररनेछ । ४४. रावष्ट्रर् भकू म्पमापन केन्द्रकलाई भौर्िक पूवािधार िथा आधर्ुनक उपकरर्बाट ससुश्चज्जि गराइँनेछ । भकू म्प प्रभाववि श्चजल्लाहरुमा परेको भकू म्पीर् प्रभाव अध्र्र्न अनसुन्धान िथा पनुवािस क्षेत्रको भ-ूइश्चन्जर्नर्रर्ग अध्र्र्न गररनछ । े नेपालको भौगर्भिक बनौट, िथा चट्टानको नमूना सवहिको भौगर्भकि संग्रहालर्को र्नमािर् कार्ि शरुु गररनेछ । ४५. वस्िुर सेवाको उत्पादन बवृद्ध गरी र्नर्ािि प्रवद्धिन माफिि् ब्र्ापार घाटा कम गररनेछ । नेपाल एकीकृि व्र्ापार रर्नीर्ि‚ २०१० मा समसामवर्क सधुार गरी र्नर्ािि हनुे वस्िु िथा सेवाहरुको गर्ुस्िर सधुारमा जोि ठदइँनेछ । र्नर्ाििमा नगद प्रोत्साहनलाई समर्ानकुूल पनुरावलोकन गररनेछ । ४६. र्सन्धपुाल्चोकको लाचािमा सतुखा बन्दरगाहको र्नमािर् र्थाशीघ्र सम्पन्न गनकिु ा साथै रसवुाको वटमरुेमा जग्गा प्रार्प्त गरी सतुखा बन्दरगाह र्नमािर् कार्िको थालनी गररनेछ । कािमािौंको चोभारमा कन्टेनर फ्रेट स्टेशन र अन्िरािवष्ट्रर् स्िरको व्र्ापार प्रदशिनी स्थलको र्नमािर् कार्ि प्रारम्भ गररनेछ । ४७. दगुमि स्थानमा उत्पादन हनुेपरम्परागि खाद्य बस्िहुरुको उत्पादन प्रवर्द्िन सम्बन्धी ववशेर् कार्िक्रमहरु सञ्चालन गररनेछ । दगुमि र वहमाली श्चजल्लाहरुमा खाद्यान्न आपूर्िकि ो सहज व्र्वस्था र्मलाइँनेछ । ४८. पेट्रोर्लर्म पदाथकि ो आपूर्ििमा सहजिा ल्र्ाउँन अम्लेखगञ्ज-रक्सौल पेट्रोर्लर्म पाइप लाइन र्नमािर् कार्ि प्रारम्भ गररनेछ । पेट्रोर्लर्म पदाथकि ो आपूर्िमि ा र्नजी क्षेत्रलाई समेि सहभागी गराइँनेछ । बढ्दो इन्धन आर्ािमा कमी ल्र्ाउँन बार्ो र्िजेल उत्पादनमा र्नजी क्षेत्रलाई प्रोत्साहन ठदइँनेछ । सभामखु महोदर्‚ ४९. "एक पररवार एक सहकारी सदस्र्"को नीर्ि कार्ािन्वर्नमा ल्र्ाइँनेछ । एकै प्रकृर्िका सहकारी संस्थाहरु एक आपसमा गाभ्न प्रोत्साहन गररनेछ । सहकारी ववभागलाई साधनस्रोिले सम्पन्न गराइँनेछ । वविीर् सहकारी क्षेत्रको जोश्चखमलाई न्र्ून गनि सदस्र्हरुको र्नश्चिि सीमासम्मको बचि िथा ऋर् सरुक्षर् गने व्र्वस्थाका साथै 9 सहकारी बचि सरुक्षर् कोर् र सहकारी ऋर् लगानी सरुक्षर् कोर्को स्थापना गररनेछ । उत्पादक सहकारीको ववकासलाई जोि ठदइँनेछ । ५०. गररव घरपररवार पवहचान सवेक्षर् सम्पन्न भएका २५ श्चजल्लामा गररब घरपररवार पररचर्पत्र प्रदान गररनेछ । बाँकी श्चजल्लामा सवेक्षर् प्रारम्भ गररनेछ । ५१. हम्ुला र िोल्पा श्चजल्लाको सदरमकु ामलाई आगामी आर्थिक वर्िमा रावष्ट्रर् सिक सञ्जालमा जोर्िनेछ । मध्र्पहािी लोकमागि‚ सेिी-महाकाली लोकमागि, कालीगण्िकी‚ कोशी र कर्ािली कोररिोर र्नमािर्लाई र्िब्रिा ठदइँनेछ । राप्ती र भेरी कोररिोरको संभाव्र्िा अध्र्र्न गररनेछ । र्नमािर्ाधीन सिक आर्ोजनालाई शीघ्र सम्पन्न गररनेछ । ५२. पूवि-पश्चिम राजमागिको केही खण्ि र पलु हरुलाई चार लेनमा ववकर्सि गने कार्ि थालनी गररनेछ । नारार्र्घाट-मश्चुग्लङ सिक खण्िको स्िरोन्नर्ि गररनेछ । ५३. कािमािौं-िराई-मधेश द्रकिुमागकि ो र्नमािर्कार्िशरुु गररनेछ । हलु ाकी राजमागिर त्र्समा पनेपलु को र्नमािर् कार्ि शीघ्र सम्पन्न गररनेछ । रानी-इटहरी-धरान, वीरगञ्ज-पथलैर्ा, बेलवहर्ा-बटुवल, कोहलपरु-नेपालगञ्ज र जटही-जनकपरु-ढल्केबर जस्िा व्र्ापाररक मागिहरुलाई छ लेनमा ववस्िार गनेकार्िलाई र्नरन्िरिा ठदइँनेछ । थानकोट-नागढु्गा सरुु्ग मागिको ववस्ििृ पररर्ोजना प्रस्िाव िथा र्सद्धाथि राजमागकि ो बटुवल-दोभान खण्िको सरुु्ग मागकि ो ववस्ििृ पररर्ोजना प्रर्िवेदन िर्ार गररनेछ । लामोसाँघ-ुश्चजरी सिक खण्िको स्िरोन्नर्ि गररनेछ । बठदिबास-जलेश्वर सड़कको िीपीआर िर्ार गरी र्नमािर् शरूु गररनेछ । र्मर्थला क्षेत्र सिक सधुार एवं बहृ ि्जनकपरु पररक्रमा सिक र्नमािर् कार्िअश्चघ बढाइँनेछ । सम्भाववि प्रादेश्चशक सिक र्नमार्ि कार्लि ाई