Teymiye'ye bağlı tefekkür ve hareket

Büyük bir düşünür ve bilgin olarak İbn Teymiye sağlığında kendisini ilim ve fikir çevrelerine kabul ettirmiş, etrafında zeki, kabiliyetli, hevesli, ihlâslı ve fedakâr talebelerden teşekkül eden bir halka vücuda getirmeyi başarmıştı. İdealine sadık kalan bu yetenekli âlimler halkası kendisini tam olarak anlamışlar ve geliştirmişlerdir. İbn Teymiye'ye «Hocam» (şeyh) demekten gurur duyan ve ona bağlılıklarını iftiharla dile getiren âlimlerin sayısı pek çoktur. Bunlardan bazılarına kısaca temas ediyoruz :

1 — el-Bezzâr, Ömer b. Ali (v. 749/1348) : el-A'lâmü'l-Aliyye fî Me-nâkıb-ı Şeyhilislâm İbn Teymiye (Beyrut, 1976) isimli eserin müellifi olup fıkıhcı, hadîsci ve tarihçidir. Şeyhine güveni tam olan ihlâslı bir mürid ve muhibdir (Bk. Ö.R. Kahhale, mu'cemu'l-müellifîn, VII. 302.).

2 — İbn Abdülhâdî, (v. 744/1343) : Hocası İbn Teymiye'nin menkıbelerini, fazilet ve meziyetlerini anlatmak için el-Ukudu'd-Dürriyye (Kahire, 1938) isimli bir eser yazmıştır. İbn Teymiye'yi tenkid eden Sübkî'yi red için es-Sârimu'l-Münkî isimli eserini yazmıştır. Şeyhine îmanı ve güveni tam olan sadık müriddir (Kahhale, a.g.e. VIII. 287.).

3 — İbn Kesîr (v. 774/1372) : el-Bidâye ve'n-Nihâye isimli eserinde şeyhe karşı duyduğu hayranlığı her vesileyle dile getirmiştir.

4 — ez-Zehebî (v. 748/1347) : Bir iki konuda şeyhe itiraz etmekle beraber esas itibariyle onun taraftarlarından, hattâ hayranlarındandır. el-Bezzar, İbn Teymiye'nin talebesi, dostu ve taraftan olmak üzere 31 âlimin ismini kaydeder. Bunlar içinde en önemlisi olan birini daha kaydedip bu bahsi geçiyoruz.

5 — İbnu'l-Kayyım el-Cevziyye (v. 751/1350) : Hiç şüphe yok ki İbn Teymiye hareketinin en parlak temsilcisi ve hocasının en güçlü takipçisi İbn Kayyım'dır. Eserleri tertib ve ifade bakımından üstadının eserlerinden daha mükemmel olan İbn Kayyım, İbn Teymiye'nin fikir, kanaat ve inançlarını en iyi şekilde tasvir ve ifade etmiştir. İbn Hacer el-Askalânî'nin de dediği gibi İbn Teymiye'nin en büyük eseri İbn Kayyım'dır. Onun bundan başka eseri olmasaydı bu bile onun ululuğunu gösterirdi.

İbn Nasıruddin (v. 842/1438) : İbn Teymiye'den övgü dolu cümlelerle bahseden 87 âlimin ifadesini nakletmiş, bunlar onun Şeyhu'l-İslâm olduğunu göstermiştir (İbn Nasırüddîn, er-Reddü'l-Vâfir, Beyrut, 1393.). Bu eserin ekinde İbn Hacer Askalânî ve el-Bulkinî gibi Şafiî âlimlerinin, et-Tefhenî, İbrahim Halebî, Kutlubuğa ve Aynî gibi Hanefîlerin İbn Teymiye'yi takdir eden şehadetleri de yer alır. Ali Kâri de bu konuda ondan aşağı değildir. el-Kavlu'l-Ce!î fî Tercemeti Takiyyid-din İbn Teymiye el-Hanbelî (Bulak, 1298) isimli eserin müellifi olan Safiyyuddin Buhari el-Hanefî de İbn Teymiye'nin hayranlarındandır. Mer'î b. Yusuf el-Kermî'nin (v. 1033/1623) el-Kevâkibu'd-Dürriyye (Kahire, 1329) isimli eseri de İbn Teymiye'ye dairdir.

İbn Teymiye'yi sevenler, savunanlar ve kendisine tam manasıyla bağlı kalanlar onun yaşadığı çağda da, bu çağı takip eden çağlarda da vardı. Lâkin tasavvufun gittikçe yaygınlık kazanması, Eş'arîliğin Ehl-i Sünnetin resmî akidesi haline gelmesi, felsefî faaliyetlerin duraklaması ve hadîs ehlinin gittikçe azalması İbn Teymiye'nin unutulmasına hattâ fikir ve kanaatlerinin tehlikeli olarak ilân edilip mahkûm edilmesine ve kendisinin de şüpheli ve akîdesi zararlı bir kişi olarak bilinmesine sebep oldu. 5 - 6 asır İbn Teymiye bu halde kaldı.