Yakın tarihte ve günümüzde İbn Teymiye

İbn Teymiye'nin fikir ve kanaatları XIX. asırda rağbet görmeye ve eserleri müslümanların gündemine gelmeye başladı. Bu rağbet ve alâka 5-6 asır sonra İbn Teymiye kaynaklı tefekkürün yeniden hayat bulmaya ve gittikçe artan bir nisbetle İslâm düşüncesine te'sir etmeye başlayacağının işaretleri idi. İbn Teymiye'nin bütün haşmet ve azametiyle dirilip İslâm düşüncesindeki tahtına oturmasına yol açan ilmî ve fikrî hareketler şöyle gelişti:

Şah veliyyullah Dehlevî (v. 1174/1761), ıslahat hareketlerine girişirken İbn Teymiye'den faydalandı. Aşağı yukarı aynı zamanda Vehhabîliğin kurucusu Muhammed b. Abdülvahhab (v. 1206/1792) daha köklü bir şekille İbn Teymiye'nin te'sirinde kaldı. Şah Veliyyullah İbn Teymiye ile sûfiliği te'lif ettiği halde İbn Vehhab, İbn Teymiye'yi sûfiliği ve kelâmı red için kullanarak tehlikeli bir tasfiyecilik için ondan faydalandı. Bid'atlarla nücadele için de yine ona dayandı. İhya sarihi Muhammed Murtaza (v. 1250/1834), İbn Teymiye'yi tasavvufla te'lif ederken eş-Şevkanî (v. 1250/ I834), onu daha çok İbn Vehhab gibi anladı. Hindistan'da Sıddık Hasan’ın (v. 1306/1887) ile Seyyid Ahmed (v. 1247/1831), geniş ölçüde İbn teymiye'nin te'sirinde kaldılar. Bu isimler aynı zamanda önemli bir takım dinî, fikrî ve içtimaî ıslahat hareketlerinin öncüleri oldular ve uyanış dönemi başlattılar.

Cemaleddin Afganî (v. 1315/1897) ve Muhammed Abduh (v. 1323/ 1905) tecdid ve ıslahat faaliyetine girişirken İbn Teymiye'den daha geniş ölçüde faydalandılar. İçtihada taraftar, taklide karşı olmaları, geniş öçüde Eş'arî kelâmı ile tarikatçılığı reddetmeleri İbn Teymiye ile birleştikleri noktalar oldu Ferid Vecdî (v. 1953) ve Reşid Rıza (v. 1935) İbn teymiye'nin hararetli savunucusu oldular. Bu suretle hem geriye dönük bir ıslahat ve teçdid hareketine girişen Vehhabiler, hem ileriye dönük bir ıslahat ve teçdid hareketinin öncülüğünü yapan Afganî - Abduh cereyanı, geniş ölçüde İbn Teymiye'den istifade hususunda birleştiler.

Daha sonra Suriye-Mısır'da İhvanu'l-Müslimîn hareketi İbn Teymiye'nin ateşli taraftarı oldu. Mevdudi ve Ebu'l-Hasen en-Nedvî fikrî ve içtimaî ıslahatta İbn Teymiye'yi örnek aldılar.. Böylece Hindistan'dan Fas'a kadar olan İslâm memleketlerinde kuvvetli bir İbn Teymiyeci hareket doğdu ve bu hareket doğrudan veya dolaylı olarak bütün müslüman milletleri az veya çok te'siri altına aldı. Bu itibarla XX. asra İslâmî hareketler açısından bir isim vermek gerekirse buna İbn Teymiye ve selefiye mezhebi çağı demek gerekecektir. Son asırda İbn Teymiye hakkında eser ve makale yazıp onu takdir edenlerin, hattâ kendisine hayranlık duyup ateşli bir şekilde taraftarlığını yapanların sayısı bir hayli fazladır. Bunlardan bazıları şunlardır.

Muhammed Halil Her'as, Bâisi'n-Nahzeti'l-İslâmiyye İbn Teymiye es-Selefî (Beyrut, 1984) isimli eserinde İbn Teymiye'yi İslâmî uyanış hareketinin öncüsü olarak takdim etmektedir.

Muhammed Behçet el-Baytar: Hayâtu Şeyhi'l-İslâm ibn Teymiye, (Beyrut, 1972). Bu eserde İbn Teymiye'ye yöneltilen tenkitler cevaplandırılmış, İbn Battuta'n'n iddiası reddedilmiştir.

Sa'd Sâdık Muhammedi Şeyhu'l-İslâm ,İbn Teymiye İmamu's-Seyf ve'l-Kalem (Riyad, 1980). Bu eser İbn Teymiye'yi büyük bir kılıç ve kalem kahramanı ve hakikî bir İslâm mücahidi olarak tanıtmakta ve onun çeşitli yönlerini incelemektedir.

Abdüsselâm Hâşim Hafız, el-imam İbn Teymiye (Mısır, 1969). Bu eserde İbn Teymiye'nin hayatı ve mücadeleleri anlatılmaktadır.

Selim el-Hilâli: İbn Teymiye el-Müfrâ aleyh (Amman, 1984) Mahmud Mehdi İstanbulî, İbn Teymiye Batalu'l-ıslahı'd-dini (Darül-marife), Abdül-müteal es-Saidî: el-Müceddidun fi'l-İslâm (Kahire, 1965), bu iki eser İbn Teymiye'yi büyük bir müceddid ve ıslahatçı olarak tanıtmaktadır. Muhammed Kârdâlî, Terçemetu İbn Teymiye, (el-Mektebetu'l-İslâmî) Abdur-rahman eş-Şarkavi, İbn Teymiye el-Fakihu'l-Muazzab (Daru'l-Mevkifu'l-Arabi) Abdurrahman Abdülhalik, Lemehat min hayati Şeyhü'l-İslâm İbn Teymiye (Kuveyt, 1983), Abdülfettah ebu Gudde el-ulemau'l-Uzzab, (Beyrut, 1983). Ebu Zehra: İbn Teymiye, (Daru'l-Fikri'l-Arabî). Ebu'l-Hasan en-Nedevî, el-Hafız İbn Teymiye (Kuveyt, 1978), İbnu'l-Alûsî, Cilau'l-Ay-nayn (Mısır, 1961).

İbn Teymiye'nin belli bir yönünü inceleyen daha hususî eserler de çoktur. ez-Zeyn: Mantiku İbn Teymiye ve Menheçuhu'l-Fikrî (Beyrut, 1979) el-Celyendi el-imam İbn Teymiye ve Kaziyyetu'l-Te'vil. (Cidde, 1983).

Yukardaki listeyi uzatmak mümkündür. Ancak bir taraftan İbn Teymiye'nin eserleri incelenip neşredilirken diğer taraftan onunla ilgili araştırma ve incelemelerin yapılıp yayınlanması İbn Teymiyeci hareketin ne kadar yaygın ve kuvvetli bir cereyan olduğunu göstermeye kâfidir.

Türkiye'de İzmirli İsmail Hakkı, Ahmed Hamdi Akseki ve Kâmil Miras İbn Teymiye'yi en çok takdir eden ve faydalanmanın lüzumuna inanan âlimlerdir.