र्नरन्िरिा ठदइँनेछ । भकू म्पबाट क्षर्िग्रस्ि सिकहरुको प्राथर्मकिाका साथ ममिि िथा र्नमािर् गररनेछ । ५४. कािमािौं उपत्र्का सिक ववस्िार कार्िलाई र्नरन्िरिा ठदइँनेछ । पोखरामा चक्रपथ र्नमािर् कार्ि शरुु गनकिु ा साथै पोखरा उपत्र्काको ववकास गरुुर्ोजना िर्ार गरी कार्ािन्वर्न गररनेछ । सिक ववस्िारको कार्िलाई अन्र् प्रमखु शहरहरुमा समेि लागु गररनेछ । पूविपश्चिम ववद्यिुीर् रेलमागकि ो बठदिबास-र्समरा खण्ि र्नमािर् कार्िलाई र्नरन्िरिा ठदइँनेछ। मेट्रो रेल, मोनो रेल, रोपवे‚ केबलकार ु र जलमागिको सम्भाव्र्िा अध्र्र्न गरी र्नमािर् कार्िलाई र्नजी लगानीकिािहरुको समेि संलग्निामा अगार्ि बढाइँनेछ । ५५. वािावरर् मैत्री सवारी िथा र्ािार्ाि नीर्ि िजमिुा गरी कार्ािन्वर्नमा ल्र्ाइँनेछ । प्रचर्लि काननु अनसुार दिािभएका सवारी साधनहरुलाई वािावरर्मैत्री सवारी साधनमा रुपान्िरर् गनि प्रोत्साहन गररनेछ । िूला सावजि र्नक र्ािार्ािमा र्नश्चिि मापदण्िका आधारमा आर्ािमा 10 सहर्ुलर्ि ठदने व्र्वस्थालाई कार्ािन्वर्नमा ल्र्ाइँनछे । बढ्दो सिक दघुटि ना न्र्ूनीकरर् गनि सवारी चालकलाई िालीम एवं सामाश्चजक सचेिना कार्क्रि महरु सञ्चालन गररनेछ । सभामखु महोदर्‚ ५६. भकू म्प पिािको आवश्र्किा समेिलाई ववचार गरी सरुश्चक्षि र ठदगो वस्िी िथा सहरी ववस्िारलाई टेवा पर्ुर्ाउँन भ-ूबनौट‚ क्षमिा र उपर्क्तु िाको आधारमा कािमािौं उपत्र्का लगार्ि देशका अन्र् स्थानमा जोश्चखम संवदेनशील भ-ूउपर्ोग र्ोजना िर्ार गरी लागु गररनेछ । ५७. अत्र्न्ि वपछर्िएका, ववपन्न‚ दर्लि, लोपोन्मखु जार्ि र सीमान्िकृि समदुार्हरुलाई लश्चक्षि “जनिा आवास कार्िक्रम” लाई लैंर्गकमैत्री र समावेशी बनाई र्नरन्िरिा ठदइँनेछ । कािमािौं उपत्र्काको एकीकृि भौर्िक ववकास र व्र्वस्थापनका लार्ग दीघिकालीन रर्नीर्िक गरुुर्ोजना िजमिुा गरी कार्ािन्वर्नमा ल्र्ाइँनेछ । कािमािौं उपत्र्का लगार्ि मलु कु का प्रमखु सहरहरुमा खलु ा स्थानमा बगैंचा र्नमािर् गररनेछ । रावष्ट्रर् भवन संवहिा‚ २०६० मा पनुरावलोकन गरी सबैनगरपार्लकाहरुमा लागुगररनेछ । ५८. ्र्ूिान, सूखेि र मध्र् पहािी लोकमागिमा पने दश स्थानहरु गरी बाह्र स्थानमा नमूना सहर ववकास कार्िक्रमलाई र्नरन्िरिा ठदइँनेछ । सदुूर पश्चिमाञ्चलका धनगढी, अिररर्ा, र्भमदि र झलारी नगरपार्लकामा एकीकृि सहरी पवुािधार ववकास कार्िक्रम प्रारम्भ गररनेछ । कािमाण्िौं उपत्र्का, लश्चुम्वनी‚ र्नजगढ िथा भकू म्पबाट अर्ि प्रभाववि श्चजल्लाहरुमा स्माटि र्सटीको गरुुर्ोजना िजमिुा गररनेछ । भकू म्प प्रर्िरोधात्मक हररि सहरहरु र्नमािर् प्रवक्रर्ा अश्चघ बढाइँनेछ । पूवािञ्चलको दमक र मध्र्पश्चिमाञ्चलको कोहलपरुलाई हररि नगरपार्लकाको रुपमा ववकास गररनेछ । ५९. सन् २०१७ सम्म सवैलाई आधारभिू स्िरको खानेपानी र सरसफाइ सेवा उपलव्ध गराउँने गरी खानेपानी िथा सरसफाइका कार्िक्रमहरु सञ्चालन गररनेछन् । िराई- मधेशका सवै गाउँ वस्िीहरुमा आसेर्नकमक्तु खानेपानी सेवा सर्ुनश्चिि गनि आसेर्नक र्नवारर् खानेपानी आर्ोजना सञ्चालन गररनेछ । ६०. मेलम्ची खानेपानी आर्ोजनाको सम्पूर्ि कार्ि सन् २०१६ र्भत्र सम्पन्न गने गरी कार्सि म्पादन गररनेछ । र्स आर्ोजनाको दोश्रो चरर्मा र्ाङग्री र लाके नदीहरूबाट दैर्नक थप चौर्िस करोि र्लटर पानी कािमाण्िौ उपत्र्कासम्म ल्र्ाउँन हेिवक्सि र सरुु्ग र्नमािर् कार्िको र्बस्ििृ अध्र्र्न शरुु गररनछे । कािमािौं उपत्र्काको ढलको 11 उश्चचि व्र्वस्थापन गररनेछ । वाग्मिी नदीको सन्ुदरीजलदेश्चख सन्ुदरीघाटसम्मको क्षेत्रमा ढल र्नमािर् सम्पन्न गरी अन्र् सहार्क नदीलाई ढलमक्तु बनाउँनेकार्िक्रम ल्र्ाइँनेछ । ६१. श्चजल्लास्िरीर् कार्क्रि महरु स्थानीर् िहबाट नै सम्पादन हनुे प्रर्ालीको अवलम्बन गररनेछ । स्थानीर् िहमा र्नर्मिि ग्रामीर् सिकहरुमा बाह्रै मवहना र्ािार्ाि सञ्चालन गने गरी स्िरोन्नर्ि गररनेछ । अत्र्ावश्र्क स्थानहरुमा झोल्गुेपलु र्नमािर् कार्िलाई िीव्रिा ठदइँनेछ । ६२. गाऊँ ववकास सर्मर्िहरुको ववद्यमान संतर्ालाई जनसंतर्ा, भगूोल िथा पूवािधार समेिको आधारमा एक आपसमा गाभी सवल स्थानीर् र्नकार्मा रुपान्िर गनि गार्भएका गाऊँ ववकास सर्मर्िलाई प्रोत्साहन स्वरुप थप अनदुान ठदनकु ा साथै र्बर्र्गि र्नकार्हरुको सेवाको ववस्िार गररनेछ । र्सरी गार्भने गाऊँ ववकास सर्मर्िहरुलाई क्रमश: गाउँपार्लका वा नगरपार्लकामा रुपान्िरर् गररनेछ । ६३. मानव वेचववखन िथा ओसार पसार जस्िा गम्भीर अपरार्धक कृर्ाकलापलाई दरुुत्साहन गनि केन्द्रकदेश्चख गाउँस्िरसम्मका संरचनाको पररचालनलाई प्रभावकारी बनाइँनेछ । लैव्गक वहंसा र्नर्न्त्रर् गने व्र्वस्था र्मलाइँनेछ । भकू म्पका कारर् जोश्चखममा परेका एकल मवहला िथा वकशोरीहरुलाई जीवनोपर्ोगी सीप ववकास िार्लम ठदइँनेछ । कािमािौं उपत्र्कालाई सिक बालबार्लका मक्तु बनाई र्स अर्भर्ानलाई क्रमशः अन्र् प्रमखु शहरहरुमा समेि ववस्िार गररनेछ । ६४. जोश्चखममा रहेका बालबार्लकालाई श्चशक्षाका लार्ग स्थानीर् आवासीर् ववद्यालर्मा र्न:शल्ुक श्चशक्षाको व्र्वस्था गररनेछ । बालश्रम र्नवारर् गनि सघन अनगुमन गररनेछ । समावेशी िथा लैव्गकमैत्री रोजगार कार्िक्रम सञ्चालन गरी एकल मवहला, दर्लि, अपा्ग‚ जनजार्ि‚ द्वन्द्व पीर्िि एवं सामाश्चजक र आर्थकि रुपले पछार्ि परेका वगि र समदुार्को क्षमिा अर्भबवृद्ध गररनेछ । ६५. पूर्ि अशक्त‚ ववपन्न र बेसहारा अपा्गिा भएका व्र्श्चक्तहरुको दीघकि ालीन पनस्थािपना ु कार्िलाई ववस्िार गररनेछ । ६६. ज्र्ेष्ठ नागररकलाई पाररवाररक वािावरर्मा बस्न सक्ने बनाउँन पररवारको भर्ूमका र श्चजम्मेवारी अर्भबवृद्ध हनुे कार्क्रि महरुलाई प्रोत्साहन गररनेछ । ज्र्ेष्ठ नागररकले पाउँने सामाश्चजक सरुक्षा भिालाई बवृद्ध गररनेछ । जेष्ठ नागररकलाई अस्पिाल र र्ािार्ाि क्षेत्रमा सहर्ुलर्ि ठदनेनीर्िलाई थप ववस्िार गररनेछ । 12 ६७. सामाश्चजक संघ संस्थाहरुको काम कारवाहीलाई व्र्वश्चस्थि, पारदशी िथा मर्ािठदि बनाउँन एउटै र्नकार्अन्िगिि त्र्स्िा संस्था दिाि िथा र्नर्मन हनुे गरी संस्था दिािसम्बन्धी ववद्यमान कानूनलाई प्रर्िस्थापन गररनेछ । सभामखु महोदर्‚ ६८. पशपुर्ि क्षेत्रको धार्मकि िथा साँस्कृर्ि सम्पदाको संरक्षर् गदैपर्िटकहरुका लार्ग बढी आकर्कि र सवुवधाजनक बनाइँनेछ । पार्थभरा‚ हलेसी महादेव‚ बराह क्षेत्र‚ ररिी, सहलेस फुलवारी‚ गढीमाई‚ र्सम्रौनगढ‚ देवघाट‚ मश्चुक्तनाथ‚ मनकामना‚ स्वगिद्वारी‚ श्रीस्थानपञ्चकोशी र बर्िमार्लकाको पूवािधार ववकास र प्रवदिन कार्क्रि मलाई प्राथर्मकिाका साथ अश्चघ बढाइँनेछ । पोखरामा र्सद्धाथि-र्शोधरा स्मारक बनाई ववुद्धष्ट सवकि टमा आवद्ध गनकिु ा साथैकला, सावहत्र् िथा र्सजनि ा उद्यान र्नमािर् गररनेछ । ६९. देशर्भत्र रहेका भार्ा, सावहत्र्, इर्िहास, लर्लिकला, संगीि, नाट्यववधा जस्िा ववर्र्हरुको अनसुन्धान र प्रवदिन गनि नेपाल प्रज्ञा प्रर्िष्ठान, नेपाल संगीि िथा नाट्य प्रज्ञा प्रर्िष्ठान र नेपाल लर्लिकला प्रज्ञा प्रर्िष्ठानलाई सदृुढ गररनेछ । भार्ा, सावहत्र्, लर्लिकला, संगीि र नाट्य क्षेत्रका स्रष्टाहरूलाई सम्मान एवं कदर गररनेछ । झापाको दमकमा गौिम बद्धु को नेपालकै ववशाल मूर्िि स्थापना गररनेछ । ७०. नेपालमा अर्धकांश सम्पदाहरु सरुश्चक्षि रहेको, नेपाल भ्रमर् गनि सरुश्चक्षि रहेको‚ भकू म्प पिािको र्थाथि अवस्थाको जानकारी प्रवाह गने कार्िलाई कूटर्नर्िक र्नर्ोग र गैर आवासीर् नेपाली माफि ि अर्भर्ानको रुपमा सञ्चालन गररनेछ । र्छमेकी मलु कु हरु चीन र भारि लगार्ि अन्िरािवष्ट्रर् बजारमा नेपालका पर्टि कीर् स्थलहरूको प्रवद्धिन र बजारीकरर् गररनेछ । ७१. र्त्रभवन अन्िरािवष्ट्रर् ववमानस्थलको ु क्षमिा ववस्िार र सेवा सवुवधालाई अन्िरािवष्ट्रर् मापदण्ि बमोश्चजम स्िरोन्नर्ि गररनेछ । र्स ववमानस्थलमा हवाई ट्रावफकको चापलाई कम गनि आन्िररक वार्ुसेवा कम्पनीहरूलाई कािमािौं वावहरका ववमानस्थलमा सञ्चालन आधारस्थल िोकी हवाई सेवा सञ्चालन गनि प्रोत्साहन गररनेछ । ७२. गौिमबद्धु अन्िरािवष्ट्रर् ववमानस्थलको र्नमािर् िोवकएकै समर्मा सम्पन्न गनकिु ा साथै पोखरा क्षेत्रीर् अन्िरािवष्ट्रर् ववमानस्थल र्नमािर्का लार्ग बाँकी प्रकृर्ा पूरा गरी र्नमािर् कार्कि ो थालनी गररनेछ । बाराको र्नजगढमा दोस्रो अन्िरािवष्ट्रर् ववमानस्थल र्नमािर्का लार्ग जग्गा प्रार्प्त एवं सीमाङ्कन कार्ि सम्पन्न गरी र्नमािर् कार्ि अश्चघ बढाइँनेछ । ववर्भन्न 13 पर्टि न स्थललाई केन्द्रकीि गरी र्नमािर् शरुु गररएका ववमानस्थलहरुको र्नमािर् कार्ि सम्पन्न गररनेछ । ७३. आन्िररक ववमानस्थलहरूलाई भौर्िक पूवािधार, हवाई ट्रावफकको घनत्व र भावी व्र्ावसावर्क सम्भावना समेिलाई दृवष्टगि गरी पनुः वगीकरर् गररनेछ । ववमानस्थलको र्नमािर्को संभाव्र्िा अध्र्र्न गरी दगुमि पहािी श्चजल्लाहरुमा एक श्चजल्ला एक हवाई मैदान स्थापना गररनेछ । ७४. अन्िरािवष्ट्रर् नागररक उड्डर्न संगिनको उड्डर्न सरुक्षा चासोलाई सम्बोधन गरी नेपालको उड्डर्न सरुक्षालाई अन्िरावष्ट्रर् मापदण्ि ि अनरुुप बनाइँनेछ । नेपाल वार्सुेवा र्नगममा रर्नीर्िक साझेदार र्भत्र्र्ाउँनेप्रवक्रर्ा अगार्ि बढाइँनेछ । ७५. रेर्िर्ो नपेाल र नेपाल टेर्लर्भजनलाई सावजि र्नक प्रसारर् संस्थामा पररर्ि गनकिु ा साथै प्रसारर्लाई र्िश्चजटल प्रर्ालीमा रुपान्िरर् गररनेछ । ववद्यिुीर् सञ्चार माध्र्म समेि समावेश गरी आम सञ्चार नीर्ि िजमिुा गररनछ । े ७६. ग्रामीर् दूरसञ्चार ववकास कोर् माफि ि अश्च्टकल फाइबरको सञ्जाललाई देशव्र्ापी र्बस्िार गररनेछ । भकू म्पबाट प्रभाववि श्चजल्लाहरुमा ब्रोिब्र्ाण्ि इन्टरनेट सवुवधा उपलब्ध गराउँन र्स कोर्को पररचालन गररनेछ । अश्च्टकल फाइबर पर्ुर्ाउँन कठिन हनुे स्थानहरूमा िाररवहि प्रववर्ध माफिि ईन्टरनेट सेवा पर् र्ा ु इँनेछ । अन्िररक्षमा नेपालको आफ्नैभ-ूउपग्रह स्थापना सम्बन्धी संभाव्र्िा अध्र्र्न सम्पन्न गररनेछ । ७७. अनलाईन र्मर्िर्ा सञ् चालनलाई व्र्वश्चस्थि गनि कानूनी व्र्वस्था गररनेछ सञ्चार जगिको आचार संवहिामा संशोधन गरी सूचनाको संप्रर्ेर्लाई ववश्वसनीर् र मर्ािठदि बनाइँनेछ । एकसर् वाट क्षमिा सम्मको एफएम रेर्िर्ोहरुको नवीकरर् सम्बश्चन्धि श्चजल्लाबाटै हनुे व्र्वस्था गररनेछ । सूचनाको हकको संरक्षर् गनि रावष्ट्रर् सूचना आर्ोगको क्षमिा अर्भबवृद्ध गररनेछ । ७८. हलु ाक सेवालाई आधर्ुनक र सूचना प्रववर्धमा आधाररि सेवामा रुपान्िरर् गररनेछ । सरुक्षर् मद्रकुर् सम्बन्धी कार्ि स्वदेशमैगनि कानूनी व्र्वस्था गररनेछ । रावष्ट्रर् समाचार सर्मर्ि र गोरखापत्र संस्थानको क्षमिा अर्भबवृद्ध गरी आत्मर्नभिर सञ्चार माध्र्मको रुपमा ववकास गररनेछ । 14 सभामखु महोदर्‚ ७९. श्चशक्षा ऐनमा पररमाजिन गनकिु ा साथै श्चशक्षा क्षेत्रको पनु:संरचना िथा गर्ुस्िरीर् श्चशक्षाका लार्ग अर्धकार सम्पन्न उच्चस्िरीर् आर्ोग गिन गररनेछ । उच्च श्चशक्षाको गर्ुस्िर िथा व्र्वस्थापन सधुारको लार्ग उच्च श्चशक्षा सधुार र्ोजना कार्ािन्वर्नमा ल्र्ाइँनछे । ८०. वहमाली िथा दगुमि श्चजल्ला र िराईका अत्र्न्ि वपछर्िएको क्षेत्रमा रहेका कमजोर, दर्लि िथा अर्ि ववपन्न वगिलाई लश्चक्षि गरी पार्क पने स्थानमा आवासीर् ववद्यालर्हरु सञ्चालनमा ल्र्ाइँनेछ । प्रारश्चम्भक बाल ववकास कार्िक्रम सञ्चालन गररनेछ । भकू म्पबाट क्षर्िग्रस्ि श्चजल्लाका अर्भभावक गमुाएका र आश्रर् ववहीन िथा जोश्चखममा रहेका बालबार्लकाको लार्ग र्नःशल्ुक आवासीर् श्चशक्षाको व्र्वस्था गररनेछ । प्रत्र्ेक ववकास क्षेत्रमा एक एक वटा सवुवधा सम्पन्न आवासीर् ववद्यालर्हरु सञ्चालन गररनेछ । सामदुावर्क र संस्थागि ववद्यालर् बीच साझेदारी कार्क्रि मलाई प्रोत्साहन गररनेछ । ८१. ववद्यालर् श्चशक्षाको गर्ुस्िर अर्भबवृद्ध गनि एक ववद्यालर् एक पस्ुिकालर् िथा एक माध्र्र्मक ववद्यालर् एक प्रर्ोगशाला कार्िक्रमलाई र्नरन्िरिा ठदइँनेछ । श्चशक्षकहरुको कार्सि म्पादन मूल्र्ाङ्कनलाई नर्िजासँग आवद्ध गनकिु ा साथै श्चशक्षकहरुको दरबन्दी पनुरावलोकन गररनेछ । ववश्वववद्यालर्को सहर्ोगमा उच्च श्चशक्षामा अध्र्र्नरि ववद्याथीलाई रावष्ट्रर् स्वंर्सेवामा आवद्ध गररनेछ । ८२. उच्च माध्र्र्मक श्चशक्षालाई क्रमशः प्राववर्धक श्चशक्षािफि उन्मखु गररदै लर्गनेछ । देशर्भत्र स्वरोजगार र्सजनि ा िथा उद्यमशीलिा ववकासगरी रावष्ट्रर् उत्पादकत्व बवृद्ध गनि र्वुारोजगार लश्चक्षि छोटो अवर्धको िार्लम कार्क्रि मको पहँचु र गर्ुस्िरमा बवृद्ध गररनेछ । दर्लि र मश्चुस्लम छात्राहरु िथा लोपोन्मखु जार्िका छात्रछात्राहरुलाई प्राववर्धक श्चशक्षामा ववशेर् प्रोत्साहन गररनेछ । ८३. श्चचवकत्सा श्चशक्षालाई व्र्वश्चस्थि र मर्ािठदि बनाउँन श्चचवकत्सा श्चशक्षा सम्बन्धी रावष्ट्रर् नीर्ि िजमिुा गररनेछ । पाँचैवटा ववकास क्षेत्रमा स्वास््र् ववज्ञान प्रर्िष्ठान स्थापना गदैजाने नीर्ि र्लइनेछ । र्सै आर्थकि वर्िदेश्चख श्चचवकत्सा क्षेत्रको स्नािकोिर िहमा साविजर्नक अध्र्र्न संस्था वा प्रर्िष्ठानमा र्न:शल्कु अध्र्र्नको व्र्वस्था र्मलाइँनेछ । कृवर् िथा प्राकृर्िक स्रोि व्र्वस्थापन ववर्र्मा पाँचवटै ववकास क्षेत्रमा महाववद्यालर् स्थापना गने नीर्ि अनरुुप र्स आर्थकि वर्िमा एककृवर् महाववद्यालर् स्थापना गररनेछ । ८४. रावष्ट्रर् स्वास््र् नीर्ि‚ २०७१ को प्रभावकारी कार्ािन्वर्न गदै आधारभिू र गर्ुस्िरीर् स्वास््र् सेवामा सबैको पहँचु पर्ुर्ाइँनेछ । स्वास््र् सेवामा जनिाको सहज पहँचु 15 बढाउन रावष्ट्रर् स्वास््र् बीमा कार्िक्रमलाई ववस्िार गररनेछ । ७५ वटै श्चजल्ला अस्पिालहरुमा गर्ुस्िरीर् सेवा प्रदान गनि सघन उपचार कक्ष, नवजाि श्चशशु सघन उपचार कक्ष, जेष्ठ नागररक उपचार कक्ष िथा वहृ ि्आकश्चस्मक प्रसिुी र नवजाि श्चशशु उपचार केन्द्रक स्थापना गररनेछ । ८५. जनस्वास््र् ऐन िजमिुा गरी सबैका लार्ग स्वास््र् सेवालाई र्नर्र्मि रुपमा प्रवाह गने व्र्वस्था र्मलाइँनेछ । अर्ि दगुमि क्षेत्रमा एकीकृि स्वास््र् सेवा लागुगररनेछ । अस्पिाल िथा स्वास््र् केन्द्रकहरुबाट चौववसै घण्टा िोवकएका र्न:शल्क और्र्धहरु ु उपलब्ध हनुे व्र्वस्था र्मलाइँनेछ । र्सका लार्ग और्र्ध खररद प्रर्ालीमा सधुार गरी स्थानीर् आवश्र्किा अनरुुप और्र्ध आपूर्िकि ो व्र्वस्था गररनेछ । ८६. क्षेत्रीर् अस्पिालहरुमा समेि नसनेरोगहरुको उपचारको लार्ग ववशेर्ज्ञ सेवा उपलब्ध गराइँनेछ । महामारी फैर्लन सक्ने संक्रमर्जन्र् रोगको उपचार र र्नर्न्त्रर्को लार्ग पूवािधार‚ मानवस्रोि र प्रर्ोगशाला सेवाको ववस्िार गररनेछ । स्वास््र् संस्थाहरूमा ररक्त पदपूर्िि गरी स्वास््र् सेवालाई प्रभावकारी बनाइँनेछ । "हरेक गाउँ एक िाक्टर पर्ुर् ाउँ" अवधारर्ालाई क्रमश: लागुगररनेछ । नवजाि श्चशशकु ो जन्म देश्चख २८ ठदन सम्मको उपचार सेवालाई र्न:शल्ुक बनाई मािृ र श्चशशुमत्ृर्दुर कम गररनेछ । ववपद्को समर्मा स्वास््र् सेवा ठदनेसाधन स्रोि सवहिको ववशेर् समूह बनाइँनेछ । ट्रमा सेवालाई ववस्िार गररनेछ । ८७. आर्वुेठदक और्र्ध िथा जर्िवटुीको अनसुन्धान, संकलन िथा प्रशोधन केन्द्रक स्थापना एवं जर्िवटुी खेिी प्रवद्धिन गरी गर्ुस्िरीर् और्र्ध उत्पादनमा जोि ठदइँनेछ । दगुमि िाउँमा आकश्चस्मक सेवामा एर्र र्लश्चफ्ट्गको माध्र्मवाट सेवा उपलव्ध गराइनेव्र्वस्था हनुेछ । केन्द्रकीर्, क्षेत्रीर् िथा अञ्चल अस्पिालका सेवा ववकेन्द्रकीकरर् गरी ववशेर्ज्ञ सवुवधा सवहिको स्र्ाटलाइट अस्पिाल सञ्चालनमा ल्र्ाइँनेछ । प्रत्र्ेक नगरपार्लकामा न्र्ूनिम पन्र शैर्ाको अस्पिाल स्थापना गररनेछ । ८८. र्वुाहरुलाई व्र्ावसावर्क‚ रोजगारमूलक र नेित्ृव ववकास सम्वन्धी लामो र छोटो अवर्धका िार्लम प्रदान गरी आत्मर्नरिभर बनाइँनेछ । स्वदेशमै रोजगारी िथा स्वरोजगारीका अवसरहरु श्रृजना गरी र्वुा शश्चक्तको पररचालन गररनेछ । भकू म्प प्रभाववि क्षेत्रका र्वुाहरूलाई पनुःर्नमािर्का लार्ग सीपर्क्तु बनाई रोजगार बनाइँनेछ । र्ूथ र्भजन-२०२५ लाई लागुगररनेछ । ८९. ववद्यालर्स्िरमा सञ्चालन गररने राष्ट्रपर्ि रर्न्ग श्चशल्ि प्रर्िर्ोर्गिामा समावेश हनुे खेल संतर्ामा थप गरी वढी भन्दा वढी खेलािीहरुलाई सहभागी हनु अर्भप्ररेरि गराउँदै 16 लर्गनेछ । कािमािौंको मूलपानीमा अन्िरािवष्ट्रर्स्िरको वक्रकेट मैदान र्नमार्ि कार्लि ाई िीब्र रुपमा अगार्ि बढाउँनकु ा साथैदेशका ववर्भन्न आि स्थानमा वक्रकेट मैदान र्नमािर् गररनेछ । वकर्िपि रु अन्िरािवष्ट्रर् वक्रकेट मैदानको स्िरबवृद्ध कार्ि सम्पन्न गररनेछ । िेह्रौं दश्चक्षर् एश्चशर्ाली खेलकुद प्रर्िर्ोर्गिालाई लश्चक्षि गरी कािमािौंमा पाँच हजार दशिक क्षमिा भएको अन्िरािवष्ट्रर्स्िरको कभिि हल र नर्ाँ अन्िरािवष्ट्रर्स्िरको र्गशाला र्नमािर् शरुु गररनेछ। एक र्नवािचन क्षेत्र एक खेल मैदान र्नमार्ि कार्िक्रमलाई र्नरन्िरिा ठदइँनेछ । ९०. स्काउटका वक्रर्ाकलापहरुलाई प्रभावकारी बनाउँन ववद्यालर्स्िरमा नैस्काउटका िार्लम कार्िक्रमहरु सञ्चालन गररनेछ । ववपदको समर्मा आवश्र्क सहर्ोग पर्ुर्ाउँन िार्लम प्राप्त स्काउटहरुलाई स्वर्ंसेवा गनेकार्मि ा उत्प्ररेरि गररनेछ । ९१. एकीकृि सामाश्चजक सरुक्षा कानून र्नमािर् गरी एकीकृि कार्िक्रम कार्ािन्वर्नमा ल्र्ाइँनेछ । रोजगारदािा र श्रर्मकहरूकावीच हनुे श्रम वववाद समाधान गनि सरकार‚ रोगारदािा र श्रर्मक सश्चम्मर्लि संर्न्त्रको व्र्वस्था गररनेछ । र्ोगदानमा आधाररि सामाश्चजक सरुक्षा र्ोजनाहरू सञ्चालन गरी कामदार, कमिचारीको वहि र सरुक्षाको प्रत्र्ाभर्ि ू गररनेछ । ९२. वैदेश्चशक रोजगारमा जाने नेपाली र्वुाहरूलाई ववर्भन्न चरर्मा हनुे शोर्र् र्नर्न्त्रर् गनि स्थानीर्स्िरसम्म सचेिनामूलक कार्क्रि महरू सञ्चालन गररनेछ । आप्रवासी कामदारहरूको हक, वहि, कल्र्ार् र सरुक्षाका लार्ग प्रमखु गन्िव्र् मूलकु हरूसंग ठद्वपक्षीर् श्रम संझौिा गररनेछ । वैदेश्चशक रोजगारमा गई अशक्त भएका, समस्र्ामा परेका र वहंसामा परेका कामदारहरूको शीघ्र उद्धारको व्र्वस्था र्मलाइँनेछ । श्रम वैंक स्थापना सम्बन्धी काम अगार्ि वढाइँनेछ । सभामखु महोदर्‚ ९३. नागररकको मानव अर्धकारको रक्षाको लार्ग सरकार प्रर्िवद्ध रहेको छ । गहृ प्रशासनको सदृुढीकरर् गरी सक्षम र प्रभावकारी बनाइँनेछ । मलु कु मा शाश्चन्ि सरुक्षा कार्म गरी सवसि ाधरर् जनिाले आफ्नो हक अर्धकारको र्नवािध उपभोग गनि सक्ने वािावरर् िर्ार गनि सबै वकर्समका अपराधलाई प्रभावकारी र्नर्न्त्रर् गररनेछ । सूरक्षा प्रत्र्ाभर्ूिका लार्ग सूचना प्रववर्धको अर्धकिम प्रर्ोग गररनेछ । ९४. रावष्ट्रर् पररचर् पत्र र्बिरर् कार्ि प्रारम्भ गरी सरकारी र्नकार्हरुबाट वविरर् गररएका सबै पररचर् पत्रहरुको सूचना पर्न र्सै पररचर् पत्रमा समाववष्ट गररनेछ । अन्िरािवष्ट्रर् 17 मापदण्ि अनरुुप अध्र्ागमन व्र्वस्थामा सधुार गररनेछ । इ-र्भसामा रुपान्िररि हनुेगरी अनलाइन र्भसा पद्धर्ि र्सैआर्थकि वर्बि ाट सञ्चालन गररनेछ । ९५. ववपद् व्र्वस्थापन कानूनलाई समर्ानकुुल बनाइँनेछ । भकू म्पबाट उत्पन्न ववपद्को व्र्वस्थापनको अनभुव समेिका आधारमा ववपद् व्र्वस्थापनका लार्ग केन्द्रक र स्थानीर् स्िरमा आवश्र्क सम्पूर्ि व्र्वस्था र्मलाइँनेछ । ववपद् पूवि िर्ारी र ववपद् प्रर्िकार्ि रर्नीर्िका आधारमा ववपद् व्र्वस्थापन गररनेछ । ९६. ववपद् पिािको खोज, उद्धार, राहि िथा पनुस्थािपनाको कामलाई प्रभावकारी बनाउँन सरुक्षा र्नकार्लाई साधन स्रोिलेसम्पन्न गनि प्रत्र्ेक सरुक्षा र्नकार्मा ववपद् व्र्वस्थापन िार्लम केन्द्रकको स्थापना गररनेछ । ९७. देशभरका कैदीहरुको अनपुािमा कारागारको क्षमिा अत्र्न्ि न्र्ून रहेको र भएका कारागारहरुको भौर्िक अवस्था पर्न जीर्ि भएको एवं भकू म्पबाट धेरैजसो कारागारहरुमा क्षर्ि भएकोले कारागार पनुर्नमािर्सम्बन्धी कार्र्ि ोजना बनाई कार्ािन्वर्न गररनेछ। नवुाकोटमा प्रस्िाववि केन्द्रकीर् कारागार िथा बाँकेमा प्रस्िाववि क्षेत्रीर् कारागार र्नमािर्को काम प्रारम्भ गररनेछ । कारागार सम्बन्धी र्बद्यमान कानून पररमाजनि गरी खल्ुला कारागार र सधुार गहृ का रुपमा कारागार ब्र्वस्थापन सम्बन्धी नवीन अबधारर्ाहरु कार्ािन्वर्नमा ल्र्ाइँनेछ । ९८. नागररकलाई प्रभावकारी रुपमा सेवा प्रवाह गनि एकीकृि सेवा केन्द्रकहरु स्थापना गररनेछ । सरुक्षा र्नकार्हरुलाई प्रत्र्ेक सदरमकु ाममा व्र्ारेक र आवास व्र्वस्था गररनेछ । काभ्रपलाञ्चोक े को पनौिीमा प्रस्िार्बि प्रहरी एकेिेमी िथा कािमाण्िौको मािािीथिमा सशस्त्र प्रहरी बल प्रश्चशक्षर् प्रर्िष्ठानको र्नमािर् कार्ि अश्चघ बढाइँनेछ । नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी बल, रावष्ट्रर् अनसुन्धान ववभागमा आवश्र्क दरबन्दी थप गररनेछ । सबै श्चजल्ला प्रशासन कार्ािलर्हरुलाई सशश्चक्तकरर् गदै सशु ासनर्क्तु बनाउँन ववशेर् कार्क्रि म सञ्चालन गररनेछ । सभामखु महोदर्‚ ९९. नेपालको सावभि ौमसिा‚ रावष्ट्रर् अखण्ििा र स्विन्त्रिालाई अक्षुर् रातदैसर्क्तु राष्ट्रसंघको बिापत्र‚ पञ्चशीलको र्सद्धान्ि र अन्िरावष्ट्रर्ि कानूनको आधारमा परराष्ट्र नीर्ि सञ्चालन गररनेछ । सबैर्मत्रराष्ट्रहरू र खास गरी र्छमेकी मलु कु हरु भारि र चीनसगँ को मैत्रीपूर्ि सम्बन्धलाई पारस्पररक वहि, समानिा, सहर्ोग र सौहाद्रकििाका आधारमा अझ सदृुढ गररनेछ । रावष्ट्रर् सरुक्षा नीर्ि र परराष्ट्र नीर्िबीच सामञ्जस्र्िा कार्म गररनेछ । कूटनीर्िक आचारसंवहिा, २०६८ मा सामवर्क संशोधन गरी प्रभावकारी रूपमा कार्ािन्वर्न गररनेछ । 18 १००. ववर्भन्न मलु कु मा रहेका नेपाली र्नर्ोगहरुलाई साधनस्रोि बढाई प्रभावकारी रुपमा पररचालन गरेर आर्थिक कूटनीर्िलाई पररर्ाममखु ी बनाइँनेछ । गैर-आवासीर् नेपालीहरुको पूजँ ी, सीप र लगानी देशको आर्थकि , सामाश्चजक ववकासमा उपर्ोग गने नीर्ि र्लइनेछ । र्बमस्टेकको चौथो श्चशखर सम्मेलनको िर्ारीलाई अगार्ि बढाइँनेछ । १०१. सन् २०१५ र्भत्र प्रत्र्क्ष दिाि प्रर्ाली लागुगरी सम्पूर्ि हस्िर्लश्चखि राहदानीलाई मेर्सन ररिेवलमा प्रर्िस्थापन गरी ववद्यिुीर् राहदानी प्रर्ाली लागुगनि आवश्र्क िर्ारी परुा गररनेछ । १०२. नेपालको वहि अनकुुल हनुे गरी आवश्र्किाका आधारमा ववर्भन्न मलु कु सगँ कूटनीर्िक सम्बन्ध ववस्िार गररनेछ । १०३. र्नजामिी प्रशासनको संरचनालाई संघीर्िा अनकुूल हनुे गरी पनुसंरचनाको आवश्र्क पूविि र्ारीको लार्ग संक्रमर्कालीन व्र्वस्थापनको र्ोजना िर्ार गररनेछ । प्रशासन सधुार सम्बन्धी प्रर्िवेदनमा रहेका सझु ावहरुलाई कार्ािन्वर्न गदैलर्गनेछ । साविजर्नक र्नकार्ले प्रदान गनेसेवा प्रवाहलाई प्रभावकारी‚ ववश्वसनीर् र भरपदो बनाउँन ववद्यिुीर् शासन प्रर्ालीको उपर्ोग र ववस्िार गररनेछ । १०४. र्नजामिी कमिचारी कल्र्ार्कारी कोर् स्थापना र कमिचारी स्वास््र् वीमाको कार्िक्रम कार्ािन्वर्नमा ल्र्ाइँनेछ । सेवा र्नविृ राष्ट्र सेवकहरुको ज्ञान‚ सीप र क्षमिालाई नेपाल सरकारको नीर्ि िथा र्ोजना िजमिुा‚ कार्ािन्वर्न‚ अनगुमन‚ मूल्र्ाङ्कन एवं साविजर्नक सेवाको प्रभावकारीिा अर्भबवृद्ध गनेगरी राष्ट्र र्नमािर्को क्षेत्रमा उपर्ोग गररनेछ । १०५. कमिचारी छनौटमा आधर्नकु प्रववर्ध उपर्ोग गररनकु ा साथैलोक सेवा आर्ोगमा आवेदन फाराम अनलाइनबाटैभनेव्र्वस्थालाई प्रभावकारीरुपमा कार्ािन्वर्न गररनेछ । १०६. जनसाधारर्को न्र्ार्मा सहज पहँचुलाई सर्ुनश्चिि र अनभुिू गराउँन र्न:शल्ुक काननुी सहार्िालाई प्रभावकारी बनाउँने उपार्हरु अबलम्बन गररनेछ । न्र्ार् सम्पादनलाई र्नरन्िर‚ प्रभावकारी र ववश्वसनीर् बनाउँन न्र्ार्पार्लकाको रर्नीर्िक र्ोजना प्राथर्मकिाका साथ कार्ान्िवर्न गररनेछ । न्र्ार्पार्लकालाई साधनस्रोि र प्रववर्धर्क्तु बनाइँनेछ । काननुी राज्र्को अवधारर्ा अनकुूल देवानी िथा फौजदारी न्र्ार् प्रर्ालीको सदृुढीकरर् लगार्ि आवश्र्क कानूनी सधुार गररनेछ। १०७. र्नवािचन सम्बन्धी एकीकृि कानून िजमिुा गररनेछ । राजनीर्िक दलहरूको खचकि ो वववरर्मा पारदश्चशिि ा सर्ुनश्चिि गनि राजनीर्िक दल सम्बन्धी ववधेर्क व्र्वस्थावपका- संसदमा पेश गररनेछ । फोटोसवहिको मिदािा नामावली सङ्कलन िथा अद्यावर्धक गरी स्थार्ी प्रकृर्िको मिदािा पररचर्पत्र वविरर् कार्िलाई र्नरन्िरिा ठदइँनेछ । ववदेशमा 19 रहेका नेपाली नागररकहरूको मिार्धकार सर्ुनश्चिि गनि मिदािा दिाि प्रवक्रर्ाको थालनी गररनेछ । १०८. पूवि राजपररवारको नाममा रहेको सम्पश्चिको जानकारी ठदनेलाई प्रोत्सावहि गररनेछ । नेपाल ट्रष्टको स्वार्मत्वमा आएका जग्गा/जर्मन‚ भवन, शेर्र र नगद सम्पश्चिलाई साविजर्नक उपर्ोगमा ल्र्ाउँन गरुुर्ोजना र्नमािर् गरी कार्िक्रम सञ्चालन गररनेछ । सभामख महोदर् ु ‚ १०९. नेपाली जनिाले भोर्गरहेको संक्रमर्कालीन अवस्था र द्वन्द्वको पीिाबाट पूर्रुि पमा मश्चुक्त नपाउँदै अको िूलो प्राकृर्िक ववपद्को सामना गनपिुरेको छ । र्स दखु द घिीमा राष्ट्रलाई ठदगो शाश्चन्िको मागमि ा अश्चघ बढाउँदै ववनाशकारी भकू म्पबाट भएको क्षर्िको पनुर्नमािर् गरी सम्वद्धृ मलु कु र्नमािर् गनि सहमर्ि‚ सहकार्ि र आपसी सहर्ोगको माध्र्मबाट अगार्ि बढ्नुआजको आवश्र्किा हो । ११०. देश संववधान र्नमािर्को बाटोमा अग्रसर भएको छ । संववधानको मस्र्ौदा िर्ारीबाट मलु कु संववधान सभामाफिि लोकिाश्चन्त्रक संववधान प्राप्त गने नपेाली जनिाको चीर प्रर्िश्चक्षि चाहना परुा हनुे ठदशािफि उन्मखु रहेकोछ । नेपाली जनिाको र्ही चाहना अनरुुप सबै राजनीर्िक दलहरुसँग संवाद‚ सहमर्ि र सहकार्ि गदै छ दशक देश्चखको जनआकांक्षा अनरुुप संववधान जारी गनेकार्मि ा नपेाल सरकारको पूर्ि सहर्ोग रहनेछ । र्स गररमामर् संववधानसभा/व्र्वस्थावपका-संसद समर्मै संववधान र्नमािर् गरी जनिा प्रर्िको उिरदावर्त्व एवं जवाफदेवहिा र्नवािह गनि सफल हनुेमैलेववश्वास र्लएको छु। १११. संववधान र्नमािर्सँगै ववद्यमान संक्रमर्काल समार्प्त िथा लोकिाश्चन्त्रक अभ्र्ासको स्वभाववक मागमि ा प्रवेशसँगै मलु कु ले ठदगो शाश्चन्ि‚ आर्थिक र सामाश्चजक रुपान्िरर्बाट समवृद्ध सवहिको अग्रगामी-समावेशी शासन प्रर्ालीलाई नेपालको मौर्लक स्वरुपमा अवलम्वन र अभ्र्ास गनेमागमि ा सबैको सवक्रर् भर्ूमकाको मैलेअपेक्षा गरेकोछु। ११२. नेपालको संववधान र्नमािर्‚ शाश्चन्ि प्रवक्रर्ा एवं आर्थिक िथा सामाश्चजक ववकासमा र्नरन्िर सहर्ोग गने र भकू म्प र ित्पिािका परकम्पनबाट सश्चृजि ववपद्मा खोज‚ उद्दार र राहिमा जट्ुने सम्पूर्ि राष्ट्रसेवक‚ राजनैर्िक दलहरु‚ नागररक समाज‚ सञ्चार जगि‚ र्छमेकी िथा अन्र् र्मत्रराष्ट्र‚ संर्क्तु राष्ट्रसंघ लगार्ि अन्िरािवष्ट्रर् समदुार्‚ र्नजी क्षेत्र िथा सम्पूर्ि देशवासीलाई हाठदिक धन्र्वाद ज्ञापन गदैमलु कु को पनुर्नमार्ि लगार्िका कार्मि ा भववष्र्मा पर्न र्नरन्िर सहर्ोगको अपेक्षा गदिछु। धन्र्वाद ।

Budget Speech (Nepali)

Budget Details: Red Book

Source Book: White Book

Arthik Ain 2072

http://mof.gov.np/uploads/document/file/RedBook_20150714124721.pdf

http://www.mof.gov.np/uploads/document/file/policiesprogrames72_20150708100614_20150709053532.pdf